2. Սեւանա լճի մակարդակն այս տարվա սեպտեմբերի 1-ի
դրությամբ 1900,34 մ է, ինչի շնորհիվ առաջացել
են հիմնախնդիրներ, կապված ափամերձ անտառապատ
ջրածածկված տարածքների մաքրման աշխատանքների
իրականացման հետ: Այդ մասին նշված է
բնապահպանության նախարարության կողմից
կառավարություն ներկայացրած Սեւանա լճի
էկոհամակարգերի վերականգնման եւ պահպանման
ծրագրում;
Ջրի տակ մնացող օրգանական նյութերի մեծ
զանգվածները աղտոտում են ջուրը: Լուրջ խնդիրներ են
առաջացնում նաեւ ջրի տակ մնացած բազմաթիվ
շինությունները եւ ենթակառուցվածքները:
3. Ջրի բարձր որակն ապահովելու
համար կարեւոր է կտրուկ
բարելավել վիճակը` կապված մեծ
քանակի չմաքրված կեղտաջրերի լիճ
թափվելու հետ: Սակայն լճի
շրջակայքում առկա ոչ բոլոր
մաքրման կայաններն են գործում:
Սեւանա լճի ձկնաշխարհն աչքի է
ընկել ինքնատիպությամբ: Սակայն
լճի մակարդակի իճեցումը,
կենսապաշարների
գերօգտագործումը եւ դրանց
կանոնավոր մոնիթորիրնգի
բացակայությունը նպաստեցին լճի
կենսաբազմազանության
փոփոխմանը, ձկնապաշարների
կտրուկ անկմանը` էնդեմիկ
ձկնատեսակների, հատկապես
Սեւանի իշխանի ենթաթեսակների
անհետացմանը եւ սիգ ձկնատեսակի
արդյունագործական ծավալների
նվազեցմանը:
4. Հայաստանի Կարմիր գրքի /2010թ/ մեջ են գրանցվել Սեւանի
իշխանը, Սեւանի կողակը եւ Սեւանի բեղլուն:
Ձկնատեսակների թվաքանակի կրճատման հետեւանքով
լճային էկոհամակարգում տեղի է ունենում օրգանական
նյութերի ինտենսիվ կուտակում եւ ճահճացմանը
հանգեցնող գործընթացների արագացում, ինչը եւս
բացասաբար է անդրադառնում Սեւանի ջրային
էկոհամակարգի վրա: Ներկայումս հիմնական խնդիրը
լճում բնական եւ արհեստական եղանակներով էնդեմիկ
ձկնատեսակների պոպուլյացիայի մեծացումն է մինչեւ
կայուն ու կենսունակ աստիճանի:
5. Այսօր աշխարհի շուրջ 30 երկրներ ջրի սակավության
խնդիր ունեն, եւ ավելի քան մեկ միլիարդ մարդ
մաքուր ջրի կարիք ունի։ Գիտնականները
կանխատեսում են, որ 2025 թվականին աշխարհի
բնակչության 2/3—ը կունենա ջրի սակավության
լուրջ խնդիր։ Աշխարհում սպառվում են
քաղցրահամ ջրի պաշարները: Մոտ ապագայում
խմելու ջուրը կդառնա ամենաթանկ ապրանքը:
6. Սեւանա լիճը համարվում է Հայաստանի Հանրապետության
եւ ողջ Կովկասի 35 միլիարդ խմ քաղցրահամ ջրի
շտեմարանը: Սակայն այսօր Սեւանա լճի ջուրը մաքուր
չէ, դրան խոչընդոտում են մի շարք հանգամանքներ`
Սեւանի ավազանում հանքարդյունաբերական
գործունեության ծավալումը, լճի մակարդակի անընդհատ
տատանումները, ձկան արդյունաբերական պաշարների
ոչնչացումը, ափամերձ անտառների ջրի տակ մնալը, լճի
հարեւանությամբ գտնվող քաղաքների, ինչպես նաեւ
լճափերին կառուցված օբյեկտների կոյուղաջրերի լճի մեջ
թափվելը: Այս ամենն ուղեկցվում է լճի ճահճացմամբ:
7.
8. Սեւանա լճի ճահճացման պատճառները
1930–ական թվականներից սկսած` Սեւանա լճի ջրի անխնա օգտագործման
արդյունքում (էներգիայի արտադրություն եւ ոռոգում) խախտվեց Սեւանա
լճի էկոլոգիական հավասարակշռությունը: Լճի մակարդակը 1933–2000թթ.
արդյունաբերական շահագործման հետեւանքով իջավ 19.6 մետրով, իսկ
ծավալը նախկին 58.5 մլրդ խմ-ից կրճատվեց մինչեւ 32.5 մլրդ խմ:
(Տեղեկությունը վերցված է «Սեւանա լճի էկոհամակարգի վերականգնման,
պահպանման, վերարտադրման եւ օգտագործման միջոցառումների
տարեկան եւ համալիր ծրագիրը հաստատելու մասին» օրենքի
նախաբանից): Ջրի օգտագործված 26.0 մլրդ խմ-ի 65 տոկոսը ծախսվել է
էներգիայի արտադրության, իսկ 35 տոկոսը` ոռոգման նպատակներով: Լճի
հատակից ազատվել է 25 հազ. հա տարածք: ՀՀ ԳԱԱ Հիդրոէկոլոգիայի եւ
ձկնաբանության ինստիտուտի գիտական հետազոտությունները
բացահայտել են, որ լճի ճահճացման հիմնական պատճառներից է լճի
մակարդակի անկումը: Լճի ծերացման (ճահճացման) դանդաղեցման
գործընթացում պաշտպանիչ դեր ունի լճի հատակի մոտ գտնվող 4C
հաստատուն ջերմաստիճան ունեցող ջրային շերտը: Այն թույլ չի տալիս, որ
հատակի տիղմը խառնվի լճին: Եթե լճի ծավալը քչանում է, կրճատվում է
նաեւ այդ պաշտպանիչ շերտը, ինչի հետեւանքով լիճը սկսում է ճահճանալ:
Ջրի մակարդակի բարձրացման միջոցով հնարավոր է վերականգնել այդ
շերտը:
9.
10. Սեւանա լճի ձկնապաշարների վիճակը
«Ձկնային պաշարների առումով այսպիսի վատ վիճակ
ամբողջ Սեւանի պատմության մեջ դեռ չի եղել, ամենավատ վիճակը մենք
ունենք այսօր»: Այսպես է բնորոշում Սեւանում ձկնապաշարների վիճակը
ՀՀ ԳԱԱ Հիդրոէկոլոգիայի եւ ձկնաբանության ինստիտուտի տնօրեն
Բարդուխ Գաբրիելյանը: Ըստ Բարդուխ Գաբրիելյանի, եթե 1990-ական
թվականներին Սեւանի սիգի ձկնապաշարը մոտ 30 000 տոննայի էր
հասնում, ապա այսօր այդ պաշարները գնահատվում են 170-180
տոննա: Շատ կարծիքներ կան, որ սիգը վերացրեց իշխանին, այսօր էլ
նույնիսկ ասում են, որ սիգի վերացումը պետք է վերագրել խեցգետնին: Դա
չի համապատասխանում իրականությանը:
Իշխանի վերացման հիմնական պատճառը սկզբնական շրջանում
ափամերձ գոտու վերացումն էր, որտեղ գտնվում էին իշխանի հիմնական
ձվադրավայրերը, հետագայում` որսագողության ավելացումը: Սեւանում
բնակվող իշխանի 4 ցեղատեսակներից 2-ը` ձմեռային բախտակը եւ
բոջակը, անվերադարձ կորել են համաշխարհային
կենսաբազմազանության համար, իսկ գեղարքունին եւ ամառային
բախտակը մնացել են` ի հաշիվ արհեստական վերարտադրության:
