1. Συναισθηματική Αγωγή του
Παιδιού: ο Ρόλος των
Εκπαιδευτικών και των Γονέων
Δρ Παναγιώτης Σταυρινίδης
Τμήμα Ψυχολογίας
Πανεπιστήμιο Κύπρου

2. Ερωτήσεις, ερωτήσεις, ερωτήσεις…
 Αν ρωτήσω 100 μαθητές για τα συναισθήματα που νιώθουν,
που εκφράζουν ή ακόμα που καταπιέζουν στο σχολείο, τι
απαντήσεις θα πάρω;
 Αν ρωτήσω 100 γονείς για τα συναισθήματα που νιώθουν, που
εκφράζουν ή ακόμα που καταπιέζουν, σχετικά με το μέλλον
των παιδιών τους, τι απαντήσεις θα πάρω;
 Αν ρωτήσω 100 εκπαιδευτικούς για τα συναισθήματα που
νιώθουν, που εκφράζουν ή ακόμα που καταπιέζουν για τη
δουλειά τους, τι απαντήσεις θα πάρω;
 Αν τους ρωτήσω όλους αυτούς, θα μου απαντήσουν με
ειλικρίνεια;

3. Συναισθηματική αγωγή
 Αν δεχτούμε ότι η συναισθηματική αγωγής του
παιδιού είναι εφικτή, τότε θα συμφωνήσουμε
ότι το περιβάλλον είναι σε θέση να προωθήσει
ή να αναστείλει αυτή τη διαδικασία
 Ποιοι φορείς είναι σε θέση να ενισχύσουν τη
συναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού;
 Το ίδιο το παιδί
 Οι γονείς
 Το σχολείο
 φίλοι

4. Για τι είδους
συναισθηματική ανάπτυξη
μιλούμε;
 Εμπλουτισμός των συναισθημάτων
του παιδιού
 Ανάπτυξη υγιούς προσκόλλησης
 Συναισθηματική ευφυΐα
 Αυτορρύθμιση των συναισθημάτων
 Ποιος ο ρόλος των γονέων και των
εκπαιδευτικών στα πιο πάνω;

5. Εμπλουτισμός των
συναισθημάτων του παιδιού
 Μια παραδοχή: τα συναισθήματα δεν
έρχονται στην πλήρη τους μορφή και
ποσότητα από τη στιγμή της γέννησης
 Αντίθετα, όπως άλλες ψυχολογικές
διαστάσεις, τα συναισθήματα
διευρύνονται σε αριθμό,
εμπλουτίζονται σε ποιότητα και
εκφράζονται σε αντιστοιχία με το
αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού

6. Αναπτυξιακή πορεία των
συναισθημάτων

7. Από τα απλά στα
σύνθετα
 Χαμόγελο, ευχαρίστηση, κλάμα και
δυσφορία: οι πρώτοι μήνες
 Ενδιαφέρον, έκπληξη και χαρά –
φόβος, θυμός, λύπη
 Αγάπη και προσκόλληση – αηδία
και ντροπή
 Περηφάνια και ντροπή

8. ΑΓΑΠΗ
Α
ΞΙ ΥΠ
ΟΔΟ Ο ΤΑ
ΣΙ ΓΗ
ΑΙ ΑΠΟΔΟΧΗ
ΧΑΡΑ
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ ΦΟΒΟΣ
ΔΕΟΣ
ΘΥΜΟΣ ΕΚΠΛΗΞΗ
ΠΕ
Υ ΣΗ
Ρ ΑΗΔΙΑ
ΙΦ
Ρ ΛΥΠΗ
Η ΤΕ
ΟΝ
ΗΣ Ο ΓΟ
Η ΑΠ
ΜΕΤΑΝΟΙΑ

9. Η προσκόλληση
στα παιδιά και
στους ενήλικες

10. Χαμηλός Βαθμός Αποφυγής
ΑΣΦΑΛΗ ΠΑΙΔΙΑ ΑΓΧΩΔΗ ΠΑΙΔΙΑ
Χαμηλός Υψηλός
Βαθμός Βαθμός
Άγχους Άγχους
ΑΥΤΑΡΚΗ ΠΑΙΔΙΑ ΦΟΒΙΚΑ ΠΑΙΔΙΑ
Υψηλός Βαθμός Αποφυγής

11. Μέτρηση της δικής σας
προσκόλλησης
1. Μου είναι δύσκολο να αφήσω τον εαυτό μου να ΝΑΙ ΟΧΙ
βασιστεί σε άλλους
2. Κανείς δεν είναι εκεί όταν έχεις ανάγκη από κάποιον ΝΑΙ ΟΧΙ
3. Νιώθω άνετα να βασίζομαι σε άλλους ΝΑΙ ΟΧΙ
4. Ξέρω ότι κάποιος θα είναι εκεί όταν έχω ανάγκη ΝΑΙ ΟΧΙ
5. Μου είναι δύσκολο να εμπιστευτώ πλήρως κάποιο ΝΑΙ ΟΧΙ
άτομο
6. Δεν είμαι σίγουρος /η ότι μπορώ να βασιστώ στην ΝΑΙ ΟΧΙ
παρουσία κάποιων όταν θα έχω ανάγκη
7. Δεν ανησυχώ μήπως και με εγκαταλείψουν ΝΑΙ ΟΧΙ
8. Συχνά ανησυχώ ότι ο / η σύντροφος μου δεν με αγαπά ΝΑΙ ΟΧΙ
9. Οι άλλοι διστάζουν να έρθουν τόσο κοντά μου όσο θα ΝΑΙ ΟΧΙ
ήθελα

12. • 10. Συχνά ανησυχώ ότι ο /η σύντροφος μου δεν θα
• θέλει να μείνει μαζί μου ΝΑΙ ΟΧΙ
• 11. Θέλω να νιώθω πλήρως μαζί με ένα άλλο άτομο ΝΑΙ ΟΧΙ
• 12. Η επιθυμία μου να έρθω πολύ κοντά στους άλλους
• συχνά τους
• απομακρύνει από κοντά μου ΝΑΙ ΟΧΙ
• 13. Μου είναι σχετικά εύκολο να έρθω συναισθηματικά
• κοντά με άλλους ΝΑΙ ΟΧΙ
• 14. Δεν ανησυχώ όταν κάποιος με πλησιάζει
• συναισθηματικά ΝΑΙ ΟΧΙ
• 15. Δεν νιώθω άνετα να είμαι πολύ κοντά στους άλλους ΝΑΙ ΟΧΙ
• 16. Νιώθω νευρικότητα όταν με πλησιάζει
• συναισθηματικά κάποιο άτομο ΝΑΙ ΟΧΙ
• 17. Νιώθω άνετα όταν βασίζονται πάνω μου άλλα άτομα ΝΑΙ ΟΧΙ
• 18. Ο/ η σύντροφος μου θέλει περισσότερη οικειότητα
• από ό,τι μπορώ να προσφέρω ΝΑΙ ΟΧΙ

13. Περιληπτικά…
 Ασφαλείς Ενήλικες: ‘‘Μου είναι εύκολο να έρθω
συναισθηματικά κοντά σε άλλους ανθρώπους. Δεν με
ενοχλεί να βασίζομαι σε άλλους όπως δεν με ενοχλεί να
βασίζονται άλλοι σε εμένα. Δεν ανησυχώ μήπως και μείνω
μόνος/η όπως δεν με ανησυχεί μήπως και δεν είμαι
αποδεκτός/η από άλλους’’
 Αυτάρκεις Ενήλικες: ‘‘Δεν με ενοχλεί όταν δεν έχω
κάποια σημαντική σχέση στη ζωή μου. Είναι σημαντική
για εμένα η ανεξαρτησία μου και προτιμώ να μην
βασίζομαι σε άλλους όπως ούτε να βασίζεται κάποιος/α σε
εμένα’’

14.  Αγχώδεις Ενήλικες: ‘‘Θέλω να είμαι πολύ κοντά και
πολύ οικεία με κάποιο άτομο, αλλά συχνά διαπιστώνω
μια επιφύλαξη να έρθει κάποιο άτομο κοντά μου.
Νιώθω άσχημα χωρίς σημαντική σχέση στη ζωή μου,
και κάποιες φορές νιώθω ότι δεν με υπολογίζουν όσο
θα ήθελα.’’
 Φοβικοί Ενήλικες: ‘‘Δεν νιώθω άνετα όταν είμαι πολύ
κοντά σε άλλους ανθρώπους. I Θέλω να έχω σχέσεις
αλλά δεν εμπιστεύομαι εύκολα τους ανθρώπους ή να
βασιστώ πάνω τους. Συχνά ανησυχώ ότι θα με
απογοητεύσουν αν αφήσω τον εαυτό μου να έρθει
κοντά σε άλλους’’

15. ΣΧΗΜΑΤΙΚΑ
ΕΑΥΤΟΣ
Θετική Αρνητική
αξιολόγηση αξιολόγηση
ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΑΓΧΩΔΕΙΣ
Θετική ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΕΝΗΛΙΚΕΣ
αξιολόγηση
ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ
ΑΥΤΑΡΚΕΙΣ ΦΟΒΙΚΟΙ
Αρνητική ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΕΝΗΛΚΙΚΕΣ
αξιολόγηση

16. Ερωτήσεις, ερωτήσεις, ερωτήσεις…
 Τι επίδραση ασκεί στην προσαρμογή του παιδιού η
συναισθηματική του κατάσταση; (ανάπτυξη και
εμπλουτισμός συναισθημάτων, προσκόλληση)
 Πως επηρεάζονται τα παιδιά από τη συναισθηματική
κατάσταση των γονέων και των δασκάλων τους;
 Τι επιδράσεις ασκεί στο παιδί το ευρύτερο
συναισθηματικό του περιβάλλον που αφορά τους
φίλους και συνομηλίκους του;

17. Συναισθηματική ευφυΐα
παιδιών και ενηλίκων
ΕΑΥΤΟΣ ΑΛΛΟΙ
ΓΝΩΣΗ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ
ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
ΔΡΑΣΕΙΣ ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΧΕΣΕΩΝ

18. Επίδραση της συναισθηματικής
ευφυΐας στα παιδιά
 Λιγότερα συναισθηματικά προβλήματα και προβλήματα
συμπεριφοράς στο σχολείο
 Λιγότερες πιθανότητες οι δυσκολίες των παιδιών να
παρέμβουν αρνητικά στις σχέσεις τους με άλλα παιδιά
 Αποτελεσματικότερη συνεργατική μάθηση
 Λιγότερες πιθανότητες για υπερκινητικότητα
 Λιγότερα προβλήματα με συμμαθητές
 Λιγότερες εξάρσεις, λιγότερα παραπτώματα, καλύτερη
προσαρμογή στην τάξη
 Περισσότερους φίλους – δημοφιλείς
 Λιγότερη θυματοποίηση και επιθετικότητα
 Θετική αξιολόγηση εκπαιδευτικών (έξω-ακαδημαϊκά θέματα)

19. Ενθάρρυνση της ανάπτυξης
της συναισθηματικής ευφυΐας
των παιδιών από τους
εκπαιδευτικούς και γονείς
 Ημερολόγιο συναισθημάτων
 Role-play
 Ομαδική συζήτηση
 Ανάλυση εκφράσεων προσώπου
 Ανάπτυξη συναισθηματικού λεξιλογίου
 Κατανόηση έξω-λεκτικής (γλώσσα του
σώματος)
 Αντίληψη συναισθηματικών ερεθισμάτων

20. Αυτορρύθμιση των συναισθημάτων
 Ικανότητα που επιτρέπει στον άνθρωπο να ελέγχει τα
συναισθήματά του και κατ’ επέκταση να τα εκφράζει
με τον ορθό τρόπο, στην κατάλληλη ένταση, στο
περιβάλλον που πρέπει και στον χρόνο που αρμόζει.
 Ως ικανότητα, διέρχεται μιας αναπτυξιακής πορείας
που έχει ως αφετηρία τη νηπιακή ηλικία.
 Το περιβάλλον, γονείς και εκπαιδευτικοί
διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην ανάπτυξη της
αυτορρύθμισης των συναισθημάτων και της
συμπεριφοράς του παιδιού.
 Κεντρική γονεϊκή και εκπαιδευτική δεξιότητα είναι η
‘‘οριοθέτηση’’

21. Οριοθέτηση
 Από την παρορμητικότατα στον αυτοέλεγχο
 Προσδοκίες σε αντιστοιχία με το αναπτυξιακό στάδιο
του παιδιού
 Ενίσχυση του παιδιού για διατήρηση των ορίων
 Τιμωρία (;), αφαίρεση προνομίων, επίπληξη για την
μη οριοθετημένη συμπεριφορά
 Διαλεκτική προσέγγιση ιδιαίτερα από τη σχολική
ηλικία και μετά
 Κάτι που ξεχνούν πολλοί: οριοθέτηση του παιδιού
σημαίνει ταυτόχρονα και σεβασμός στα όρια του
παιδιού

22. Οριοθέτηση και Αυτορρύθμιση
 Αδυναμία οριοθέτησης στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του
παιδιού συνδέεται με αυξημένη παρορμητική συμπεριφορά
 Επιτυχημένη οριοθέτηση συνδέεται με υγιή προσαρμογή στην
εφηβεία και στην ενηλικίωση
 Οριοθέτηση δεν είναι η απαγόρευση της έκφρασης του
παιδιού. Αντίθετα είναι βοήθεια για να κατανοήσει την ορθή
έκφραση της συμπεριφοράς και των συναισθημάτων του
 Η αυτορρύθμιση του παιδιού είναι συνάρτηση των ορθών
οριοθετικών πρακτικών του σχολείου και της οικογένειας
 Σύγκρουση μεταξύ των δύο αυτών φορέων είναι πηγή
προβλημάτων

23. Πίσω στις αρχικές
ερωτήσεις…
 Ρωτώντας 100 παιδιά για τα συναισθήματά τους,
δυστυχώς τα πρώτα που θα αναφέρουν τα περισσότερα
παιδιά σχολικής ηλικίας και έφηβοι είναι αρνητικά (πίεση,
φόβος για αποτυχία, ανησυχία)
 Ρωτώντας 100 γονείς και πάλι η εικόνα δεν αλλάζει
δραματικά: ανησυχία και άγχος για τα παιδιά, φόβος του
αύριο, δυσφορία.
 Και οι εκπαιδευτικοί συμπληρώνουν την εικόνα:
εργασιακό άγχος, πίεση από το εκπαιδευτικό σύστημα,
απογοήτευση για την μη αναγνώριση της δουλειάς τους
και πολλά άλλα

24. Τι σημαίνουν όλα αυτά:
τελικές σκέψεις
 Τα συναισθήματα του παιδιού γίνονται
αρκετά σύνθετα από πολύ νωρίς
 Εμπειρίες καθορίζουν την ποιότητα και
την ένταση των συναισθημάτων
 Τα παιδιά είναι ισχυροί δέκτες
‘‘άδηλων’’ συναισθημάτων
 Είναι επίσης και ισχυροί ‘‘πομποί’’
μετάδοσης

25. Η πρόκληση
Τελικά, για όλους η πρόκληση βρίσκεται πολύ πιο πίσω
από αυτό που σκεφτόμαστε διαισθητικά. Δεν
βρίσκεται στο τι να πράξουμε για να διαμορφώσουμε
τα συναισθήματα του παιδιού κατά ένα υγιή τρόπο.
Αυτό μπορεί να περιμένει. Εκείνο που δεν μπορεί να
περιμένει όμως, είναι η στιγμή της μετάδοσης και
της λήψης των συναισθημάτων. Οι στιγμές εκείνες
που τα παιδιά μεταδίδουν τα συναισθήματα τους
ακόμα και αν δεν χρειάζεται να μιλήσουν.

26. Όπως και οι στιγμές εκείνες που τα παιδιά συλλαμβάνουν τα
συναισθήματα των γονιών και των δασκάλων τους. Ακόμα
και αν δεν ξέρουν πώς να τα περιγράψουν. Η πρόκληση
λοιπόν, δεν βρίσκεται στα όποια ‘‘σχέδια δράσης’’. Αυτά
μπορούν να γίνουν εύκολα. Η πρόκληση βρίσκεται στην
ικανότητά σας να ακούσετε πρώτα τα παιδιά και μετά τον
εαυτό σας. Ακόμα και αν δεν μιλήσει κανείς από τους δύο…

27. Σας ευχαριστώ