ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ / ΕΚΘΕΣΗ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΕ ΚΑΠΟΙΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
1
Νεοελληνική Γλώσσα
Γ΄ Λυκείου
Σημειώσεις θεωρίας

2. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
2
Περιεχόμενα
Μέρος Α΄ : Επανάληψη θεωρίας
Α. Παράγραφος
1. Δομή παραγράφου ............................................................................ 4
2. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου ....................................................... 4
3. Συνοχή και συνεκτικότητα ................................................................. 7
4. Μεταβατική παράγραφος ................................................................. 12
5. Ανάπτυξη θέσης σε παράγραφο........................................................ 12
Β. Λειτουργία της γλώσσας
1. Ενεργητική - παθητική σύνταξη ........................................................... 14
2. Κυριολεξία - μεταφορά ........................................................................ 18
3. Ρηματικό πρόσωπο .............................................................................. 18
4. Ύφος ..................................................................................................... 18
5. Σημεία στίξης ....................................................................................... 18
Γ. Περίληψη
1. Τεχνική περίληψης ................................................................................. 23
2. Τεχνικές πύκνωσης - παραδείγματα ...................................................... 24
3. Αξιολόγηση της περίληψης .................................................................... 25
Δ. Παραγωγή λόγου ........................................................................................ 26
Ε. Εξεταστέα ύλη Πανελληνίων......................................................................... 32
ΣΤ. Αξιολόγηση ................................................................................................. 37
Ζ. Μεθοδολογία εύρεσης επιχειρημάτων ......................................................... 39

3. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
3
ΜΕΡΟΣ Β΄: Θεωρία Γ΄ Λυκείου
Α. Τρόποι πειθούς
i. Επίκληση στη λογική ......................................................................................53
 Βασικές έννοιες
 Εντοπισμός επιχειρήματος
 Είδη συλλογισμών
 Δομή απάντησης για το επιχείρημα
 Εντοπισμός συλλογιστικής κειμένου
 Αξιολόγηση μέσων πειθούς (επιχειρήματος - τεκμηρίου)
ii. Επίκληση στο συναίσθημα _____________________________________ 68
iii. Επίκληση στην αυθεντία _______________________________________69
iv. Επίκληση στο ήθος ___________________________________________ 70
Β. Μορφές πειθούς
i. Η πειθώ στη διαφήμιση _______________________________________ 74
ii. Η πειθώ στον πολιτικό λόγο ____________________________________75
iii. Η πειθώ στον επιστημονικό λόγο ________________________________76
Γ. Το δοκίμιο
i. Δοκίμιο και επικοινωνιακά είδη _________________________________77
 Δοκίμιο
 Εισήγηση
 Επιστολή
 Άρθρο
 Επιφυλλίδα
 Συνέντευξη
 Κριτική
 Διακήρυξη
 Καταγγελία
ii. Γνωρίσματα δοκιμίου __________________________________________ 78
iii. Είδη δοκιμίου ________________________________________________ 79

4. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
4
Μέρος Α΄
Επανάληψη θεωρίας
Α. Παράγραφος
Α 1 . Δ ο μή π α ρ αγ ρ ά φ ο υ
Τα δομικά στοιχεία της παραγράφου είναι:
 Θεματική πρόταση
 Λεπτομέρειες / σχόλια
 Κατακλείδα
Η θεματική πρόταση αποτελεί τον πρόλογο της παραγράφου. Σ΄αυτή διατυπώνεται το
βασικό θέμα που αναλύεται στην παράγραφο. Ενδέχεται να παραλείπεται.
Οι λεπτομέρειες αναλύουν και διασαφηνίζουν την κύρια ιδέα της θεματικής πρότασης.
Είναι προτάσεις που χαρακτηρίζονται από σαφήνεια και νοηματική συνεκτικότητα και
συνοχή.
Η κατακλείδα είναι σύντομη πρόταση που συνοψίζει το νόημα της παραγράφου σε ένα
συμπέρασμα. Βρίσκεται στο τέλος της παραγράφου και ενδεχεται να παραλείπεται.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Όταν καλούμαστε να αναπτύξουμε μία πρόταση σε παράγραφο είναι
προτιμότερο να μην επαναλάβουμε αυτούσιο το απόσπασμα που μας δίνεται
A 2 . Τ ρ ό π ο ι ( μ έ θ ο δ ο ι ) α ν ά π τ υ ξ η ς π α ρ α γ ρ άφ ο υ
Συνοπτικά, οι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου είναι οι εξής:
ΜΕΘΟΔΟΣ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΛΕΞΕΙΣ -
ΚΛΕΙΔΙΑ
1. Ορισμός  Στη Θ.Π. αναφέρεται μία έννοια (Οριστέα
έννοια), της οποίας καθορίζονται τα
γνωρίσματα.
 Αυτή εντάσσεται συνήθως σε μία ευρύτερη
έννοια (προσεχές γένος)
 Αναφέρονται στη συνέχεια τα στοιχεία που την
κάνουν να ξεχωρίζει (ειδοποιός διαφορά)
 (Είδη: ονοματικός, πραγματικός, αναλυτικός,
συνθετικός/γενετικός)
ορίζεται...,
λέγεται...,
αποτελεί...,
ονομάζεται...
2. Διαίρεση
 Διαιρετέα έννοια: Αναφέρεται στη Θ.Π.
 Διαιρετική βάση: ο κανόνας διάκρισης
 Διαιρετικά είδη: το αποτέλεσμα της διαίρεσης
πρώτον...,
δεύτερον...,
από τη μια -
από την άλλη,
διακρίνουμε...,
χωρίζεται

5. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
5
3. Παραδείγματα  Η Θ.Π. επεξηγείται με τη χρήση παραδειγμάτων
από την καθημερινότητα, την εμπειρία, την
ιστορία, την επιστήμη κ.ά.
 Ως παραδείγματα χρησιμοποιούνται: στατιστικά
στοιχεία, σχόλια, πορίσματα ερευνών, ιστορικά
γεγονότα, αλήθειες, μαρτυρίες, αυθεντίες
(αποτελούν και τεκμήρια)
για
παράδειγμα...,
λόγου χάρη,
π.χ.
4. Αιτιολόγηση  Στη Θ.Π. αναφέρεται μία πρόταση που οδηγεί
στο ερώτημα «γιατί», ενω στις λεπτομέρειες
υπάρχουν οι αιτίες που το απαντούν.
 Ενδέχεται μία παράγραφος να είναι αιτιολόγηση
προηγούμενης.
επειδή, γιατί,
διότι
5. Αίτιο -
αποτέλεσμα  Στη Θ.Π. αναφέρεται η αιτία ενός φαινομένου
και στη συνέχεια τα αποτελέσματά του.
 Ενδέχεται να έχει και την αντίστροφή μορφή
(αποτέλεσμα – αίτιο).
οφείλεται...,
ευθύνεται,
αιτία...,
αποτέλεσμα,
συνεπώς, άρα,
προκαλεί...
6. Σύγκριση -
αντίθεση
 Γίνεται σύγκριση εννοιών/φαινομένων και των
γνωρισμάτων τους. Παρατίθενται οι ομοιότητες
ή/και οι διαφορές.
 Συνήθως, στη Θ.Π. τίθενται οι έννοιες που
συγκρίνονται.
 Ενδέχεται να έχουμε σύγκριση σημείο προς
σημείο ή με συνολική παρουσίαση.
 Αν παρουσιάζονται μόνο ομοιότητες, έχουμε
σύγκριση.
συγκριτικά,
εντούτοις,
ωστόσο, όμως,
μολονότι,
εξάλλου,
παρόμοια
(με αντιθετική
λειτουργία)
7. Αναλογία  Αναφέρονται δύο παράλληλες, παραπλήσιες
έννοιες και τονίζονται τα παρόμοια
χαρακτηριστικά τους.
 Η αναλογία εκφράζεται συνήθως ως μία
μεταφορά, παρομοίωση, αλληγορία.
 Διακρίνεται σε κυριολεκτική ή μεταφορική
ανάλογα,
αναλόγως,
παρόμοια,
τόσο...όσο,
όπως, σαν
8. Συνδυασμός
μεθόδων Στις περισσότερες περιπτώσεις παραγράφων έχουμε
συνδυασμό των παραπάνω μεθόδων

6. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
6
Εντοπισμός τρόπου ανάπτυξης παραγράφου
1. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η τηλεργασία μπορεί να οριστεί ως η μορφή εργασίας
που εκτελείται από ένα άτομο κυρίως ή σε ένα σημαντικό μέρος της, σε τοποθεσίες εκτός του
παραδοσιακού εργασιακού χώρου, για έναν εργοδότη ή πελάτη, και η οποία περιλαμβάνει τη χρήση
των τηλεπικοινωνιών και προηγμένων τεχνολογιών πληροφόρησης ως ένα ουσιαστικό και κεντρικό
χαρακτηριστικό της εργασίας. Οι δύο βασικοί τρόποι τηλεργασίας είναι είτε κάποιος να είναι
υπάλληλος σε έναν εργοδότη είτε ελεύθερος επαγγελματίας. Στην πρώτη περίπτωση, ο εργαζόμενος
είναι μόνιμα συνδεδεμένος με το δίκτυο των εργοδοτών, η εργασιακή του ζωή είναι πολύ
περισσότερο ελεγχόμενη μέσω της τεχνολογίας και έχει πολύ λιγότερη ευελιξία ως προς τον τρόπο
που θα οργανώσει τον εργάσιμο χρόνο του. Στη δεύτερη περίπτωση, ο εργαζόμενος είναι πολύ
περισσότερο ελεύθερος να καθορίσει τον ρυθμό εργασίας του εκτελώντας την εργασία του στον
προσωπικό του υπολογιστή και συνδεόμενος μόνο, όταν είναι απαραίτητο, με το δίκτυο της
επιχείρησης, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλά επαγγέλματα.
(ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2001 – Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ)
2. Σ’ αυτόν τον υπαρκτό εκδημοκρατισμό της γνώσης ορθώνονται δυο γκρίνιες. Η μία είναι η
άρνηση της τεχνολογίας, εξαιτίας των πιθανών κινδύνων που έχει η ανάπτυξή της. Ο Πολ Βιρίλιο,
για παράδειγμα, έγραψε την Πληροφοριακή Βόμβα. Είναι σίγουρος ότι η κοινωνία της γνώσης έχει
να κάνει με τα «παιδάκια της Αφρικής». Το ακούμε για κάθε νέα τεχνολογία: «Τι να το κάνω εγώ το
εμβόλιο για το Αλτσχάιμερ, όταν τα παιδάκια της Αφρικής δεν έχουν ούτε ασπιρίνη για τον
πυρετό;». Το επιχείρημα έχει εν μέρει λογική. Πραγματικά «τι να το κάνεις το εμβόλιο για το
Αλτσχάιμερ, αν δεν έχεις Αλτσχάιμερ;». Αν όμως αποκτήσεις, το πρώτο που ξεχνάς είναι «τα
παιδάκια της Αφρικής». Η δεύτερη γκρίνια έχει να κάνει με το διαβόητο «ψηφιακό χάσμα». Βέβαια,
καμιά επιστημονική επανάσταση δε διαχέεται αμέσως στην υφήλιο. Ο Γουτεμβέργιος τύπωσε την
πρώτη Βίβλο το 1455. Ωστόσο, στην Ελλάδα η τυπογραφία ήρθε στις αρχές του 19ου
αιώνα. Όσο
για το τυπωμένο βιβλίο ακόμα πασχίζουμε να γίνει κτήμα του ελληνικού λαού.
(ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011 – Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ)
3. Αξιοπρόσεχτη η παρατήρηση. Δεν αληθεύει όμως στη δική μας εποχή. Γιατί σήμερα και τα
παιδιά είναι πολύ διαφορετικά από άλλοτε και ο αέρας, το «κλίμα» του σχολείου έχει αλλάξει.
Παλαιότερα ο μαθητής περίμενε να φωτιστεί αποκλειστικά και μόνο από το Δάσκαλό του. Σήμερα
οι πηγές των πληροφοριών έχουν πολλαπλασιαστεί σε βαθμό εκπληκτικό και οι κρουνοί τους (η
εφημερίδα, το περιοδικό, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση) ρέουν μέσα στο σπίτι. Μπορεί λοιπόν ο
μαθητής, ανάλογα με τη δύναμη και την όρεξή του, να προμηθεύεται ελεύθερα και απεριόριστα
«ειδήσεις» από όλες τις περιοχές της ανθρώπινης περιέργειας: ιστορικές, γεωγραφικές, βιολογικές,
ανθρωπολογικές, φυσικής, χημείας, κοσμογραφίας, ηλεκτρολογίας, κάθε λογής «τεχνικής».
(ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2004 – Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ)
4. Το καταναλωτικό μοντέλο δημιουργεί συνθήκες τριβής του νέου με τον εαυτό του και κατ΄
επέκταση με τους άλλους. Ο καταναλωτισμός ως έκφραση και δομικό στοιχείο του καπιταλισμού
σπρώχνει τα άτομα στην ταύτιση της ευτυχίας με την απόκτηση υλικών αγαθών. Το άτομο, δηλαδή,
εκδηλώνει συσσωρευμένη αγωνία επειδή δεν έχει αποκτήσει όσα θα ήθελε και ενδέχεται οι γύρω του
να έχουν στην κατοχή τους. Μια ακόμη έκφραση τριβής είναι και η σύγχυση και η ακρισία που
χαρακτηρίζουν τον homo consumens. Ο ίδιος συγχέοντας τις πραγματικές του ανάγκες με τις
τεχνητές ενδιαφέρεται κυρίως για τις δεύτερες. Έτσι, αδιέξοδες καταστάσεις ορθώνονται μπροστά
του τις οποίες προσπαθεί να ξεπεράσει ακόμα και με τη χρήση βίας.

7. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
7
5. Το ποδόσφαιρο μπορούσε να πάρει διαστάσεις φαινομένου μόνο στον 20ό αιώνα. Η ανάπτυξη
της τεχνολογίας, η δυνατότητα δημιουργίας υπέροχων σταδίων και εκπληκτικών αγωνιστικών χώρων
και επιπλέον η τελειοποίηση της μπάλας και των παπουτσιών, συνέβαλαν σημαντικά προς αυτή την
κατεύθυνση. Πάνω από όλα όμως βοήθησε η τηλεόραση, η οποία έφερε το λαοφιλέστερο παιχνίδι
σε κάθε γωνιά του πλανήτη, μεταφέροντας μια υπέροχη παράσταση μπροστά στα μάτια
δισεκατομμυρίων φιλάθλων.
6. Θαρρώ πως η ευτυχία του σημερινού ανθρώπου αρχίζει ακριβώς από αυτή την ευαισθησία, την
αγρύπνια της συνείδησης. Αυτή η συνείδηση θα ζητήσει να αιτιολογήσει την παρουσία της στη ζωή
κι επομένως, θα αναζητήσει μιαν ερμηνεία του κόσμου. Υπεύθυνη συνείδηση για τον άνθρωπο που
τη φέρει, είναι υποχρεωμένη να δώσει μιαν απόκριση στο αίνιγμα της ζωής, είναι αναγκασμένη από
την ευθύνη και την αξιοπρέπειά της ν’ αναζητήσει την αλήθεια κάτω από τα φαινόμενα και κάτω από
τις μεταβολές του βίου και πάνω σ’ αυτή την αλήθεια να θεμελιώσει μια πίστη.
7. Κατά τον κλασικό ορισμό του, ελεύθερος είναι ο άνθρωπος (ο σύζυγος, ο επαγγελματίας, ο
πολίτης) «ο έχων ιδίαν βούλησιν». Αυτός που διαθέτει τον εαυτό του, ρυθμίζει τη ζωή του, παίρνει
και εκτελεί τις αποφάσεις του κατά τη δική του κρίση, σύμφωνα με τις επιθυμίες, τις επιδιώξεις, τα
συμφέροντά του. Ο «δούλος» (όπως είχαν το θεσμό στην αρχαιότητα, τον έχουν και σήμερα μερικοί
καθυστερημένοι λαοί) δεν έχει αυτό το προνόμιο. Βούλησή του είναι η βούληση του κυρίου ή των
κυρίων του. Δεν τον ρωτάει κανείς αν θέλει αυτό που προστάζεται να κάνει· εξαναγκάζεται να πράξει,
γιατί τούτο επιθυμεί, επιδιώκει και περιμένει ο κύριός του. Είναι, λοιπόν, ένα ον εξαρτημένο, όχι
αυτοκαθοριζόμενο, όπως ο ελεύθερος άνθρωπος.
8. Καθώς ένας οργανισμός αρχίζει να φθίνει στο σύνολό του, όταν τα κύτταρά του ένα ένα
αρχίζουν να φθείρονται, έτσι και η κοινωνία γνωρίζει εποχές παρακμής ή κρίσης, όταν οι νοσογόνοι
ιοί έχουν αρχίσει τη διάβρωση στους μικρότερους οργανισμούς της. Καμιά φορά η τοπική
αρρώστια αργεί να βγει στην επιφάνεια. Ένα σκουλήκι τρώει βαθιά το ροδάκινο, όμως εκείνο
εξακολουθεί να φαίνεται γερό και ακμαίο, και σαν ανύποπτο για το τι γίνεται μέσα του.
A 3 . Σ υ νο χ ή κ αι σ υ ν ε κτ ι κό τ ητ α
Συνεκτικότητα:
 Το αποτέλεσμα της ύπαρξης λογικών νοηματικών σχέσεων σε όλα τα συντακτικά
επίπεδα ενός λογικού κειμένου ενός κειμένου.
 Εφόσον ένα κείμενο είναι λογικό τότε η συνεκτικότητα είναι υποχρεωτική.
 Πιθανότατα αυτές οι λογικές νοηματικές σχέσεις επισημαίνονται με συγκεκριμένες
διαρθρωτικές λέξεις φράσεις. Αυτές, εάν υπάρχουν, δημιουργούν τη συνοχή του
κειμένου.
 Η συνεκτικότητα αναφέρεται κυρίως στη συγκρότηση των ιδεών και των
επιχειρημάτων, ώστε να γίνεται ομαλά η μετάβαση από το ένα νόημα στο άλλο. Το
κύριο συνεκτικό στοιχείο σε κάθε κείμενο είναι το θέμα του (θεματική
συνεκτικότητα). Οι παράγραφοι αναλύουν κάποιο θεματικό κέντρο που συνδέεται
άμεσα με το θέμα, την κύρια ιδέα του κειμένου. Εντός των παραγράφων
παρατηρούμε λογική αλληλουχία και νοηματική συνάφεια ανάμεσα στα στοιχεία
(νοηματική συνεκτικότητα).
ΤΡΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

8. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
8
 Αν μας ζητηθεί ο εντοπισμός της συνοχής και συνεκτικότητας σε ένα κείμενο ή μία
παράγραφο ενός κειμένου προσπαθούμε να τις εντοπίσουμε στην αμέσως μικρότερη
συντακτική ενότητα από αυτήν που μας ζητήθηκε. Δηλαδή αν μας ζητηθεί συνοχή και
συνεκτικότητα κειμένου δουλεύουμε ανάμεσα στις παραγράφους του κειμένου ∙ αν
μας ζητηθεί συνοχή συνεκτικότητα παραγράφου δουλεύουμε ανάμεσα στις περιόδους
αυτή της παραγράφου.
 Επίσης, δεν προσπαθούμε να αποκαλύψουμε οποιαδήποτε νοηματική σύνδεση που
διατρέχει το κείμενο. Υποχρεωτικά κάθε παράγραφος ή κάθε περίοδος που εισέρχεται
σε ένα κείμενο πρέπει να δημιουργήσει λογικές σχέσεις με την προηγούμενη της.
Αυτήν την σχέση και τη συνοχή, εάν υπάρχει προσπαθούμε να βρούμε εμείς. Τελικά η
απάντηση μας θα έχει την ακόλουθη μορφή:
Ανάμεσα στη ν (π.χ. 1η ) και τη ν+1 ( 2η) περίοδο/παράγραφο η συνεκτικότητα
επιτυγχάνεται με τη λογική σχέση ………. και η συνοχή με τη συνδετική λέξη-φράση………
ΚΥΡΙΕΣ ΛΟΓΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
1. σχέση προσθήκης
2. σχέση αντίθεσης
3. σχέση επεξήγησης
(Αν χρησιμοποιηθούν παραδείγματα για επεξηγηματικούς λόγους τότε μπορούμε
να την ονομάσουμε και σχέση διευκρίνισης)
4. σχέση επιβεβαίωσης
Λέμε σε μία παράγραφο ή περίοδο κάτι και το επαναλαμβάνουμε στην επόμενη ως
κάτι βέβαιο και αναντίρρητο.
5. σχέση έμφασης
Λέμε κάτι σε μία περίοδο ή παράγραφο και στη συνέχεια αναδεικνύουμε ιδιαίτερα
κάτι από αυτό που είπαμε.
6. σχέση συμπερασματική ή αιτίου-αποτελέσματος
Πρώτα παρουσιάζεται η αιτία και μετά το αποτέλεσμα.
7. σχέση αιτιολόγησης
Πρώτα παρουσιάζεται το αποτέλεσμα και μετά η αιτία.
8. σχέση προϋπόθεσης
Η προϋπόθεση είναι υποθετική αιτιολογία.
9. σχέση γενίκευσης.
Λέμε το ίδιο σε ευρύτερο πλαίσιο.
10. σχέση ομοιότητας.
11. χρονικές και τοπικές σχέσεις.
12. Αυτές είναι σπάνιες σε λογικά κείμενα. Εμφανίζονται κυρίως σε αφηγηματικά ή
περιγραφικά μέρη.
Συνοχή
Κύριος τρόπος επίτευξης της συνοχής είναι η χρήση διαρθρωτικών (συνδετικών) λέξεων.
Εκτός από τις συνδετικές λέξεις φράσεις υπάρχουν κι άλλοι τρόποι επίτευξης της συνοχής.
Αυτοί είναι η ερώτηση-απάντηση και, κυρίως, η επανάληψη.
Η επανάληψη μπορεί να έχει διάφορες μορφές:

9. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
9
 Επανάληψη συγκεκριμένης λέξης.
 Μέσω χρήσης συνωνύμου
 Μέσω χρήσης ομορρίζου
 Μέσω χρήσης αντωνυμίας
Μεταβατικές - διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις:
Γενίκευση γενικά, γενικότερα, ευρύτερα, εν γένει, τις περισσότερες φορές
Προσθήκη
(πρόσθεση,
συμπλήρωση)
επιπλέον, επίσης, ακόμα, επιπροσθέτως, παράλληλα, εξάλλου, εκτός
απ΄ αυτό, συμπληρωματικά, κοντά σ΄ αυτό, ας σημειωθεί ακόμη ότι, δεν
πρέπει να λησμονούμε ακόμη ότι, θα αποτελούσε παράλειψη αν...
Αφενός …αφετέρου, Επίσης … Παράλληλα… Ακόμη … Επιπλέον
…Επιπροσθέτως… Εκτός απ’ αυτό, Δεν πρέπει να λησμονούμε ακόμη
ότι…, Χρειάζεται επίσης να σημειωθεί…, Αξίζει , επιπλέον ν’
αναφερθούμε…, Όχι μόνο… αλλά και…
Αντίθεση -
εναντίωση
ωστόσο, αντίθετα, εντούτοις, παρόλο που, αντίστροφα, απεναντίας,
μολαταύτα, άλλωστε, ακόμα και αν, μολονότι, παρ΄ όλα αυτά, σε
αντίθεση μ΄ αυτό, Δε συμβαίνει όμως το ίδιο
Επεξήγηση
διασάφηση
με άλλα λόγια, ειδικότερα, αυτό σημαίνει ότι, δηλαδή, συγκεκριμένα,
σαφέστερα, μια διευκρίνιση στο σημείο αυτό είναι απαραίτητη, για να
γίνει πιο σαφές, ακριβέστερα...
Συμπέρασμα -
αποτέλεσμα
επομένως, συνεπώς, συμπερασματικά, άρα, επιλογικά, κατά συνέπεια,
όπως προκύπτει, ανακεφαλαιώνοντας γι΄ αυτό το λόγο,
συγκεφαλαιωτικά, λοιπόν, τελικά, ως συμπέρασμα, έτσι, συνακόλουθο
όλων αυτών, αυτό έχει ως αποτέλεσμα, για τους παραπάνω λόγους
Προϋπόθεση εκτός εάν, σε περίπτωση που, με την προϋπόθεση, με δεδομένο το, με
τον όρο, με τη δέσμευση, φτάνει να...
Έμφαση ή
Βεβαιότητα
πράγματι, ιδιαίτερα, ξεχωριστά, αξίζει να τονιστεί, ιδιαίτερα σημαντικό
θεωρείται, εκείνο που προέχει, είναι αξιοπρόσεκτο ότι, προπάντων,
ειδικά, περισσότερο, το κυριότερο όμως είναι, αναντίρρητα, είναι
σαφές, είναι γεγονός, οπωσδήποτε, βέβαια, φυσικά
Διάζευξη ή - ή, είτε - είτε, ούτε – ούτε
Αιτιολόγηση διότι, γιατί, επειδή, εξαιτίας, γι’ αυτό το λόγο, αυτό οφείλεται..., ένας
ακόμη λόγος...
Αντίθεση
Εναντίωση
Εντούτοις…, Απεναντίας…, Σε αντίθεση…, Μ’ αυτό…, Ενώ…, Ωστόσο…,
Μολαταύτα, από την άλλη πλευρά..., παρόλα αυτά, εξάλλου, σε
αντίθετη περίπτωση
χρονική σχέση ταυτόχρονα, συγχρόνως, προηγουμένως, ύστερα, έπειτα, στη συνέχεια,
αμέσως, τέλος, κατόπιν, εν τω μεταξύ, αργότερα, τώρα, πριν, ενώ,

10. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
10
καθώς, αφότου ...
τοπική σειρά ή
σχέση
εδώ, εκεί, κοντά, μακριά, στο σημείο αυτό, μέσα έξω
ΑΣΚΗΣΗ:
α) Να εντοπίσετε με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή στην παρακάτω
παραγράφο.
β) Να εξετάσετε τη συνεκτικότητα της.
 Κάποιοι διατείνονται ότι οι κανόνες της φύσης ορίζουν ότι το γενετικό υλικό χρησιμοποιείται
μόνο στη διαδικασία αναπαραγωγής και η κλωνοποίησή του για θεραπευτικούς σκοπούς
συνιστά απόκλιση από τη φυσική αυτή διαδικασία. Το γεγονός, ωστόσο, ότι η κλωνοποίηση
εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων συνιστά απόκλιση από τη «φυσική» αποστολή του γενετικού
υλικού και ανατρέπει τα δεδομένα της φύσης, δε σημαίνει άνευ ετέρου ότι προσβάλλει την
ανθρώπινη αξία. Άλλωστε, η επιστήμη είναι εξ ορισμού προορισμένη να υπερβαίνει τη φύση.
Εάν συνεπώς, ως κριτήριο για τη συνταγματική αξιολόγηση της εκάστοτε ανακάλυψης ετίθετο
η αντίθεση ή μη στη φύση, ένα μεγάλο φάσμα επιστημονικών δραστηριοτήτων θα αποκλειόταν
a priori από τη συνταγματική προστασία, κάτι που ασφαλώς δεν ανταποκρίνεται στη βούληση
του συντακτικού νομοθέτη. Τι σημαίνει, εντελει, ότι η φυσική αποστολή του γενετικού υλικού
είναι η αναπαραγωγή; Σημαίνει ότι, επιδιώκοντας να προστατεύσουμε τον άνθρωπο
καταλήγουμε στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Διότι, θωρακίζοντας την «ιερότητα» του
γενετικού υλικού και των υπόλοιπων οργάνων και ιστών του ανθρώπινου σώματος αγνοείται η
εύρυθμη λειτουργία του συνόλου του ανθρώπου και, εντέλει, υποβιβάζεται η υγεία του
ανθρώπου. Άλλωστε, η υγεία του ανθρώπου προστατεύεται μόνον όταν ο άνθρωπος δεν
αντιμετωπίζεται ως έρμαιο των οποιωνδήποτε τυχαίων φυσικών ή βιολογικών συνθηκών που
συναντά κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Διαρθρωτικές φράσεις στην παραγωγή λόγου
Τρόποι έναρξης θεματικής
περιόδου
Σύνδεση Θ.Π. με λεπτομέρειες Τρόποι έναρξης κατακλείδας
«Είναι γνωστό ότι...»
«Δεν υπάρχει
αμφιβολία..»
«Είναι κοινά παραδεκτό..»
«Είναι γεγονός ότι...»
«Είναι ευρύτατα
διαδεδομένη η άποψη....»
«Αποτελεί κοινό τόπο ότι
..»
«Είναι κοινός τόπος...»
«Κατά κοινή ομολογία...»
«Υποστηρίζεται συχνά
ότι...»
«Ειδικότερα...»
«Πράγματι...»
«Πιο συγκεκριμένα...»
«Αναλυτικότερα...»
«Γι΄ αυτό λοιπόν...»
«Με άλλα λόγια...»
«Φυσικά...»
«Βέβαια...»
«Αναντίρρητα...»
«Έτσι..»
«Οπωσδήποτε...»
«Αρχικά...»
«Στην περίπτωση αυτή...»
«Αβίαστα, λοιπόν, συνάγεται
το συμπέρασμα...»
 «Συνοψίζοντας μπορούμε να
επισημάνουμε...»
 «Γίνεται, επομένως, εύκολα
αντιληπτό...»
 «Εύκολα, λοιπόν, μπορεί ο
καθένας να συμπεράνει...»
 «Από όλα τα παραπάνω
γίνεται φανερό...»
«Εύκολα, λοιπόν,
οδηγούμαστε στο
συμπέρασμα...»

11. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
11
 Για να αποδείξουμε τις αιτίες – παράγοντες σε μια παράγραφο, μπορούμε, ενδεικτικά να
χρησιμοποιήσουμε τους παρακάτω τρόπους:
 Στη διαμόρφωση (του αρνητικού αυτού παράγοντα) σημαντικότατο ρόλο διαδραματίζει ...
 Τα βαθύτερα αίτια (της κοινωνικής αυτής μάστιγας) πρέπει να αναζητηθούν...
 Το φαινόμενο αυτό συνδέεται άμεσα...
 Αυτό που κυρίως ευθύνεται για την έξαρση...
 Το πρόβλημα αυτό ανάγεται σε πολλά και σύνθετα αίτια...
 Θα άξιζε όμως ν’ αναρωτηθεί κανείς σε ποιους λόγους οφείλεται...
 Δεν πρόκειται , ωστόσο, ν’ ανακαλύψουμε τα πραγματικά αίτια του νοσηρού αυτού
φαινομένου, αν δεν λάβουμε υπόψη...
 Για να οργανώσουμε παραγράφους, για να καταδείξουμε τη θετική ή αρνητική επίδραση ενός
παράγοντα, ενδεικτικά μπορούμε να ξεκινήσουμε με τους παρακάτω τρόπους :
 Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα...
 Το ίδιο (θετικά ή αρνητικά) αντανακλά η ύπαρξη του παράγοντα (αυτού) στην
 ατομική και κοινωνική ζωή...
 Ανυπολόγιστες, όμως, είναι οι επιπτώσεις...
 Στις (θετικές ή αρνητικές) επιπτώσεις συγκαταλέγονται...
 Ένα άλλο σύμπτωμα, όχι αμελητέο, είναι και τούτο...
 Για να προτείνουμε τρόπους αντιμετώπισης ενός θετικού ή αρνητικού παράγοντα, μπορούμε
να αξιοποιήσουμε τους παρακάτω τρόπους έναρξης :
 Το νοσηρό αυτό φαινόμενο θα αντιμετωπισθεί ριζικά, αν...
 Επιτακτική προβάλλει η ανάγκη της άμεσης δραστηριοποίησης...
 Αποφασιστικής σημασίας κρίνεται η συμβολή...
 Σημαντικός είναι ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει...
«Λέγεται συχνά ότι...» «Αυτό ισχύει στο μέτρο
που....»
«Είναι αλήθεια ότι...»
«Η διαπίστωση αυτή δεν
αποτελεί λεκτική υπερβολή»
«Εκείνο που έχει ιδιαίτερη
σημασία...»
«Με αφετηρία τη θέση
αυτή...»
«Κατά συνέπεια είναι
ανάγκη...»
«Σε μια τέτοια περίπτωση....»
«Στο πλαίσιο αυτό
κατανοούμε...»
«Με δεδομένα τα παραπάνω
δεν εκπλήσσει το γεγονός
ότι...»
«Συμπερασματικά, έχει
καταστεί σαφές...»

12. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
12
 Αμετάθετο χρέος έχουμε ...
 Χωρίς όμως την εκδήλωση της ατομικής και συλλογικής προσπάθειας η αντιμετώπιση του
προβλήματος καθίσταται δυσχερής...
A 4 . Με τ αβ α τ ι κή π α ρ ά γ ρ α φ ος
Η χρήση της μεταβατικής παραγράφου εξασφαλίζει τη νοηματική συνοχή των ζητούμενων.
Δηλαδή, για να είναι ομαλή η μετάβαση από το α΄ ζητούμενο στο β΄ ζητούμενο γράφουμε
μία παράγραφο-εισαγωγή στο β΄ ζητούμενο.
Χαρακτηριστικά μεταβατικών παραγράφων
 Τοποθετείται πριν από το ζητούμενο
 Είναι σύντομη
 Το περιεχόμενο της σχετίζεται με το α΄ ζητούμενο και εισάγει στην πραγμάτευση του
β΄
 Η χρήση της δεν είναι απαραίτητη, ωστόσο είναι πολύ βοηθητική για το φυσικό
πέρασμα από το ένα ζητούμενο στο άλλο.
Αντίθετα, είναι μάλλον περιττή η χρήση της αμέσως μετά τον πρόλογο (για μετάβαση στο
β΄ ζητούμενο), καθώς η μετάβαση μπορεί να γίνει ομαλά μέσω του προλόγου.
A 5 . Α ν ά π τ υ ξ η θ έ σ η ς σ ε πα ρ ά γ ρ αφο ( μ ι κ ρ ο κε ί μ ε νο )
Απαραίτητη προεργασία
 Διαβάζω καλά το απόσπασμα που δίνεται, ώστε να αντιληφθώ με ακρίβεια:
α) την έννοια - έννοιες τις οποίες περιέχει
β) το ζητούμενο ή τα ζητούμενα
π.χ. «Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα.
Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα» (ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ 2014)
Το απόσπασμα αποτελείται από δύο μέρη: Το πρώτο δίνει τη σύνδεση της ανθρώπινης απληστίας
με την αλλοτρίωση των ευγενικών συναισθημάτων. Το δεύτερο συμπληρώνει, αναφέροντας ότι τα
ευγενικά συναισθήματα θεωρούνται παρωχημένα. Στην παράγραφο, επομένως, καλούμαστε να
αναφερθούμε και στα δύο. Τυχόν παράλειψη του ενός θα κοστίσει βαθμολογικά.
 Αν παραλείπονται έννοιες στο απόσπασμα ή αν γίνεται χρήση αντωνυμιών,
ανατρέχουμε στο περικείμενο (σε όσα γράφονται προηγουμένως), για να
κατανοήσουμε πλήρως το νόημα.
π.χ. «...με το ένα βιβλίο ν’ ανασκευάζει ή να πολεμάει τ’ άλλο όλα μαζί σε γυμνάζουν στη
διαδικασία του διαλόγου» (ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ 2009)
 Αν γίνεται μεταφορική χρήση της γλώσσας, τη μετατρέπω σε κυριολεκτική

13. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
13
 Δημιουργώ μία θεματική πρόταση, στην οποία θα περιέχεται το νόημα της φράσης
που δίνεται. Στη συνέχεια, επιλέγω τρόπους ανάπτυξης (αιτιολόγηση, παραδείγματα
κ.λπ.) ανάλογα με το θέμα
ΑΣΚΗΣΗ – ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ
1. «Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι
περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται ξεπερασμένα» 100 - 120 λέξεις (ΠΑΝ. 2014)
2. «Η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή» 70-90 λέξεις (ΠΑΝ.
2012)
3. «...το διεθνές δίκαιο περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι σχετικοί οργανισμοί πρέπει να
εξελιχθούν, ώστε να προστατέψουν αυτά τα δικαιώματα...» 80-100 λ. (ΕΠΑΝ. 2010)
4. «Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» Δ. Σολωμός 80-100 λ.
(ΕΠΑΝ. 2009)
5. «Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος» (ΠΑΝ. 2007)

14. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
14
Β. Λειτουργία της γλώσσας
Β 1 . Εν ε ρ γ ητ ι κή - π α θ η τ ι κ ή σ ύν τ α ξ η
(Βασίλης Πρασσάς, Θεωρία και Πράξη, Έκφραση-Έκθεση Γ΄ Λυκείου, εκδόσεις Κοκοτσάκης - ΔΙΑΣΚΕΥΗ)
1Ο ΒΗΜΑ: Αναγνώριση-εντοπισμός:
 Ενεργητική σύνταξη ή διάθεση έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα
ενεργητικής διάθεσης, π.χ. χτυπώ, θερμαίνει, …
 Παθητική σύνταξη ή διάθεση έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα
παθητικής διάθεσης, π.χ. χτυπήθηκαν, θερμαίνεται, …
2Ο ΒΗΜΑ: Αιτιολόγηση της επιλογής ή της λειτουργίας
Με την ενεργητική σύνταξη:
 Δίνεται έμφαση (εξαίρεται) στο δράστη, δηλαδή στο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, που
προβαίνει σε μια ενέργεια . Έτσι, το γραμματικό υποκείμενο (το υποκείμενο της
πρότασης) συμπίπτει με το λογικό υποκείμενο-δράστη (το υποκείμενο που με βάση
το νόημα ενεργεί).
 Το ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό, ζωντανό, ενώ ο λόγος, επειδή ακολουθεί τη
λογική σειρά των μετεχόντων στην ενέργεια-δράση, είναι πιο καθαρός και
κατανοητός, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των
νοημάτων.
Με την παθητική σύνταξη:
 Η δράση παρουσιάζεται από την προοπτική-οπτική γωνία του δέκτη, από την
προοπτική δηλαδή αυτού που δέχεται ή βιώνει την ενέργεια του λογικού
υποκειμένου. Άρα, η έμφαση δίνεται στο αποτέλεσμα/στο δέκτη της ενέργειας του
ρήματος που δηλώνεται με την ενεργητική σύνταξη-διάθεση. Ο δέκτης δηλώνεται
ως υποκείμενο της παθητικής σύνταξης και ο δράστης (που αποτελεί το λογικό
υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης) δηλώνεται με τη μορφή ποιητικού αιτίου.
 Το ύφος γίνεται πιο απρόσωπο και τυπικό, ενώ ο λόγος αποκτά μεγαλύτερη πλοκή
και γίνεται πιο σύνθετος.
3Ο ΒΗΜΑ: Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική
Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική
1) Αν το ρήμα είναι μονόπτωτο (παίρνει ένα αντικείμενο), τότε:
 Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
 Το αντικείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο
του παθητικού ρήματος.
 Το υποκείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό
αίτιο του παθητικού ρήματος.
Π.χ. «Ο Άρης χτύπησε τον Κώστα.» (ενεργητική)

15. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
15
«Ο Κώστας χτυπήθηκε από τον Άρη.» (παθητική)
Όταν τα ρήματα συμπληρώνονται με εξαρτημένη πρόταση με το ότι ή να (δευτερεύουσα
ονοματική ειδική ή βουλητική) ως αντικείμενο, στην παθητική σύνταξη-διάθεση
προβάλλεται η εξαρτημένη πρόταση ως υποκείμενο.
Π.χ. «Οι γονείς μου αποφάσισαν να αλλάξουμε σπίτι» (ενεργητική)
«Αποφασίστηκε από τους γονείς μου να αλλάξουμε σπίτι» (παθητική)
2) Αν το ρήμα είναι δίπτωτο (παίρνει δύο αντικείμενα, άμεσο και έμμεσο), τότε:
 Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.
 Το άμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε
υποκείμενο του παθητικού ρήματος.
 Το έμμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος συνήθως διατηρείται ή
γίνεται εμπρόθετο αντικείμενο του παθητικού ρήματος.
 Το υποκείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο
του παθητικού ρήματος.
Π.χ. «Ο καθηγητής εξετάζει τους μαθητές μαθηματικά (ή στα μαθηματικά).» (ενεργητική)
«Οι μαθητές εξετάζονται μαθηματικά (ή στα μαθηματικά) από τον καθηγητή.» (παθητική)
Υποπεριπτώσεις:
1. Όταν τα ρήματα συντάσσονται-συμπληρώνονται με ένα ονοματικό στοιχείο ως
άμεσο αντικείμενο και μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως
έμμεσο αντικείμενο, τότε στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται το
ονοματικό στοιχείο (άμεσο αντικείμενο) ως υποκείμενο.
Π.χ. «Ο δάσκαλος ενημέρωσε τον μαθητή ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (ενεργητική)
«Ο μαθητής ενημερώθηκε από το δάσκαλο ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (παθητική)
2. Όταν τα ρήματα (ρήματα με σημασία τύπου επιβάλλω και λέω, π.χ. ανακοινώνω,
αναφέρω, αναθέτω, απαιτώ, επιβάλλω, γράφω, λέω, επιτρέπω, ζητάω, υπαγορεύω,
υπενθυμίζω, ψιθυρίζω, οφείλω, προτείνω, συνιστώ) συντάσσονται-
συμπληρώνονται με μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως άμεσο
αντικείμενο και με ένα προθετικό σύνολο ως έμμεσο αντικείμενο, τότε στην
παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται η εξαρτημένη πρόταση (άμεσο
αντικείμενο) ως υποκείμενο.
Π.χ. «Ο διευθυντής ανακοίνωσε στους μαθητές ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο» (ενεργητική)
«Ανακοινώθηκε στους μαθητές (από τον διευθυντή) ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο» (παθητική)
3. Σπανιότερα, ορισμένα ρήματα προσφέρουν τη δυνατότητα, κατά την παθητική
σύνταξη-διάθεση, να προβληθεί ως υποκείμενο το έμμεσο αντικείμενο της
ενεργητικής σύνταξης.
«Ο εργοδότης δεν πλήρωσε τις υπερωρίες στους εργαζόμενους» (ενεργητική)
«Οι εργαζόμενοι δεν πληρώθηκαν τις υπερωρίες (από τον εργοδότη)» (παθητική)
3) Αν το ρήμα συντάσσεται με δύο αιτιατικές, από τις οποίες η πρώτη είναι αντικείμενο
και η δεύτερη κατηγορούμενο του αντικειμένου, τότε:
 Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

16. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
16
 Η αιτιατική που είναι αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του
παθητικού ρήματος.
 Η αιτιατική που είναι κατηγορούμενο του αντικειμένου του ενεργητικού ρήματος
μετατρέπεται σε πτώση ονομαστική και γίνεται κατηγορούμενο του υποκειμένου του
παθητικού ρήματος.
 Το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του
παθητικού ρήματος.
Π.χ. «Ο καθηγητής χαρακτήρισε την Άννα αδιάφορη.» (ενεργητική)
«Η Άννα χαρακτηρίστηκε αδιάφορη από τον καθηγητή.» (παθητική)
4) Αν το ενεργητικό μεταβατικό ρήμα λήγει σε –μαι, τότε δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί το
ίδιο και ως ρήμα παθητικής διάθεσης και αν σχηματίζει παθητική διάθεση τη σχηματίζει
περιφραστικά με το ένα μέρος να προέρχεται από το θέμα του.
Π.χ. «Οι ισχυροί εκμεταλλεύονται τους αδύνατους.» (ενεργητική)
«Οι αδύνατοι γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους ισχυρούς.» (παθητική)
Παραδείγματα τέτοιων ρημάτων:
Ενεργητική διάθεση Παθητική διάθεση
 εκμεταλλεύομαι κάτι o κάτι γίνεται αντικείμενο
εκμετάλλευσης
 αντιλαμβάνομαι κάτι o κάτι γίνεται αντιληπτό
 ανέχομαι κάτι o κάτι γίνεται ανεκτό
 δέχομαι κάτι o κάτι γίνεται δεκτό
 περιποιούμαι κάποιον o κάποιος δέχεται (τις)
περιποιήσεις
 υπόσχομαι να ή ότι… o δίνεται (η) υπόσχεση να ή
ότι…
5) Άλλες περιπτώσεις:
i. Ορισμένα από τα ρήματα που δηλώνουν συναίσθημα ή γνώση συμπληρώνονται
στην ενεργητική σύνταξη-διάθεση από αντικείμενο που δηλώνει αυτόν που βιώνει
την ενέργεια και στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλουν τον βιώνοντα ως
υποκείμενο. Το δε υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης στην παθητική δεν
δηλώνεται με ποιητικό αίτιο, αλλά με ένα συμπλήρωμα με την πρόθεση με ή για.
Π.χ. «Αυτό δεν σε ικανοποιεί!» (ενεργητική)
«Δεν ικανοποιείσαι με αυτό!» (παθητική)
«Η πολιτική ενδιαφέρει ελάχιστα τους νέους» (ενεργητική)
«Οι νέοι ενδιαφέρονται ελάχιστα για την πολιτική» (παθητική)
Στην κατηγορία αυτών των ρημάτων εντάσσονται και αυτά που στην παθητική σύνταξη
είναι δυνατή η χρήση διαφορετικών συμπληρωμάτων, π.χ.:
· Κάτι απογοητεύει ή ενθουσιάζει ή ενοχλεί ή εντυπωσιάζει ή ικανοποιεί ή ξετρελαίνει
ή παραξενεύει ή πειράζει κάποιον (ενεργητική) → κάποιος απογοητεύεται ή ενθουσιάζεται

17. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
17
ή ενοχλείται ή εντυπωσιάζεται ή ικανοποιείται ή ξετρελαίνεται ή πειράζεται με κάτι ή από
κάτι (παθητική)
· Κάτι στεναχωρεί κάποιον (ενεργητική) → κάποιος στεναχωριέται με κάτι ή για κάτι
· Κάτι λυπεί κάποιον (ενεργητική) → κάποιος λυπάται για κάτι ή εξαιτίας κάποιου
ii. Σε ορισμένα ρήματα (π.χ. ενσωματώνει, περιέχει, περιλαμβάνει) το υποκείμενο
ενεργητικής διάθεσης αντιστοιχεί στην παθητική διάθεση με συμπλήρωμα του
τόπου.
Π.χ. «Η τιμή περιλαμβάνει και τα έξοδα μετακίνησης» (ενεργητική)
«Τα έξοδα μετακίνησης περιλαμβάνονται στην τιμή» (παθητική)
iii. Τέλος, το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης-διάθεσης μπορεί στην παθητική να
αποδοθεί και με γενική προσδιοριστική.
Π.χ. «Ο άνθρωπος δε θα χάσει την πίστη του, αν αγωνίζεται για υψηλά ιδανικά» (ενεργητική)
«Η πίστη του ανθρώπου δε θα χαθεί, αν αγωνίζεται για υψηλά ιδανικά» (παθητική)
ΑΣΚΗΣΗ
Στις προτάσεις που ακολουθούν τα αποθετικά ρήματα χρησιμοποιούνται λανθασμένα με
διάθεση παθητική, ενώ έχουν ενεργητική. Αλλάξτε τις προτάσεις χρησιμοποιώντας στη
θέση των αποθετικών ρημάτων ένα συνώνυμο ή μια περίφραση, αν θέλετε να έχετε
παθητική σύνταξη ή αλλάξτε τη σύνταξη, ώστε να γίνει ενεργητική.
(1) Οι όροι της συνθήκης διαπραγματεύτηκαν από τους εμπολέμους.
(2) Όσοι από την τάξη μου είχαν αποτύχει στις εξετάσεις ειρωνεύτηκαν από τους
άλλους.
(3) Τα ανθρώπινα δικαιώματα σέβονται μόνο στις πραγματικά δημοκρατικές
κοινωνίες.
(4) Η συμφωνία εγγυήθηκε από τους συμβαλλόμενους.
(5) Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου εκμεταλλεύονται από τις πιο πλούσιες και
προηγμένες χώρες.
(6) Τα γεγονότα διηγούνταν από διαφορετικούς ανθρώπους, που τα αντιμετώπιζαν
με εντελώς διαφορετικό τρόπο.
(7) Μερικές φορές μικρά παιδιά κακομεταχειρίζονται από τους γονείς τους.
(8) Ο νέος νόμος για τα ναρκωτικά θα επεξεργαστεί από μια επιτροπή
επιστημόνων.
(9) Η υπέρμετρη φιλοδοξία και ο εγωισμός του δεν ανέχονται από κανέναν.
(10) Το καινούργιο παιχνίδι περιεργάστηκε από το μικρό γιο του.
Προσοχή: Του παρασχέθηκαν οι πρώτες βοήθειες. Μετατροπή....
Β 2 . Κ υ ρ ιο λ ε ξ ί α κ α ι μ ε τ αφ ο ρ ά

18. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
18
Κυριολεκτική / Αναφορική / Δηλωτική/ Πληροφοριακή χρήση της γλώσσας:
Αποδίδεται με ακρίβεια η πραγματική σημασία της λέξης. Σκοπός του πομπού είναι η
πληροφόρηση, η γλώσσα λειτουργεί με τρόπο λογικό και το μήνυμα σχετίζεται με την
κοινή αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο.
Μεταφορική / Ποιητική / Συνυποδηλωτική / Συγκινησιακή χρήση της γλώσσας:
Το μήνυμα έχει συνειρμική σημασίακαι συγκινησιακές αποχρώσεις. Σκοπός του πομπού
είναι να προσελκύσει το δέκτη περισσότερο η μορφή του μηνύματος και λιγό η
πληροφορία που φέρει.
Β 3 . Ρ η μ ατ ι κό π ρ ό σ ω π ο
1. α ΄ ε ν ι κό : Εκφράζει προσωπικά βιώματα/ σκέψεις. (εξομολογητικός τόνος)
2. β ΄ ε νι κ ό : Δείχνει οικειότητα. Προσθέτει αμεσότητα, ζωντάνια. Πρόκληση
συναισθημάτων στο δέκτη.
3. γ ΄ ε ν ι κ ό : α) Δείχνει αντικειμενικότητα. Ο πομπός αποστασιοποιείται από το
γεγονός και το αντιμετωπίζει ως παρατηρητής β) με περιληπτικό υποκείμενο
(π.χ. ο άνθρωπος) καθιστά το μήνυμα γενικόλογο, δίνει καθολικό κύρος ή κάνει το
μήνυμα υπαινικτικό.
4. α ΄ π λ ηθ υ ν τι κ ό : α) Αμεσότητα, οικειότητα προς το δέκτη. Προσδίδει στο
μήνυμα καθολικότητα. Ενέργοποιεί τον πομπό, θεωρείται το κατάλληλο πρόσωπο
για πολιτικό κείμενο. β) Δίνει την αίσθηση της ευθύνης, καθώς ο δέκτης αποτελεί
μέρος του συνόλου.
5. β ΄ π λ ηθ υ ν τι κ ό : Προσδίδει ζωντάνια, έμφαση, αμεσότητα. Πρόκληση
συναισθήματος στο δέκτη.
6. γ ΄ π λ ηθ υ ν τι κ ό : Αντικειμενικότητα, αποστασιοποίηση
Β 4 . Ύ φ ος
 Α π λ ό απλό και κατανοητό λεξιλόγιο, λιτότητα στα κοσμητικά
επίθετα και στα σχήματα λόγου
 Ο ι κε ί ο χρήση α΄, β΄ ενικού ή β΄ πληθ., διάλογος, ρητορικές
ερωτήσεις, χιούμορ, χρήση ευθέως λόγου,
παραδειγμάτων, μύθων
 Χ ι ο υ μο ρ ι σ τ ι κ ό
 Ε ι ρ ω νι κό
 Σ α ρ κ α σ τ ι κ ό
ευρεία χρήση χιουμοριστικών, ειρωνικών ή σαρκαστικών
στοιχείων
 Π ρ ο σ ω πι κ ό
Ε ξ ο μο λ ο γ η τ ι κό
χρήση κυρίως α΄ ενικού (ή α΄πληθ.)
 Ε π ι τ η δ ε υ μέ ν ο
 Γ λ α φ υ ρ ό
χρήση καλολογικών στοιχείων (επιθέτων, σχημάτων
λόγου)
 Φ ι λ ο σ ο φ ι κ ό
Σ τ ο χ α σ τ ι κ ό
αναφορά σε υψηλές ιδέες-αξίες
 Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ό χρήση επιστημονικού εξειδικευμένου λεξιλογίου,
ορολογίας

19. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
19
 Υ ψ η λ ό
 Μ ε γ α λ ο π ρ ε π έ ς
αναφορά σε ανώτερες ιδέες-αξίες, συναισθήματα, υψηλός
τόνος,
άριστα δομημένη έκφραση
 Μ ε ι κ τ ό συνδυασμός στο ίδιο κείμενο διαφορετικών τρόπων
έκφρασης
Β 5 . Σ η μ ε ί α σ τ ί ξ η ς
Συντακτικά
τελεία
άνω τελεία
διπλή τελεία
κόμμα
παύλα
διπλή παύλα
παρενθέσεις
αγκύλες
Σχολιαστικά
 θαυμαστικό
 ερωτηματικό
 αποσιωπητικά
 εισαγωγικά
Εναλλακτικές λειτουργίες
Τελεία (.)
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
- το τέλος περιόδου
- σύντμηση λέξεων
- συντομογραφίες
Άνω τελεία (·)
Σημειώνεται για να δηλώσει:
- το τέλος ημιπεριόδου
Η ημιπερίοδος έχει μεν νοηματική αυτοτέλεια, όχι όμως και ολοκληρωμένο νόημα. Για
να ολοκληρωθεί, είναι απαραίτητο και το τμήμα του λόγου που ακολουθεί.
Διπλή τελεία (:)
Χρησιμοποιείται για:
- να εισαγάγει παράθεμα
- να εισαγάγει κατάλογο στοιχείων
- να εισαγάγει γνωμικό, παροιμία κ.τ.λ.
- να συνδέσει προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη ή είναι αποτέλεσμα
της πρώτης
- να γίνει διάκριση μεταξύ θέματος και σχολίου σε κείμενα επιγραμματικού χαρακτήρα

20. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
20
Κόμμα (,)
Είναι ίσως το συχνότερο σημείο στίξης και χρησιμοποιείται:
- σε ασύνδετο σχήμα
- στην αρχή και το τέλος παρενθετικής πρότασης
- πριν και μετά την κλητική προσφώνηση
- στην παράθεση και την επεξήγηση
- στις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις εκτός από τις ειδικές, τις ενδοιαστικές, τις
πλάγιες ερωτηματικές και τις βουλητικές (όταν όμως αυτές χρησιμοποιούνται ως
επεξηγήσεις, τότε το κόμμα μπορεί να σημειωθεί)
Παύλα (-)
Χρησιμοποιείται για να δηλώσει:
- την εναλλαγή προσώπων στο διάλογο
- το διάστημα μεταξύ δυο ορίων
- την ένωση στοιχείων
- τη διάζευξη
Διπλή παύλα (— —)
Χρησιμοποιείται για:
- την οριοθέτηση παρενθετικών σχολίων
Τα σχόλια αυτά είναι επεξηγηματικά ή συμπληρωματικά και θεωρούνται αρκετά χρήσιμα
ώστε να συμπεριλαμβάνονται στα γραφόμενα.
Παρενθέσεις ( ) και Αγκύλες ([ ] { } < >)
Σημειώνονται για να συμπεριλάβουν:
- παραπομπές
- πηγές παραθεμάτων
- επεξηγηματικά στοιχεία
- σχόλιο που επεξηγεί ή συμπληρώνει αλλά είναι επουσιώδες
Η στίξη ως σχόλιο
Θαυμαστικό (!)
Ως σχόλιο χρησιμοποιείται γενικά για να δώσει έμφαση στο συναίσθημα. Ειδικότερα, για
να δηλώσει:
- θαυμασμό
- έκπληξη
- ειρωνεία
- απορία
- αμφισβήτηση
- αποφασιστικότητα
- ανησυχία

21. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
21
- για να υπογραμμιστεί η εντύπωση από κάτι απίστευτο αλλά και αμφιβολία, υπερβολή,
πάθος, φόβο, πόνο, χαρά, ελπίδα, κ.ά.
Όταν το θαυμαστικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει έκπληξη σε
σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος.
Με την απλή συντακτική του χρήση το θαυμαστικό σημειώνεται:
- ύστερα από επιφωνήματα ή επιφωνηματικές φράσεις
- σε προστακτικές
Ερωτηματικό (;)
Ως σχόλιο, μπορεί να δηλώνει:
- προβληματισμό
- προτροπή
- ειρωνεία
- αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης
- αμφιβολία
- διατύπωση ρητορικής ερώτησης (ερώτησης δηλαδή της οποίας η απάντηση είναι
αυτονόητη)
- πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη
αλλά και για να δείξει απειλή, να προκαλέσει το ενδιαφέρον, να δώσει παραστατικότητα.
Όταν το ερωτηματικό βρίσκεται εντός παρενθέσεων στο εσωτερικό της πρότασης, δηλώνει αμφιβολία /
αμφισβήτηση σε σχέση με ένα από τα στοιχεία του μηνύματος.
Αποσιωπητικά (…)
Ως σχόλιο ο γράφων τα χρησιμοποιεί για να δηλώσει:
- κάποιο υπονοούμενο το οποίο πρέπει να συμπεράνει ο αναγνώστης
- στιγμιαία παύση της ανάγνωσης πριν από ένα στοιχείο του μηνύματος στο οποίο πρέπει ο
αναγνώστης να εστιάσει την προσοχή του
- συγκίνηση
- ντροπή
- δισταγμό
- απειλή
- προβληματισμό
Εισαγωγικά (« »)
Ως σχόλιο, χρησιμοποιούνται δηλώνοντας:
- αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα
- μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου
- έμφαση
- αμφισβήτηση
- ειρωνεία

22. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
22
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
 ειρωνεία: Φαίνεται πως κανένας Γερμανός πολίτης δε γνώριζε την ύπαρξη στρατοπέδων συγκέντρωσης !
Σπουδαίος πολιτικός !!!
 απορία: Τι παράξενη συμπεριφορά!
 αμφισβήτηση: Πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράγματα!
 αποφασιστικότητα: Θέλω γράμματα! Αποκρίθηκε ο μικρός αυθόρμητα, μηχανικά, χωρίς να σκεφτεί τι
έλεγε με το ίδιο πάντα αφαιρεμένο και παράξενο ύφος*.
 ειρωνεία: Τέτοια ανασφάλεια νιώθουμε πια ως εθνικό σύνολο;
 αμφισβήτηση της αξιοπιστίας μιας θέσης: Είναι παιχνίδι η ζωή;
 αμφιβολία: Ο κατάλληλος(;) άνθρωπος στην κατάλληλη θέση.
 διατύπωση ρητορικής ερώτησης: Δεν έχει πια αποδείξει η ζωή πώς η τεχνολογία έχει το πρόσωπο
του Ιανού;
 πρόθεση του γράφοντος να αφυπνίσει τον αναγνώστη: Δεν είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι
η βλάβη στο φυσικό περιβάλλον είναι παράλληλα και ηθική βλάβη;
 ντροπή: Στην εποχή της κατανάλωσης, το μέτρο, κύρια φιλοσοφική αρχή των αρχαίων Ελλήνων, μας
είναι πια ολωσδιόλου ξένο…τι να πει πια κανείς;
 δισταγμό: Η ατομική αντίσταση…ναι, να ηρωοποιείται, αλλά όχι να ιεροποιείται.
 απειλή: Λύματα, φυτοφάρμακα, σκουπίδια…ο πολιτισμός μας πολιορκείται ασφυκτικά από τα ίδια του τα
απορρίμματα.
 προβληματισμό: Ο ντόπιος τουρίστας αντιμετωπίζεται από την τουριστική βιομηχανία ρατσιστικά…
 αποστασιοποίηση του γράφοντος από τα γραφόμενα, απαξίωση μιας έννοιας: Περιορισμένα
«κέρδη» άφησε στο λαό μας η μεταναστευτική πολιτική που ακολούθησε ως τώρα.
 μεταφορική χρήση μιας λέξης του κειμένου: Γερή «γροθιά» δέχτηκε ο αθλητισμός προχθές την
Κυριακή από τη δράση ταραχοποιών στοιχείων στα γήπεδα.
 έμφαση: Αρχίζω την κάθε μέρα μου προφέροντας τη λέξη «Ελευθερία».
 αμφισβήτηση: Έτσι, οι ντόπιοι πληθυσμοί σ’ αυτές τις χώρες του πλανήτη, έπεσαν θύματα της απληστίας
των «πολιτισμένων» λευκών.

23. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
23
Γ. Περίληψη
Γ 1 . Τ ε χ νι κ ή σ ύ ν τα ξ η ς π ε ρί λ ηψ η ς
1. Διαβάζω με πολλή προσοχή το κείμενο (δε σημειώνω τίποτα κατά την πρώτη
ανάγνωση). Συλλαμβάνω το γενικό νόημα του κειμένου με την παρακολούθηση της
σειράς εννοιών (νοηματική ακολουθία). Επιχειρώ να εντοπίσω τυχόν σημεία όπου ο
συγγραφέας παραθέτει με ευκρίνεια ο ίδιος τη θέση/τις θέσεις του.
2. Διαβάζω για δεύτερη φορά το κείμενο και κρατώ σημειώσεις ανά παράγραφο (εύρεση
θεματικής περιόδου, διάκριση σημαντικών λεπτομερειών, υπογράμμιση σημαντικών
λέξεων). Εντοπίζω τις θεματικές ενότητες. Μελετώ κάθε παράγραφο ξεχωριστά και
σημειώνω το θεματικό της κέντρο + ό,τι άλλο θεωρώ σημαντικό, χρησιμοποιώντας τις
τεχνικές της πύκνωσης. Συντάσσω πλαγιότιτλους που να περιέχουν το θεματικό κέντρο
για καθεμιά παράγραφο. Κάποιοι πλαγιότιτλοι είναι δυνατό να έχουν θεματική
συνάφεια (π.χ. μπορεί να περιγράφουν δύο αίτια του ίδιου φαινομένου), οπότε
αποτελούν νοηματική ενότητα.
3. Ξεκινώ τη σύνταξη του κειμένου της περίληψης γράφοντας το θεματικό κέντρο
ολόκληρου του κειμένου.
4. Γράφω την περίληψη με βάση κυρίως τις νοηματικές ενότητες και προσπαθώ το δικό
μου κείμενο να έχει συνοχή, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες διαρθρωτικές λέξεις (βλ.
παραπάνω: συνοχή - συνεκτικότητα), και επιλέγω να ακολουθήσω είτε ενεργητική είτε
παθητική σύνταξη:
 [Ο συγγραφέας αναφέρεται……… Στην αρχή τονίζει/επισημαίνει κ.λπ…… Έπειτα…….. Στο τέλος
καταλήγει/συμπεραίνει κ.λπ. Στο κείμενο ο συγγραφέας πραγματεύεται, Ο δοκιμιογράφος αναπτύσσει τον
προβληματισμό του σχετικά με... (ενεργητική σύνταξη).
 Στο κείμενο παρουσιάζεται το γεγονός ………. Στην αρχή παρουσιάζεται/τονίζεται/προβάλλεται/
αναφέρεται κ.λπ………. Στη συνέχεια επισημαίνεται το γεγονός/τονίζεται κ.λπ………… Στο τέλος...
Στο κείμενο υποστηρίζεται ότι..., (παθητική σύνταξη).
5. Δεν πρέπει να γίνεται επανάληψη φράσεων ή λέξεων του κειμένου, εκτός κι αν είναι
απαραίτητο (π. χ. επιστημονική ορολογία).
6. Υπολογίζω τον αριθμό των λέξεων και, αν είμαι πάνω από το όριο, προσπαθώ να κάνω
ακόμη μεγαλύτερη πύκνωση. Η έκταση ποικίλλει ανάλογα με το μέγεθος και την
πυκνότητα νοημάτων του αρχικού κειμένου. Η υπέρβαση έως 15 λέξεις από όριο που
δίνεται θεωρείται αποδεκτή στη διόρθωση.
Χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά πε ρ ί λ η ψ η ς
 Αποφυγή σχολιασμού του αρχικού κειμένου, αντικειμενικός χαρακτήρας
 Παράφραση και πύκνωση του αρχικού κειμένου

24. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
24
 Ανάδειξη της οργάνωσης του αρχικού κειμένου (δεν παραβιάζεται η αλληλουχία των
νοημάτων του αρχικού κειμένου
 Εξυπηρετεί επικοινωνιακές ανάγκες (πληροφόρηση). Αναφέρω στοιχεία για το
επικοινωνιακό πλαίσιο, εφόσον ζητείται.
 Χρήση γ΄προσώπου
Π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς
 Να αποφεύγονται τα αρκτικόλεξα, οι συντμήσεις, οι βραχυγραφίες, οι απαριθμήσεις, τα
αποσιωπητικά κ.λπ.
 Μπορεί να χρησιμοποιείται η ενεργητική σύνταξη (προβολή δρώντος υποκειμένου) ή η
παθητική (προβολή αποτελέσματος ενέργειας)
 Να συντάσσεται η περίληψη σε μία παράγραφο
 Αν το αρχικό κείμενο είναι διαλογικό, αποδίδεται σε τρίτο ρηματικό πρόσωπο.
 Να μη χρησιμοποιούνται οι διαρθρωτικές λέξεις άκριτα και υπερβολικά, να γίνεται
προσπάθεια για εύστοχη χρήση.
 Να αποφεύγεται η υπερβολική αφαίρεση και η γενίκευση
 Εάν χρησιμοποιήσω αυτούσιες λέξεις του κειμένου, τις παραθέτω με εισαγωγικά.
 Μεγάλη προσοχή σε παρομοιώσεις, μεταφορές, ρητορικές ερωτήσεις κ.λπ.
Γ 2 . Τ ε χ νι κ έ ς πύ κν ω σ η ς - π αρ α δ ε ί γ μ α τ α
 Ανασυντάσσω τη θεματική πρόταση μετασχηματίζοντας τη γραμματικο- συντακτική
της δομή (π.χ. μετατρέπω τα ρήματα σε ουσιαστικά ή μετοχές, τα ουσιαστικά σε
ρήματα – βαθμιαία ωρίμαση αντί ωρίμασε βαθμηδόν, κ.ο.κ.), και της προσθέτω τα
επιπλέον σημαντικά στοιχεία που εντόπισα στην πρόταση κατακλείδα ή και στην
υπόλοιπη παράγραφο.
 Αντικαθιστώ όπου είναι δυνατόν βασικές λέξεις του κειμένου με συνώνυμες.
 Αντικαθιστώ όπου είναι δυνατόν δευτερεύουσες προτάσεις με μετοχές, π.χ.
αναζητώντας αντί καθώς αναζητούμε.
 Αντικαθιστώ όπου είναι δυνατόν τα υπώνυμα με υπερώνυμα, π.χ. Τέχνες αντί
ζωγραφική, γλυπτική, θέατρο, μουσική και αρχιτεκτονική.
 Αντικαθιστώ φράσεις με περιεκτικές λέξεις, π.χ. πρόσφατα αντί τις τελευταίες μέρες του
περασμένου μήνα.
 Αφαιρώ ονοματικούς ή άλλους προσδιορισμούς.
 Αντικαθιστώ όπου είναι δυνατόν μια σειρά ενεργειών από μία φράση που
επιγράφει την όλη πράξη, π.χ. οι διαδηλωτές κατέστρεψαν ό,τι βρήκαν στο δρόμο τους στη θέση
του οι διαδηλωτές έσπασαν βιτρίνες, έκαψαν αυτοκίνητα, γκρέμισαν πινακίδες και διέλυσαν ό,τι βρήκαν
στο δρόμο τους.
 Αντικαθιστώ μια περίοδο από μια λεκτική πράξη, π.χ. στη θέση του ο προϊστάμενος τόνισε ότι
θα υπάρξουν συνέπειες γι’ αυτή τους την πράξη και προειδοποίησε ότι δε θα περάσει απαρατήρητη και
ούτε θα μείνει ατιμώρητη μια τέτοια συμπεριφορά, γράφω απείλησε με τιμωρία.
 Αποφεύγω τις επαναλήψεις του κειμένου.
 Διατηρώ το νόημα των συνδετικών λέξεων, για να κρατήσω τη συνοχή και τη
συνάφεια της σκέψης του συγγραφέα, και να αποδώσω σωστά τη συλλογιστική του
πορεία.
 Εάν υπάρχουν ερευνητικά στοιχεία, παρουσιάζω μόνο το πόρισμα, εάν κρίνω ότι
αποτελεί βασική ιδέα του κειμένου.

25. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
25
 Εάν ο συγγραφέας χρησιμοποιεί λόγια άλλων ως επίκληση στην αυθεντία και κρίνω
ότι αυτά αποτελούν βασική ιδέα του κειμένου, γράφω με συντομία μόνο το
νοηματικό περιεχόμενο αυτών των λόγων.
 Μετατρέπω τα ερωτήματα σε πλάγιο λόγο, γράφοντας, ανάλογα με το είδος της
περίληψης:
Τίθεται το ερώτημα εάν… ή κρίσιμο είναι το ερώτημα κατά πόσο…
Ο συγγραφέας διερωτάται κατά πόσο… ή ο συγγραφέας θέτει το ερώτημα…
 Διατηρώ πιστά το νοηματικό περιεχόμενο του αρχικού κειμένου χωρίς να
προσθέτω δικές μου απόψεις, επιχειρήματα, τεκμήρια, παραδείγματα.
Γ 3 . Α ξ ι ο λ ό γ η σ η τ η ς π ε ρ ί λ η ψ η ς
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: 0 – 12 μονάδες
ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ
 Επισήμανση νοηματικό κέντρο
κειμένου-κεντρική ιδέα
 Αδυναμία εντοπισμού βασικής
ιδέας- νοηματική απόκλιση
 Απομόνωση των σημαντικότερων
σημείων
 Επικέντρωση σε επουσιώδη σημεία
σε βάρος των ουσιωδών
 Κατανόηση και ορθή απόδοση των
νοημάτων
 Κενά στην κατανόηση του κειμένου,
αποσπασματικότητα
ΕΚΦΡΑΣΗ : 0 – 8 μονάδες
ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ
 Ικανότητα πύκνωσης – ακριβούς
διατύπωσης
 Πλατειασμοί – εκφραστικά
σφάλματα-ασάφειες -ασυνταξίες
 Εκφραστική άνεση – ορθογραφία –
σύνταξη – στίξη
 Αυτούσια αναπαραγωγή λέξεων –
εκφράσεων του κειμένου
 Διαμόρφωση πληροφοριακού
ύφους ανάλογα με το πλαίσιο που
ορίζεται
 Παρεμβολή προσωπικών σχολίων –
άσκηση κριτικής
ΔΟΜΗ: 0 – 5 μονάδες
ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ
 Απόδοση της νοηματικής
ακολουθίας του κειμένου (δομή)
 Τυποποίηση δομής σε μακροσκελή
περίληψη
 Διαμόρφωση κειμένου με
συνεκτικότητα
 Σύγχυση της διάταξης των νοημάτων
του κειμένου
 Συνοχή του κειμένου με τη χρήση
συνδετικών – διαρθρωτικών
φράσεων
 Έλλειψη συνοχής – σύνδεσης

26. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
26
Δ. Παραγωγή λόγου
Πώς γράφουμε μια έκθεση;
Πριν αρχίσουμε να γράφουμε, προσέχουμε:
* Την έκταση του θέματος, δεδομένου πως όσο πιο μεγάλο είναι, τόσο πιο αναλυτικό ή
τουλάχιστον ικανό να μας δώσει αρκετές πληροφορίες.
* Αφού έχουμε διαβάσει τουλάχιστον 3 φορές το θέμα και είμαστε βέβαιοι πως μας έχει
εντυπωθεί, ξεκινάμε να κάνουμε το σχεδιάγραμμα. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να
εντοπίσουμε την κεντρική και τις επιμέρους έννοιες και να σημειώσουμε δίπλα όσες
γνώσεις έχουμε για αυτές ( συνήθως οι έννοιες προς ανάλυση είναι σύγχρονες, επομένως
είτε τις ερμηνεύουμε με βάση προσωπικές εμπειρίες είτε με όσα έχουμε διαβάσει) .
* Ακολουθεί η προσέγγιση των ερωτημάτων, δηλαδή σε τί καλούμαστε να απαντήσουμε
(προσεγγίζουμε το κάθε ερώτημα, σύμφωνα με τη σειρά που μας δίνεται στο θέμα), αν
τα ζητούμενα συνδέονται μεταξύ τους ( αυτό θα μας διευκολύνει να μεταβούμε από το ένα
στο άλλο). Έτσι, στο σχεδιάγραμμά μας μπορούμε επί τόπου να σημειώσουμε μια
μεταβατική πρόταση, καθώς δίνουμε απαντήσεις.
* Τελειώνοντας το σχεδιάγραμμα, ίσως έχουμε στο μυαλό πρόχειρα έναν επίλογο σε
μορφή ευχής ή τρόπων αντιμετώπισης ( αν αυτοί δεν μας ζητούνται να τους
επισημάνουμε). Ωστόσο, προτιμότερο είναι ο επίλογος να έρθει αβίαστα μετά την
ανάγνωση τις έκθεσής μας, ώστε να « δένει» καλύτερα με τις σκέψεις και τις απόψεις που
έχουμε ήδη αναφέρει.
Δημιουργία προλόγου
* Αφού έχουμε μπροστά μας έναν πρόχειρο τρόπο ανάλυσης του θέματος, αναζητούμε
εκείνο τον πρόλογο που θα ξεκινήσει όμορφα την έκθεσή μας και θα δώσει στον
αναγνώστη μια εικόνα για το τί πρόκειται να ακολουθήσει.
* Προσανατολιζόμαστε στον πρόλογο όπου θα προσεγγίσουμε γενικά την κεντρική
έννοια. Θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι την κατέχουμε αρκετά καλά, προκειμένου να μην
καταφύγουμε σε αυτοσχέδιο ορισμό. Καλύτερα, να αναλύσουμε λεπτομερειακά τα
στοιχεία εκείνα που περιβάλλουν την έννοια με περισσότερες από μία προτάσεις ή ακόμα
να αναδιατυπώσουμε (και όχι να επαναλάβουμε!!) τα δεδομένα του θέματος.
* Μπορούμε επίσης να διακρίνουμε την έννοια σε μορφές, είδη ή κατηγορίες .
* Αν η κεντρική έννοια αφορά στην κρίση ενός θεσμού ( π.χ. οικογένεια ) τότε άνετα
μπορούμε να την εντάξουμε στο ευρύτερο κρισιακό πλαίσιο – χαρακτήρα της εποχής μας.

27. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
27
Αν πρόκειται για σύμπτωμα ηθικού εκφυλισμού, τότε μπορούμε να αναφερθούμε στην
έξαρση των υλικών αξιών -> ηθικοπνευματική φθορά. Π.χ. « η εποχή μας μαστίζεται από
μια πολύπλευρη και πολυεπίπεδη κρίση. Κρίση πολιτική, κοινωνική, ηθική, κρίση
οικονομική. Ένα χαρακτηριστικό σύμπτωμα της οικονομικής κρίσης είναι και η κατακόρυφη
αύξηση του ποσοστού της ανεργίας».
* Στα πλαίσια της αναφοράς στη σύγχρονη εποχή, μπορούμε να χρησιμοποιούμε
χαρακτηρισμούς του τύπου – μεταβατική, ραγδαία μεταβαλλόμενη, αντιφατική, αλλά και
πιο συγκεκριμένους, όπως τεχνοκρατική κλπ.
Συγγραφή κυρίου θέματος
* Προχωρώντας στο κύριο θέμα, καλό θα ήταν να υπάρχει μια θεματική πρόταση, ώστε
από τον πρόλογο να μεταβούμε όσο πιο ομαλά γίνεται στο κεντρικό μέρος της έκθεσής
μας. Ανάλογα με την έννοια, μπορούμε να κινηθούμε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο,
να μιλήσουμε για την αναγκαιότητά και τη σημασία της ή για τα αποτελέσματά της
έλλειψής της στην εποχή μας. Π ρ ο σ ο χ ή !! όλα αυτά πρέπει να διατυπωθούν σε μία, το
πολύ δύο προτάσεις. Π.χ. οι ενεργητικές συνέπειες της ειρήνης τονίζονται με την αναφορά
στις ολέθριες συνέπειες του πολέμου.
* Εδώ λοιπόν, θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί , όχι μόνο στο πώς θα
διατυπώσουμε τις ιδέες μας αλλά και με ποιο τρόπο θα συνδέουμε νοήματα –
παραγράφους. Πέρα από τα επιρρήματα και τις διάφορες διαρθρωτικές λέξεις-εκφράσεις,
μπορούμε να μεταβαίνουμε από τη μια ενότητα στην άλλη είτε ανακεφαλαιώνοντας τα
προηγούμενα είτε προεξαγγέλοντας τα επόμενα.
* Ως προς την έκφρασή μας, χρειάζεται να είμαστε συγκεκριμένοι, σαφείς, να
χρησιμοποιούμε μικρές και απλές σχετικά προτάσεις, ώστε να μην ξεφεύγουμε από αυτά
που τελικά θέλουμε να πούμε. Ακόμα, να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ποιο είναι το
υποκείμενο και το ρήμα στην πρότασή μας, διαφορετικά κινδυνεύουμε να χάσουμε το
νόημα των σκέψεών μας. Μεγάλη σημασία χρειάζεται να δώσουμε στους χρόνους: δεν
μπορούμε να κινούμαστε σε διαφορετικές χρονικές βαθμίδες (άλλοτε παρελθόν, μετά
παρόν και ξανά στο παρελθόν , στο τέλος μέλλοντα), καταλληλότερος είναι ο ενεστώτας.
Άλλωστε, μιλάμε για σύγχρονα φαινόμενα και μην ξεχνάμε ότι ο ενεστώτας έχει και
διαχρονική αξία. Καλό θα ήταν, επίσης, να αποφεύγουμε τις απανωτές δευτερεύουσες
(και κυρίως τις αναφορικές του τύπου, ο οποίος, των οποίων, κλπ) προτάσεις, γιατί έτσι
δυσκολεύεται κανείς να κατανοήσει αυτά που προσπαθούμε να πούμε.
* Επί του περιεχομένου τώρα, όσο σίγουροι και να είμαστε πως όλες μας τις σκέψεις τις
έχουμε σημειωμένες στο σχεδιάγραμμα, αφήνουμε ωστόσο στον εαυτό μας το περιθώριο
να σκέφτεται παράλληλα και άλλες που θα προκύψουν καθώς γράφουμε. Στην περίπτωση
αυτή, φροντίζουμε να προσαρμόσουμε και να εντάξουμε τα νέα στοιχεία σε εκείνο το
σημείο που θα διευκολύνει τη ροή της έκθεσής μας.

28. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΩΡΙΑ
Επιμέλεια: Γ. Σόφη
28
* Πρέπει να θυμόμαστε πως μία παράγραφος ασχολείται με ένα μόνο στοιχείο , ενώ στην
περίπτωση που αναφερόμαστε σε περισσότερα από ένα στοιχεία, αυτό σημαίνει πως δεν
είναι μεγάλης σημασίας και τα επισημαίνουμε χωρίς ιδιαίτερο σχολιασμό.
* Κάθε φορά που ολοκληρώνουμε μία παράγραφο την ξαναδιαβάζουμε, για να κάνουμε
διορθώσεις , αλλά και για να εντοπίσουμε τον τρόπο ή την φράση εκείνη που θα
αποτελέσει το «πέρασμα» στην επόμενη ενότητα. Η έκταση μιας παραγράφου είναι
σχετική. Συνήθως προσέχουμε να μην είναι η μία μεγάλη και η άλλη μικρή, δηλαδή να
υπάρχει μια ομοιομορφία. Βέβαια αυτό δεν είναι απόλυτο, ένας παράγοντας-αιτία-
συνέπεια κλπ, δεν μπορεί να μπει σε καλούπια και να εκφραστεί με συγκεκριμένο αριθμό
λέξεων και γραμμών.
Δημιουργία επιλόγου
* Τελειώνοντας με το κύριο θέμα, σημαίνει πως όχι μόνο έχουμε σχολιάσει όλα όσα μας
δίνονται, αλλά κυρίως έχουμε απαντήσει στα ερωτήματα. Στην περίπτωση που δεν μας
ζητούνται τρόποι αντιμετώπισης, (κατά τη διατύπωση του θέματος) μπορούμε να τους
αναφέρουμε επιγραμματικά, ώστε να μεταβούμε πιο ομαλά και στον επίλογο της
έκθεσής μας. Είναι παρακινδυνευμένο να τους χρησιμοποιήσουμε ως επίλογο, διότι
κλείνουμε κάπως απότομα τη διατύπωση των σκέψεών μας. Η έκταση του επιλόγου είναι
και πάλι σχετική. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως πρέπει να είναι ανάλογη του προλόγου,
αλλά αυτό είναι στην κρίση του καθένα που γράφει να ορίσει το μέγεθος που θα έχουν οι
τελικές του απόψεις. Το σίγουρο είναι πως κλείνοντας κανείς την έκθεσή του δεν θα πρέπει
να αφήνει απορίες να εκκρεμούν ούτε και άσχημα συναισθήματα να καλλιεργηθούν στον
αναγνώστη.