Η εποχή των διωγμών ήταν μια πολύ δύσκολη περίοδος στην ιστορία του Χριστιανισμού. Οι διωκόμενοι χριστιανοί, ιδιαίτερα από την εποχή του Τραϊανού (98-117 μ.Χ.) αναγκάστηκαν να καταφεύγουν σε κατακόμβες για να συναντώνται, να ακούν το κήρυγμα και να μετέχουν στη Θεία Ευχαριστία.

1. Οι κατακόμβες:
τόπος καταφυγής και μνήμης
© Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

2. Στην ενότητα αυτή θα πάρεις
πληροφορίες για:
Τις κατακόμβες, ως τόπο καταφυγής των διωκομένων
χριστιανών
Τη χρήση των κατακομβών για την ταφή των μαρτύρων,
τη διδαχή και τη λατρεία.

3. Η εποχή των διωγμών ήταν μια πολύ
δύσκολη περίοδος στην ιστορία του
Χριστιανισμού.
Οι διωκόμενοι χριστιανοί, ιδιαίτερα από
την εποχή του Τραϊανού (98-117 μ.Χ.)
αναγκάστηκαν να καταφεύγουν σε
κατακόμβες για να συναντώνται, να
ακούν το κήρυγμα και να μετέχουν στη
Θεία Ευχαριστία

4. Οι κατακόμβες είναι τα αρχαία υπόγεια
νεκροταφεία που χρησιμοποιούνταν
ιδιαίτερα στη Ρώμη.
Οι ρωμαίοι συνήθιζαν να διατηρούν
οικογενειακούς θολωτούς τάφους, στους
οποίους τοποθετούσαν είτε τα σώματα των
αποθαμένων είτε μόνο τα οστά τους.
Τί είναι οι κατακόμβες;
© Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

5. Στην αρχή οι χριστιανοί δεν είχαν δικά τους
κοιμητήρια. Έθαβαν τους νεκρούς τους στα
δημόσια νεκροταφεία.
Από τα μέσα του 2ου
αι. ωστόσο αρχικά οι
εβραίοι και μέσω αυτών και οι χριστιανοί
λαμβάνουν το δικαίωμα να διατηρούν και
αυτοί υπόγεια κοιμητήρια.
Οι χριστιανοί απέρριπταν την ειδωλολατρική
συνήθεια του κρεματορίου (καύση νεκρού) και
προτίμησαν τον ενταφιασμό διότι και ο
Χριστός ενταφιάστηκε.

6. Αρχικά οι κατακόμβες δεν
ήταν μυστικές. Οι είσοδοί
τους ήταν εμφανείς σε όλους.
Οι χριστιανοί συνήθιζαν να
συγκεντρώνονται σε κοινή
προσευχή στους τάφους
κάποιου μάρτυρα κατά τη
«γενέθλιο» ημέρα του,
δηλαδή την ημέρα του
μαρτυρίου του.

7. α) Οι κατακόμβες: καταφύγιο για τους
διωκόμενους χριστιανούς
Οι κατακόμβες ήταν
υπόγειες σήραγγες σε
μορφή λαβύρινθου,
που μπορούσαν να
φτάνουν σε μήκος
πολλών χιλιομέτρων.
Αρκετές είχαν σύστημα
θέρμανσης και
αερισμού.

8. Αποτελούνταν από σειρές
ορθογώνιων θέσεων που
αποκαλούνταν loculi, οι
οποίες περιείχαν είτε ένα
σώμα είτε υπολείμματα
περισσοτέρων του ενός
ατόμου.

9. Οι ενταφιασμοί των
πρώτων χριστιανών
ήταν εξαιρετικά φτωχοί
και απλοί. Τα πτώματα
σε μίμηση του Χριστού
τα τύλιγαν σε ένα
σάβανο και τα
τοποθετούσαν στο locus
χωρίς οποιοδήποτε
είδος φέρετρου.

10. Το locus έκλεινε με μια επίστρωση μαρμάρου.
Στην ταφόπετρα κάποιες φορές ήταν χαραγμένο
το όνομα του αποθανόντος μαζί με ένα χριστιανικό
σύμβολο ή την επιθυμία το άτομο να βρει την
ειρήνη στον ουρανό.

11. Υπήρχαν εκτός από τα loculi και άλλοι τύποι τάφων
κάτω στις κατακόμβες: το arcosolioum, η
σαρκοφάγος, το forma, το cubiculum, και η crypt.
Το arcosolium, ένας τάφος χαρακτηριστικός του 3ου
-
4ου
αι., ήταν συνήθως αίθουσα ενταφιασμών για
ολόκληρες οικογένειες.

12. Μύλος- διάδρομος με αρκοσόλια

13. Η σαρκοφάγος είναι μια πέτρα ή μαρμάρινο
φέρετρο που εξωραΐζεται συνήθως με τις
σμιλεμένες επιγραφές.

14. τμήμα σαρκοφάγου με χριστιανικά ανάγλυφα

15. Τα cubicula ήταν μικρά δωμάτια,
οικογενειακοί τάφοι.

16. Όπως είδαμε σε προηγούμενο μάθημα κατά τη
διάρκεια των διωγμών ο Χριστιανισμός
αντιμετωπίστηκε σα μια παράνομη δεισιδαιμονία.
Οι χριστιανοί δεν μπορούσαν πλέον φανερά να
ομολογούν την πίστη τους, να συγκεντρώνονται
και να τελούν τη Θεία Ευχαριστία.
Ως λύση καταφεύγουν στις κατακόμβες. Φράζουν
τις επίσημες εισόδους των κατακομβών και
ανοίγουν άλλες μυστικές ώστε να μπορούν να
συγκεντρώνονται με ασφάλεια.

17. β) Κάτω από τη γη η πίστη
διατηρείται και δυναμώνει
Όταν σκοτείνιαζε, μαζεύονταν στις κατακόμβες οι
χριστιανοί με κίνδυνο της ζωής τους, για να θάψουν
τους μάρτυρες, να ακούσουν το κήρυγμα και να
τελέσουν τη Θεία Ευχαριστία, χρησιμοποιώντας τον
τάφο του μάρτυρα ως Αγία Τράπεζα. Για το λόγο
αυτό, κάποια από τα πιο ευρύχωρα δωμάτια που
χρησίμευαν ως οικογενειακοί τάφοι μετατράπηκαν σε
κρύπτες, δηλαδή σε μικρούς, υπόγειους ναούς.

18. Οικογενειακός τάφος που έχει μετατραπεί σε
κρύπτη-μικρό ναό

19. Κατακόμβη του Αγίου Καλλίστου Ρώμη. Κρύπτη της
Αγίας Καικιλίας με τον τάφο της.

20. Η κρύπτη των Παπών
Κατακόμβη Αγ. Καλλίστου Ρώμη

21. Οι κρύπτες αυτές ήταν συχνά διακοσμημένες με
τοιχογραφίες που είχαν συμβολικές απεικονίσεις με
θρησκευτικό περιεχόμενο. Αποτελούν τα πρώτα δείγματα
χριστιανικής τέχνης, γι αυτό και η σημασία τους είναι
μεγάλη.

22. Ο «Καλός Ποιμένας» Σύμβολο του Χριστού, με το αρνί
στους ώμους του.
© Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

23. Το μονόγραμμα του Χριστού σχηματισμένο από τα
δύο πρώτα σύμφωνα (Χ και Ρ) του ονόματός Του.
Το Άλφα και το Ωμέγα, σύμβολο του Χριστού, που
είναι η αρχή και το τέλος των πάντων.

