1. การรักษาดุลยภาพของสิ่ งมีชีวต
ิ
โดย
ครู สุดารัตน์ คําผา

2. เซลล์ (cell)
1. เซลล์ (cell) เป็ นโครงสร้างและหน่วยทํางานที่เล็กที่สุดของสิ่ งมีชีวตแทบทุกชนิด
ิ
2. ออร์ แกเนลล์ (organell) เป็ นโครงสร้างภายในเซลล์ทาหน้าที่เฉพาะอย่าง
ํ

4. คําถาม
ั
• ให้นกเรี ยนจับคู่ออร์แกเนลล์กบคุณสมบัติให้ถูกต้อง
ั
ออร์ แกเนลล์
คุณสมบัติ
ไลโซโซม
1. สังเคราะห์โปรตีน
ไมโทคอนเดรี ย
2. ทําให้เซลล์คงรู ปร่ าง
นิวเคลียส
3. ควบคุมสารผ่านเข้า-ออกเซลล์
ผนังเซลล์
4. บรรจุน้ าและสารชนิดต่างๆ
ํ
่
แวคิวโอล
5. มีเอนไซม์ทาหน้าที่ยอยสลาย
ํ
เยือหุมเซลล์
่ ้
6. แหล่งผลิตสารพลังงานสู ง
ไรโบโซม
7. แหล่งเก็บสารพันธุกรรม
คลอโรพลาสต์
8. ปรับเปลี่ยนโปรตีนและไขมันเพื่อส่ งไปแหล่งต่างๆ
กอลจิคอมเพล็กซ์
9. สังเคราะห์น้ าตาลด้วยพลังงานแสง
ํ

5. คําถาม
• ออร์แกเนลล์ที่พบเฉพาะในพืช ได้แก่
• ออร์แกเนลล์ที่พบเฉพาะในสัตว์ ได้แก่
- หมายเลขใดสังเคราะห์น้ าตาลด้วยพลังงานแสง
ํ
- หมายเลขใดทําหน้าที่สะสมสารนํ้า อาหารหรื อของเสี ย

6. ความสํ าคัญของเยือหุ้มเซลล์
่
• ควบคุมการขนส่ งสารผ่านเข้า-ออกเซลล์
• สารต่างๆ มีการลําเลียงผ่านเข้าออกเซลล์ได้อย่างไร

7. การแพร่ (diffusion)
• เป็ นการเคลื่อนที่ของอนุภาคของสารจากบริ เวณที่มีความเข้มข้นของสาร
สู งไปสู่บริ เวณที่มีความเข้มข้นของสารตํ่า
• สมดุลการแพร่ คือ ความเข้มข้นของอนุภาคสารเท่ากันทุกบริ เวณโดยที่
อนุภาคของสารเคลื่อนที่ในอัตราที่คงที่ทุกบริ เวณ

8. ตัวอย่างการแพร่ ในร่ างกายของเรา

9. ออสโมซิส (osmosis)
• การแพร่ ของนํ้าผ่านเยือหุมเซลล์จากด้านที่มีความเข้มข้นของสารละลาย
่ ้
ตํ่า (นํ้ ามาก) ไปยังด้านที่มีความเข้มข้นของสารละลายสูงกว่า (นํ้ าน้อย)
• สารละลายไฮโพโทนิค (hypotonic solution) สารที่มีความเข้มข้นตํ่ากว่า
ในเซลล์
• สารละลายไฮเพอร์ โทนิค (hypertonic solution) สารที่มีความเข้มข้นสู ง
กว่าในเซลล์
• สารละลายไอโซโทนิค (isotonic solution) สารที่มีความเข้มข้นเท่ากับใน
เซลล์

12. คําถาม

13. การลําเลียงสารผ่ านเยือหุ้มเซลล์
่
• การลําเลียงสารขนาดเล็ก เช่น นํ้าตาล แร่ ธาตุ กรดอะมิโน เป็ นต้น
• การลําเลียงแบบฟาซิ ลิเทต (facilitated transport)
• การลําเลียงแบบใช้พลังงาน (active transport)

14. การลําเลียงแบบฟาซิลเิ ทต (facilitated transport)
่
• การลําเลียงสารผ่านเยือหุมเซลล์ผานโปรตีนตัวพา จากบริ เวณที่มีความ
่ ้
เข้มข้นของสารสู งไปยังบริ เวณที่มีความเข้มข้นของสารตํ่า

15. การลําเลียงแบบใช้ พลังงาน (active transport)
่
• การลําเลียงสารผ่านเยือหุมเซลล์ผานโปรตีนตัวพา จากบริ เวณที่มีความ
่ ้
เข้มข้นของสารตํ่าไปยังบริ เวณที่มีความเข้มข้นของสารสูง โดยต้องใช้
พลังงานในการขนส่ งสาร

16. การลําเลียงสารทีมขนาดใหญ่
่ ี
• เอกโซไซโทซิส (exocytosis)
• เอนโดไซโทซิส (endocytosis)

17. เอกโซไซโทซิส (exocytosis)
• การนําสารขนาดใหญ่ออกนอกเซลล์

18. เอนโดไซโทซิส (endocytosis)
• การนําสารขนาดใหญ่เข้าสู่ เซลล์

19. คําถาม
• นํ้า กลูโคส และโปรตีน นําเข้าสู่เซลล์ดวยวิธีการใด ในสถานการณ์ใด
้
• สาหร่ ายไฟเป็ นสาหร่ ายเซลล์เดียวที่ต่อกันเป็ นสายยาว จากการศึกษาธาตุ
อาหารใน แวคิวโอลของสาหร่ ายมีสารอาหารดังตาราง สาหร่ ายมีการ
ลําเลียงสารต่างๆ เข้าสู่เซลล์ดวยกระบวนการใด
้

20. กลไกการรักษาดุลภาพ
• สิ่ งมีชีวตกลไกการรักษาดุลภาพอย่างไร
ิ

21. การรักษาดุลภาพของนําในพืช
้
• เมแทบอลิซึม (metabolism) คือปฏิกิริยาเคมีต่างๆ ที่เกิดขึ้นภายในเซลล์

22. ปัจจัยทีมผลต่ อการคายนําของพืช
่ ี
้
•
•
•
•
ความเข้มแสง
ความชื้น
แรงลม
อุณหภูมิ

23. การรักษาดุลภาพของนําและสารในร่ างกาย
้
• ร่ างกายคนประกอบด้วยนํ้า 65% - 70%
• ร่ างกายมีการควบคุมนํ้าเข้าร่ างกายจาก
อาหาร เครื่ องดื่ม
กระบวนการหายใจในเซลล์ เป็ นต้น
• ร่ างกายมีการควบคุมนํ้าออกจากร่ างกาย
หายใจ เหงื่อ ปั สสาวะ อุจจาระ เป็ นต้น

24. อวัยวะทีเ่ กียวข้ องกับการรักษาดุลภาพของนําและสารในร่ างกาย
่
้
• ไต ท่อไต กระเพาะปั สสาวะ

25. ส่ วนประกอบของไต
• หน่วยไต ประกอบด้วย โกลเมอรู ลส และ ท่อหน่วยไต
ั

27. คําถาม
• จากตารางสารใดเป็ นสารที่ถกกําจัดออกนอกเซลล์
ู
• จากตารางสารใดบ่งที่ท่อหน่วยไตดูดกลับ
• บริ เวณใดของหน่วยไตที่เกิดกระบวนการดูดกลับนํ้าและสารที่ร่างกาย
ต้องการ
• การลําเลียงสารผ่านเซลล์ท่อหน่วยไตกลับเข้าสู่หลอดเลือดฝอยโดย
วิธีการใด

28. การควบคุมการรักษาสมดุลของนําในร่ างกาย
้
กรณีเลือดมีความเข้ มข้ นสู ง
• สมองส่ วนไฮโพทาลามัส
กระตุ้น
• ฮอร์โมนแอนติไดยูเรติก
(antidiuretic hormone; ADH)
กระตุนให้ท่อไตดูดกลับนํ้า
้
เข้าสู่กระแสเลือด ลดความกระหาย

29. การควบคุมการรักษาสมดุลของนํ้าในร่ างกาย

30. กรณีเลือดเจือจาง
• สมองส่ วนไฮโพทาลามัส
ยับยั้ง
• ฮอร์โมน ADH
ทําให้ท่อไตดูดกลับนํ้าน้อย
นํ้าในร่ างกายจึงสมดุล

31. Diuretic
• ไดยูเรติก (diuretics) คือสารขับปั สสาวะ สารนี้มีสมบัติทาให้เซลล์ในไต
ํ
สู ญเสี ยนํ้าออกไปมากกว่าการดูดซึ มนํ้าเข้ามา
• ตัวอย่างของไดยูเรติก ได้แก่ สารคาแฟอีน (ซึ่ งพบได้ในกาแฟ ชา ช็อกโกแลต
นํ้าอัดลมประเภทโคล่า) และแอลกอฮอล์
• ไดยูเรติกทําให้เกิดการสู ญเสี ยนํ้า รวมทั้งโพแทสเซี ยมและโซเดียมมากขึ้น
• ป้ องกันความผิดปกติน้ ีดวยการรับประทานอาหารที่มีโพแทสเซี ยมสูงๆ เช่น
้
กล้วย ลูกพรุ น ส้ม และ แตงโม เป็ นต้น

32. คําถาม
• เหตุใดเราจึงรู ้สึกกระหายนํ้า
• การดูดนํ้ากลับของเซลล์ท่อหน่วยไต มีผลต่อความดันเลือดและความ
เข้มข้นของเลือดอย่างไรบ้าง
• อธิบายการทํางานของสมองส่ วนไฮโพทาลามัสขณะเลือดเข้มข้น
• อธิบายการทํางานของสมองส่ วนไฮโพทาลามัสขณะเลือดเจือจาง
• เหตุใดเมื่อหลังจากเล่นกีฬาหรื อทํางานหนัก ไม่ควรดื่มโคล่า

33. การรักษาดุลยภาพของความเป็ นกรด – เบสภายในร่ างกาย
ในคนปกติ pH อยู่ระหว่าง 7.35 – 7.45
ถ้าเลือดมี pH ตํากว่า 7.35 หมายความว่า เลือดของบุ คคลนันเป็ นกรดมากกว่าปกติ เรียกว่า
่
้
Acidosis
ถ้าเลือด pH สูงกว่า 7.45 หมายความว่า เลือดของบุ คคลนันเป็ นด่างมากกว่าปกติ เรียก Alkalosis
้
Acidosis ตํากว่ า 7.35
่
ปกติ (7.35-7.45)
Alkalosis สู งกว่ า 7.45
สมการรักษาดุลยภาพกรด - เบสในเลือด
CO2 + H2O
H2CO3
กรดคาร์บอนิก
H+
+ HCO3-
ไฮโดรเจนไอออน ไอโดรเจนคาร์บอเนตไอออน

34. กลไกควบคุม กรด-เบส (PH)
ร่างกายคนเรามีกลไกควบคุม กรด-เบส (PH) ได้ 3 วิธี คือ
่
1. การเปลียนแปลงอัตราการหายใจ โดยศูนย์ควบคุมการหายใจทีสมองส่วน
่
เมดุลลา ออบลองกาตา ถ้า PH ในเลือดตํา่ ลงการหายใจเร็วขึ้น แต่ถา้ PH
สูงขึ้นอัตราการหายใจจะช้าลง
2. ระบบบัฟเฟอร์ เป็ นกลไกควบคุมสารทีมค่าความเป็ นกรด-เบส เกือบคงที่
่ ี
แม้จะมีการเพิมขึ้นหรือลดลง
่
3. การขับ H+ เพิมขึ้นหรือลดลง โดยการทํางานของไต (Kidney)
่

35. กลไกควบคุม กรด-เบส (PH)

36. คําถาม
1. ถ้า H+ เข้มข้นเกินไป ร่างกายมีวธการใดบ้างในการปรับให้กลับสู่ดุลยภาพ
ิี
2. เพราะเหตุใดจึงต้องรักษาสมดุลของความเป็ นกรด-เบสของเลือด

37. อวัยวะในการรักษาสมดุลของสิ่งมีชีวิตบางชนิด
1. Contractile Vacuole [contract= บีบตัว] พบ
ในสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว เช่น อะมีบา พารามีเซียม นอกจากนี้ยัง
ใช้เยือหุมเซลล์ในการขับสารด้วย
่ ้

38. การรักษาสมดุลร่างกาย (Homeostasis)
้ํ
้ํ
การรักษาสมดุลของเหลวในร่างกายของสัตว์นาจืดและสัตว์นาเค็ม
H2O (osmosis)
้
Hypertonic นําเข้มข้นมากกว่าของเหลวในปลา
นํ้าเค็ม
การปรับตัวตัว
้
ดื่มนํามาก เหงือกกําจัดแร่ธาตุส่วนเกินออก
ปั สสาวะน้อยเข้มข้น
้
Hypotonic นําเข้มข้นน้อยกว่าของเหลวในปลา
นํ้าจืด
้
ดื่มนําน้อย เหงือกดูดเกลือแร่
(active transport)
ปั สสาวะบ่อยเจือจาง

39. การรักษาสมดุลร่างกาย (Homeostasis)
นกทะเลและเต่าทะเล
มีต่อมนาซัล (nasal gland) ทําหน้าที่ขบเกลือที่มากเกินออกนอก
ั
ร่ างกาย ออกทางจมูก

40. 4.การรักษาอุณหภูมิของมนุษย์ (Thermoregulation)
1. การเปลี่ยนแปลงอัตราเมเทบอลิซึม
อากาศหนาว เพิ่มอัตราเมเทบอลิซึม
เพิ่มฮอร์โมนบางชนิด เช่น
Epinephrine,
Thyroxine
2. การเพิ่มอัตราการแลกเปลี่ยนความ
ร้อนกับสิงแวดล้อม
เพิ่มอัตราการไหลเวียนมาบริเวณ
ผิวหนัง การขยายตัวของเส้นเลือด
การพาและการแผ่รงสีความร้อน
ั

41. การรักษาดุลยภาพของอุณหภูมภายในร่ างกาย
ิ
ระดับของค่า pH ในร่ างกายเหมาะสมกับการทํางานของเอนไซม์ในแต่ละชนิด
่
กลไกควบคุมอุณหภูมิให้อยูในช่วงที่เหมาะสมกับการทํางานของ
กระบวนการต่างๆในร่ างกาย
อุณหภูมของร่ างกายอยู่ระหว่ าง 35.8 – 37.7 oC
ิ
35 - 40 oC
ตํ่ากว่า 34 oC กระบวนการต่างๆในร่ างกายไม่สามารถทํางานตามปกติ มากกว่ า 40 oC

42. Sweat gland
Keratin
Epidermis
Melanin
หนังกําพร้า
Collagen
เส้นเลือด / เส้นประสาท
Elastic
Cellulite
เซลล์ไขมัน
หนังแท้
Dermis
ชั้นไขมัน
ต่อมไขมัน
ต่อมเหงื่อ
เส้นขน
subcutaneous tissue
www.sweathelp.org/english/PFF_Hyperhidrosis_O...

