2. Արփան Հայաստանի գետերից է: Այն սկիզբ է
առնում Զանգեզուրի և Վարդենիսի հորդաբուխ
աղբյուրներից: Վերին հոսանքում գետը
դանդաղահոս է, բայց դեռ
չհասած Ջերմուկ առողջարան` դառնում է
արագահոս և, ճեղքելով Վարդենիսի
լեռնալանջերը, գահավիժում է անտառապատ
խոր կիրճը: Ջերմուկից ներքև Արփան հոսում է
գալարումներով և իր ընթացքը մերթ
արագ, մերթ դանդաղ շարունակում է
մինչև Արենի գյուղը:
3. Ստորին հոսանքում Արփան բաժանվում է
բազմաթիվ մեծ ու փոքր առուների և ամռան
ամիսներին ամբողջովին օգտագործվում է
դաշտերն ու այգիները ոռոգելու համար:
Արաքսի մեջ է թփվում Նախիջևանի
Հանրապետության տարածքում։ Գետի
երկարությունը 128 կմ է։Արփա գետի վերին
հոսանքում կառուցվել է Կեչուտի
ջրամբարը որտեղից սկսվում է Արփա–
Սևան ջրատար թունելը։
4. Արտակարգ գրավիչ է Արփա գետի
հովիտը իր վերին հոսանքում։ Այստեղ են
գտնվում Ջերմուկ առողջարանը
ևհամանունջրվեժը։Ստորին հոսանքում
Արփան բաժանվում է բազմաթիվ մեծ ու
փոքր առուների և ամռան ամիսներին
ամբողջովին օգտագործվում է դաշտերն
ու այգիները ոռոգելու համար: Արաքսի
մեջ է թփվում Նախիջևանի
Հանրապետության տարածքում։
Գետի երկարությունը 128 կմ
է։(Հայաստանում՝ 90կմ), ավազանը՝
2630ք.կմ:
5. Արփա գետի վերին հոսանքում կառուցվել է Կեչուտի ջրամբարը, որտեղից
սկսվում է Արփա–Սևան ջրատար թունելը։ Արտակարգ գրավիչ է Արփա
գետի հովիտը իր վերին հոսանքում։ Այստեղ են գտնվում Ջերմուկ
առողջարանը և համանուն ջրվեժը։Գլխավոր վտակներն են. աջից՝
Ջերմուկը, Հերհերը, Եղեգիսը, Ելփինը, ձախից՝
Ուղեձորը, Կապույտը, Գնիշիկը: Սնումը հիմնականում ձնաանձրևային է
57% է:
6. Ջուրն օգտագործվում է ոռոգման և
էլէկտրաէներգիա ստանալու համար: Արփայի
վրա կառուցված են
Ջերմուկի, Ազատեկի, Եղեգնաձորի և Արենիի
ՀԷԿ-երը, Բարձրունու և Ազատեկի ջրհան
կայանները: Ջրերի մի մասը Սևանա լիճ
փոխադրելու նպատակով կառուցվել է 48,3կմ
երկարություն ունեցող Արփա-Սևան ջրատար
թունելը, Արենիի ջրհան կայանը և Կեչուտի
ջրամբարը, որով կարգավորվում է գետի
ռեժիմը:
7. Շատ գեղատեսիլ է Արփայի կիրճը, որով
անցնում է Երևանից Արցախ և Իրան
տանող մայրուղին: Արփայի
մոտակայքում են գտնվում Արենիի
եկեղեցին, Մոզ քաղաքի
ավերակները, Գնդեվանքը, Ագարակաձո
րի մոտ՝ XIIIդ-ի միակամար
կամուրջը, բազմաթիվ քարանձավներ և
այլ դիտարժան վայրեր:
8.
9. Ջրվեժը ունի 72մ բարձրություն: Այն թեքությամբ թափվելով Արփա գետի
մեջ, աղջկա վարսեր է հիշեցնում:
Ջուրն իրեն գրկող ժայռերի հետ շատ գեղեցիկ տեսարան է ստեղծում: Դա
Ջերմուկի հրաշքներից է, որի մասին ժողովուրդը լեգենդներ է հյուսել:
Պատահական չէ նաև ջրվեժի հետաքրքիր անվանումը...
10. Շատ հնուց ջրվեժի
գլխավերևում, ուղղաձիգ ժայռերի վրա
գտնվում էր մի հզոր իշխանի ամրոց:
Իշխանը ուներ շատ գեղեցիկ
դուստր, որի ձեռքը խնդրելու էին գալիս
աշխարհի տարբեր ծայրերից: Սակայն
գեղեցկուհին մերժում էր բոլորին, քանզի
նրա սիրտը պատկանում էր հովվի
որդուն` երիտասարդ, քաջարի ու
գեղեցիկ:
11. Ամեն օր, կեսգիշերից հետո, իր
ննջարանի լուսամուտից աղջիկը ձորն էր
նետում մի երկար պարան, որով հովվի
որդին խորը կիրճից բարձրանում էր
սիրեցյալի մոտ: Սակայն շուտով իշխանը
գտնում է աղջկա սենյակում պարանը և
գլխի է ընկնում... Ջղայնանում է ու
անիծում դստերը ասելով. «Եթե մեկ էլ
հանդիպես հովվի որդուն, ջրահարս
դառնաս ու երբեք ջրից դուրս չգաս»:
12. Սակայն սիրահարներին ոչինչ չէր կարող պահել հանդիպման
գայթակղությունից: Հերթական անգամ, որպեսզի սիրեցյալին օգնի
բարձրանալ իր դղյակը, գեղեցկուհին պարանի փոխարեն ժայռի
բարձունքից կախում է իր երկար ու գեղեցիկ վարսերը: Սակայն նույն
ակնթարթին կատարվում է հոր դաժան անեծքը. գեղեցկուհին դառնում է
ջրահարս, իսկ կիրճ թափվող նրա գեղեցիկ վարսերը դառնում են
հրաշագեղ մի ջրվեժ, որին ժողովուրդը անվանում է «Ջրահարսի վարսեր»:
