2. İÇİNDEKİLER
Thaumetopoea pityocampa 1
(Çam Keseböceği)
Lymantria dispar 6
(Sünger Örücüsü)
Tortrix viridana 7
(Yeşil Meşe Bükücüsü)
Diprion pini 9
(Çam Çalı Antenli Yaprak Arısı)
Neodiprion sertifer 10
(Kırmızımtrak Sarı Çalı Antenli Yaprak Arısı)
Orthotomicus erosus 11
(Akdeniz Çam Kabuk Böceği)
Ips sexdentatus 12
(Oniki Dişli Çam Kabuk Böceği)
Blasthophagus piniperda 13
(Büyük Orman Bahçıvanı)
Kabuk böcekleri ile mücadelede genel prensipler 14
Feromon Tuzakları İle Mücadelede Göz Önünde …
Bulundurulacak Hususlar 14
Pissodes notatus 15
(Çam Kültür Hortumlu Böceği)
Cryphonectria (Endotia) parasitica 16
(Kestane Kanseri)
Gal Sineği Tasallutu ve sekonder
Mantar Enfeksiyonu 20
Karaçamlarda Mantar Enfeksiyonuna
Bağlı Sürgün Ölümleri(Ascocalix abietina) 22
Mantar Enfeksiyonundan (Cenangium ferruginosum)
Kaynaklanan Sürgün Ölümleri
(Sürgün Seyrekleşmesi Hastalığı) 23

3. ÖNSÖZ
İçinde bulunduğumuz yeni bin yılda bir taraftan artan nüfus, diğer taraftan
toplumsal gelişmelere paralel olarak değişen ve çeşitlenen ihtiyaçlarımızın
karşılanmasında doğal kaynakların ekonomik olarak değerlendirilmesi büyük önem arz
etmektedir.
Ormanlarımız,doğal dengeyi sağlaması,hava kirliliğini önlemesi, toplumun
orman ürünlerine olan ihtiyacını karşılaması ve sayılamayacak kollektif yararları olması
nedeni ile ülkemizin en önemli doğal kaynaklarındandır.Yaşlanan küremizde ekolojik
denge bozulmuştur.
Ülkemiz ormanlarında yapılan usülsüz kesimler, tarla açmaları ve orman
yangınları bu değerli doğal kaynağımızın günden güne servet olarak azalmasına neden
olmaktadır. Ancak,tüm bunların yanında ormanlar üzerinde en önemli tahribatı böcekler
yapmaktadır.
Endüstrinin hızla gelişmiş olduğu İstanbul ormanlarında ( özellikle plantasyon
sahalarında ), yöremizin yetişme ortamı şartlarına uygun olmayan ağaç türlerinin, çeşitli
nedenlerle, zayıf düşmesi gelişimini tam sağlayamaması, sararma ve kurumaya
başlaması, SEKONDER karakterli zararlıların populasyonunun artması bariz bir şekilde
görülmektedir.
Zararlı böceklerin faaliyetleri ve tahribatları birden bire ortaya çıkmadığı için
kamuoyunda orman yangınları kadar göze çarpmamakta ve önemsenmemekte,
zararlıların yaptıkları tahribat ancak salgın halini aldıktan sonra anlaşılmaktadır.
Ormanlarımızın devamlılığını tehdit eden bu zararlı böceklerin orman yangınlarının 5 katı
kadar zarar yaptığı bilinmektedir. Bu nedenle de DUMANSIZ YANGIN olarak ifade
edilmektedir.
Zararlı ile mücadelede öncelikle zararlının tespiti ve teşhisi gereklidir. Teşhisi
yapılan zararlı ile yapılacak mücadele yöntemi sıhhatli olarak belirlenebilir.
Bu amaçla Orman Zaralıları ile Mücadele Şube Müdürlüğümüzce hazırlanmış
olan bu kitapçıkta Bölge Müdürlüğümüz ormanlarında tespit ve teşhis edilen zararlı
böcekler hakkında kısa tanımlar ve mücadele yöntemlerinin ne olacağı gibi bilgiler
aktarılmaya çalışılmıştır. Zararlılar ile mücadelede yardımcı olmasını temenni ederim.
İstanbul -2010
İsmail ÜZMEZ
İstanbul Orman Bölge Müdürü

4. Thaumetopoea pityocampa(Schiff.)
Çam Keseböceği
Çam Keseböceği kelebeği Çam Keseböceği nin yumurta koçanı
Biyolojisi : Yılda bir generasyonu vardır. Generasyon süresi içinde dört
biyolojik dönem bulunur.
1- Ergin Dönemi
2- Yumurta Dönemi
3- Tırtıl (Larva ) Dönemi
4- Krizalit (Pupa ) Dönemi
Zararlı bu biyolojik dönemlerden ilk üçünü toprak üstünde, krizalit dönemini ise toprak
altında geçirir. Yaz sonunda topraktan çıkan ergin kelebekler çiftleştikten sonra dişi kelebek
iki ibreyi birleştirerek bunların üzerine mısır koçanına benzer biçimde 70-300 adet yumurta
bırakır. Tırtıllar yumurtadan eylül ayı başında çıkarlar. Bunlar iğne yaprakları kemirir ve ince
ağlardan oluşan yuva örerler. Tırtıllar kış boyunca beş kez gömlek değiştirirler. Olgunlaşan
tırtıllar keselerden çıkarak katar halinde krizalit döneme geçmek üzere (Nisan-Mayıs
aylarında) toprağa inerler. Çam Keseböceği tırtıllarına temas edilirse kaşıntı yapar. Bu
tırtıllarda zehirli kılların bulunmasının bir sonucudur. Tırtıllar pupa olduktan sonra toprak
altında kaldıkları süre 1-4 yıl arasında değişir. Çam Keseböceğinin uçma zamanı Marmara
Bölgesinde Temmuz ayıdır.
1

5. Çam Keseböceğinin yoğun tahribatı
Zararları: Asıl zararı Çam Kese böceğinin tırtılları yapar. Tırtıllar yaşamları
boyunca iğne yaprakları yerler. Bu nedenle fizyolojik ve primer zararlı bir
böcektir. Başta kızılçam olmak üzere değişik çam türlerinin iğne yapraklarını
yiyerek, ağaçta büyüme ve artımın yavaşlamasına, ağaçların zayıf
düşmesine neden olur.
Kese üzerindeki tırtıllar Çam Keseböceği pupası
2

6. Mücadelesi:
• A- Mekanik Mücadele
• B- Kimyasal Mücadele
• C- Biyolojik Mücadele
• D- Biyoteknik Mücadele
• E- Biyolojik İnsektisitlerle Mücadele
• F- Entegre Mücadele
A- Mekanik Mücadele:
Kese Toplama : Şubat, Mart aylarına kadar keseler dal makaslarıyla kesilerek uygulanır.
Hiçbir suretle tepe sürgünleri kesilmemelidir. Keseler sıyrılıp alınmalı, toplanan keseler
yakılmamalı, ormandan en az 50m uzaklığa veya adacıklara bırakılmalıdır.
B- Kimyasal Mücadele
Zararlı popülasyonunun yoğun olması; kitle üremesi yapması halinde tırtılların 1. ve 2.
gömlek evresinde takriben eylül-ekim-kasım aylarında ilaçlama ile mücadele yapılır. Mide
ve temas zehirleri kullanılır. Ancak bu çevreye zararlı metodu en düşük seviyede
kullanmak tercih edilmelidir. Tırtılın 3. gömlek döneminden sonra takriben aralık ayı
ortasından sonra tırtıl paraziti (Phryx caudata) görüleceğinden ,parazitlerin ölmemesi için
ilaçlı mücadeleden kaçınılmalıdır. Aynı şekilde Çam Keseböceğinin yırtıcısının(Calosoma
sycophanta) erginleri şubat, mart, nisan aylarında toprak üstüne çıkacağından bu aylarda
kesinlikle ilaçlama yapılmamalıdır. İlaçlamanın mutlaka yapılması gerekiyorsa arılara,
balıklara ve kuşlara zararlı olmayanlar tercih edilmelidir.
C-Biyolojik Mücadele
Çam Keseböceğini doğal düşmanları vasıtasıyla yok etme şeklidir.Yırtıcı böcek ve
parazitleri korumak, çoğaltarak ormana bırakmak ,kuş yuvaları asmak,karınca
tranplantasyonu yapmak suretiyle tatbik edilir.
Böcekçil kuşlardan özellikle Baştankaraların Çam Keseböceği tırtıllarının bulunduğu
keseleri didiklediği, tırtılları topladığı bilinmektedir.
3

7. Çam Keseböceğinin yumurta, tırtıl ve krizalitleri ile beslenen parazit ve yırtıcıları çok
sayıdadır. Bu asalak ve yırtıcı böcek türleri korunup üretilerek sayısı arttırılırsa Çam
Keseböceğinin afet haline dönüşmesi engellenir.
Calosoma sycophanta: Çam keseböceğinin önemli yırtıcılarından biridir. Mart ayı
içerisinde topraktan çıkan Calosoma sycophanta erginleri aynı ay içerisinde yumurta
bırakırlar.Yumurtadan çıkan tırtıllar ve aynı zamanda erginleri ağaçlara tırmanarak Çam
Keseböceği tırtılları ile kese içerisinde veya dışında parçalamak suretiyle beslenirler. Bir
Calosoma 3-4 yıllık ömrü boyunca 840-1120 civarında Çam Keseböceği tırtılı ile
beslenmektedir.Calosoma erginleri yedikleri miktar kadar da tırtılı parçalayıp
bırakmaktadır.Olgunlaşan Calosoma tırtılları nisan,mayıs aylarında toprak altında krizalit
haline geçerler.
Calosoma sycophanta Orman genel Müdürlüğü bünyesinde kurulan laboratuvarlarda
üretilerek araziye salınmaktadır.
Calosoma sycophanta ergini
Phryx caudata: Çam Keseböceğinin tırtıl parazitidir. Bu parazitlerin orman içerisinde
özel adacıklar oluşturmak suretiyle çoğalmaları sağlanmaktadır.
4
Phryx caudata üretim adacığı Phryx caudata sineği

8. D-Biyoteknik mücadele
Temmuz ayında krizalitten ergin hale geçen Çam Keseböceği kelebekleri için uçma
zamanından önce feromon tuzakları asılır.
E-Biyolojik İnsektisit ile Mücadele
Biyolojik insektisitler diğer canlı ve bitkilere zararlı olmadığı için tercih edilmesi gereken
metotdur. Çevreye zararsız olan bu mücadelede Bacillus thuringiensis bakterisinin
sporunu ihtiva eden preparatlar kullanılmaktadır. Bacillus thuringiensis ile ilaçlanmış ibreleri
yiyen tırtılların iç organlarında tahribat oluştuğundan gelişimi durmakta ve ölmektedir.
F-Entegre Mücadele
Çeşitli mücadele yöntemlerinin Çam Keseböceğinin biyolojisine uygun olarak bir
kombinasyon dahilinde uygulanmasıdır. Entegre mücadelede dikkate alınması gereken en
önemli nokta kimyasal mücadele yönteminin mümkün olduğu kadar az kullanmaktır.
Entegre mücadele ile çevreyi zarara uğratmadan en ekonomik ve etkili mücadele
yöntemlerini kombine etmek suretiyle Çam Keseböceği populasyonu azaltılabilir.
5

9. Lymantria dispar (L.)
Sünger Örücüsü
Biyolojisi: Generasyonu bir yıllıktır. Kışı yumurta
döneminde geçirir. Yumurta kümelerinin üzeri sarı
renkli tüylerle örtülüdür. Nisan ayının ilk haftasından
itibaren yumurtadan çıkan larvalar fazla aktif değildir.
Önce yaprakları ana ve yan damarlara dokunmadan,
daha sonra yaprakların tümünü yerler.
Erkekler fertler 5,dişi fertler 6 larva dönemi
geçirdikten sonra haziran başlarında prepupa, iki-üç
gün sonra pupa olurlar. Pupa dönemi 15-20 gün sürer.
Haziran sonuna doğru erginler çıkar.Çiftleşmeden 1,5- Lymantria dispar ergini
2 saat sonra da dişiler yumurta bırakırlar.
Zararları: Larvaları ağaçların yapraklarını ve iğne
yapraklarını yemek suretiyle fizyolojik zarar
yapmaktadır.Tırtıllar büyüdükçe yaptıkları zararlar da
artmaktadır.Lymantria dispar artım kaybına sebep
olmakta, yıllarca üst üste zarar halinde ise kurumalar
meydana gelmektedir. Polyfag zararlıdır.
Mücadele:
1.Başlıca yırtıcısı olan Calosoma sycophanta L. İle
muhtelif parazitlerin çoğalması sağlanmalı,
2.Ağaçlandırma alanları devamlı takip edilerek
sahada kalan alt flora üzerinde artış göstermesine
fırsat verilmeden temizlenmeli,
3.Kış mevsiminin sıcak ve kurak geçtiği yıllarda
dikkatli olunmalı, Yumurtadan yeni çıkmış Lymantria dispar
4.Şiddetli epidemi sözkonusu ise proinsektisit ile larvaları
ilaçlama yapılmalı,
5.Tırtıllara karşı Bacillus thuringiensis Berl. İle etkili
savaş yapılabilir.
6. Sonbaharda ağaç gövdeleri üzerindeki Lymantria dispar tırtılı
yumurta paketleri tel fırça yardımı ile dağıtılmalıdır.
Lymantria dispar pupası
Lymantria dispar tırtılı 6

10. Tortrix viridana(L.)
Yeşil Meşe Bükücüsü
Biyolojisi: Generasyonu bir seneliktir.Uçma
zamanı haziran ayına rastlar.Yumurtalarını
kural olarak ikişer ikişer
sürgünlere,yapraklara,dal koltuklarına ve dal
çatlaklarına koyar ve bunları macuna benzer
bir madde ile yapıştır.Bir dişi ortalama 60 adet
yumurta bırakır. Kışı yumurta döneminde
geçirir.Nisan ortalarında yumurtadan çıkmaya
Tortrix viridana ergin kelebeği
başlayan tırtıllar önceleri tomurcuklara gider.
Pupa, mayıs ve haziranda birbirine örülmüş
yaprakların içinde ve bazen de kabuk
çatlaklarının arasında meydana gelir. Larvalar
yumurtadan çıktıktan sonra ortalama 25-28
günde olgunlaşarak pupa olurlar.Tomurcukların
tırtıllar tarafından yenmesi yaklaşık 1 hafta
sürer.Bu süre içerisinde tomurcuk zararlısı
olan larvalar bundan sonra yeni oluşan genç
yaprakların iç kısımlarına girerek
beslenmelerine devam ederler. Böylelikle
yaprak zararlısı durumuna geçerler.Bu arada
larvalar salgıladıkları ağ biçimindeki iplikler
yardımıyla yaprakları alt ya da üst yüzeylerine
Tortrix viridana larvası
doğru uçlarından katlamak , bazen de rulo
halinde sarmak suretiyle bükmekte ve bunların
içinde barınmaktadır.Yaprakların bükülen
kısımlarının iç yüzeyleri ipeğimsi iplikçiklerle
çok yoğun bir biçimde kaplanmaktadır.
Yaprakların yenmesi larvaların gelişmeleri ile
orantılı artmaktadır. Larvalar olgun hale
geldiklerinde rahatsız edilmeye karşı olağan
üstü duyarlılık göstermektedirler.Ormanda el
veya ince bir dal parçası ile dokunulduğunda
ya da bulundukları dallar hafifçe sallandığında
olgun larvaların derhal kendilerini boşluğa
bıraktıkları ve salgıladıkları ipeğimsi bir
iplikçiğin ucunda asılı kaldıkları,
Tortrix viridana tırtıllarının yaptığı zarar 7

11. tehlike geçtikten sonra iplikçik yardımı ile
tekrar yukarı çıktıkları gözlemlenmiştir.
Zararı: Tortrix viridana larvalarının
yapraklardaki yenik biçimleri çok Tortrix viridana larvalarının yaprakları kıvırarak
çeşitlidir.Bunlar bazı yaprakların yalnız yaptıkları barınaklar
kenarlarını yemekte, bazılarını da
kenarlarına dokunmayarak yaprak ayasında
delikler açmaktadırlar.Bununla beraber kimi
yaprakların hem kenarları hem de ayaları
zarar görmektedir.Larvalar genellikle
yaprakların orta damarları ile yan
damarlarından kalın olanlarına
dokunmamaktadırlar. Fakat normal zararsız
miktarların üzerinde ürediklerinde
yaprakların çok az bir bölümü ve çoğu kez
sadece orta damarı geriye kalacak biçimde
şiddetli olarak yerler.
Mücadele: Doğal düşmanları korunmalıdır.
Bunlar özellikle kuşlar ve yararlı
böceklerden Calosoma sycophanta ile arılar
ve tırtıl sinekleridir. Şiddetli epidemi söz
konusu ise proinsektisit ile ilaçlama
yapılabilir.
8

12. Diprion pini
( Çam Çalı Antenli Yaprak Arısı)
Biyolojisi:Yılda iki generasyonu vardır, birinci generasyonun uçma zamanı nisan
ayıdır.Dişiler iğne yaprakların kenarlarına açtıkları kertiklere 80-100 adet yumurta koyarlar
ve salgıladıkları köpük ile üzerini örterler.Yumurtadan çıkan tırtıllar iğne yaprakları yerler.5-
6 defa deri değiştiren tırtıllar temmuz ayında iğne yapraklar veya kabuk çatlakları arsına
ördükleri kozalar içinde pupa olurlar. Temmuz ayında çıkan erginler çiftleşir ve mayıs
sürgünlerine yumurta koyarlar.Ağustosun 3. haftası larvalar çıkar.2. generasyonun tırtılları
toprak örtüsü altına ördükleri kozalarda kışı kurt halinde geçirirler.İlkbaharda krizalitleşirler.
Zararları: Ağaçların iğne
yapraklarını yemek suretiyle zarar
yaparlar.İğne yapraklardan
geriye, iplik gibi kıvrılmış
görünen kısım kalır. Kitle
üremesi halinde artım kaybına ve
kabuk böceklerinin üremesine elverişli
ortam hazırlar.
Mücadelesi:1- Tırtıllar az sayıda
ise toplanarak ezilir.
2-Geniş alanda zarar
yapıyorsa proinsektisit kullanılabilir.
3-Kuş yuvası asmak ve
kırmızı orman karıncası getirmek Diprion pini ergini
suretiyle biyolojik mücadele yapılabilir.
Diprion pini tırtılı
Diprion pini krizaliti
9

13. Neodiprion sertifer
(Kırmızımtrak sarı çalı antenli yaprak arısı)
Biyolojisi: Uçma zamanı Eylül sonu ile Ekimin ilk yarısına rastlar.Dişiler yumurtalarını yumurta
koyma borusu ile iğne yaprakların kenarlarına batırmak suretiyle açtıkları yarıkların içine
koyar.Yumurtalar konduktan 10-12 gün sonra etrafı sarardığından yumurta konan yapraklar ayırt
edilebilir.Kış yumurta döneminde geçer.Ertesi yılın Mart sonu ve Nisanın ilk günlerinde genç tırtıllar
yumurtadan çıkar.5-6 defa deri değiştirdikten sonra olgunlaşırlar.İğne yaprakları yemeleri ortalama
6 hafta süren yalancı tırtıllar Mayısın son yarısında genellikle toprakta, nadiren de iğne yaprakların
arasında koza örerler.Koza içinde pupa olan tırtıllar 17-19 gün sonra erginleşip kozayı ucundan elips
şeklinde keserek dışarı çıkarlar. Bir senelik basit generasyonu vardır
Zararları : Primer zararlıdır.Özellikle kötü topraklar üzerinde bulunan 10-15 yaşlarındaki genç
çamları tercih ederler.Genç tırtıllar iğne yaprakları yüzeyden yerler. Aynı sürgünde toplu halde
yaşayan yalancı tırtıllar birinci deriyi değiştirdikten sonra iğne yaprakları orta damara kadar
iskeletleştirir.Üçüncü deriyi değiştirince iğne yaprakların kını hariç diğer kısımlarını tamamen yerler.
Mücadele : Genç ağaçlar üzerindeki yalancı tırtıllar az sayıda ise toplanarak ezilir.Fakat yalancı
tırtıllar geniş bir alanda zarar yapıyorsa proinsektisitler ile ilaçlama yapılabilir.
Neodiprion sertifer Neodiprion sertifer erginleri
tırtıllları
10

14. Orthotomicus erosus
(Akdeniz çam kabuk böceği)
Biyoloji : Kışı genellikle genç ergin
döneminde gelişim yerinde geçirir.
Bazen genç erginlerin yanında olgun
larvalarla pupalara rastlanır. Genç erginlerin
bir kısmı sonbaharda yerini terk ederek başka
çamların gövdelerine girer. Burada olgunluk
yiyimi yapar ve kışlarlar.
Birinci uçma zamanı Nisan, ikincisi Haziran-
Temmuz, üçüncüsü sonbahara rastlar. Ana yol
ağacın lifleri doğrultusunda 3-4 kollu yıldızımsı
yoldur. Larva yolları ağacın liflerine çapraz bir
haldedir. Pupa kabuk ile odun arasındaki oval
beşiklerde meydana gelir. Genç erginler
gelişim yerinde olgunluk yiyimi yapar.
Zaraları : Akdeniz sahil iklim
mıntıkasındaki çam meşcerelerinin en önemli
böceklerindendir. Sekonder zararlıdır
Mücadelesi: Feromon tuzakları ile
Biyoteknik Mücadele yapılmalıdır.
Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta
önce tuzak ağaçları hazırlanmalı ve bunların Orthotomicus erosusun zarar şekli
kabuklarını bezler üzerine soyularak
yakılmalıdır.
Orthotomicus erosus Orthotomicuc erosusun kabuktaki larva yolları 11
ergini

15. Ips sexdentatus
(Onikidişli çam kabuk böceği)
Biyoloji : Yılda iki generasyonu vardır. Birinci
uçma zamanı Nisan, ikincisi ise Haziran ve
Temmuz aylarına rastlar. Kural olarak kalın kabuklu
ağaçları tercih eder, ince kabuklu materyallere
gittiği de olur. Ana yolu 3-5mm çapında iki dikey ya
da 3-4 kollu yıldızımsı yoldur. Ağacın odun lifleri
doğrultusun uzanan ana yollar oldukça uzundur.
Ana yola dikey olarak çıkan larva yolları kısadır.
Böceğin üreme yiyimi kambiyum tabakasının
tamamen harap olmasına neden olduğundan
böceğin zarar yaptığı ağaç tamamen ölür.
Ips sexdentatus üreme yiyiminden başka
beslenme, olgunluk, regenarasyon ve kışlama
yiyimleri de yapar. Genç erginlerin bir kısmı gelişim
yerinde kışlar ve burada olgunluk ve beslenme
yiyimi yaparlar. Kışlama yeri topraktan 2-4m’ye
kadar olan kısımlardır.
Zararları : Esas itibari ile sekonder zararlıdır.
Üremek için hastalıklı ve zayıf ağaçları tercih eder.
Çoğalarak primer zararlı durumuna geçerler. Ips sexdentatusun ağaçlardaki zararı
Meşcerelerde guruplar halinde kurumalara neden
olması çok belirgin bir özelliktir.
Mücadelesi: Feromon tuzakları ile
Biyoteknik Mücadele yapılmalıdır.
Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta önce
tuzak ağaçları hazırlanmalı ve bunların kabuklarını
bezler üzerine soyularak yakılmalıdır.
Ips sexdentatusun yiyim yolları
Ips sexdentatus ergini
12

16. Blastophagus piniperda
(Büyük orman bahçıvanı)
Biyoloji : Yılda basit bir genarasyonu
vardır. Uçma zamanı Şubat sonu ve Mart
aylarına rastlar. Böceğin ağaç giriş deliğinden
sızan reçinenin deliğin etrafında huni şeklinde
toplanması, bu böceğin tanınmasına yarar. Ana
yolu aşağıdan yukarıya doğru ilerleyen bir kollu
dikey yoldur. Larva yolları gayet sık olup ana
yola dikey olarak gittikten sonra aşağı ve yukarı
doğru uzanır. Ana ve larva yolları ağacın
kambiyum tabakasından olup diri oduna pek az
dokunurlar. Pupa kabuk içinde hazırlanan oval
pupa beşiğinden meydana gelir.
Ana böcek üreme yiyiminden başka
regenarasyon yiyimi yapar. Bunun için Blastophagus piniperda ‘nın genç sürgünlerdeki tahribatı
yumurtalarını bıraktıktan sonra üreme yolunu
terkedip ağaçların tepesine gider ve burada bir
sene önceki sürgünlerin kaidesinin üstünden
delip içeri girer öz borusunu tahrip eder. Genç
erginler aynı senenin mayıs sürgünlerinde
olgunluk yiyimi yapar Bu yiyimlerle öz boruları
boşalan sürgünler sonbaharda hatta yazın
rüzgar etkisi ile kırılıp yere düşer.Bu suretle
zarar görmüş ağaçlar bir bahçıvan tarafından
makaslanmak suretiyle sivri bir form verilmiş gibi
görünürler.
Blastophagus piniperda ergini
Mücadelesi: Feromon tuzakları ile
Biyoteknik Mücadele yapılmalıdır.
Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta önce
tuzak ağaçları hazırlanmalı ve bunların
kabuklarını bezler üzerine soyularak
yakılmalıdır.
Blastophagus piniperdanın yiyim şekli
13

17. Kabuk Böcekleri İle Mücadelede Genel Prensipler
1- Ormanda temiz bir işletme uygulanmalı, özellikle sağlık durumları bozulmuş ağaçlar
kesilerek
derhal ormandan çıkartılmalıdır. Kesim işlerinin mümkün olduğu kadar kış ayları
içinde ( Kasım-Mart ) içinde yapılmasına çalışılmalıdır.
2- Böceğin uçma zamanından 2-3 hafta önce tuzak ağaçları hazırlanmalı ve bunların
kabuklarını bezler üzerine soyularak yakılmalıdır.
3- Kabuğu soyulmayan emval ormandan en az 10 km uzakta depolanmalıdır.
4- Kabuklu emval en geç 5-6 hafta içersinde ormandan ve ağaçlandırma sahalarından
çıkarılmalı, mart ayından itibaren ormanda kabuklu emval bırakılmamalıdır.
5- Feromon tuzakları ile biyoteknik mücadele yapılmalıdır. Böceklerin uçma
zamanından 1-2 hafta önce tuzaklar asılmalı; tuzaklarda toplanan böcekler imha
edilmelidir.
Tuzaklara gelen yararlı böcekler imha edilmemeli, doğaya intikali sağlanmalıdır.
Feromon Tuzakları İle Mücadelede Göz Önünde
……………Bulundurulacak Hususlar
1- Feromon tuzaklarının asıldığı meşcerelerde organik veya kimyasal kökenli ilaç
kullanılmamalıdır. Feromon kokusu ilaç kokusu ile karışınca böceklerin tuzaklara
düşmesi engellenir.Feromon tabletlerine mümkün olduğunca çıplak elle
dokunulmamalıdır.
2- Feromon tuzakları böcek zararının fazla olduğu meşcerelerde 100 m de bir
asılmalıdır.Diğer meşcerelerde meşçere içi açıklıklara,meşçere kenarlarına
asılmalıdır.Sağlıklı ağaçlara en az 5 m uzakta olmalıdır.
3- Feromon tabletleri böceğin uçma zamanından önce asılmalıdır. Ips sexdentatus ve
Orthotomicus erosus feromonların birinci asılma zamanı nisan ayıdır. İkinci asılma
zamanı haziran ayıdır. Soğuk ve yağışlı hava ve denizden yüksek rakımlarda uçma
zamanı gecikmektedir.
4- Tuzaklar ibreli ağaçlara değil özel hazırlanmış iki sırık arasına asılmalıdır. Ya da
yapraklı ağaçlara asılmalıdır
5- Feromon tuzaklarının yüksekliği 130-150cm olmalıdır. Feromon paketleri delinmeden
asılmalıdır. Feromonlar hava şartlarına göre koku salar.16-30 C sıcaklıkta 6-8 hafta
koku devam eder. İkinci paketler birinci paketlerin yanına asılmalı asılı paket
çıkarılmamalıdır.
6- Tuzaklara yerleştirilmeyen feromonlar orijinal paketinde hava almayacak şekilde –15 ˚C
ile +5 ˚C de muhafaza edilmelidir.
7- Feromon tuzakları 7-15 gün içinde kontrol edilecek, yararlı böcekler ormana
bırakılacak, tuzaklara giren zararlılar tuzak numaralarına göre miktarları kayıt defterine
not alınarak kavanozlara toplanacaktır. Tuzaklara giren ortalama böcek adedi her ay
Orman Zararlıları İle Mücadele Şube Müdürlüğüne istatistiki bilgi olarak bildirilecektir.
14

