2. Սևանա լիճը քաղցրահամ, բարձրադիր, նավարկելի լիճ է: Հայկական լեռնաշխարհի
բնության զարդերից է:
Լիճը տարբեր ժամանակներում կոչվել է տարբեր անուններով: Հայերի անվանադիր
Հայկ Նահապետի ծոռնորդի Գեղամ Նահապետի անունով կոչվել է Գեղամա կամ
Գեղարքունյաց ծով, VII–IX դարերում՝ Դաշնավոր՝ ներդաշնակ, մեղմ, հանդարտ
ծփանքների համար: Գտնվում է ծովի մակերևույթից մոտ 1900 մ բարձրության վրա:
Սևանին արտակարգ հմայք են տալիս շրջակա լեռները, որոնք կարծես մեծ շուրջպար
են բռնել լճի շուրջը. արևմուտքում՝ Գեղամա, հարավ-արևմուտքում Վարդենիսի
լեռնաշղթաներն են, հյուսիս-արևելքում ձգվում են Արեգունու, Սևանի և Արևելյան
Սևանի լեռնաշղթաները: Սևանը կազմված է Մեծ Սևանից ու Փոքր Սևանից, որոնք
իրարից բաժանվում են Արտանիշի և Նորատուսի հրվանդաններով ու նրանց
միացնող ստորջրյա թմբով:
Նախքան լճի մակարդակի արհեստական
իջեցումը նրա երկարությունը 75 կմ էր, միջին
լայնությունը՝ 19 կմ (առավելագույնը՝ 32 կմ),
միջին խորությունը՝ 41,3 մ, իսկ ամենախոր
մասի՝ Փոքր Սևանի խորությունը՝ գրեթե 98,7 մ:
Այդ պայմաններում լճի ընդհանուր ծավալը
կազմում էր 58,5 մլրդ մ3, ջրի մակարդակի
արհեստական իջեցումից հետո` շուրջ 32,9 մլրդ
մ3:

3. Սևանա լիճ են թափվում 28 գետ ու գետակ՝ Ձկնագետը, Գավառագետը, Արգիճին,
Վարդենիսը, Կարճաղբյուրը, Մասրիկը և այլն: Սևանը սնվում է նաև ստորգետնյա
աղբյուրներով ու մթնոլորտային տեղումներով: Լճից սկիզբ է առնում միայն Հրազդան
գետը, որի ջրերով ոռոգում են Արարատյան դաշտի այգիներն ու բանջարանոցները:
Լճի վերին ջրաշերտի կենդանական աշխարհը հարուստ չէ: Կան սաղմոնազգի և
ծածանազգի բնաշխարհիկ ձկնատեսակներ: Անհիշելի ժամանակներից լիճը հայտնի է
իր հռչակավոր իշխանով, կան նաև կողակ, բեղլու և սիգ: Հատակային ջրաշերտի
կենդանական աշխարհը հարուստ է (մոտ 130 տեսակ): ևանը հաճելի ու գրավիչ
հանգստավայր է: Ամռան տապին լճի ափին զով է, օդը՝ մաքուր ու թափանցիկ, ջրերը՝
խաղաղ ու հանդարտ: Լրիվ ամպամած օրերը շատ քիչ են: Այստեղ կառուցվել են
բազմաթիվ առողջարաններ, հանգստյան տներ: Սևանի ափին հաճելի է նաև ձմռանը:
1930–60-ական թվականներին Հրազդան գետի վրա կառուցվել է Սևան–Հրազդան
կասկադը՝ իր 6 ջրէկներով, և ջրի պաշարներն ու էներգետիկ ներուժն օգտագործելու
հետևանքով լճի մակարդակն իջել էր: Լճից ջրի բացթողման ընթացքում պարզվեց, որ
նրա էկոլոգիական վիճակը վատթարանում է ավելի արագ, քան ենթադրվում էր: Լիճն
արագ զրկվեց իր դարավոր պաշարների 40 %-ից, առավելագույն խորությունը հասավ
մինչև 80 մ-ի, ջրի մակարդակն իջավ 13,5 մ-ով, որի հետևանքով միայն 1949–64 թթ-ին
Փոքր Սևանի լճահատակը նվազեց 36,5 կմ2-ով, Մեծ Սևանինը՝ 116 կմ2-ով, նվազեց
թթվածնի պարունակությունը ջրում, սկսեց հաճախ սառցակալել (1947 թ-ից՝ 17
անգամ): Մինչև 2001 թ. լճի մակարդակն իջավ 19,25 մ-ով: Ֆիզիկաքիմիական և
կենսաբանական փոփոխությունների հետևանքով լիճն սկսեց ծերանալ ու ճահճանալ,
«ծաղկել» կապտականաչ ջրիմուռներով:

4. Այս փոփոխությունները բացասաբար անդրադարձան լճի կենդանական աշխարհի
վրա: Փոքր Սևանում գտնվող կղզին, որտեղ դեռևս IX դարում կառուցվել էր Սևանի
վանքը, և որն ափից հեռու էր շուրջ 2 կմ-ով, աստիճանաբար վերածվեց թերակղզու:
Այդ շարժընթացն ավարտվեց 1952 թ-ին: Ի դեպ, ջրերից ազատված տարածքում`
Լճաշեն գյուղի մոտ, հնագիտական պեղումների շնորհիվ հայտնաբերվեցին մեր
թվականությունից հազարամյակներ առաջ ապրած մարդկանց բնակավայրեր,
հնագիտական բազմատեսակ պեղածոներ, երկանիվ և քառանիվ սայլեր:
Այդ աղետը կանխելու համար որոշվեց էլեկտրաէներգիա ստանալու նպատակով լճից
այլևս ջուր բաց չթողնել. ջուր էր բաց թողնվում միայն ոռոգման նպատակով: Սևանա
լճի պահպանության և պաշարների արդյունավետ օգտագործման համար բացառիկ
նշանակություն ունեցավ Որոտան–Արփա–Սևան ջրատեխնիկական համալիրի
կառուցումը: Լճի մակարդակը բնականին մոտ պահելու համար ջրատարը լիճ է
տեղափոխում Որոտան, Արփա, Եղեգիս գետերի հոսքի մի մասը (տարեկան 415 մլն
մ3):
Այն բաղկացած է Արփա–Սևան և Որոտան–Արփա
թունելային ջրատար համակարգերից: Որոտան–
Արփա–Սևան ջրատարի շահագործումն ապահովել է
ոչ միայն Սևանա լճի մակարդակի կայունացումը,
այլև նրա աստիճանական բարձրացումը:
Նախատեսված է առաջիկա 10–15 տարիների
ընթացքում լճի մակարդակը բարձրացնել մինչև 6 մ-
ով:

5. Ջրի մակարդակի իջեցման հետևանքով, օգտագործելով ցամաքած հատվածները,
հնարավոր դարձավ կառուցել Սևանի հյուսիսարևելյան ափով անցնող երկաթգիծը և
ավտոխճուղին: Ջրային հաշվեկշռի նոր փոփոխություն կատարվեց 48,3կմ
երկարություն ունեցող Արփա-Սևան ջրատար թունելի կառուցմամբ: Մուտքի
բաղադրիչն ավելացավ տարեկան 250մլն.խ.մ-ով: Սևանի բնապահպանական
խնդիրների լուծմանը նպաստելու համար՝ լճավազանում ստեղծվել է «Սևան»
ազգային պարկը: Սևանը մեծ առժեք է ներկայացնում նաև զբոսաշրջիկության
տեսակետից: Նրա ափամերձ տարածքում սփռված են բազմաթիվ բրոնզեդարյա
«կիկլոպյան» կոչվող ամրոցներ (Լճաշեն, Հայրավանք): Լճի ցամաքած հատվածում
կատարված հնագիտական պեղումներից պարզվել է, որ 3500 տարի առաջ Սևանի
զգալի մասը ցամաք է եղել: Այնտեղ եղել են բնակավայրեր, որտեղ բնակչությունը
զբաղվում էր երկրագործությամբ և անասնապահությամբ:
Աշնանը շատ գեղեցիկ տեսարան են
ստեղծում բարձր լեռներից ջրային
հայելու վրա իջնող վիթխարի ամպերը:
Արևոտ եղանակներին Սևանը
շշմեցնում է իր՝ շերտ-շերտ
դասավորված կապույտ գույնի
երանգներով, իսկ ամպամած
եղանակին ջինջ կապույտը դառնում է
խստաշունչ երկաթագույն: Այն
Հայաստանի բնության գոհարն է: