1. ХИЧЭЭЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ
ХИЧЭЭЛИЙН НЭР: ЭКОЛОГИ БА БАЙГАЛЬ ХАМГААЛАЛ
ИНДЕКС: FT 313
КРЕДИТ: 2
СУДЛАХ ЦАГ 1 : 1 : 3 (лекц : семинар : бие даалт)
УНЭЛГЭЭНИЙ ЗАДАРГАА (70 оноо)
Ирц идэвх – 15 оноо
Мини шалгалт – 15 оноо
Явцын шалгалт – 20 оноо
Бие даалт – 20 оноо
Анхаарах зүйл
 Семинараа цагт нь хийх
 Хичээлээс хоцрохгүй байх
 Шалгалтаас хоцрохгүй байх
 Davaa-chemistryblogspot.com шалгаж байх
ЛЕКЦИЙН СЭДВИЙН АГУУЛГА
№ Сэдэв
Эзэмшүүлэх
Цаг Тайлбар
Мэдлэг
(Судлагдахуун)
Чадвар
(Ур ухаан)
Төлөвшүүлэх чадамж
1
Экологийн тухай
ойлголт ба түүнтэй
холбоотой
шинжлэх ухаан
- Экологи гэдэг нэр
томьёоны үүсэл
- Экологийн шинжлэх
ухааны үндсэн судлагдахуун
- Ангилал
- Судалгааны аргууд
- Хүчин зүйлс тэдгээрийн
ангилал
- Организм гадаад орчин
хоёрын харилцан үйлчлэлийн
талаар баримжаалах
- Судалгааны арга, хууль
дүрмийг хэрэглэж сурах
- - Судлагдахууныг шинжлэх
ухааны хэлээр зөв бичиж,
унших, ярих, хэрэглэх
Экологийн шинжлэх
ухааны анхан шатны
тогтолцоот ойлголт
мэдлэгийг өөртөө бүтээх,
байгалийн үзэгдлүүдийг
оптималь хуулиар
тайлбарлах
2
2
Популяцийн
экологи
- Популяци ба түүний
эзэмшил нутаг болох ареал
- Газарзүйн, Экологийн,
Эгэл популяци
- Популяцийн насны бүтэц,
тоо толгой, үхэл, үр
төлөрхөг чанар, зан төлөв
- Бодгалиудын оршин амьдрах
хэлбэрийг ялган ангилах,
- Бодгалиудын тоо толгой,
насжилтыг диаграммаар
дүрслэн илэрхийлэх
Байгаль дээр тархаж буй
ургамал амьтан бүгд
монголын газар шороонд
тархан амьдардаг
эзэмшил нутаг буюу
ареалыг ялган таних,
тайлбарлах
2
3 Биоценозын тухай
- Биоценоз
- нөлөөлөх хүчин зүйл,
- бүтэц, хандлага
- монгол орон газар зүйн
байршил, байгаль цаг уурын
нөхцөл гадаргын хэв шинж
- Бодгаль (1ш үхэр)
- Үхрийн популяци (5ш үхэр)
- Бүлгэмдэл (амьтны
цуглуулга)
- Экосистем (амьтны
цуглуулга+орчин)
- Биосфер
Монгол орны газар зүйн
байршил, байгаль цаг
уурын нөхцөл гадаргын хэв
шинжийн биоценозын
талаарх мэдээллийг
цуглуулах, боловсруулан
2 Мини шалгалт

2. (экосистем+экосистем) анализ хийх,
4
Экосистемийн
тухай
- Экосистем, түүний бүтэц
зохион байгуулалт, онцлог
шинжүүд
- экосистемийн онол, үзэл
баримтлалууд
- Экосистемийн гомеостаз
ба сукцесс
- Экосистемийн энерги ба
түүний шилжилт
- Экосистем бол өөр хоорондоо
тэжээлийн хэлхээгээр
холбогдсон бүх амьд бие,
тэдгээрийн бодисын солилцоо
энергийн хувиралд оролцох
орчин тойрны амьгүй
бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн нэгдмэл
тогтолцоог тодорхойлох
Байгалийн экосистемийн
ангиллыг ялган таних,
онол, үзэл баримтлалаар
тайлбарлах,
2
Явцын
шалгалт I
5 Биосферийн тухай
- Амьд биес
- Литосфер
- Гидросфер (Трофикийн
бүс нутгийн усан сан, Туйл
орчмийн нутгийн усан сан,
Сэрүүн бүсийн усан сан)
-Атмосфер Тротосфер,
стратосфер, мезосфер,
термосфер, экзосфер
- Амьд ба амьгүй байгал,
тэдгээрт гарах өөрчлөлтүүдийг
таних,
- Ахуй амьдралд тохиолдох
үзэгдлүүдийн сөрөг нөлөөллийг
бууруулах арга хэмжээ авах
- Дэлхийн мандлуудын хил
хязгаар давхрагыг ангилах,
баримжаалах
- Озоны давхрааны байрлалыг
тодорхойлох
Амьд биет, амьдралын
бүхий л ул мөр, үзэгдлийг
агуулсан амьд биесийн
амьдралын үйл
ажиллагааны байнгын
нөлөөнд оршиж буй
дэлхийн бөмбөрцгийн
тодорхой зааг хязгаар
бүхий орон зайны талаар
тогтолцоот мэдлэг
бүтээлгэх
2 Мини шалгалт
6
Экологийн
тулгамдсан
асуудлууд
- Экологийн тулгамдсан
асуудал
- Хүрээлэн буй орчинд
байгаль орчны үзүүлэх нөлөө
- Хүний үйл ажиллагааны
нөлөөлөл ба хүрээлэн буй
орчин
- Уур амьсгалын өөрчлөлтийн
нөлөөллийг диаграмм
бүдүүвчээр илэрхийлэх,
харьцуулах
- Цөлжилтийн өнөөгийн байдал,
түүнд нөлөөлөх хүчин зүйл, авах
арга хэмжээг тодорхойлох
Экологийн тулгамдсан
асуудлуудын талаар
мэдээлэл цуглуулах,
боловсруулах, авах арга
хэмжээ, зөвлөмж бичих
2
7
Суурьшлын
экологи
- Нийгмийн ба хавсарга
экологи
- Нийгмийн ба хавсарга
экологийн хууль, дүрэм,
зарчим
- Дотоод динамик тэнцэлийн
хууль.
- Байгаль ашиглалтын
багтаамж буурах хууль.
- Арван процентын дүрэм.
Зүйлүүдийн дэвсгэр нутаг
"хэсэгчлэн" жижигрэх дүрэм.
- Үзэгдэлд иж бүрэн хандах
зарчим (холизм)
- Оптималь байх зарчим.
- Бохирлогдсон орчны
зөвшөөрөгдөх концентрацийн
тухай ойлголт.
Нийгмийн ба хавсарга
экологийн анхан шатны
тогтолцоот ойлголт
мэдлэгийг өөртөө бүтээх,
байгалийн үзэгдлүүдийг
оптималь хуулиар
тайлбарлах
2 Мини шалгалт
8 Тасалгааны - Тасалгааны ургамлын
ангилал
- Амьд байгалийн талаархи
мэдлэг цуглуулах
Тасалгааны гоёл
чимэглэлийн ургамлын
2 Явцын

3. ургамлын ангилал - Гоёл чимэглэлийн
ургамалын ач холбогдол
- Тарьж ургуулах, арчлах
арга зүй
-Гоо зүйн хүмүүжил олгох,
-Нүдний харааны хэвийн
ажиллагаанд сайжруулах,
хүчилтөрөгчөөр хангах
ангилал ба тарьж ургуулах
арга зүйн талаарх
стандарт мэдлэг
бүтээлгэх, ба мэдлэгээ
цуглуулан боловсруулах
шалгалт II
СЕМИНАРЫН СЭДВИЙН АГУУЛГА
Сэдэв
Эзэмшүүлэх
ЦагМэдлэг
(Судлагдахуун)
Чадвар
(Ур ухаан)
Төлөвшүүлэх чадамж
1
Амьдралын
эргэлт
- Продуцент
- Консумент
- Редуцент
- Биогеохимийн эргэлтүүд
(хүчилтөрөгчийн,
нүүрстөрөгчийн, азотын,
фосфорын, усны)
- Амьдралын янз бүрийн
эргэлтүүдийн харилцан холбоог
баримжаалах
- Амьдралыг тэтгэгч
хүчилтөрөгчийн эх үүсвэрийг
тодорхойлох
- Амьдралын чандмань эрдэнэ
усны эх үүсвэрийг хайрлах,
бохирдлоос хамгаалах
- Амьдралын янз бүрийн
эргэлтүүдийн харилцан
холбооны талаарх анхан
шатны тогтолцоот ойлголт
мэдлэгийг өөртөө бүтээх,
байгалийн үзэгдлүүдийг
оптималь хуулиар
тайлбарлах
2
2 Ойн экологи
- Ой гэж юу вэ?
- Ангилал
- Ойн экологийн үүрэг
- Ногоон байгууламж
- Мод огтлолт хийх
хэлбэрүүд
- Мод сонгох шалгуур
үзүүлэлтүүд
- Мод тарих
- Арчлах
- Хэлбэржүүлэх, засах
- Гоёл чимэглэлийн цэцэрлэгжилт
- Нийгмийн, хэрэгцээний,
хамгаалалтын үүргүүд
МО-ны ойн экологийн
өнөөгийн байдлын талаар
мэдээлэл цуглуулан
боловсруулах
МО-ны газрын зургаас нийт
газар нутгийн ойн эзлэх
хувийг баримжаалах, хил
хязгаарыг тодорхойлох
2
3 Хог хаягдал
- Хог гэж юу вэ?
- Хогны ангилал
(задардаг
задардаггүй)
- Дэлхийн зарим улс орны
нэг хүнд ноогдох хогны
хэмжээ
-
- Хогийн ангилалыг баримжаалах
- Гэр ахуйн хог хаягдлаа ангилан
хаях
- Хог хаягдлыг бууруулахад авах
арга хэмжээ
- МО-ны нэг хүнд ноогдох хог
хаягдлын хэмжээг тодорхойлох
- Ахуйн хэрэгцээт болон
хүнсний бүтээгдхүүнийг
хэрэгцээндээ тохируулан
худалдан авах
- Аль болох удаан
эдэлгээтэй, чанар сайтай
бүтээгдэхүүн худалдан авч,
улмаар худалдан авах
барааны хэмжээг бууруулах
2
4 Хөрс
- Хөрс, түүний ангилал
- Хөрсний эвдрэл
- Хөрсний бохирдолт, хүний
эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөө
- Хөрсний доройтолт
-Унасан газар, төрсөн нутгийнхаа
хөрс шороог ялган таних,
тайлбарлах
-Тасалгааны ургамлын хөрс шороог
бэлтгэх арга зүй
- Хөрс түүнийг нөхөн сэргээх,
ангилах,
- Хөрсний бохирдолтын
хэмжээг график, бүдүүвчээр
илэрхийлэх
2
5 Цөлжилт
- Дэлхийн цөлжилт
- Монгол орны цөлжилтын
асуудал
-Цөлжилтын төлөв байдал
- Монгол орны цөлжилтийг дэлхийн
цөлжилттэй харьцуулах, графикаар
илэрхийлэх,
- Цөлжилтийн өнөөгийн байдал,
Монгол орон газар зүйн
байршил, байгаль цаг уурын
нөхцөл гадаргын хэв
шинжийн хувьд ган
2

4. -Цөлжилтийн хүчин зүйл авах арга хэмжээ, нөлөөлөх хүчин
зүйлийг тодорхойлох
цөлжилтийн аюултай,
хуурай бүс нутагт хамрагдах
6
Дэлхийн
мандал
- Амьд биес
- Литосфер
- Гидросфер (Трофикийн бүс
нутгийн усан сан, Туйл
орчмийн нутгийн усан сан,
Сэрүүн бүсийн усан сан)
-Атмосфер (Тротосфер,
стратосфер, мезосфер,
термосфер, экзосфер )
- Амьд ба амьгүй байгал, тэдгээрт
гарах өөрчлөлтүүдийг таних,
- Ахуй амьдралд тохиолдох
үзэгдлүүдийн сөрөг нөлөөллийг
бууруулах арга хэмжээ авах
- Дэлхийн мандлуудын хил хязгаар
давхрагыг ангилах, баримжаалах
- Озоны давхрааны байрлалыг
тодорхойлох
Амьд биет, амьдралын бүхий
л ул мөр, үзэгдлийг агуулсан
амьд биесийн амьдралын
үйл ажиллагааны байнгын
нөлөөнд оршиж буй дэлхийн
бөмбөрцгийн тодорхой зааг
хязгаар бүхий орон зайны
талаар тогтолцоот мэдлэг
бүтээлгэх
2
7
Озоны
нимгэрэл
- Озоны давхарга
-Озоны цоорхой
-Хэт ягаан туяа
-Озоны давхаргад нөлөөлөгч
бодисууд
- Озоны давхрааны байрлалыг
баримжаалах,
- Озоны нимгэрэлийг харьцуулан
графикаар илэрхийлэх
- Нөлөөлөгч хорт бодисуудыг
орлуулах бодисыг тодорхойлох
- Озоны нимгэрэлээс урьдчилан
сэргийлэх арга хэмжээ авах
Озоны давхаргыг хамгаалах
өдрийг албан ёсны өргөн
тэмдэглэх, олон нийтэд
хүртээл болгох,
2
8 Хэт дулаарал
- Дулаарал
- Дулаарал үүсэх эх үүсвэр
- Түүний хор уршиг
- Сүүлийн жилүүдэд гол, горхи,
нуурын ширгэсэн байдал
- Монгол орны агаарын хэт
хуурайшилт
- МО-ны сүүлийн
жилүүдэд ширгэсэн гол,
горхи, нуурын хэмжээг
графикаар илэрхийлэх,
Монгол орны агаарын хэт
хуурайшилтын харьцуулсан
судалгаа хийх, агаарын
температурын өсөлтийг
тодорхойлох
2
9
Байгалийн нөөц
баялаг
- Монгол орны нөөц баялаг
- Биологийн төрөл зүйл
- Шавхагдашгүй нөөц баялаг
(Огторгуй, Далайн ус, Уур
амьсгал)
- Нөхөн сэргэдэггүй баялаг
(Зэрлэг амьтны зүйлүүд,
Унаган байгаль)
Дахин ашиглах боломжгүй
баялаг
- Баялаг ашигт малтмалд: Нүүрс,
Зэс, Алт, Төмөр, Молибден,
Фосфор, Уран
- Ургамал
- Амьтан (Сээр нуруугүйтэн
амьтад, Загас, Хоёр нутагтан,
Мөлхөгч, Шувуу, Хөхтөн)
Амьдрал ахуйд тохиолдох
байгалийн нөөц баялгийн
мөн чанарыг баримжаалах,
эерэг сөрөг нөлөөллийг
бууруулах, байгалийн
унаган төрхийг сүйтгэхэд
үзүүлэх хор уршиг түүнээс
урьдчилан сэргийлэх,
хамгаалах талаар
тогтолцоот мэдлэг
хуримтлуулах
2
10 Усны бохирдол
- Усны хэрэглээ
- Усны хомсдол, эх үүсвэр
- Усны бохирдолт
- Нөлөөлөх хүчин зүйл
- Түүний хор уршиг
- Монгол орны усны нөөц
- Сүүлийн жилүүдэд гол, горхи,
нуурын ширгэсэн байдал
Усны
- Ахуйн хэрэглээ
- Үйлдврлэлийн хэрэглээ
МО-ны нуур, голын
бохирдолтыг энгийн аргаар
тодорхойлох
Ахуйн хэрэглээний усаа
хэмнэх арга хэмжээ зохион
байгуулах
2
11
Тусгай
хамгаалалттай
- Дархан цаазат ба онгон
зэлүүд газар
- Манай улсын хэмжээнд 19 аймаг,
нийслэлийн 124 сум, дүүргийн
МО-ны газрын зургаас
тусгай хамгаалалттай газар
2

5. газар нутаг - Байгалийн цогцолборт
газар
- Түүх соёл, байгалийн
дурсгалт газар
- Амьтан ургамлын орогнол
бүхий байналийн нөөц газар
нутгийг хамарсан 20.5 сая га
тайлбай бүхий 48 газрыг улсын
тусгай хамгаалалтанд оруулсан
эсэх
нутгийг баримжаалах, хил
хязгаарыг тодорхойлох
МҮ-ны тусгай
хмагаалалтанд орох газар
нутгийн судалгаа гаргах,
хайрлан хамгаалах
12
Үйлдвэрлэл ба
эрүүл ахуйн
экологи
- Үйлдвэрлэлийн экологи
- Эрүүл ахуйн экологи
- хүрээлэн байгаа орчны
стандарт
- Үйлдвэр ба үйлдвэрлэл явуулахад
хүрээлэн буй орчинд нөлөөлөх хэр
хэмжээ
- Үйлдвэр ба албан байгууллагын
ажилчдын эрүүл ахуйн экологийн
шаардлагыг баримжаалах
Үйлдвэр ба үйлдвэрлэл
байгуулах төсөл хийх, түүнд
экологийн асуудлыг голлон
шийдвэрлэх, Үйлдвэрлэл ба
эрүүл ахуйн экологийн
үндсэн зарчим, хууль,
дүрмийг боловсруулах
2
13
Экологийн эрх
зүй
- Байгалийн нөөцийн эрх зүй
(1921-1971он)
- Байгаль орчинг хамгаалах
эрх зүй (1972-1992он)
- Экологийн эрх зүй
(1992оноос хойш)
- Газар нутаг, ус, уурхай, ой мод
зэргийн тухай хуулиуд
- 1921, 1924, 1940, 1960, 1990
онуудад хуулинд орсон өөрчлөлт
шинэчлэл
Эрх зүй, хууль дүрмийн
шинэчлэлийг оноор нь
харьцуулалт хийж төсөөтэй
бх ялгаатай талуудыг
харьцуулах
2
14
Экологийн
тохироо эрүүл
мэнд
- Экологийн тохироо
- Эрүүл мэнд
Экологийн тохироо ба эрүүл мэнд
гэсэн ухагдахууныг томьёолох,
Бүдүүвч, диаграммаар илэрхийлэх
МО-ны экологийн
тохирооны өнөөгийн
байдлыг тодорхойлох,
Хүний эрүүл мэндэд
нөлөөлж буй хордолтын
зэргийг тодорхойлох, түгээн
дэлгэрүүлэх, авах арга
хэмжээг өрнүүлэх
2
15
Байгал
хамгаалах
уламжлалт арга
- Өвөг дээдсээс өвлөж
ирсэн уламжлалт арга
- МО-ны ёс заншил
- Байгаль эх дэлхийгээ
шүтэх, тахих арга
- Хүн ба орчны харилцан
холбоо
- МО-ны ёс заншлын талаар
мэдээлэл цуглуулах, боловсруулах,
танин мэдэх
- Өвөг дээдсээс уламжлан ирсэн ёс
заншлаа сэргээх, өвлөн
үргэлжлүүлэх
- Байгаль орчноо нөхөн сэргээх,
хайрлан хамгаалах
- Байгаль орчныг хамгаалах
хуулийн өөрчлөлт, ба шинэчлэлийг
оноор нь харьцуулах
МО-ны өвөг дээдсээс өвлөн
ирсэн ёс заншлаа түгээн
дэлгэрүүлэх клуб байгуулах
нийтэд сурталчлах
Байгаль орчныг хамгаалах
хууль дүрмийг өвөг
дээдсийн хамгаалах
уламжлалт аргуудтай
харьцуулан ялгаатай ба
төсөөтэй талуудыг судлан
илрүүлэх
2
16
Байгаль орчныг
хамгаалах
хуулиуд
Байгаль орчныг хамгаалах
хуулийн эх үүсвэр
Анх хэдэн онд баталсан,
шинэчилсэн эсэх
2
Семинарын дагуу бие даах ажил гүйцэтгэх ба нэмэлт онооны бие даалтуудын сэдэв (Багшийн 50 оноонд хамааралтай.)
1. Навчаараа гоёдог тасалгааны ургамал
2. Цэцгээрээ гоёдог олон наст ургамлууд
3. Цэцгээрээ гоёдог цөөн наст ургамал
4. Кактус
5. Гэр хороолол ба албан байгууллагыг цэцэрлэгжүүлэх
6. Цөлжилт ба түүний эсрэг авах арга хэмжээ
7. Залуу байгальч клуб байгуулах төсөл
8. Хог хаягдлыг бууруулах үйл ажиллагаа
9. Агаарын бохирдлыг багасгах арга хэмжээ
10. Озоны нимгэрэл ба түүнд нөлөөлөх бодисуудыг орлуулах арга
хэмжээ