1. ХИЧЭЭЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ
ХИЧЭЭЛИЙН НЭР: ЭКОЛОГИ БА БАЙГАЛЬ ХАМГААЛАЛ
ИНДЕКС: FT 313
КРЕДИТ: 2
СУДЛАХ ЦАГ 1 : 1 : 3 (лекц : семинар : бие даалт)
УНЭЛГЭЭНИЙ ЗАДАРГАА (70 оноо)
Ирц идэвх – 15 оноо
Мини шалгалт – 15 оноо
Явцын шалгалт – 20 оноо
Бие даалт – 20 оноо
Анхаарах зүйл
Семинараа цагт нь хийх
Хичээлээс хоцрохгүй байх
Шалгалтаас хоцрохгүй байх
Davaa-chemistryblogspot.com шалгаж байх
ЛЕКЦИЙН СЭДВИЙН АГУУЛГА
Эзэмшүүлэх
№ Сэдэв Цаг Тайлбар
Мэдлэг Чадвар
Төлөвшүүлэх чадамж
(Судлагдахуун) (Ур ухаан)
- Экологи гэдэг нэр - Организм гадаад орчин Экологийн шинжлэх
томьѐоны үүсэл хоѐрын харилцан үйлчлэлийн ухааны анхан шатны
Экологийн тухай
- Экологийн шинжлэх талаар баримжаалах тогтолцоот ойлголт
ойлголт ба түүнтэй ухааны үндсэн судлагдахуун - Судалгааны арга, хууль
1 мэдлэгийг өөртөө бүтээх, 2
холбоотой - Ангилал дүрмийг хэрэглэж сурах байгалийн үзэгдлүүдийг
шинжлэх ухаан - Судалгааны аргууд - - Судлагдахууныг шинжлэх
оптималь хуулиар
- Хүчин зүйлс тэдгээрийн ухааны хэлээр зөв бичиж,
ангилал унших, ярих, хэрэглэх тайлбарлах
Байгаль дээр тархаж буй
- Популяци ба түүний - Бодгалиудын оршин амьдрах ургамал амьтан бүгд
эзэмшил нутаг болох ареал хэлбэрийг ялган ангилах, монголын газар шороонд
Популяцийн - Газарзүйн, Экологийн, - Бодгалиудын тоо толгой,
2 Эгэл популяци тархан амьдардаг 2
экологи насжилтыг диаграммаар
- Популяцийн насны бүтэц, дүрслэн илэрхийлэх эзэмшил нутаг буюу
тоо толгой, үхэл, үр ареалыг ялган таних,
төлөрхөг чанар, зан төлөв тайлбарлах
- Бодгаль (1ш үхэр) Монгол орны газар зүйн
- Биоценоз
- Үхрийн популяци (5ш үхэр) байршил, байгаль цаг
- нөлөөлөх хүчин зүйл,
- Бүлгэмдэл (амьтны уурын нөхцөл гадаргын хэв
3 Биоценозын тухай - бүтэц, хандлага 2 Мини шалгалт
цуглуулга)
- монгол орон газар зүйн шинжийн биоценозын
- Экосистем (амьтны
байршил, байгаль цаг уурын талаарх мэдээллийг
цуглуулга+орчин)
нөхцөл гадаргын хэв шинж цуглуулах, боловсруулан
- Биосфер

2. (экосистем+экосистем) анализ хийх,
- Экосистем, түүний бүтэц
- Экосистем бол өөр хоорондоо
зохион байгуулалт, онцлог
тэжээлийн хэлхээгээр
шинжүүд Байгалийн экосистемийн
холбогдсон бүх амьд бие, Явцын
Экосистемийн - экосистемийн онол, үзэл ангиллыг ялган таних,
4 тэдгээрийн бодисын солилцоо 2
тухай баримтлалууд онол, үзэл баримтлалаар
энергийн хувиралд оролцох шалгалт I
- Экосистемийн гомеостаз тайлбарлах,
орчин тойрны амьгүй
ба сукцесс
бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн нэгдмэл
- Экосистемийн энерги ба
тогтолцоог тодорхойлох
түүний шилжилт
Амьд биет, амьдралын
- Амьд ба амьгүй байгал, бүхий л ул мөр, үзэгдлийг
- Амьд биес тэдгээрт гарах өөрчлөлтүүдийг агуулсан амьд биесийн
- Литосфер таних, амьдралын үйл
- Гидросфер (Трофикийн - Ахуй амьдралд тохиолдох
ажиллагааны байнгын
бүс нутгийн усан сан, Туйл үзэгдлүүдийн сөрөг нөлөөллийг
5 Биосферийн тухай орчмийн нутгийн усан сан, бууруулах арга хэмжээ авах нөлөөнд оршиж буй 2 Мини шалгалт
Сэрүүн бүсийн усан сан) - Дэлхийн мандлуудын хил дэлхийн бөмбөрцгийн
- Атмосфер Тротосфер, хязгаар давхрагыг ангилах, тодорхой зааг хязгаар
стратосфер, мезосфер, баримжаалах бүхий орон зайны талаар
термосфер, экзосфер - Озоны давхрааны байрлалыг тогтолцоот мэдлэг
тодорхойлох бүтээлгэх
- Экологийн тулгамдсан - Уур амьсгалын өөрчлөлтийн Экологийн тулгамдсан
асуудал нөлөөллийг диаграмм
Экологийн асуудлуудын талаар
- Хүрээлэн буй орчинд бүдүүвчээр илэрхийлэх,
6 тулгамдсан байгаль орчны үзүүлэх нөлөө харьцуулах мэдээлэл цуглуулах, 2
асуудлууд - Хүний үйл ажиллагааны - Цөлжилтийн өнөөгийн байдал, боловсруулах, авах арга
нөлөөлөл ба хүрээлэн буй түүнд нөлөөлөх хүчин зүйл, авах хэмжээ, зөвлөмж бичих
орчин арга хэмжээг тодорхойлох
- Дотоод динамик тэнцэлийн
хууль.
- Байгаль ашиглалтын
Нийгмийн ба хавсарга
багтаамж буурах хууль.
- Арван процентын дүрэм. экологийн анхан шатны
- Нийгмийн ба хавсарга
Зүйлүүдийн дэвсгэр нутаг тогтолцоот ойлголт
Суурьшлын экологи
7 - Нийгмийн ба хавсарга "хэсэгчлэн" жижигрэх дүрэм. мэдлэгийг өөртөө бүтээх, 2 Мини шалгалт
экологи
экологийн хууль, дүрэм, - Үзэгдэлд иж бүрэн хандах байгалийн үзэгдлүүдийг
зарчим зарчим (холизм) оптималь хуулиар
- Оптималь байх зарчим. тайлбарлах
- Бохирлогдсон орчны
зөвшөөрөгдөх концентрацийн
тухай ойлголт.
8 - Тасалгааны ургамлын - Амьд байгалийн талаархи Тасалгааны гоѐл 2 Явцын
Тасалгааны
ангилал мэдлэг цуглуулах чимэглэлийн ургамлын

3. ургамлын ангилал - Гоѐл чимэглэлийн - Гоо зүйн хүмүүжил олгох, ангилал ба тарьж ургуулах шалгалт II
ургамалын ач холбогдол - Нүдний харааны хэвийн арга зүйн талаарх
- Тарьж ургуулах, арчлах ажиллагаанд сайжруулах, стандарт мэдлэг
арга зүй хүчилтөрөгчөөр хангах
бүтээлгэх, ба мэдлэгээ
цуглуулан боловсруулах
СЕМИНАРЫН СЭДВИЙН АГУУЛГА
Эзэмшүүлэх
Сэдэв Мэдлэг Чадвар Цаг
Төлөвшүүлэх чадамж
(Судлагдахуун) (Ур ухаан)
- Амьдралын янз бүрийн 2
- Амьдралын янз бүрийн
- Продуцент эргэлтүүдийн харилцан холбоог
эргэлтүүдийн харилцан
- Консумент баримжаалах
холбооны талаарх анхан
- Редуцент - Амьдралыг тэтгэгч
Амьдралын шатны тогтолцоот ойлголт
1 - Биогеохимийн эргэлтүүд хүчилтөрөгчийн эх үүсвэрийг
эргэлт мэдлэгийг өөртөө бүтээх,
(хүчилтөрөгчийн, тодорхойлох
байгалийн үзэгдлүүдийг
нүүрстөрөгчийн, азотын, - Амьдралын чандмань эрдэнэ
оптималь хуулиар
фосфорын, усны) усны эх үүсвэрийг хайрлах,
тайлбарлах
бохирдлоос хамгаалах
- Ой гэж юу вэ? МО-ны ойн экологийн
- Ангилал - Мод тарих өнөөгийн байдлын талаар
- Ойн экологийн үүрэг - Арчлах мэдээлэл цуглуулан
- Ногоон байгууламж - Хэлбэржүүлэх, засах боловсруулах
2 Ойн экологи 2
- Мод огтлолт хийх - Гоѐл чимэглэлийн цэцэрлэгжилт МО-ны газрын зургаас нийт
хэлбэрүүд - Нийгмийн, хэрэгцээний, газар нутгийн ойн эзлэх
- Мод сонгох шалгуур хамгаалалтын үүргүүд хувийг баримжаалах, хил
үзүүлэлтүүд хязгаарыг тодорхойлох
- Ахуйн хэрэгцээт болон
- Хог гэж юу вэ? - Хогийн ангилалыг баримжаалах хүнсний бүтээгдхүүнийг
- Хогны ангилал
- Гэр ахуйн хог хаягдлаа ангилан хэрэгцээндээ тохируулан
(задардаг
хаях худалдан авах
задардаггүй)
3 Хог хаягдал - Хог хаягдлыг бууруулахад авах - Аль болох удаан 2
- Дэлхийн зарим улс орны
нэг хүнд ноогдох хогны арга хэмжээ эдэлгээтэй, чанар сайтай
хэмжээ - МО-ны нэг хүнд ноогдох хог бүтээгдэхүүн худалдан авч,
- хаягдлын хэмжээг тодорхойлох улмаар худалдан авах
барааны хэмжээг бууруулах
- Хөрс, түүний ангилал - Унасан газар, төрсөн нутгийнхаа - Хөрс түүнийг нөхөн сэргээх,
- Хөрсний эвдрэл хөрс шороог ялган таних, ангилах,
4 Хөрс - Хөрсний бохирдолт, хүний тайлбарлах - Хөрсний бохирдолтын 2
эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөө - Тасалгааны ургамлын хөрс шороог хэмжээг график, бүдүүвчээр
- Хөрсний доройтолт бэлтгэх арга зүй илэрхийлэх
- Дэлхийн цөлжилт - Монгол орны цөлжилтийг дэлхийн Монгол орон газар зүйн
- Монгол орны цөлжилтын цөлжилттэй харьцуулах, графикаар байршил, байгаль цаг уурын
5 Цөлжилт 2
асуудал илэрхийлэх, нөхцөл гадаргын хэв
- Цөлжилтын төлөв байдал - Цөлжилтийн өнөөгийн байдал, шинжийн хувьд ган

4. - Цөлжилтийн хүчин зүйл авах арга хэмжээ, нөлөөлөх хүчин цөлжилтийн аюултай,
зүйлийг тодорхойлох хуурай бүс нутагт хамрагдах
- Амьд биес - Амьд ба амьгүй байгал, тэдгээрт Амьд биет, амьдралын бүхий
- Литосфер гарах өөрчлөлтүүдийг таних, л ул мөр, үзэгдлийг агуулсан
- Гидросфер (Трофикийн бүс - Ахуй амьдралд тохиолдох амьд биесийн амьдралын
нутгийн усан сан, Туйл үзэгдлүүдийн сөрөг нөлөөллийг үйл ажиллагааны байнгын
Дэлхийн
6 орчмийн нутгийн усан сан, бууруулах арга хэмжээ авах нөлөөнд оршиж буй дэлхийн 2
мандал
Сэрүүн бүсийн усан сан) - Дэлхийн мандлуудын хил хязгаар бөмбөрцгийн тодорхой зааг
- Атмосфер (Тротосфер, давхрагыг ангилах, баримжаалах хязгаар бүхий орон зайны
стратосфер, мезосфер, - Озоны давхрааны байрлалыг талаар тогтолцоот мэдлэг
термосфер, экзосфер ) тодорхойлох бүтээлгэх
- Озоны давхрааны байрлалыг
баримжаалах,
- Озоны давхарга
- Озоны нимгэрэлийг харьцуулан Озоны давхаргыг хамгаалах
- Озоны цоорхой
графикаар илэрхийлэх өдрийг албан ѐсны өргөн
- Хэт ягаан туяа 2
- Нөлөөлөгч хорт бодисуудыг тэмдэглэх, олон нийтэд
- Озоны давхаргад нөлөөлөгч
Озоны орлуулах бодисыг тодорхойлох хүртээл болгох,
7 бодисууд
нимгэрэл - Озоны нимгэрэлээс урьдчилан
сэргийлэх арга хэмжээ авах
- МО-ны сүүлийн
жилүүдэд ширгэсэн гол,
горхи, нуурын хэмжээг
- Сүүлийн жилүүдэд гол, горхи,
- Дулаарал графикаар илэрхийлэх,
нуурын ширгэсэн байдал
8 Хэт дулаарал - Дулаарал үүсэх эх үүсвэр Монгол орны агаарын хэт 2
- Монгол орны агаарын хэт
- Түүний хор уршиг хуурайшилтын харьцуулсан
хуурайшилт
судалгаа хийх, агаарын
температурын өсөлтийг
тодорхойлох
Амьдрал ахуйд тохиолдох
- Монгол орны нөөц баялаг
байгалийн нөөц баялгийн
- Биологийн төрөл зүйл - Баялаг ашигт малтмалд: Нүүрс,
мөн чанарыг баримжаалах,
- Шавхагдашгүй нөөц баялаг Зэс, Алт, Төмөр, Молибден,
эерэг сөрөг нөлөөллийг
(Огторгуй, Далайн ус, Уур Фосфор, Уран
бууруулах, байгалийн
Байгалийн нөөц амьсгал) - Ургамал
9 унаган төрхийг сүйтгэхэд 2
баялаг - Нөхөн сэргэдэггүй баялаг - Амьтан (Сээр нуруугүйтэн
үзүүлэх хор уршиг түүнээс
(Зэрлэг амьтны зүйлүүд, амьтад, Загас, Хоѐр нутагтан,
урьдчилан сэргийлэх,
Унаган байгаль) Мөлхөгч, Шувуу, Хөхтөн)
хамгаалах талаар
Дахин ашиглах боломжгүй
тогтолцоот мэдлэг
баялаг
хуримтлуулах
- Усны хэрэглээ - Монгол орны усны нөөц МО-ны нуур, голын
- Усны хомсдол, эх үүсвэр
- Сүүлийн жилүүдэд гол, горхи, бохирдолтыг энгийн аргаар
- Усны бохирдолт нуурын ширгэсэн байдал тодорхойлох
10 Усны бохирдол 2
- Нөлөөлөх хүчин зүйл Усны Ахуйн хэрэглээний усаа
- Түүний хор уршиг - Ахуйн хэрэглээ хэмнэх арга хэмжээ зохион
- Үйлдврлэлийн хэрэглээ байгуулах
Тусгай - Дархан цаазат ба онгон - Манай улсын хэмжээнд 19 аймаг, МО-ны газрын зургаас
11 2
хамгаалалттай зэлүүд газар нийслэлийн 124 сум, дүүргийн тусгай хамгаалалттай газар

5. газар нутаг - Байгалийн цогцолборт нутгийг хамарсан 20.5 сая га нутгийг баримжаалах, хил
газар тайлбай бүхий 48 газрыг улсын хязгаарыг тодорхойлох
- Түүх соѐл, байгалийн тусгай хамгаалалтанд оруулсан МҮ-ны тусгай
дурсгалт газар эсэх хмагаалалтанд орох газар
- Амьтан ургамлын орогнол нутгийн судалгаа гаргах,
бүхий байналийн нөөц газар хайрлан хамгаалах
Үйлдвэр ба үйлдвэрлэл
- Үйлдвэр ба үйлдвэрлэл явуулахад
байгуулах төсөл хийх, түүнд
- Үйлдвэрлэлийн экологи хүрээлэн буй орчинд нөлөөлөх хэр
Үйлдвэрлэл ба экологийн асуудлыг голлон
- Эрүүл ахуйн экологи хэмжээ
12 эрүүл ахуйн шийдвэрлэх, Үйлдвэрлэл ба 2
- хүрээлэн байгаа орчны - Үйлдвэр ба албан байгууллагын
экологи эрүүл ахуйн экологийн
стандарт ажилчдын эрүүл ахуйн экологийн
үндсэн зарчим, хууль,
шаардлагыг баримжаалах
дүрмийг боловсруулах
- Байгалийн нөөцийн эрх зүй - Газар нутаг, ус, уурхай, ой мод Эрх зүй, хууль дүрмийн
(1921-1971он) зэргийн тухай хуулиуд шинэчлэлийг оноор нь
Экологийн эрх - Байгаль орчинг хамгаалах - 1921, 1924, 1940, 1960, 1990 харьцуулалт хийж төсөөтэй
13 2
зүй эрх зүй (1972-1992он) онуудад хуулинд орсон өөрчлөлт бх ялгаатай талуудыг
- Экологийн эрх зүй шинэчлэл харьцуулах
(1992оноос хойш)
МО-ны экологийн
тохирооны өнөөгийн
байдлыг тодорхойлох,
Экологийн - Экологийн тохироо Экологийн тохироо ба эрүүл мэнд
Хүний эрүүл мэндэд
14 тохироо эрүүл - Эрүүл мэнд гэсэн ухагдахууныг томьѐолох, 2
нөлөөлж буй хордолтын
мэнд Бүдүүвч, диаграммаар илэрхийлэх
зэргийг тодорхойлох, түгээн
дэлгэрүүлэх, авах арга
хэмжээг өрнүүлэх
- Өвөг дээдсээс өвлөж - МО-ны ѐс заншлын талаар МО-ны өвөг дээдсээс өвлөн
ирсэн уламжлалт арга мэдээлэл цуглуулах, боловсруулах, ирсэн ѐс заншлаа түгээн
Байгал - МО-ны ѐс заншил танин мэдэх дэлгэрүүлэх клуб байгуулах
15 хамгаалах - Байгаль эх дэлхийгээ - Өвөг дээдсээс уламжлан ирсэн ѐс нийтэд сурталчлах 2
уламжлалт арга шүтэх, тахих арга заншлаа сэргээх, өвлөн Байгаль орчныг хамгаалах
- Хүн ба орчны харилцан үргэлжлүүлэх хууль дүрмийг өвөг
холбоо - Байгаль орчноо нөхөн сэргээх, дээдсийн хамгаалах
Байгаль орчныг хамгаалах хайрлан хамгаалах уламжлалт аргуудтай
Байгаль орчныг
хуулийн эх үүсвэр - Байгаль орчныг хамгаалах харьцуулан ялгаатай ба
16 хамгаалах 2
Анх хэдэн онд баталсан, хуулийн өөрчлөлт, ба шинэчлэлийг төсөөтэй талуудыг судлан
хуулиуд
шинэчилсэн эсэх оноор нь харьцуулах илрүүлэх
Семинарын дагуу бие даах ажил гүйцэтгэх ба нэмэлт онооны бие даалтуудын сэдэв (Багшийн 50 оноонд хамааралтай.)
1. Навчаараа гоѐдог тасалгааны ургамал 7. Залуу байгальч клуб байгуулах төсөл
2. Цэцгээрээ гоѐдог олон наст ургамлууд 8. Хог хаягдлыг бууруулах үйл ажиллагаа
3. Цэцгээрээ гоѐдог цөөн наст ургамал 9. Агаарын бохирдлыг багасгах арга хэмжээ
4. Кактус 10. Озоны нимгэрэл ба түүнд нөлөөлөх бодисуудыг орлуулах арга
5. Гэр хороолол ба албан байгууллагыг цэцэрлэгжүүлэх хэмжээ
6. Цөлжилт ба түүний эсрэг авах арга хэмжээ