43. กลไกการรักษาดุลยภาพของอุณหภูมในร่ างกาย
ิ
ไฮโพทาลามัส
T > 37 OC
T < 37 OC
เพิมอัตราเมแทบอลิซึม
่
ลดอัตราเมแทบอลิซึม
หลอดเลือดหดตัว
หลอดเลือดขยายตัว
ขนเอนราบ
ขนลุก/ร่ างกายสั่ น
ต่ อมเหงือไม่ สร้ างเหงือ
่
่
ต่ อมเหงือสร้ างเหงือ
่
่
ลดการระเหย
เพิมการระเหย
่
T ของเลือดลดลง
T ของเลือดปกติ 37 OC
imusichelp.blogspot.com/2009_07_01_archive.ht
ml
T ของเลือดเพิมขึน
่ ้
hilight.kapook.com/view/11432

44. การรักษาอุณหภูมิของมนุษย์ (Thermoregulation)
เมื่ออุณหภูมิสูง
อุณหภูมิรางกายเพิ่ม
่
เมื่ออุณหภูมิตา
ํ่
อุณหภูมิรางกายลด
่
รับรูโดยไฮโพทาลามัส
้
รับรูโดยไฮโพทาลามัส
้
หลอดเลือดขยาย หลั่งเหงื่อ
หลอดเลือดหดตัว กล้ามเนื้อหด
ลดอัตราเมแทบอลิซึม อุณหภูมิลด
ขนเอนราบ
เพิ่มอัตราเมแทบอลิซึม อุณหภูมิสูง
ขนลุกชัน
เข้าสู่ภาวะปกติ
เข้าสู่ภาวะปกติ

45. หน่วยรับรู ้อุณหภูมิ
ไฮโพทาลามัส
ศูนย์ควบคุม
กล้ามเนื้อยึดกระดูก
หลอดเลือด
เซลล์ไขมัน
ต่อมเหงื่อ
Homeothermic animal
Poikilothermic animal
สัตว์เลือดอุ่น
สัตว์เลือดเย็น
สัตว์ที่สามารถรักษาอุณหภูมิของ
ร่ างกายไค้ค่อนข้างคงที่ไม่
เปลี่ยนแปลงไปตามสิ่ งแวดล้อม
สัตว์ที่ไม่สามารถรักษาอุณหภูมิ
ของร่ างกายให้คงที่โดยจะ
เปลี่ยนแปลงไปตามสิ่ งแวดล้อม
สัตว์ปีก / สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม
ปลา / สัตว์สะเทินนํ้าสะเทินบก
สัตว์เลื้อยคลาน / แมลง

46. การรักษาดุลยภาพของอุณหภูมภายในร่ างกาย
ิ
การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม
Hibernation
สัตว์เลือดอุ่น
การหนีหนาว
การจําศีล
การหนีร้อน
Estivation
สัตว์เลือดเย็น
่
การที่สตว์ซ่อนตัวอยูนิ่งๆไม่เคลื่อนไหวในขณะที่อุณหภูมิของสภาพแวดล้อมเปลี่ยนไปจากปกติ
ั
อัตราการเต้นของหัวใจจะลดลง ร่ างกายอาศัยอาหารที่สะสมไว้อย่างช้าๆ
โดยระยะนี้อตราเมตาโบลิซึมของร่ างกายจะลดลง
ั
สัตว์ส่วนใหญ่จึงใช้วธีการนี้ในการสะสมอาหารในยามที่อาหารหายาก
ิ

47. คําถาม
• เหตุใดจึงต้องพยายามรักษาอุณหภูมิในร่ างกายให้คงที่เสมอ
• คนมีวิธีรักษาความร้อนไว้ในร่ างกายอย่างไรบ้าง
• เหตุใดเมื่อเราร้อนจึงรู้สึกกระหายนํ้า และมีสารใดอีกบ้างนอกจากนํ้าที่
ร่ างกายต้องการ
ั
• กลไกการควบคุมอุณหภูมิของร่ างกายมีความสัมพันธ์กบการทํางานของ
อวัยวะใดบ้าง อย่างไร
• ผิวหนังมีความสําคัญต่อการควบคุมอุณหภูมิในร่ างกายอย่างไร
• สัตว์เลือดอุ่นมีอุณหภูมิร่างกายคงค่อนข้างที่ มีประโยชน์อย่างไร