18. Pissodes notatus
(Çam kültür hortumlu böceği)
Biyolojisi:Uçma zamanı Mayıs
ve Haziran aylarına rastlar. Dişiler
yumurtalarını yaz aylarında hortumlarıyla
kabuklarda açtıkları deliklere bırakır.Larva
yolları kabuk altındadır.
Yaz sonunda veya gelecek ilkbaharda
erginleşirler. Kışı ergin veya larva
döneminde geçirirler.Erginler bir yıl önceki
çam sürgünlerinin kabuklarında küçük
delikler açmak suretiyle zarar yaparlar.
Olgun larvaları diri odunda banyo
teknesi şeklinde bir pupa beşiği
hazırlayarak üstünü odun talaşlarıyla
örttükten sonra pupa olurlar.Ergin böcek
kabukta kabukta dairemsi bir uçma deliği Pissodes notatusun pupa beşikleri
açarak çıkar.
Erginler uzun ömürlüdür; 2-3 defa
kışlarlar.Basit bir generasyonu vardır.
Zararları: 3-15 yaşları arasındaki
çamları tercihen alt dallarının gövde ile
birleştiği kısımlarda zarar yapar. Larva
yolları yukarıdan aşağıya doğru kök
boğazına ve köke kadar uzanır. Böcekli
fidanlar,genç sürgünlerin solmasından,iğne
yaprakların renklerinin değişmesinden ve
pupa beşiği üstündeki kabuklarda dairemsi
açma deliklerinden ayırt edilir.
Mücadele:
1.Meşcereleri kurarken ağaç türünün Pissodes notatus ergini
yetişme ortamı istekleri göz önünde
tutmalıdır.
2.Sağlık durumları bozulan ağaçları
bekletmeden ormandan çıkarmalı ve temiz
bir işletme uygulanmalıdır.
3. Böcekli fidanlar sökülerek yakılmalı,
büyümüş olan fidanların ise kabukları
bezler üzerinde soyulup yakılmalıdır.
4.Böcek pupa olmuş ise kabukları
soyulduktan sonra gövdeler tel fırçalarla
fırçalanarak pupa yok edilmelidir.
P.notatusa her mevsimde, çeşitli hayat
dönemlerinde rastlanıldığından tüm bir
sene boyunca savaşılmalıdır.
Pissodes notatus larvası 15

19. Cryphonectria (Endotia) parasitica
(Kestane Kanseri)
Biyolojisi: Hastalık etmeninin ağaca girmesinden sonra iklim koşullarına bağlı
olarak en erken 28 günlük (26.2 ˚C ) bir kuluçka döneminden sonra semptomları
görülmeye başlar. İlk semptomlar genç ve ince dalların kabukları üzerinde sarı
kırmızımtrak koyu esmer lekelerin meydana gelmesidir.Bunlar daha sonra miselin kabuk
altında gelişmeye davam etmesiyle az çok şişer ya da hafifçe çökerler ve sonra da
uzunluğuna yarıklar halinde çatlarlar .daha sonra buralarda kabuk üzerinde hafif kırmızı
noktalar halinde piknid oluşumları başlar.Piknidler boşaldıktan sonra genellikle aynı
stromanın dibinde peritesium taslakları görülür. Daha yaşlı dal ve gövdelerde hastalanma
kendini oldukça geç gösterir. Hastalık tablosu ,ölmüş kabuk kısımlarını ortaya çıkması ve
bunun altında yelpaze şeklinde genişlemiş, krem renkli bir miselin bulunması ile
karakterize olunur.Daha sonra hastalık bulaşma yerinin üst tarafında kalan dalın, ender
olarak tüm ağacın ölmesi ile son bulur.Sonuçta bir çok yıllar sağlıklı kalabilen kuvvetli
kütük sürgünleri oluşur. Eğer herhangi bir dal vejetasyon döneminde ölürse, bu durumda
tepe içerisinde solgunluk semptomları oluşur ve sararan yapraklar gevşek bir şekilde
aşağı sarkarlar. Böyle dallar yazın ağaçlarda hastalığın varlığını gösterirler. Bu
semptomların, özellikle don zaralrarı ile karıştırılmaması gerekir.
Zararı: Ağaca bulaşma yara yerlerinden olur.Fungus buradan yara dokusuna girer
ve civarındaki hücreleri salgıladığı toksinler (Skyrin ve Diaporthin ) ile öldürür. Kambiyum
hücrelerinin ölümleri esnasında kanseri andırır yara kapatma ve aşırı bir yara odunu
oluşumları meydana gelir. Eğer kambiyum ve kabuk çabuk ölürse,kabuk ta üstü düz olan
çökük kısımlar belirir.Şayet kambiyum süratle ölmezse,hastalıklı kısmın alt tarafından yeni
kabuk partileri oluşur ve dış kısmı çatlaklı şişkin bir görünüş arz eder.
Belirtileri:Kestane kanseri , genellikle gövdede , dallarda ve kambiyum ile kabuğu
öldüren yaralar şeklinde ortaya çıkar.Yapraklar ve sürgünler solar ve lezyonla çevrilen öz
kısmına su iletimi yapılamadığı zaman canlılıklarını kaybeder.Uzaktan belirtiler,dallar
üzerinde solan yapraklardır.En sonunda ise ölü ve yapraksız dallar kalır.Genç ve düzgün
kabuklu dallardaki yaralar sarımsı kahverengi veya turuncu kahverengindedir. Yelpaze
şeklinde krem rengindeki miselyum , odun ve kabuk arasında görülebilir..İnce dal ve
sürgünlerde başlayan hastalık daha sonra daha büyük dallara ve gövdeye yayılır.Böylece
bir çok yara dalların gövdeye birleştiği yerlerde merkezileşmiş olarak bulunur .Kabuk ve
kambiyumun hastalık nedeniyle ani ölümü sonucu düzgün yüzeyli bir çöküntü
oluşur.Eğer kambiyum ölümü ani olmazsa hastalıklı alanın altında yeni kabuk
tabakalarının oluşması,şişkinliği ve üst yüzeyde kabuk çatlamalarına sebep
olur.Hastalanan ağaçta tipik olarak çok sayıda dip sürgünü görülür.
Savaşı: Bu fungusla bir savaş bilinmemektedir.Yalnız hastalığın tehlike
oluşturduğu ülkelerde, kütük sürgünlerinin çeşitli kimyasal maddeler kullanılarak yok
edilmesi, bunların yaşlandıklarında sürekli hastalık kaynağı oluşturmamaları için tavsiye
olunmuştur. Hastalığın önlenmesinde bazı fungusitlerin kullanılması önerilir .Ancak bu
uygulama zordur ve ekonomik değildir. Ayrıca hastalığa dayanıklı kestane türlerinin ya da
Asya türü kestanelerle (Örneğin, Castanea crenata) bunların çaprazlanmasından elde
edilecek melezlerin kullanılması da araştırılmalıdır.
16

20. Kestane Kanseri Hastalığının Yayılmasını ve Artmasını
Önleyecek Önlemler
1-Hastalık etmeni fungus ,kestane ağacında çeşitli nedenlerle (böcek,kuş zararı, budama,
sırıkla meyve toplama ) açılan yaralardan girer ve hastalığı başlatır.Bu nedenle ağaçlarda
yara açılmamasına mümkün olduğunca dikkat edilmelidir.Meyve toplarken sırık
kullanılmamalıdır.Çünkü sırıkla vurulan dallarda yaralar açılmakta ve fungus için uygun bir
ortam yaratılmaktadır.
2-Hastalığın bulunduğu ülkelerden hastalıklı fidan ve diğer bitki materyalleri getirilmemeli
,sağlık sertifikası istenmelidir (Dış karantina ). Yurdumuzda da hastalıkla bulaşık materyal
hastalığın görülmediği yerlere götürülmemeli ve kesinlikle önlenmelidir (İç karantina ).
3-Hastalığın yeni başladığı yerlerden kanserli kısımların vakit geçirmeden kesilerek
alınması ve oradan uzak bir yerde yakılması gerekir.Böylece yeni kök ve sürgünlerin
oluşumu sağlanmalıdır.Ağacın kesilen kısmındaki yara yerlerine aşı macunu sürülerek
kapatılmalıdır.
4-Kanserin epidemik olduğu meşcerelerin kesilerek en kısa zamanda temizlenip bu
hastalığa dayanıklı ağaç türleriyle ağaçlandırılmaları gerekir.
5-Killi ,su geçirmeyen topraklarda kestane bahçesi kurulmamalıdır.
6-Yeni kestane plantasyonları, hastalığın görülmediği yerlerde ve sağlıklı ağaçlardan
alınacak üretim materyalleri ile kurulmalıdır.
7-Kestane kanseri dışarıdan yaralanma olmadığı takdirde 10-12 yaşına kadar etkili
değildir.Ormanlarımızdaki kestane ağaçlarının büyük miktarı çok yaşlıdır.Hastalığın 10-12
yıl etkili olmaması göz önünde bulundurularak ,kestaneliklerin gençleştirilmesi tavsiye
edilir.
8-Kestane kanserine karşı dayanıklı olduğu bilinen Asya kökenli kestane çeşitlerinden
yararlanarak ıslah çalışmaları yapılmalıdır. Bu amaçla Avrupa kestanesi anacından
seleksiyon yoluyla üretilen ve hastalığa dayanıklı batı Asya (Çin kestanesi Castanea
mollissima, Japon kestanesi C. crehata ) kestanesi ile çaprazlanmasından dayanıklı
kestanelerin yetiştirilmesi çalışmalarına hız verilmelidir. Halen bu konuda diğer
ülkelerden önemli araştırmalar yapılmaktadır.
9-Doğada patojenin virulent ve hipovirulent ırklarının saptanması,vejetatif uyumlu grupların
oluşturulması ,izolatlar arasında uyum sağlanıp sağlanmadığının belirlenmesi
gerekmektedir.Bu amaçla kestane plantasyonlarının sörveyle çok iyi
taranması,çevresinde kanserli ağaçlar olduğu halde kanser belirtisi göstermeyen ya da
hafif hastalık belirtisi bulunmasına karşın sağlıklı görülen ağaçlar belirlenmelidir.Bu
ağaçlardan bitki doku materyalleri alınarak yeni fidanlar yetiştirmek üzere hastalığa
hastalığa duyarlılık ve dayanıklılık çalışmalarıyla başarılı hatlar elde edilmeli,dayanıklı
hatların seri şekilde üretilmesinde doku kültürü tekniklerinden yararlanılmalıdır.
10-Hastalık ,broşür ve konferans gibi uygulamalarla ilgili kişilere tanıtılmalıdır.
11-Hastalık etmeni fungusun hipuvirulant ırkı (hastalandırma yeteneği olmayan) ise
biyolojik mücadelede tedavi edici özellikte rol oynamaktadır.
17

21. 18

22. 19

23. Gal Sineği Tasallutu ve Sekonder Mantar
Enfeksiyonu
Genç sürgünlerde gal-sineği tasallutu zararları (Resim a-c) ve ikincil (sekonder) mantar
hastalığı (Resim b,d)
Hastalık Belirtileri: Contarinia baeri adlı çam gal sineğinin ibreleri bükmesiyle ağacın en uç
sürgünlerinde düzensiz ibre dökülmesi görülür: İbre kınında sarı larvalar mevcuttur
(Resim b).
Resim-a
Resim-c
Çam ibre kını zararlısı gal sineğinin etkisiyle (Thecodiplosis brachyntera ) ibreler
şişkinleşir, formu bozulur ve renk değişikliğine uğrar (Resim c). Larvaları turuncu–kırmızı
renktedir. Uygun zaman ve ortamı bulan Sclerophoma pithyophila mantarı böcekten zarar
görmüş ibrelerde sekonder mantar enfeksiyonuna yol açarlar (Resim b). Ölen sürgün ve
ibreler çok kısadır, genç sürgünler siyahlaşır ( Resim d, ok ile işaretli).
20

24. • Diğer Hastalık Etmenleri ile Benzerlikler: Çam sürgün ölümleri ve tepe
sürgünlerindeki diğer böcek zararları ile benzerlikler gösterir.
• Değerlendirme: Özellikle sıcak ve kurak yaz mevsiminden sonra, normal
olarak üç yaşlı ibrelerin yaşlanmaya bağlı dökülmesi ile ilgili ibrelerde renk
değişikliği görülür.
Resim-b
Resim -d
21

25. Karaçamlarda Mantar Enfeksiyonuna
( Ascocalyx abietina ) Bağlı Sürgün Ölümleri:
• Hastalık Belirtileri: İlkbaharda ve yaz mevsiminde uçtaki tomurcuk ve
ibrelerin ölümünden dolayı sürgün uçları kahverengine dönüşür (Resim a);
enfeksiyonun ilerlemesi ile sürgünler ve dallar kururlar ve ölürler (Resim b).
Kuruyan tepe tomurcuklarından oluşan tepe sürgünlerinin altındaki yan
tomurcuk sürgün vererek tepe tomurcuklarının yerine geçer (Resim b),
bundan dolayı ağaç çalılaşır; şiddetli epidemilerde başlıca gençlikler olmak
üzere ölümler artar, ölen sürgünler sonbaharda siyahlaşır, mantarlar toplu
iğne başı büyüklüğündedir, özellikle başlangıçta dökülen ibrelerin boyu
kısadır.
Resim-a Resim-b
• Diğer Hastalık Etmenleri ile Benzerlikler: Akut gaz zararlarında özellikle
sürgün uçlarındaki ibrelerden başlayan ölümler söz konusudur. Ayrıca diğer
mantar hastalıklarında da sürgün ölümleri görülür.
• Değerlendirme: Özellikle sık gençliklerde nemli ve serin hava koşullarında
bu mantar hastalığı görülür. Söz konusu enfeksiyon nadiren diğer çamlarda,
dağ çamlarında ya da Ladinlerde de görülebilir.
22

26. Mantar Enfeksiyonundan
(Cenangium ferruginosum)
Kaynaklanan Sürgün Ölümleri
(Sürgün Seyrekleşmesi Hastalığı):
• Hastalık Belirtileri: Sürgünler soluk kahverengidir ve ibresizdir (Resim).
Ölmüş kabuklar üzerindeki 1–2 mm büyüklüğündeki mantarlar kuraklık etkisi
ile kapanmışlardır, nemliliğin artması ile çanak şeklinde açılırlar (Resim b).
Resim-a Resim-b
• Diğer Hastalık Etmenleri ile Benzerlikler: Sürgün ölümleri ve böcek
tasallutu.
• Değerlendirme: Fidanları zayıf düşürür, en çok da sık dikilmiş gençliklerde
etkili olur.
• Mantar enfeksiyonlarını önlemek için orman ve ağaçlandırma
sahalarında temiz bir işletmecilik uygulanmalıdır.
23