24. Το ψάρι («ΙΧΘΥΣ» στα αρχαιοελληνικά) που
λειτουργούσε σαν ακροστιχίδα της ομολογίας πίστης:
Ι =Ιησούς
Χ= Χριστός
Θ= Θεού
Υ= Υιός
Σ= Σωτήρ

25. Η παναγία με το βρέφος, Κατακόμβη Αγίας Πρίσκιλλας
2ος
αιώνας

26. Ο Σαμψών και το λιοντάρι
Οι Δώδεκα Απόστολοι

27. γ) Μηνύματα ζωής από τα έγκατα της γης
Έχουν ανακαλυφθεί περισσότερες από εξήντα
κατακόμβες στη Ρώμη. Οι πιο γνωστές απ αυτές
είναι: Του Αγίου Καλλίστου, των Αγίων Πέτρου και
Μαρκελλίνου, της Αγίας Δομιτίλλας, της Αγίας
Πρίσκιλλας κ.α.
Εκτός από τη Ρώμη κατακόμβες υπάρχουν σε άλλα
μέρη της Ιταλίας, όπως Νάπολη, ανατολική Σικελία
καθώς και στην Αίγυπτο και τη Μάλτα.
© Γιάννης Ψήφας - Θεολόγος

28. Ελλάδα - Μύλος
Στην Ελλάδα στο νησί Μήλος, τον 19ο
αιώνα
ανακαλύφθηκε χριστιανικό κοιμητήριο που χρονολογείται
από τα τέλη του 2ου
αι.
Είναι ένα σύμπλεγμα τριών κατακομβών με μεγάλους
χαμηλούς διαδρόμους, που συνεχίζονται με άλλους
μικρότερους και ένα νεκρικό θάλαμο.

29. Οι κατακόμβες είναι ένα διαχρονικό σύμβολο
ηρωισμού.
Παρότι είναι κοιμητήρια, ο σημερινός επισκέπτης
τους εισπράττει με ένα μυστηριώδη τρόπο ένα
βροντερό μήνυμα ζωής.
Το περιστέρι με κλαδί ελιάς στο ράμφος του, σύμβολο
του πιστού μέσα στη χαρά του παραδείσου

30. Μερικές επιγραφές από τάφους κατακομβών
Επιγραφές από ρωμαϊκούς τάφους:
«Η ελπίς μας ήτο το παιδί μας, τώρα όλα είναι στάχτη
και θρήνοι»
«Έζησα όπως μου άρεσε, αλλά δεν ξέρω πως πέθανα»
Επιγραφές από χριστιανικούς τάφους των κατακομβών
«Ανεπαύσατο Ονησίμη, κατηχουμένη, εν ειρήνη, ετών
τεσσάρων»
«Ερμογένη, χαίρε, έτη βιώσας με , καλώς πράξας,
μηδένα λυπήσας, μηδενί προσκρούσας»
«Ερμαείσκε, φως, ζης εν Θεώ Κυρίω Χριστώ»

31. Υπογραμμίζω και θυμάμαι
Οι κατακόμβες ήταν χριστιανικά κοιμητήρια που
χρησιμοποιήθηκαν κατά την περίοδο των διωγμών ως
καταφύγιο και τόπος τέλεσης της Θείας Ευχαριστίας.
Στις κρύπτες υπάρχουν τοιχογραφίες με συμβολικές
παραστάσεις, όπως ο «Καλός Ποιμένας», το
περιστέρι, το ψάρι, το μονόγραμμα του Χριστού, το Α
και το Ω, η άγκυρα.
Κατακόμβες έχουν ανακαλυφθεί στη Ρώμη και σε
άλλα μέρη της Ιταλίας, στην Αίγυπτο, τη Μάλτα και
τη Μύλο.
Οι κατακόμβες είναι ένα διαχρονικό σύμβολο
ηρωισμού και μια διαρκής υπενθύμιση ότι η πίστη
προϋποθέτει κόπους, αγώνες και θυσίες.

32. 1. Τί ήταν οι κατακόμβες;
2. Περιγράψτε το εσωτερικό μιας κατακόμβης;
3. Αναφέρετε μερικές συμβολικές παραστάσεις των
κατακομβών;
4. Πού διασώζονται σήμερα κατακόμβες;
Ερωτήσεις: