1. T.C.
KADİR HAS ÜNİVERSİTESİ
REKLAMCILIK BÖLÜMÜ 3. SINIF
SOSYAL AMAÇLI İLETİŞİM PROJESİ
ENGELSİZ YAŞAM KAMPANYASI
Mart 2008
Aslı Selcan Bayraktar, Çiğdem Tüfekçi, Merve Yalçıntaş, Seher Turunç,
Selen Eskibina, Zeynep Eroğlu

2. İÇİNDEKİLER
Sayfa
1.TANIM........................................................................................................................................................ 4
1.1.Kampanyanın İsmi............................................................................................................................. 4
1.2.Kampanya Alanı................................................................................................................................... 4
1.3.Kampanya Özeti................................................................................................................................... 4
1.4.Kampanyanın Amacı ve Hedefleri................................................................................................. 4
1.5.Kampanya Gerekçesi.......................................................................................................................... 5
1.5.1.Mevcut Durum, İhtiyaçlar ve Problemler................................................................... 6
1.5.2.Hedef Kitle............................................................................................................................ 6
1.6.Metodoloji ve Stratejiler.................................................................................................................. 6
1.6.1.Kampanyanın Katma Değeri........................................................................................... 7
2.ARAŞTIRMALAR................................................................................................................................... 7
2.1.Eylem Planları....................................................................................................................................... 8
2.2.Gereksinim Duyulanlar...................................................................................................................... 11
2.2.1.Açık Alan Düzenlemeleri.................................................................................................. 12
2.2.2.Kapalı Alan Düzenlemeleri.............................................................................................. 13
2.2.2.1.Kamusal Binalar................................................................................................ 13
2.2.2.2.Turizm Faaliyetleri............................................................................................ 13
2.2.2.3.Konutların Düzenlenmesi............................................................................... 14
2.2.2.4.Toplu Taşımacılık.............................................................................................. 14
2.2.2.5.Trafik Düzenlemeleri ve Güvenlik............................................................... 15
2.2.2.6.Avrupa’da Engelliler İçin Bulunan Olanaklar........................................... 16
2.3.Engelllerin Eğitim Hakkı.................................................................................................................... 17
2.3.1.Engelli Öğrenciler İçin Yenilikler.................................................................................... 18
2.3.2.Engelli Çocuklara Eğitim Veren Kişiler.......................................................................... 18
2

3. 2.3.3.Özel Eğitim Gerektiren Bireyler İçin Evde Eğitim..................................................... 19
2.3.4.Avrupa Birliği ve Engelli Eğitimi..................................................................................... 19
3.ÖNERİ VE STRATEJİ GELİŞTİRME............................................................................................... 21
3.1.Engellilere Ait Alanlarda Uygulanan Uyarı İşaretleri............................................................. 22
3.2.Uygulanabilecek Stratejiler............................................................................................................. 23
3.2.1.Medya Stratejileri............................................................................................................... 24
3.3.Sivil Toplum Örgütleri İle İlgili Çalışmalarımız…………………………………….………........... 25
3.4.Duyarlı Olmak....................................................................................................................................... 25
3.4.1.Eğitim Alanında................................................................................................................... 27
3.4.2.İş Alanında............................................................................................................................ 27
3.4.3.İç ve Dış Mekanlarda......................................................................................................... 28
4.SONUÇ........................................................................................................................................................ 28
KAYNAKLAR............................................................................................................................................... 30
EKLER............................................................................................................................................................. 31
3

4. 1.TANIM
ENGELLİ : Doğuştan veya sonradan her hangi bir hastalık ya da kaza sonucu bedensel,
zihinsel ve ruhsal özelliklerinden belirli oranda fonksiyon kaybına neden olan organ yokluğu
veya bozukluğu sonucu toplumsal rolünü gerçekleştirebilmesi için bakım, rehabilitasyon,
danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişidir.
Engellilik, bedensel fonksiyonlardaki hasarlar nedeniyle meydana gelen kayıpların
yarattığı sosyal dezavantajlardır (Heiden 1996)1. Sosyal dezavantajların yol açtığı sosyal
eşitsizlikler, engellileri toplumun marjinal gruplarından biri haline getirmiştir (Hradil 1999)2.
Engellilerin birçoğu toplumdan soyutlanmış, eğitim düzeyleri ve gelirleri çok düşük
durumdadırlar. Hatta ki, hiç kuşkusuz yararlanabilmeleri gereken sağlık hizmetlerinden bile
birçoğunun faydalanamadığı görülmektedir.
1.1.Kampanyanın İsmi
ENGELSİZ YAŞAMA HAKKI
1.2.Kampanya Alanı
Kampanyanın uygulanacağı alan Türkiye genelidir. 81 ildeki tüm kamu, yerel yönetim
idarecileri, orta ve yüksek öğretim kurumları, kamu ve özel kuruluşlar, ilgili sivil toplum
örgütleri, engelli bireyler ve yakınlarına ulaşılması amaçlanmaktadır.
1.3.Kampanya Özeti
Kampanyada engellilik konusunda toplumsal bilincin ve duyarlılığın oluşturulması için
kamu, yerel yönetim idarecileri, orta ve yüksek öğretim kurumları, kamu ve özel kuruluşları,
ilgili sivil toplum örgütleri, engelli bireyler ve yakınlarının bilgilendirilmesi amacıyla illerde
bilgilendirme konferansları yapılması, hazırlanacak eğitim setinin belirtilen kurumlara
dağıtılması, hazırlanacak tanıtım filmi ve afişlerin kitle iletişim araçları kanalıyla yayınlanması
ve işgal edilen engelli alanlarına karşın ceza uygulamalarının getirilmesi planlanmaktadır.
1.4.Kampanyanın Amacı ve Hedefleri
T.C. Kadir Has Üniversitesi, Reklamcılık Bölümü 3. Sınıf öğrencileri koordinasyonunda
yürütülmesi planlanan kampanyanın temel amacı: Kamu, yerel yönetim idarecileri, ilgili sivil
toplum örgütleri, engelli bireyler ve yakınlarının 5378 sayılı Engelliler Kanunu ve ilgili
mevzuatı konusunda doğru bilgilendirerek uygulama sürecinde ortaya çıkan sorunları
gidermek, düzenlenecek konferans ve tanıtımların kitle iletişim araçları kanalıyla tüm
toplumun bilgilendirilerek engellilik konusunda toplumsal bilinç ve duyarlılığı sağlamaktır. Bu
bilgilendirme çalışmaları sonucunda Türkiye nüfusunun % 12.29’unu oluşturan yaklaşık 8,5
milyon engelli vatandaşımızın toplumda daha çok hak ve özgürlüklere sahip olması ve var
1
Heiden, H.-G. (Hrsg.) (1996): “Niemand darf wegen seiner Behinderung benachteiligt werden” - Grundrecht und Alltag:
eine Bestandsaufnahme, Reinbek bei Hamburg.
2
Hradil, S. 1999. Soziale Ungleichheiten in Deutschland. Leske u. Budrich: Opladen.
4

5. olan haklarının işgal edilmemesi hedeflenmektedir. Yardım ve hizmetlerin hedefi, engellileri
başkalarına ve kurumlara bağımlı kılmak değil, aksine kendileriyle ilgili her türlü görev ve
sorumluluğu üstlenebilecekleri konumlara ulaştırmaktır.
Kampanya boyunca yapılması planlanan bilgilendirme konferanslarında:
 Tüm toplumun engellilik konusunda bilinçlendirilmesi,
 Yerel yönetim ve belediyelerin sağladıkları imkanlar,
 Engelliler Kanununun tanıtımı,
 Engellilerin haklarının suistimal edilmesine karşı T.C. Hükümetinin uyguladığı /
uygulamadığı cezalar,
 Engellilerin;
 Eğitimi,
 Bakımı,
 Mesleki Eğitimi ve Rehabilitasyonu,
 İstihdamı,
 Ulaşılabilirlik,
 Sosyal Güvenlik,
 Sosyal Yardımlar,
konularında bilgiler verilerek uygulama süreçleri anlatılacaktır.
1.5.Kampanya Gerekçesi
Engellilere “mümkün olduğunca normal” (Thimm et. al. 19853, Nirje 19944,
Wohlhüter 19955, Hahn 19946) bir yaşam sunan olanakların oluşturulması, fiziksel ve sosyal
bariyerlerin ortadan kaldırılabilmesiyle bağlantılıdır. Bunlar sadece kurumsal hizmetler
sayesinde sağlanamayacaktır. Çünkü engellilerin yaşam koşullarında olumlu değişimler
yaratılabilmesi, sadece hizmet ağı ile bağlantılı değildir. Engellilerin ihtiyaçları ve
beklentilerine duyarlı bir topluma da gereksinim duyulmaktadır. Engellilik ve engelli insan
3
Thimm, W., v.Ferber, C., Schiller, B., Wedekind, R. 1985. Ein Leben so normal wie möglich führen… Zum
Normalisierungskonzept in der Bundesrepublik Deutschland und in Dänemark. Bundesvereinigung Lebenshilfe für geistig
Behinderte: Marburg/Lahn
4
Nirje, B. 1994. „Das Normalisierungsprinzip - 25 Jahre danach.“ Pp. 12 – 32 in Vierteljahresschrift für Heilpädagogik und
ihre Nachbargebiete 1/1994.
5
Wohlhüter, H. 1995. „Das Normalisierungsprinzip und andere Leitideen für die Gestaltung der Behindertenhilfe.“ Pp. 16 –
21 in Zur Orientierung 1/1995.
6
Hahn, M. T. 1994. „Selbstbestimmung im Leben, auch für Menschen mit geistiger Behinderung“ Pp. 81 – 84 in Geistige
Behinderung 2/1994.
5

6. hakkında vatandaşların bilgilendirilme ve bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Aile fertlerinin
bile engellilere duyarlı davranmadıklarını ortaya koyan analizler, bu duyarsızlığın toplumda
yaygın olabileceği düşüncesinin ağırlık kazanmasına yol açmaktadır7. Uluslararası
araştırmalar, engellilik hakkında bilgi sahibi insanlar çoğaldıkça, engellilere yönelik tutum ve
düşüncelerde olumlu değişimler meydana geldiğini, toplumsal duyarlılığın arttığını
göstermektedir (Baucke et. al. 1987)8. Eğitim olanaklarından meslek yaşamına, beslenme,
giyim ve konut durumlarından hukuksal haklarına kadar her alanda, engellileri “denk” kabul
eden bir zihniyetin oluşması gerekmektedir.
1.5.1.Mevcut Durum, İhtiyaçlar ve Problemler
5378 sayılı Engelliler Kanununun içeriğinin kurum ve kuruluşlar tarafından tam olarak
bilinmemesinden dolayı uygulamada ciddi sorunlar (bakım hizmetlerine ulaşım, eğitim
süreçleri, sağlık raporu alma süreçleri, mesleki eğitim ve istihdam sıkıntıları, sosyal yardımlar,
sosyal güvenlik, vb.) çıkmaktadır. Bu durum engellilerin yaşam kalitesini olumsuz yönde
etkilemektedir. Kabul edilen bu kanun ve çıkarılan yönetmeliklerin uygulama sürecinde en
etkin şekilde kullanılması sağlanılarak, bu süreçteki problemlerin giderilmesi temel ihtiyaç
olarak kabul edilmektedir.
1.5.2.Hedef Kitle
Kampanyanın hedef kitlesini, Türkiye genelindeki kamu, yerel yönetim idarecileri,
orta ve yüksek öğretim kurumları, kamu ve özel kuruluşlar, ilgili sivil toplum örgütleri,
Türkiye’de yaşayan 8,5 milyon civarındaki engelli bireyler ve yakınları oluşturmaktadır.
1.6.Metodoloji ve Stratejiler
Analizler, engellilerle engelsizlerin aynı toplumun farklı alanlarında yaşadıklarını
ortaya koymuştur. Engellilere yönelik sosyal politikalar, onları engelsizlerle bir araya
getirecek nitelikte olmalıdır. Dolayısıyla engellilerin engelsizlerle ortak yanlarını vurgulayan
stratejilere yönelmek daha iyi olacaktır (Miles-Paul & Frehse 1994)9.
Kampanya kapsamında uygulanacak olan metot ve araçlar:
 Bilgi paylaşımını esas alan konferanslar,
 Bilgilendirmeyi esas alan eğitim seti / kitapçıklar,
Hazırlayarak engelli kişilerin hak, ihtiyaç ve rehabilitasyonları hakkında toplumu
bilinçlendirme stratejisi izlenecektir.
7
Tufan, Doç.Dr.İsmail, Türkiye Engelliler Araştırması 2002 İkincil Analizi, 2006
8
Baucke, C., Boden, U., Keuchel, U., Magin, R., Schmicker, G. Winderlich, S. & Yuson, T. 1987. Umfrageergebnisse zum
Thema geistige Behinderung im Auftrag der Altersdorfer Anstalten. Kommunikations-Akademie Hamburg.
9
Miles-Paul, O. and Frehse, U. 1994. “Persönliche Assistenz. Ein Schlüssel zum selbstbestimmten Leben Behinderter.“ Pp.
12 – 27 in Gemeinsam Leben 1/1994.
6

7.  Mecra olarak televizyonlarda gösterilecek tanıtım filmi,
 Mecra olarak outdoor’da (billboard vs.) sergilenecek afişler,
 Mecra olarak radyolarda yayınlacak radyo spotu,
hazırlayarak duyular üzerinden gidilecek ve engelli kişilerin yaşadıkları fiziksel ve ruhsal
zorluklar ön plana çıkatılacaktır.
 Mecra olarak outdoor’da (billboard vs.) sergilenmek üzere T.C. devletinin
uyguladığı/uygulamadığı ceza kanunlarına yönelik ilanlar,
hazırlayarak TBMM’e ve tüm topluma, engelli haklarının ihlali durumunda uygulanacak
cezalar hakkında duyurum yapılacaktır.
1.6.1.Kampanyanın Katma Değeri
Uygulanması planlanan bu kampanya ile:
 Engelli birey ve ailelerine tanınan yasal haklar konusunda bilgilendirme,
 Uygulama süreçlerinde karşılaşılan sorunların giderilmesiyle engellilerin yaşam
kalitelerinin iyileştirilmesi,
 T.C. devletinin, tüm bireylerinin sorunlarına karşı eşit duyarlılıkta olduğununun;
engelliler tarafından hissedilmesi,
 Tüm toplumun cezalandırılmalardan haberdar olması,
 Toplumda engellilik konusunda var olan duyarlılığın ve bilincin arttırılması,
sağlanacaktır. Bu değerler, sosyal barış ve sosyal adaletin gerçekleştirilmesi için büyük önem
taşımaktadır.
2.ARAŞTIRMALAR
Yaptığımız araştırmalar sonucunda, toplumumuzdaki engelli vatandaşların yaşama
şekillerine ilişkin bazı düzenlemelerin getirildiğini saptadık. Daha önceden var olmayan,
insanların hak ve özgülükleri ile bağdaşmayan yaşama şekillerini düzenlemeye ilişkin bu
değişiklikler, engelli vatandaşların mecburen katlandığı sıkıntıların bir de toplum düzenindeki
aksaklıklarla iyice zorlaşmasını; hatta imkansız hale gelmesini önlemek amacıyla, ilk
çalışmalar 1997 yılında Başbakanlık Engelliler İdaresi Başkanlığı’nın kurulması ile başlamıştır.
Yaptığımız araştırmalarda vardığımız diğer bir sonuç da, günümüzde ihmal ve ilgisizlik sonucu
engelli sayısında olan artıştır. Bu artışın ve aksaklıkların mevcut düzen ile düzeltilemeyeceği
anlaşılmıştır. Bunun üzerine köklü değişikliklere gidilmesi amacıyla, 59. Hükümet tarafından
Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sevk edilen ve 1 Temmuz 2005 tarihinde genel kurulda kabul
edilen 5378 sayılı Engelliler Kanunu devlet ve toplum hayatına yeni bir bakış açısı
7

8. kazandırmayı da hedeflemiştir. Ülkemizde engelliler ile ilgili ilk kanun olarak 7 Temmuz 2005
tarihinde yürürlülüğe giren Engelliler Kanunu ve beraberinde hazırlanan yönetmelikler, yeni
hizmet ve uygulamaların da habercisi olmuştur. Kanunun öngördüğü hizmetlerin
gerçekleştirilmesi için ülke bütçesine yıllık yaklaşık 1.4 milyar YTL yük getirileceği
öngörülmüştür.
2.1.Eylem Planları
Engelli vatandaşların topluma kazandırılmasını sağlamak, onlar için daha iyi yaşama
imkanları hazırlamak amacıyla Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın isteği doğrultusunda bu
aksaklıkları düzenlemeye ilişkin eylem planları başlatılmıştır. Bu eylem planları, kısa vadeli
(2005-2007), orta vadeli (2008-2010) ve uzun vadeli (2011-2012) olarak belirlenerek, bu
planlar dahilinde hazırlanacak yıllık raporlar İçişleri Bakanlığı ve Başbakanlık Engelliler İdaresi
Başkanlığı’nca takip edilerek değerlendirilme kararı alınmıştır. Bu bilgiler doğrultusunda kısa
vadeli, yani geçmiş dönem 2005-2007 yılları arasında engeli vatandaşlar için hangi
çalışmaların yapıldığına bir göz atalım:
 İşitme engellilerin toplumsal hayata tam katılımına yönelik “Türk İşaret Dili Sistemi”
oluşturulmuştur. Bu sistem sayesinde işitme engelli vatandaşlar -özellikle eğitim
alanında- yaşamlarını daha kolay sürdürebileceklerdir.
 Engelli kişiler için web erişilebilirlik sistemi geliştirilmiştir. Böylelikle web sayfalarını
engelli kişilerin algılayabileceği, anlayabileceği, etkin bir şekilde kullanabileceği ve
bunun yanında da içerik yaratıp, katkıda bulunabileceği bir şekilde tasarlanmıştır.
Web erişilebilirliği görme, işitme, konuşma, algılama, sinirsel ve fiziksel engellilerin
dahil olduğu tüm engellileri kapsamaktadır.
 Engellilerin yaşam standardını yükseltmek amacıyla engelli maaşlarının miktarı
arttırılmış ve kapsamı geliştirilmiştir (2006).
 Çıkartılan kanunla Büyükşehir Belediyelerinde Engelli Hizmet birimleri
oluşturulmuştur. Buna göre Büyükşehir Belediyelerinde engellilerle ilgili
bilgilendirme, bilinçlendirme, yönlendirme, danışmanlık, bakım, sosyal ve mesleki
rehabilitasyon hizmetleri verecek olan engelli hizmet birimlerinin kuruluş, işleyiş ve
görevleri ile bu birimde çalışan personelin yetki, sorumluluk ve görevlerine ilişkin
usul ve esasları düzenlenmiştir (2006).
 Yeni bakış açısının getirdiği önemli yaklaşımlardan bir diğeri de engelliyi sosyal
çevresinden koparmadan aile ortamı içinde bakımının yapılmasına teşvik etmektir.
Yeni uygulamaya göre evde bakım karşılığında bir asgari ücret tutarında ödeme
yapılacaktır. Hükümet evde bakımı yapılacak olan bu vatandaşların her biri için ayda
450 YTL ödeyecektir (2005).
8

9.  Ağırlıklı sorun alanı olan eğitim hizmetleri sosyal devlet anlayışının gereklerine uygun
hale getirilmiştir. Özel eğitim sürecinden yoksun kalan tüm engelli çocukların özel
eğitim giderleri kanun gereği MEB tarafından karşılanmaktadır (2005).
 2003 verilerine göre, sigortalı engelli sayısı %50’nin altındayken 2005 yılı itibariyle
genel sağlık sigortası ile mevcut uygulamalardan kaynaklanan sağlık hizmetlerine
köklü çözüm yolları getirilmiştir ve bütün engelliler sosyal güvenlik kapsamına
alınmıştır.
 Kaynaştırmalı sınıflarda veya özel eğitim okullarında eğitim gören engelli öğrencilerin
okullara ücretsiz erişimi sağlanmıştır. Proje kapsamında 2006-2007 öğretim yılında
toplam 21.800 özel eğitim gerektiren öğrenci ücretsiz taşınmaktadır. Proje için
18.900.000 YTL kaynak sağlanmıştır.
 Köklü bakış açısının önemli göstergelerinden biri de engellilerin üreterek toplum
hayatına katılımına verilen cevaptır. Engelli istihdamını kamuoyu gündeminde tutmak
ve kurumların bu yöndeki çabalarına hız katmak üzere, Başbakan Recep Tayyip
Erdoğan tarafından 2005 yılı engelli istihdamı yılı olarak ilan edilmiştir. Bu uygulama
ile, engellilere dönük vergi muafiyeti konu ve kapsam olarak genişletilmiştir. Yeni
hukuksal düzenlemede ayrımcı bakış açısını tamamen ortadan kaldırmak üzere
ayrımcı tutum ve uygulamalara ceza getirilmiştir.
 Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) istatistiklerine göre, 2002 yılı sonu itibariyle yıllık istihdam
10880 iken, Başkanlığın çalışmaları sonucunda 2006 yılı içinde iş arayan engellilerden
1.202‘si kamuda, 22.579’u özel sektörde olmak üzere 23 bin 781 engellinin işe
yerleştirilmesiyle bu sayı iki katını aşmıştır.
 Sosyal destek kapsamında, Mart 2007 itibariyle 318 bin muhtaç durumdaki engelliye
Emekli Sandığı tarafından aylık mali yardım yapılmaktadır. Emekli Sandığı tarafından
2022 sayılı Kanun kapsamında muhtaç durumdaki engellilere verilen aylıkların miktarı
özür derecesine bağlı olarak 2007 yılı için aylık 147 YTL ve 220 YTL arasında
değişmektedir.
 Ülkemizde yerel yönetimlerin engellilik konusunda sürdürdükleri çalışmaları
kamuoyuna duyurmak ve teşvik etmek amacıyla; Ulaşılabilirlik, Eğitim,
Rehabilitasyon, Meslek Edindirme ve Bakım konularında, “Engelli Dostu Belediyeler”
başlıklı Yarışma Projesi gerçekleştirilmiştir. 2006 yılı içinde, komisyon kurulması,
Hakem Heyeti oluşturulması ve belediyelerden konuyla ilgili bilgi ve belgelerin
istenmesi ile gelen başvuruların Hakem Heyeti tarafından değerlendirilmesi
sonucunda belirlenen belediyelere, 03 Aralık 2006 tarihinde İstanbul Conrad Otel’de
düzenlenen törenle ödülleri verilmiştir.
 2005 yılından itibaren kaldırıma sıfır, basamaksız giriş kolaylığı sağlayan belediye
otobüslerinin alımı başlanmış ve halen devam etmektedir.
9

10.  2007 yılında İETT tarafından İstanbul’daki Kağıthane Garajında gerçekleştirilen
Engellilere Kolaylık Sağlama yollarının tartışıldığı toplantıda, engelli vatandaşlar için
alınacak kararlar konuşulmuştur. Bunlar:
1. Görme engelliler için otobüs içi ve dışı sesli ikaz sistemi kurulması,
2. Sistemler arasında seçim yapabilmek için seçeneklerin (Bluetooth, SMS gibi)
artırılması,
3. Şoföre durakta engelli vatandaş olduğunu bildiren sistemin kurulması,
4. Otobüs içinde; şoföre gelecek durakta inecek engelli vatandaşın olduğunu
iletecek ikaz sistemi kurulması,
5. Birden fazla hattın hareket noktası olan toplu otobüs duraklarına Brail
alfabesiyle çinko tabletler konulması,
6. Hareket amirliklerinde görme engellilerin dilek, istek ve şikayetlerini
yazdırabilecekleri kişilerin görevlendirilmesi,
7. İşitme engeliller için otobüs içerisine yerleştirilecek LCD ekranlardan bir
sonraki durağın kayan yazı şeklinde geçirilmesi,
8. Duraklarda bulunan LCD ekranlarda yaklaşan otobüsün hattı ve kaç dakika
sonra geleceğinin yazması,
9. Otobüs duraklarına bedensel engelliler için yüzde 6’lık eğimli rampa yapılması
ve otobüslerin duraklara tam yanaşması,
10. Duraklara konacak ikaz sistemine ait tuş takımının yerden yüksekliğinin en
fazla 1 metre olması,
11. Otobüslerin içinde kolsuz vatandaşların ayakta yolculuk edebilmesi için uygun
tutamakların yapılması.
Bu konuşma kapsamı İstanbul olsa da diğer büyük şehirlerde de benzer uygulamalara
rastlanmaktadır.
Yukarıda yazılmış olanlar, önceden de belirttiğimiz üzere, 2005 ve 2007 yılında yapılması
planlandığı engellilere ilişkin düzenlemelerin büyük bir bölümünü içermektedir. Ancak, içinde
bulunduğumuz ülkeye baktığımızda yapılanların yeterli olmadığını rahatça görebiliriz. Kısa
dönemli eylem planları daha çok engellilerin kanunla, yasalarla ya da sosyal çevre ile olan
ilişkilerini iyileştirmeye yöneliktir.
10

11. 2.2.Gereksinim Duyulanlar
Kampanyamızın asıl kapsamı “engellilere ait yapı ve hizmetleri işgal etmemek”
olduğundan bu hak ve özgürlüklerin yanı sıra engelliler için özel tasarlanmış mekanların
işgalini önlemek de bizim çalışma alanımıza girmektedir. Etrafımıza baktığımızda gerek
plansızlık, gerek alt yapı eksikliği ve gerek diğer sorunlar yüzünden engelli kimseler için özel
tasarlanmış, onlara kullanım kolaylığı sağlayan çok fazla imkan bulunmamaktadır. Bu
yapıların sağlıklı bireyler tarafından işgal edilmesini önlemeden önceki asıl amacımız,
TBMM’ye seslenerek öncelikle bu yapıların toplumumuza engellilerin kullanımı için
kazandırılmasını sağlamaktır. Bu çalışmamamızın öncesinde de öncelikle engelli diye
tanımladığımız bu kimselerin fiziksel hareketlerini, ihtiyaçlarını daha kolay sağlamaları için
nelere gereksinim duyduklarına bir göz atalım;
 Ulaşılabilirlik yapısal çevrenin temel bir özelliği olup, engellilerin günlük yaşamlarının
sürdürebilmelerinde, öncelikle evlerinden çıkabilmeleri ve başkalarına muhtaç
olmadan bütün ticari ve idari kamu binalarındaki işlerine gidip gelebilmeleri, sosyal-
kültürel, spor, sağlık, dini faaliyetler gibi aktivitelere ulaşabilirliğin sağlanması için
gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
 Engellilerin hareketini, kolaylaştırmak için yollar engellerden arındırılmalıdır. Dik,
yüksek, keskin, kavisli veya köşeli olan yollar, engellilerin hareketini kısıtlayıcı
olduğundan, yaya kaldırım yüzeyi aynı yükseklikte, düz ve rahat kavisli olarak
yapılmalıdır.
 Mevcut bir yol üstüne, engellilerin ve yayaların yararlanacağı bir tesis yapılacağı
zaman ne tür bir tesisin yapılacağının belirlenmesi, ölçümlendirilmesi gereklidir.
(Örneğin; Toplu taşım durakları, oto parklar, yaya yolu kaldırım düzenlenmesi,
dinlenme yerleri, ağaçlandırma vb.)
 Kapalı ve açık tüm alanlarda ulaşabilirliği güçleştiren nedenler olarak tanımlanan
fiziksel engellerin kaldırılarak, fiziksel çevre engelliler için yaşanabilir ve ulaşılabilir
tasarlanmalıdır.
 Engelli yayaların yürüyüşlerini serbestçe gerçekleştirebilmeleri için, yeterli yürüyüş
alanları sağlanmalı, yoldaki düzenlemeler onlara istedikleri yere gitmeleri için engel
olmamalıdır.
 Uzun yürüme yolları, rahat ve kullanışlı olmayan geçitler, uzun bekleme süreleri,
engellilerin ulaşabilirliklerini zorlaştıran/caydıran bir unsur olduğundan, çevre,
herkesin işlevlerini mümkün olduğunca en özgür ve eşit şekilde yapmasını sağlayacak
biçimde düzenlenmelidir.
 Engellilerin etrafta serbestçe ve engellenmeden dolaşabilmeleri için yaya yolunda;
 Yeterli genişlik,
11

12.  Yeterli hareket alanı,
 Baş hizası altında serbest alan,
 Düz satıh ve kaygan olmayan yüzey,
 Yönlendirme, uyarma araçları,
sağlanmalıdır.
 Görme engelliler için ses veya dokunma yolu ve iri puntolu sembol ve harfler ile
hareket etme olanağı sağlanmalıdır.
 Eğitimli köpek kullanan görme engellilerin günlük zorunluluklarını giderebilmek için
gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
 Engelliler için ulaşabilirlik kolaylıklarının sağlanmasında diğer sağlıklı yayaları da
kapsayacak ortak hizmet olanakları düşünülmelidir. Ayrıca insanlar fiziki bakımdan
birbirinden farklı olduğundan, farklı kategorideki insanlar için ayrı tesisler yapmak
yerine, herkes tarafından kullanılabilir ortak şartlardaki tasarımlar yapılmalıdır.
2.2.1.Açık Alan Düzenlemeleri
 Halen kullanılan meydan, park, yaya yolu, kaldırım, geçitler, rampalar, merdivenler,
duraklar, istasyonlar, otoparklar, telefon kabinleri, sinyalizasyon ve işaretlemeler gibi
bütün kentsel altyapı engellilerin erişimine uygun hale getirilmelidir.
 Kaldırımın başladığı ve bittiği yerlerde tekerlekli sandalyenin rahatlıkla inip
çıkabileceği rampaların olması, kaldırımların üzerinde bulunan direkler, çöp kutuları,
trafik panoları, çiçeklikler, zincirler, demir kazıklar, sarkan ağaç dallarının kaldırılması
ve taşıtların park etmesinin önlenmesi, ticari işyerlerinin önlerine tezgah açılmasının
kısıtlanması ve yaya geçitlerindeki trafik ışıklarının sesli hale getirilmesi gibi
tedbirlerle, görme engelli ve ortopedik engelli vatandaşların şehir içinde erişebilirliği
sağlanmalıdır.
 Görme engellilerin güvenli erişimini sağlamak üzere kaldırımda, hissedilebilir
yönlendiriciler, kontrast ve fosforlu renk düzenlemeleri yapılmalıdır.
 Zihinsel engellilerin ulaşabilirliğinin sağlanmasında basit işaretlemeler ve yönlendirici-
bilgilendirici donanımlar gereklidir. Özellikle ulaşım sistemlerini kullanırken, tek
başına bir yerden bir yere gitmek istediklerinde, kentsel hizmetlerin düzenli olması
(örneğin; otobüs saatlerinin, durak yerlerinin sürekliliği ve aynı olması)
gerekmektedir. Ayrıca yazılı bilgilendirmenin büyük puntolar ile ve yalın olması da
zihinsel engellilerin bulundukları yeri algılaması ve gidecekleri yeri planlamasında
kolaylık sağlayacaktır.
12

13. 2.2.2.Kapalı Alan Düzenlemeleri
2.2.2.1.Kamusal Binalar
Erişilebilirlik kapsamında, resmi yapılar yanında, kamunun kullanımına açık tüm binalar
kamusal binalar diye ele alınmaktadır. Engelli bireylerin toplumsal yaşama katılımında bu
binalara erişebilirliklerinin sağlanması büyük önem taşımaktadır.
 Resmi ve umumi binalarda bir kattan fazla olan yapılarda erişilebilirlik için engellilerin
kullanımına uygun standartlarda asansörün zorunlu tutulması aynı zamanda bu
asansörün acil durum asansörü (bkz. Yangın Yönetmeliği Madde 63.) niteliğinde
olması sağlanmalıdır.
 Eğitim kuruluşlarında engelli veya engelsiz tüm çocukların bir arada eğitim alabileceği
bina tasarımlarının gerçekleştirilmesi önem taşımaktadır. Bu kapsamda, engel türleri
ve gereksinmelere göre bir arada eğitim alabilecek grupların belirlenmesi ve
düzenlemelerin bu anlayışla yapılması sosyal etkileşim açısından önem taşımaktadır.
Eğitim yapılarının projelerinin bu açıdan yeniden gözden geçirilmesi zorunludur.
 Engelli çocukların, toplumla daha fazla bütünleşmesini sağlayabilmek için engelli
çocukların sağlıklı çocuklarla birlikte yararlanabileceği kreşlerin yasalar çerçevesinde
kurulması ve kurucu kuruluşlara destek olunması yararlı olacaktır. Kreşlerin yeşil
alanlar yakınında kurulması ve kreşlerle birlikte spor faaliyetlerinin içeren tesislerin
oluşturulması engelli çocuklara oldukça önemli fırsatlar yaratabilecektir.
 Resmi binalar yanında kamusal kullanıma açık tüm binalarda, engel türüne göre
kullandığı diğer yardımcı araç ve gereçler ile kullanabilecekleri, sahanlıklı ve
korkuluklu rampa, asansör, tuvalet gibi olanakların sağlanması gereklidir.
 Engellilerin erişimi açısından sağlık kuruluşları kuşkusuz öncelik taşımaktadır. Bu
yapılarda hastaların kullanacağı iç ve dış mekanların tümünde, engellilerin
erişebilirliğini sağlayacak önlemler alınmalıdır.
 Belediyeler dahil bütün kamu kuruluşlarınca, kendi binalarının girişleri, asansörleri,
koridorları ve tuvaletlerinin standartlara uygun şekilde yapılması gerekmektedir.
2.2.2.2.Turizm Faaliyetleri
 Turizm tesislerinde yatak odaları ve süitlerin önemli bir bölümü engellilere uygun
olarak tasarlanmalıdır. Bu binaların iç düzenlemesinde uzman kişilerin katkıları
sağlanmalıdır.
 Turizm tesislerinde engelliler için ayrılan ve düzenlenen odaların, diğer otel odaları ile
eşdeğer yönde ve manzarada, aydınlatma ve eşit ulaşım kriterlerine uygun
tasarlanması sağlanmalıdır.
13

14. 2.2.2.3.Konutların Düzenlenmesi
 Tüm toplu konut projelendirmesi ve üretiminde, engelli bireyler için tasarlanmış
ortamlarda diğer insanların da rahat edebildiği gerçeğinden yola çıkan ve belli
standartlara uyulan uyarlanabilir konut yaklaşımı ele alınabilir. Uyarlanabilir konut,
normal konutun özelliklerine sahip, ancak gerek duyulduğunda hızlı ve ekonomik bir
biçimde uygun değişimler yapılabilen konuttur. Engellilerin kullanımına uygun kapı ve
koridor genişlikleri tuvalet, banyo ölçüleri, elektrik tesisatı, mutfak donatıları gibi
temel ilkeleri tüm konutlarda sağlamak ana amaçtır. Bu özelliklere göre yapılacak
konutlar, yapım maliyetini artırmayacağı gibi, engelli olmayanların yaşamını da
kolaylaştırıcı çözümler sunacaktır. Böylece sadece engelliler için değil, hayatının belli
bir döneminde engellilik durumu ile karşılaşacak ya da yaşlandığında hareket
kabiliyeti azalacak kişiler için de esnek çözümler sunulmuş olacaktır.
 Yeni yapılacak tüm konutlar, engellilerin girişine ve katlara ulaşımına uygun asansör,
merdiven, rampalar belirlenen ölçü ve nitelikte yapılmalıdır.
 Yarım kat merdiven engelinin ortadan kaldırılması ve kot farkının giderilerek
asansöre ulaşılması sağlanmalıdır.
 Banyo ve tuvaletler engelli ve yaşlıların erişimi ve kullanımına uygun yapılmalıdır.
Konutlarda ev kazalarının en aza indirilmesi için gerekli düzenlemeler ve basit
donanımlar sağlanmalıdır. Evin birçok noktasına tutunma kolları konulabilir. Dolaplar
uygun yükseklikte düzenlenmelidir. Keskin köşeler ve kaygan zeminler ortadan
kaldırılmalıdır.
 Yeni yapılacak binalara inşaat ruhsatı verilirken, projelerde engellilerle ilgili
düzenlemelerin yapılıp yapılmadığı kontrol edilmeli, bu düzenlemeler yoksa ruhsat
verilmemelidir.
 Tamamlanmış yapılara yapı kullanma izni verilirken, bina girişlerinde, asansörlerde ve
diğer ortak alanlarda engellilerle ilgili standartlara uygun düzenlemeler yapılmamışsa
yapı kullanma izin belgesi verilmemelidir.
 Mevcut konutların girişleri engellilerin erişimine uygun hale getirilmelidir.
2.2.2.4.Toplu Taşımacılık
Bugüne dek ülkemiz de çeşitli belediyeler tarafından engellilerin ulaşımına yönelik olarak
mevcut otobüslerin uyarlanması veya engellilere uygun tasarlanmış yeni otobüslerin alınarak
sefere konulması seçenekleri denenmiştir. Ancak duraklara erişimde yaşanan sorunlar,
verilen servislerin yeterince duyurulamaması, engellilerin farklı coğrafi bölgelerinde ikamet
etmesi gibi nedenlerle kullanım sıklığı istenilen düzeyde olamamıştır. Bu durum karşısında
belediyeler ya bu seferleri kaldırmak ya da azaltmak yolunu seçmişlerdir.
14

15. Engellilerin ulaşımı normal insanlarla aynı toplu taşım aracı kullanma esasına dayanmalıdır.
Ancak yalnız otobüs değil, gerektiğinde engellilere yönelik tasarlanmış daha küçük ulaşım
araçları seçilerek, düzenli ya da talebe bağlı seferler konulması düşünülebilir.
 Yerel yönetimlerin denetimindeki tüm toplu taşım araçları ve şehir içi servis araçları
engellilere yardımcı araç ve gereçleriyle rahatlıkla erişebilecekleri biçimde
donatılması ve araç ile durak ve kaldırım yüzeyleri arasındaki kot farklılıklarının
giderilmesi gerekmektedir.
 Yerel yönetimler, ayrıca özel durumdaki engellilerin taşınması için özel donanımlı
araçlar hazırlamalı ve bunları hizmete sunmalıdır.
 Erişebilirlik bir bütün olarak görülmelidir, arada bir parçası koparsa erişebilirlik
sağlanamaz. Bundan dolayı yapılacak uygulamaların sürekliliğinin sağlanmasına özen
gösterilmelidir. Örneğin, bilgilendirme sistemi, konuttan durağa, istasyona, iskeleye
vb. erişim, otobüsler, vagonlar, vapurlar vb ile kaldırımlar bu bütünün birer parçası
olarak görülmelidir.
 Otobüs veya gerekli olan diğer toplu taşıma araçlarında durma düğmeleri bedensel
engelli, kısa boylular ve çocuklar için mutlaka aşağılarda ve oturma yerlerine yakın
olmalıdır.
 Otobüsün hangi durağa geldiği ve sonraki durağın hangisi olduğu anonsla
duyurulmalıdır. Bu hem görme engelliler için hem de şehrin yabancısı olanlar için
kolaylık olacaktır.
 Otobüs durakları görme engellilerin bastonlarıyla ve ayaklarıyla hissedebilecekleri
şekilde zemini kaldırımdan farklı olmalıdır.
 Tren, tramvay ve metroda görme engellinin, bineceği kapıyı kolayca bulabilmesi için
kapılara sesli sinyalizasyon yapılmalıdır. Ya da aracın belirli bir yerde durması
sağlanarak açılan kapıya kadar olan kısımda zemin farklı olmalıdır.
 Metrolarda sarı çizgi, yani diğer bir değişle tehlike çizgisi, bastonla algılanabilecek
şekilde tırtırlı ve 55-60 cm genişliğinde tutulmalıdır.
 Engelli vatandaşlar, belediyeye ait ulaşım araçları, vapurlar, trenler ve uçaklardan
ücretsiz, refakatçileri ise %50 indirimli yaralanmalıdır.
2.2.2.5.Trafik Düzenlemeleri ve Güvenlik
 Trafik güvenliği yaya ve taşıt trafiği açısından birlikte düşünülmelidir. Kent
merkezlerinde öncelik yayaya verilmelidir. Trafik ve yol güvenliği konusunun, yol
kaplaması, yer döşemesi, yol üzerindeki elemanlar ve alt yapı ile birlikte düşünülmesi
gerekir. Yayanın, yaya yolunda, geçidinde ve kaldırımdaki tüm hareketleri trafik
15

16. güvenliği kapsamında ele alınmalıdır. Yaya ve taşıt trafiğinin kesiştiği noktalarda,
yayanın yolu hemzemin olarak geçmesi sağlanmalıdır.
 Yayalar açısından kent içinde trafik güvenlikli alanlar oluşturulmalıdır. Yaya alanları
artırılmalı ve genişletilmelidir. Taşıt hızının yavaşlatıldığı trafik durultma alanları
oluşturulmalıdır. Kavşak noktalarında güvenli ve konforlu geçişi sağlayacak
sinyalizasyon ve şerit düzenlemeleri yapılmalıdır. Işıklı yaya geçitlerinde engelli, yaşlı
ve çocuk hızı düşünülerek geçiş süresi belirlenmelidir.Düzenli kent içi kaza
istatistikleri toplanmalı, bu doğrultuda tehlikeli kavşaklar güvenlikli hale getirilerek
trafik kazaları nedeniyle oluşabilecek engellilik durumlarını önleyici tedbirler
alınmalıdır.
 Kent içindeki demiryoluyla karayolunun hemzemin olarak kesişmeleri, trafik
yoğunluğuna göre katlı çözümlere kavuşturulmalı veya otomasyon sistemiyle
donatılmalıdır.
 Görme engelliler için üretilen, konum ve trafik işaretlerine ilişkin bilgi veren sesli
kumanda cihazı ve benzeri yardımcı araçların kullanımı yaygınlaştırılmalı, görme
engellilerin bu tür sesli yada titreşimli uyarı aletleri sosyal güvenlik kapsamına dahil
edilmelidir.
 Engellilerin kullandığı motorlu taşıtlara uygun park yeri düzenlemeleri kent genelinde
yaygınlaştırılmalıdır.
 Araçların kaldırıma çıkmasını önlemek üzere yapılan mantar türü taşıt engelleyicileri,
görme ve ortopedik engelliler açısından ciddi tehlikeler yaratmaktadır. Bu tür cadde
aksesuarları kaldırılmalıdır.
 Sinyalizasyon standartlarının ve engellilere yönelik uyarı işaretlerinin tüm
belediyelerce kullanımı sağlanmalıdır. Aydınlatmanın arttırılması ile engellilerin
mekanları daha güvenli kullanımı sağlanabilecektir.
2.2.2.6.Avrupa’da Engelliler İçin Bulunan Olanaklar
 Her alışveriş merkezinde, metrolarda, hastanelerde, okullarda ya da merdiven
yardımı ile üst katlara çıkılması gereken her yapıda engelli vatandaşlar için engelli
asansörleri bulunmaktadır.
 Belediye otobüsü, metro, tren gibi toplu taşıma araçlarında engelli vatandaşlara
ayrılmış alanlar vardır. Bu alanlar, tekerlekli sandalye kullananlar için kapıya yakın
bulunmak koşuluyla geniş bir boşluk şeklindedir. Her belediye otobüsünde, bu alan
maksimum üç tane tekerlekli sandalye sığacak genişliktedir. Tekerlekli sandalyeye
ihtiyaç duymayan, fakat yine de bedensel bir engeli olan vatandaşlar için ise, otobüse
binildiğinde hemen oturulabilecek şekilde ve kapıya yakın olarak ayarlanmış her biri
tek kişilik olmak üzere iki farklı koltuk vardır.
16

17.  Bedensel engeli olan vatandaşların tekerlekli sandalye ile kapılardan daha kolay
geçmesini sağlamak üzere tasarlanmış, arka çıkış kapıları vardır. Bu kapılar, otomatik
olarak açılır. Yine bu kapılara daha kolay erişim sağlanması amacıyla, kapıya çıkışlar ya
yerden sıfır kaldırım, ya da yer ile kaldırım arasında çok dik olmayan bir yokuş
yardımıyla sağlanır.
 Engelli vatandaşlar için tasarlanmış diğer bir yapı da tuvaletlerdir. Bu kişilerin
tekerlekli sandalye ya da diğer bir yardımcı araç ile tuvaleti kullanacağını var
saydığımızda onlar için ayrılan alanın, diğer vatandaşlar için ayrılan alandan daha
geniş olması gerekir. Bu yüzden de Avrupa’da tuvalet tasarımları bu şekildedir. Bunun
yanı sıra, bu vatandaşların hareket imkanını güvenli kılmak için tutunabilecekleri
demir yapılmıştır.
 Engelli vatandaşlar, sokaklarda yürürken tehlike altında olmamalıdır. Bu yüzden
kaldırım yükseklikleri, kaldırım iniş ve çıkışları adım atmada kolaylık sağlanacak
şekilde düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra yollardaki taşlar da tekerlekli sandalye, koltuk
değneği gibi harekete yardımcı araçlara engel olmaz. Çünkü genelde teker teker
küçük taşlar olarak değil, geniş bütün taşlardan yapılmıştır. Bu şekilde yapıların
arasında boşluk, girinti, çıkıntı olmaz ve takılmaları engeller. Kolay hareket imkanı
sağlar.
2.3.Engelllerin Eğitim Hakkı
Türkiye’de resmi kayıtlara göre 8,5 milyon engelli insanımızın, yaklaşık 3 milyonunun
ilköğretim çağındaki engelliler olduğu tahmin ediliyor. Fakat eğitim için gerekli bilgi, hizmet
ve fiziksel çevre koşullarının özel eğitim kapsamında olan çocuklar için henüz yeterince
ulaşılabilir hale getirilmemiştir. Eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanması için engelli
çocuklarımızın ilk, orta ve yükseköğretimden yararlanmalarının kolaylaştırılması gerekir.
Çünkü İlkokul çağındaki yaklaşık 3 milyon engelli çocuğumuz eğitime başladıkları ilk yıllarda
diğer insanlardan soyutlanıyor. Bu yüzden bu yaştaki çocuklarımızın ileriki yaşamlarında
sosyal bir birey olmaları için yaşıtlarıyla kaynaştırılmaları ve engelli olmayan diğer
öğrencilerle birlikte eğitim alanında fırsat eşitliği verilmesi gerekiyor. Örneğin; Almanya’da
çocukların bilinçlenmesi ve engelli çocuklarla iyi bir biçimde iletişim kurabilmesi için
ilköğretim okullarında ‘’Sen, Ben ve Diğerleri’’ adı altında haftada 1 saat küçük yaştaki
çocuklara engelin ne olduğu, bir insanın nasıl engelli hale gelebileceği ve engel çeşitleri
anlatılıyor. Ülkemizde de böyle bir uygulama olursa çocuklarımız hayata atıldıkları zaman
aynı toplum içinde yaşadıkları engellileri gördüklerinde onlara farklı bir gözle bakmazlar.
Daha önceleri engellilere sadece Özel eğitim kurumlarında okul öncesi, ilköğretim ve
ortaöğretim düzeyinde eğitim veriliyordu. Fakat 2005 yılında ‘’Gelenekten Geleceğe Eğitim
Yapıları Mimari Projesi”yle Milli Eğitim Bakanlığı okul binalarını alışılmışın dışında klasik
görüntüsünden kurtarmak için çalışmalara başladı. Bu çalışmanın engelliler için yararı; yeni
tip binalarda engelli öğrenciler de düşünülmüş. Bu yeni adımda engelliler için ulaşılmaz olan
17

18. sınıflar, tuvalet, spor salonları gibi okul içindeki mimari düzenlemelerin olacağı belirtilmiş. Bu
çalışma sonucunda engelli ve engelli olmayanların kaynaştırılması amaçlanmış.
2.3.1.Engelli Öğrenciler İçin Yenilikler
Engelli öğrencilerin okullarda herhangi bir sorunla karşılaşmaması için binaların
tasarım aşamasında her şey düşünüldü. Bu yeni tip (örnek) projelerde öğrenciler, okulun
bahçe kapısından içeri girdikten sonra sınıflara gidene kadar hiçbir engelle
karşılaşmayacaklar. Onların güvenliği için bahçe seviyesinden okulun ana binasının giriş
katına kadar olan rampalar standart hale getirildi. Giriş (zemin) katından katlara çıkış ise yine
standartlara uygun olarak planlanan asansörlerle sağlandı.
Bundan böyle yapılacak okul yapı projelerinde engelli öğrencilerin okullarda herhangi
bir sorunla karşılaşmaması için binaların tasarım aşamasında her şey düşünülmüş. Ayrıca
okullarda engelli öğrencilere yönelik uluslararası standartlara sahip tuvaletler ve lavabolar
olacak. Bu proje sadece normal okullarda değil; görme ve işitme engelliler, eğitilebilir otistik
çocuklar, eğitim merkezi gibi okullarda da çeşitli bölümlere ayrılıyor. Böylece engel
gruplarına göre, o engelin kullanımda gerektirdiği dış şartlar da bu okullarda sağlanmış
olacak. Hazırlanan projeler, önümüzdeki yıldan itibaren bakanlığın yapacağı bütün okullarda
esas alınacak. Örneğin;
Görme Engelliler İlköğretim Okulu
Kapıların üzerine Braille alfabesiyle mekan adları yazılı olacak. Bütün köşeler
yumuşatılmış, spor salonu özel donanımlı olacak. Küçük ev düzeninde oluşturulan uygulama
evinde, öğrencilere günlük hayata uyum sağlama eğitimi verilecek.
Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi
Derslik duvarları, ses yalıtımlı ve öğrencilerin kendilerine zarar vermemesi için
yumuşak ve esnek bir malzeme ile kaplanacak. Derslikler arasındaki gözlem odalarından
öğrencilerin davranışlarını sürekli izlenecek.
2.3.2.Engelli Çocuklara Eğitim Veren Kişiler
Türkiye’de, yalnızca okulların engelli çocuklara uygun olarak inşa edilmesi yetmiyor.
Bununla beraber öğretmenlere ve okul idarecilerine eğitim vermek gerekiyor. Bakanlık
engellilerin kendi yaşıtlarıyla anlaşabilmesi için karışık sınıflar açmıştı. Bu yüzden sınıfında
engelli öğrenciler olan öğretmenlerin, söz konusu durumda eğitimi en iyi şekilde verebilmesi
ve yaşanan sorunların önüne geçilmesi amacıyla 17'nci Milli Eğitim Şûrası'nda ilköğretim
öğretmenlerinin özel gereksinimli çocuklar için eğitim almasına karar verildi. MEB, engelli
çocukların eğitim amacıyla bu yeni projeyi uygulamaya koyuyor. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB),
ilköğretim okullarında görev yapan 420 bin yönetici ve öğretmeni 2008 Şubat itibariyle
engelli çocuklar için eğitecek. Bakanlık bu eğitimleri 2009 yılı Ekim ayı itibariyle
tamamlayacak. İlköğretim Genel Müdürlüğü tarafından verilecek eğitime katılan
18

19. öğretmenler, engelli çocuklara nasıl davranılacağını ve bu çocukların eğitime katılmaları için
ne gibi yöntemler izleneceğini öğrenecekler. Bu proje ile hem engelli ve diğer öğrenciler
arasında öğretmenlerin köprü olması, hem de engelli çocukların sosyalleşmesi amaçlanıyor.
2.3.3.Özel Eğitim Gerektiren Bireyler İçin Evde Eğitim
Bakanlık tarafından 2006-2007 yılında evden çıkamayan engelli vatandaşlarımız için
evde eğitim verilmeye başlanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı’nca uygulanan ''Özel Eğitim
Gerektiren Bireyler için Evde Eğitim Hizmetleri Yönergesi'' kapsamında engelliler yaptıkları
müracaat üzerine, evde eğitim görebiliyor. Eğitim öğretim kurumlarından doğrudan
yararlanamayacak durumda olanlara evde eğitim hizmetleri verilerek, engellilere büyük
kolaylık sağlanıyor. Örneğin; Bir aile engelli yakınını eğitim alabilmesi için, bakanlığın Özel
Eğitim Gerektiren Bireyler için Evde Eğitim Hizmetleri Yönergesi’nden faydalanmak üzere
müracaatta bulunuyor. Müracaatları kabul edildikten sonra, eğitim vermek üzere yakın bir
okulda bulunan öğretmen görevlendiriliyor. 2 saat sabah, 1 saat ise akşam olmak üzere
günde toplam 3 saat eğitim veriliyor. Böylece evinden çıkamayan engelli çocuklar
eğitimlerinden geri kalmıyorlar. Fakat bu sistem yaygın olarak kullanılmıyor. Bunun nedeni
ise İnsanların bu konuda yeteri kadar bilinçlendirilmemesi.
Bu uygulamadan okul öncesi ve ilköğretim çağında eğitim kurumlarından doğrudan
yararlanamayacak olanlar, en az altı ay evden çıkması mümkün olmayan çocuklar
yararlanabiliyorlar. Tam teşekküllü hastane raporuyla durum belgelenirse, Bakanlık çocuğa
evde eğitim hakkı tanıyor.
2.3.4.Avrupa Birliği ve Engelli Eğitimi
Avrupa Birliğine uyum yasaları çerçevesinde engelliler için eğitim politikaları hızla
değişim göstermektedir. Konuyla ilgili yapılan çalışmalar, eğitimimizde köklü değişimlerin de
önünü açmıştır. Türkiye’nin Avrupa Birliğine uyumu için son yıllarda engelliler ile ilgili pozitif
ve akılcı yaklaşımlar ile artık yeni eğitim politikaları oluşturulurken, bir yandan da bu yeni
anlayışa uygun yasal düzenlemeler ve çalışmaların alt yapısıyla ilgili planlama yapılmaktadır.
Bu çerçevede artık toplumsal yaşamımızda engelliler eksikleriyle değil, birey olarak
değerlendirilmekte ve onlar adına kalıcı, akılcı, dünyaki uygulamalara uygun anlayışlar
toplumsal yapımızın içerisine girmektedir. Avrupa Birliğine uyum çerçevesinde hazırlanan
yeni reformlar özellikle engelli ( engelli, dezavantajlı ) bireylere önemli fırsat eşitliklerinin de
habercisidir ve toplumun büyük bir kısmını ilgilendiren engellilik konusunda toplumsal
duyarlılığı olan herkesi büyük oranda umutlandırmaktadır.
Gerekçe:
 “Kimse eğitim ve öğretim hakkından yoksun bırakılamaz.” (Anayasa, 42.madde)
 “Hiçbir gerekçeyle engellilerin eğitim alması engellenemez. Engelli çocuklara, gençlere
ve yetişkinlere, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş
19

20. ortamlarda ve engelli olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanır. Engelli üniversite
öğrencilerinin öğrenim hayatlarını kolaylaştırabilmek için Yükseköğretim Kurulu
bünyesinde araç-gereç temini, özel ders materyallerinin hazırlanması, engellilere
uygun eğitim, araştırma ve barındırma ortamlarının hazırlanmasının temini gibi
konularda çalışma yapmak üzere Engelliler Danışma ve Koordinasyon Merkezi
kurulur. Engelliler Danışma ve Koordinasyon Merkezinin, çalışma usul ve esasları,
Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Yükseköğretim Kurumu ile Engelliler İdaresi
Başkanlığınca müştereken hazırlanan yönetmelikle belirlenir. İşitme engellilerin eğitim
ve iletişimlerinin sağlanması amacıyla Türk Dil Kurumu Başkanlığı tarafından Türk
işaret dili sistemi oluşturulur. Bu sistemin oluşturulmasına ve uygulanmasına yönelik
çalışmaların esas ve usulleri Türk Dil Kurumu Başkanlığı koordinatörlüğünde, Milli
Eğitim Bakanlığı, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü ve
Engelliler İdaresi Başkanlığınca müştereken çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
Engellilerin, her türlü eğitim ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak üzere kabartma, sesli,
elektronik kitap; alt yazılı film ve benzeri materyal üretilmesini teminen gerekli
işlemler, Millî Eğitim Bakanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığınca müştereken
yürütülür.” (Engelliler Yasası, 15.madde)
 “İlköğretim kurumlarında herkese imkan ve fırsat eşitliği sağlanır. Ekonomik durumu
iyi olmayan öğrencilere sürdürebilmeleri amacıyla parasız yatılılık ve bursluluk
imkanları sağlanır. Özel eğitim gerektiren ve korunmaya muhtaç çocuklar için özel
önlemler alınır.” (İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinde değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik, 6.madde, f bendi)
 “Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin akranları ile birlikte kaynaştırma uygulamaları
yoluyla eğitimlerini sürdürmeleri esastır. Bu öğrenciler eğitimlerini akranları ile birlikte
aynı sınıfta sürdürebilecekleri gibi okulların bünyesinde açılacak özel eğitim
sınıflarında da sürdürebilirler. Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamalarında özel
eğitim ile ilgili mevzuat hükümleri uygulanır.” (İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinde
değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 6.madde, n bendi)
 “Kaynaştırma yoluyla eğitim-öğretimlerine devam eden öğrenciler için
bireyselleştirilmiş eğitim programı geliştirme birimi tarafından bireyselleştirilmiş
eğitim programı (BEP) hazırlanır. Bu öğrenciler, programında yer alan amaçlara göre
değerlendirilir.” (İlköğretim Kurumları Yönetmeliğinde değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik, 32.madde, h bendi)
Eğitimde fırsat eşitliğine rağmen engelli çocukların çoğunlukla formel eğitimde bireysel
hedeflerine uygun eğitim programları ile eğitim sisteminin içine tam sokulamadığını
görmekteyiz. Bu durumun en önemli nedeni okullarda mevcut olan eğitim programlarının
tipik olan çocuklara göre hazırlanmış olması ve farklı bireysel ihtiyaçlara uygun cevap
verememesidir. Bu nedenle eğitim bilimciler ve eğitim yöneticileri Türk Eğitim Sistemiyle
ilgili Avrupa Birliği uyum yasalarına uygun yeni düzenlemeler yapmışlardır. Ancak yasalar
20

21. nezdinde yapılan bu düzenlemelerin pratik çözümlere kavuşturulması ve uygulanabilmesi için
her engelli birey için ayrı ayrı uyum programlarının belirlenmesi ve uygulayacak eğitimcilere
bu kriterlerin öğretilmesi gerekmektedir. Bu programın işleyebilmesi içinde okullardaki
gerekli altyapının oluşması gerekmektedir.
Engellilere ''EMEP'' Projesi
Ege Üniversitesi (EÜ) ve Element Eğitim Teknolojileri A.Ş. tarafından, engellilere mesleki
beceri kazandırmayı amaçlayan “Engelsiz Meslek Eğitim Projesi” (EMEP) projesi başlatıldı.
Projenin Amacı; Engelli vatandaşlara mesleki beceriler kazandırmayı, fiziki sınırlamaların
etkisinin en aza indirerek, hem sosyal hem de iş hayatının içinde onların aktif olarak yer
almalarını sağlamayı amaçlıyor. Engelsiz Meslek Eğitimi Projesi'nin bu engelleri azaltmayı ve
internet üzerinden mesleki eğitim vermeyi hedeflediğini bildirdi. Bilgisayar kullanabilen ve
internete girebilen tüm engellilerin, ücretsiz katılabileceği dersler sonunda, programı yürüten
proje paydaşı üniversite tarafından derse katılanlara mesleki sertifika verilecek. Proje engelli
vatandaşlarımıza zaman ve mekân olgularından bağımsız olarak interaktif yapıda öğrenim
olanağı sunuyor. Ege Üniversitesi'nin bu projeye “e-Pazarlama” adlı sertifika programıyla
dahil olarak, engellilerin eğitimine katkı sağlıyor. Galatasaray ve Marmara üniversitelerinde
başarıyla uygulanan bu proje genişliyor.
3.ÖNERİ VE STRATEJİ GELİŞTİRME
Yalnızca standart gereksinimlere göre biçimlenmiş fiziksel çevreler, sağlıklı kentsel
çevreler oluşturamamaktadır. Sorun, engellilerin gereksinimlerinin sağlanması biçiminde
tanımlanmak yerine, insan gereksinimlerinin sağlanması biçiminde ele alınmalıdır.
Engellilerin toplumun bütünleşmiş bir parçası olduğunun kabul edilmesi gerekmektedir.
Bugün sokağa çıkmak, kaldırımda hareket edebilmek gibi sınırlı aktiviteler için bile çok sayıda
engel bulunması nedeniyle, kentlerimizin büyük bölümü ve yapıların çoğu engelliler için
erişilemez durumdadır. Sosyal hizmetler alanındaki sınırlamalar da fiziksel çevredeki
olumsuzluklara eklendiğinde engeller artmakta, parklarda, sokaklarda, kısaca yaşam
çevrelerimizde tek başına tekerlekli sandalye, yürüteç kullanan, beyaz bastonu ile yürüyen
engelli bireylere çok az sayıda rastlanmaktadır. Yalnız bu gösterge bile engelli bireylerin
toplumsal yaşama katılımının ne kadar kısıtlanmış olduğunu, bağımsız hareket edebilme
olanaklarının ne ölçüde sınırlandırıldığını kanıtlamaktadır.
Anayasa'nın 12. maddesi der ki: ''Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez,
vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.''
21

22. Ancak önlerine konan yasal, mimari ve iş dünyasındaki engeller, engelli vatandaşlarımızın bu
hürriyetlerini kullanmasına engel olmaktadır.
3.1.Engellilere Ait Alanlarda Uygulanan Uyarı İşaretleri
Engelliler için özel olarak tasarlanan ve kullanıma sunulan yapıların sağlıklı bireyler
tarafından kullanılmasını engellemek üzere birtakım önlemler alınmıştır. Uyarıcı levhalar ya
da yazılar asılarak kontrol altına alınmak istenen bu alanlar, tüm bu düzenlemelere rağmen
hala engelli olmayan kişiler tarafından kullanılmaktadır. Bu kurala uymayan kişilerin bir kısmı
bu levhaların anlamından habersiz, bir kısmı da yazı ve levhaları görüp de umursamadan
engellilere ait olan bu özel yapıları kullanıyor. Durum böyle olunca da engelliler için özel
olarak inşa edilen yapıların işgalini engellemek mümkün olmuyor. Bu nedenle bu iki ayrı kitle
için iki ayrı çalışma yapmamız gerekmektedir.
Levhaların anlamlarından habersiz kesim için
uygulanabilecek birkaç yöntem var. Halkı bilinçlendirmek
amaçlı, engelli levhası ve bu levhayı gördüklerinde ne
yapmaları gerektiği hakkında bir kitapçık hazırlanabilir.
Bunun yanı sıra ilköğretim çağında olan genç kesimi
bilinçlendirmenin önemi, diğer bütün kesimlerden fazladır.
Eğer çocuklara küçük yaşta bu konuyu aşılarsak, daha etkili
olacaktır. Bu nedenle ilköğretim okullarında uygulanan
sosyal amaçlı herhangi bir dersin içinde bu konunun da
işlenmesini sağlayabiliriz. Müfredata engellilere gösterilmesi gereken saygı, onlara ait
alanların kullanılmaması vb. konuların da eklenmesi için MEB ile irtibata geçeriz. Bu
uygulama başlatıldıktan sonra da, öğrencilere dağıtılmak üzere engelli işaretinin de içinde
bulunduğu, derslerde kullanılacak, engellilere ait her yapıdan tek tek bahsedilen bir eğitim
kiti hazırlanabilir.
22

23. Levhaların anlamlarını bilip de uymayan kesim için ise her yerde olmasa da bazı
alanlarda uygulanan cezalar var. Kimi belediyeler engellilere ayrılan kısımlar için gereken
özeni gösteriyor. Yine de kesilen cezalara rağmen, engellilere ait otopark, asansör vb. alanları
işgal edenler bulunmakta. Oysa belediyeler, bu alanlara gereken işaretlemeleri yapmış
durumda. Fakat bu işaretlemelerden engelli vatandaşlar memnun değil. Çok fazla sayıda
engelli, otoparklarda sorunlar yaşadıklarını dile getiriyor. İşareti kaale almayıp araçlarını
engelli otoparkına park edenler ve bu konudaki şikayetlere kulak asmayan otopark
görevlileri, engellilerin en büyük sorunları. Birçok engellinin de bu konuda istediği daha
büyük işaretlere yer verilmesi ve bu işaretin yetersiz olacağını düşündüklerinden, yazılarla bu
alanların kullanılmasının “yasak” olduğunun belirtilmesi.
Bu uygulama Diyarbakır, Mersin gibi Anadolu şehirlerinde bile faaliyete geçmiş
bulunmakta. Fakat İstanbul gibi büyük bir Avrupa kentinde bu duruma pek de önem
verilmiyor. Diyarbakır’daki belediye otoparklarında “Engelliler Araç Park Yeridir” levhaları
asılmakta, engellilerden herhangi bir park ücreti alınmamakta ve bu alanlara engelli olmadığı
halde park eden vatandaşlara uygunsuz park ücretinin üç katı para cezası uygulanmaktadır.
Öncelikle yurdun her yerinde bu gibi uygulamalar ile engellilere ait alanların işgal edilmemesi
sağlanmalıdır.
Tüm bunlara yeni çözümler bulup uygulamadan önce, sağlıklı kişiler arasında
yapılacak bir anket ile, bu levhaları gördükleri yerde bu kurallara ne kadar uyduklarını
öğrenebiliriz. En çok hangi alanlar işgal ediliyor, en çok hangi alanlarda kurallara uyuluyor,
bunu tespit etmemizde bu anketin çok büyük yardımı olacaktır. İşgal edilen alanları tespit
ettikten sonra, yeni çözümler bulup uygulamaya geçilebilir.
3.2.Uygulanabilecek Stratejiler
Asansör kapılarının yukarısında engellilere ait
olduğunu belirten ve engellileri temsil eden bir
görselle hazırlanmış gayet belirgin bir işaret
bulunuyor. Fakat anlaşılan bu işaret pek de caydırıcı
olmuyor. Bu nedenle de vatandaşa duygusal açıdan
yaklaşmayı deneyebiliriz. Örneğin, bu alanda
uygulayacağımız “Sizden daha zor durumda olanları
düşünün, bu asansörü onlara bırakın.” gibi cümlelerle
insanlara neden bu kurala uymaları gerektiğini daha duygusal bir yolla anlatmış oluruz. Aksi
takdirde sadece engellilere ait olduğunu gösteren bir görsel, insanların gözlerinin alışık
olduğu bir işaret olması nedeniyle çok da ilgi çekmeyecektir, çekse de bu alanı kullanmakta
pek bir yanlış görmeyeceklerdir.
Otoparklarda da oldukça belirgin çizgiler ve engelli görseliyle engellilere ait alanlar
belirtilmiş durumda. Fakat yine vatandaşların bir kısmı, bu kuralı umursamıyor. Kesilen
cezalar da bir işe yaramıyor; çünkü bu her yerde aynı şekilde uygulanan bir ceza değil. Kimi
23

24. yerde uygulanırken kimi yerde ceza kesmeye önem verilmiyor. Oysa bu cezalar her yerde
aynı şekilde ve her ihlal durumunda uygulansalar, vatandaşlar da daha dikkatli olacaktır. Bu
alan için de uygulanabilecek duygusal stratejiler vardır. Örneğin, “Sizin için onca yer ayrılmış,
engeliler içinse sadece bir kaç çizgi. Yine de onlara ayrılan bu ufacık alanı işgal edecek
misiniz?” diye bir yazı ile bu alanı işgal edecek insan sayısını hiç yoktan azaltmamız
mümkündür.
Otobüslerde engellilere ayrılan bölümlerin işgalinde de yine aynı çözümle sonuca
ulaşılabilir. Fakat zaten çok kalabalık olan bu otobüslerde, engellilere ayrılan alanların sürekli
boş bırakılmasını istemek doğru olmaz. Bir engellinin otobüste olduğu sırada bu alandan
yararlanabilmesi için, sağlıklı vatandaşlara yönelik “Bu alanı ödünç olarak alabilirsiniz; fakat
engellilere özel olarak ayrılmış olduğunu unutmayın. Siz bu otobüste her şekilde gidebilirsiniz;
fakat onlar böyle bir lükse sahip değil. Engelli biri varsa, lütfen elinden sahip olduğu tek alanı
da almayın.” türünden bir yazı bulunması çok yararlı olacaktır.
Buna benzer bir şekilde işgal edilen diğer bir alan ise,
sokaklardaki basamakların yanında bulunan engellilerin inişini
kolaylaştırmak amaçlı inşa edilmiş olan rampalardır. Kalabalık
olmayan alanlarda bu rampaları kullanmak bir sorun yaratmazken,
metro çıkışı gibi alanlarda kalabalıktan dolayı bu rampaların kullanımı
engelleneceği için, engelli bir kişinin kendisine özel yapılan bu
alandan yararlanması güçleşiyor. Bu rampalarda herhangi bir engelli
işaretinin bulunmaması, sağlıklı vatandaşların kendilerine ait
sanmalarına da neden oluyor. Belediyelerin bu alanlara da engelli işaretini çizmeleri ya da
işaretin bulunduğu bir levha asmaları gerekiyor. Sırf bu işaret yeterli olmayacağı için, yine
aynı yazı yöntemi uygulanmalıdır. “Siz basamakları kullanabilirsiniz. Fakat kullanamayanlar
var. Onları düşünün ve tek imkanlarını da işgal etmeyin.” şeklinde, yine duygusal bir
yaklaşımla asılacak olan yazı bu konuda da bize yardımcı olabilir.
Metrolarda da turnikelerin üzerine asılan engelli işaretinin varlığına rağmen bu alanın
işgalinin önlenmesi için de bu yönteme başvurabiliriz.
İşgal edilen bir diğer alan ise, açık ve kapalı alanlarda bulunan engelli tuvaletleridir. En
çok işgal edilen yapılardan biri olan bu tuvaletler, etrafta
herhangi bir engelli bulunmadığı zamanlarda
kullanılabilecek bir alan olarak görülmektedir. Bu alanın da
kullanımını engellemekte engelli işareti yeterli olamıyor. Bu
nedenle “Bir engelli geldiğinde eğer bu kabindeyseniz, onun
hakkını çiğnemiş olacaksınız. Lütfen size ayrılan kısımları
kullanınız.” şeklinde bir yazı da bu alan için uygun olacaktır.
24

25. 3.2.1.Medya Stratejileri
Kitle iletişim araçlarından televizyon, en çok kullanılan mecra olduğu için bu alanda
yapacağımız çalışmalar, daha çok sayıda kişiye ulaşmamıza imkan sağlar. Reklam filmi gibi
kısa süreli bir çalışma, amacımıza ulaşmamıza yetmeyecektir. Bu nedenle, engellilere ait
yapıların işgali üzerine TV’de yayınlanacak bazı programlar ya da varolan programların
içersinde bir günlük dahi olsa bulunacak bilinçlendirme kampanyaları oluşturulabilir.
Örneğin, birçok kadının gözesi olan sabah programlarında bir günü bu konuya ayırmak ve bu
programda engellilere ait yapılarla ilgili sorunları işlemek, özellikle de bu alanların işgal
edilmemesi gerektiği üzerinde durmak çok iyi olacaktır.
Hedef kitlemiz, bayan erkek fark etmeksizin engellilere ait yapıların işgal edilmemesi
gereğine uymayan her sağlıklı bireyi kapsar. Bu nedenle de sadece bayanlara ulaşmamız
yeterli olmayacaktır. Erkeklere ulaşmak için de geceleri TV’de yer alan ve çoğunlukla erkekler
tarafından izlenen açık oturum programlarında bu konu işlenebilir.
Ayrıca bir diğer mecra olan gazetelerde de bu konuyla ilgili haberlerin (Engelli
otoparkına parkeden vatandaşa kesilen cezayla ilgili bir haber vb.) sonuna, bilinçlendirmek
amaçlı yazılar eklenebilir. Ya da daha geniş çaplı bir çalışmayla her gün gazetede bir sayfa sırf
bu konu için ayrılabilir. Böylece en çok kullanılan ilk iki mecra olan televizyon ve gazete
yoluyla, halk bu konuda bilinçlendirilir.
3.3.Sivil Toplum Örgütleri İle İlgili Çalışmalarımız
Yapacağımız çalışmalardan biri de sivil toplum örgütleri ile iletişim kurarak, onların da
desteğini almaya çalışmak olacaktır. Yaptığımı araştırmalar da gördük ki bu tarz örgütler
zaten dışarıdan gelebilecek yardımlara açık ve bu yardımları desteklemek istiyor. Öncelikle
yapacağımız şey, bu örgütlere gidip kampanyamız hakkında bilgi vermek, yapacaklarımızı ve
planlarımızı anlatmak olmalı. Bizim bu kampanyamızı desteklemeleri için onları ikna
etmeliyiz. Eğer bunu başarabilirsek bu örgütlerle ortak çalışmalara başlayabiliriz. Böylece
hem daha da geniş kitlelere seslenebiliriz, hem de finanssal açıdan bir yardım almış oluruz.
Örneğin sivil toplum örgütlerinin (engelliler ve dostları, hayata dahiliz biz, engelliler kulübü,
ve daha bir çok sivil toplum kuruluşları) web sitelerine amaçlarımızı, ve kampanyamızı
yazdığımızda bu web sitesini takip eden kişilere ve onların yardımlarıyla eş, dost, akraba gibi
onların yakın çevrelerinde bulunan kişilere seslenmek daha da kolaylaşır, daha çok kitleye
ulaşabiliriz. Bunun yanı sıra halk, ya da bu kuruluşları bilen kişiler, onlara daha çok
güvendikleri için, mesajlarımız ve çalışmalarımız daha çok dikkate alınır. Yapmayı
planladığımız eğitim kiti, tanıtım filmi ve buna benzer kampanyalar bu derneklerde de
gösterime sunulabilir. Yine yapmayı planladığımız konferansların bir ayağını da oradan
yürütebiliriz. Bu şekilde o sivil toplum örgütü ile ilişki içinde bulunan kişilere de ulaşmış
oluruz.
25

26. 3.4.Duyarlı Olmak
Yürürlüğe sokulan kanunların ve çeşitli ceza uygulamalarının, engelli
vatandaşlarımızın kendilerine tanınan hak ve özgürlükleri diledikleri gibi yaşama şansını
vermeyeceğini biliyoruz. Kampanyamız dahilinde bizlere düşen; her birimizin engelsiz
yaşama hakkı olduğunu gözler önüne sermek. Bu hakkı yaşama geçirmek, yarın nerede ve ne
olacağımızı bilmemenin gerçeğini kabul etmekten geçiyor. Hayata biraz da, onlar diye
yaklaştığımız 8,5 milyon vatandaşımızın penceresinden, onların penceresinden bakmayı
öğrenelim. Ve şu konularda duyarlı olmayı, sosyal sorumluluğumuz olarak benimseyelim:
 Alışveriş merkezlerine, okullara, hastanelere, sosyal alanlara, sinemalara, müzelere,
konser salonlarına giriş çıkışlar engelliler için de uygun olmalı, asansörler ve uygun
rampalar yapılması için baskı uygulanmalı.
 Engellilerin günlük yaşamını düzenlemek için çıkarılmış kanunların uygulanması için
baskı uygulanmalı, uygulamayanlara ağır cezalar verilmesi için yeni düzenlemeler
yapılmalı.
 Kaldırımlar düzenlenmeli, engellilerin özellikle de tekerlekli sandalye kullananların
rahatlıkla geçebileceği rampalar oluşturulmalı.
 Üst ve alt geçitlere asansör veya yürüyen merdiven konulmalı.
 Ulaşım engellilere uygun hâle getirilmeli. Otobüsleri, vapurları, minibüsleri engelliler
de kullanabilmeli.
 Trafik ışıklarında görme engelliler için yeniden sesli sisteme geçilmeli.
 Hiçbir sağlık güvencesi olmayan engellilerin oranı yaklaşık yüzde 41. Yeşil Kart
uygulamasının yaygınlaşması gerekiyor.
 Engelli istihdamı için devlet kurumlarını ve şirketleri bilinçlendirilmeli.
 Engelli çalıştırmayan kamu ve özel kuruluşlara daha ağır cezalar getirilmeli. Çünkü
çoğu şirket engelli çalıştırmamak için ceza ödüyor.
 Toplumu bilgilendirme toplantıları düzenlenmeli. Ailelere ve öğrencilere yönelik bu
bilgilendirme toplantılarıyla engellilere olan bakış açıları değişmeli.
 Özürlüler kanunundaki ‘Geçici 2.' ve ‘Geçici 3.' Madde tekrar düzenlenmeli. Kamusal
mekânlardaki bina, yeşil alan, park, yol, sosyal ve sportif tesislerle ulaşım araçlarının
özürlülerin kullanımına uygun hale getirilmesi için 7 yıllık bir süreyi öngören bu
maddeler hem anayasaya aykırı hem de engellilerin haklarının ihlal edilmesine yol
açıyor. Çünkü yerel yönetimler, 5 yıl gibi seçim süresince hiçbir şey yapmasalar bile,
engelliler hiçbir şekilde hak arayamıyor. Geri kalan iki senede de yeni gelen yönetimin
de ek süre isteme ihtimali var. Maddelerde “7 yıl” ibaresi yerine, “Gerekli
26

27. düzenlemelerin derhal başlanarak makul süre içinde kaynak sağlanarak yerine
getirileceği” ibaresini konulmalı.
 Avrupa İnsan Hakları ve Evrensel İnsan Hakları Sözleşmesi'ni hiçe sayarak, bazı
insanlar nüfus cüzdanlarına engellilik oranı gibi kişiye özgü bilgileri yazarak görünürde
kolaylık sağlamak için engellileri teşhir edici ve sosyal yaşamlarında zor duruma
düşürecek uygulamaların derhal ortadan kaldırılması, bunu yapanlara ciddi para
cezası verilmesi gerekiyor.
 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ni ve Evrensel İnsan Hakları Sözleşmesi'ni hiçe
sayarak, engelli otomobillerinin plakalarına konulması zorunlu olan ve teşhir edici,
ayrımsayıcı, ayrımcı, rencide edici ‘engelli işareti' konusundaki yönetmeliğin
kaldırılması gerekiyor. Çünkü engellileri normal insanlardan ayırmamamız, bir bütün
olarak düşünmemiz gerekiyor.
 Eski yasaya göre 18 yaşını doldurmuş, sosyal güvencesi olmayan, başka birinin bakımı
olmadan yaşamını sürdüremeyen kişiler engelli maaşı alabiliyormuş. Ancak şu an
engelli maaşı alabilmek için kimsesiz olmak lazımmış. Anne, baba, çocuk ya da kardeş
bakıyorsa bir engelli vatandaşımız, maaş alamıyor. Ya da bakmakla mükellef olan bu
kişilerin engelliye bakamayacak derecede zorluk içinde bulundukları mahkemece
tespit edilmeli. Bu yasa daha uygun bir hale getirilmeli.
3.4.1.Eğitim Alanında
 Anayasanın 42. Maddesi'ne göre her vatandaşın eğitim görme hakkı var. Engelli
çocukların da okullara rahatlıkla gidip gelmelerini sağlanmalı.
 Okul yöneticilerini denetlenmeli. Kanuna aykırı davranan, engelli çocuklar için özel
sınıf açmayan, okulu ve servisleri engellilerin de kullanmaları için uygun hale
getirmekte direnen müdür ve öğretmenlere uzaklaştırma yada görevden alma cezası
uygulanmalı.
 Sınıflarda engelli çocuk istemeyen ailelere yönelik bilgilendirme toplantıları
düzenlenmeli.Çünkü engelli olmayan çocuk ailesinden ne görüyorsa oda engelli
arkadasına o şekilde davranır.
 Okullara giriş çıkışları özellikle tekerlekli sandalyeli çocuklar için uygun hale getirilip,
bu okullara rampalar, asansörler ve engelli tuvaletleri yapılmalı. Şu anda 2005
yılından sonra inşa edilen okul binaları bu şekilde. Eski okullar ise hala engelli
öğrencilere uygun değil.
 Bu insanların ileride iyi pozisyonlarda çalışabilmeleri için nitelikli engelli yetişmesinin
sağlanması gerekiyor.
27

28.  Kaynaştırılmış eğitime önem verilmeli. Engelli çocukların diğer çocuklarla aynı
sınıflarda olması sağlanmalı. Sadece gerekli olan bazı engel grupları için özel sınıf
uygulamasına geçilmeli.
 Özellikle zihinsel engelliler için eğitim ve rehabilitasyon merkezleri daha çok
yaygınlaştırılmalı.
 Engelliler için bakımevleri ve huzurevleri yapılmalı.
 Kimsesiz engellilerin kalacakları kimsesizler yurtları oluşturulsun.
 Özellikle zihinsel engellilerde bireysel eğitime önem verilmeli. Bu konuda özel
eğitmenlerin yetişmesi sağlanmalı. Çünkü zihinsel engelli eğitmek zor ve uzun bir iş.
Bu yüzden bilinçli insanların bunu yapması gerekiyor.
3.4.2.İş Alanında
 İş sahiplerinin engelli istihdam etmek zorunda olduğu bilinmeli. Her şirket, en az
yüzde 3 oranında engelli çalıştırmak zorunda.
 İşyerlerinin altyapısı engellilere uygun hâle getirilmeli. Kurumlara giriş çıkışlar,
rampalar, asansörler, tuvaletler, toplantı salonları engellilere uygun olmalı. Ayrıca
engelliler için yapılan her yatırımın vergiden düşürülebildiği unutulmamalı.
3.4.3.İç ve Dış Mekanlarda
 Kafe ve restoranlarda masa sandalyelerin konumu engellilerin de oturabileceği
şekilde belirlenmeli.
 Engelli tuvaletleri her cafe ve restorantta zorunlu olmalı.
 Mağazalarda engelliler için soyunma odaları bulunmalı.
 Engelliler için otopark yeri ayrılsın ve buraya engelsizlerin park etmelerine izin
verilmemeli.
*GEÇİCİ MADDE 2: Kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmî yapılar, mevcut tüm yol,
kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve benzeri sosyal ve kültürel altyapı
alanları ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü
yapılar, bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıl içinde engellilerin
erişebilirliğine uygun duruma getirilir.
**GEÇİCİ MADDE 3: Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, şehir içinde kendilerince sunulan
ya da denetimlerinde olan toplu taşıma hizmetlerinin engellilerin erişilebilirliğine uygun
olması için gereken tedbirleri alır. Mevcut özel ve kamu toplu taşıma araçları, bu kanunun
yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yedi yıl içinde engelliler için erişilebilir duruma getirilir.
28

29. 4.SONUÇ
Günümüze kadar olan süreçte engellilerin içinde bulunduğu durum
değerlendirildiğinde; yoksulluğa, işsizliğe ve toplumsal dışlamaya sürüklenen, maddi, fiziksel,
ruhsal ya da duygusal, bilişsel yoksunluk, kişiler arası ilişki yoksunluğu, fırsat yoksunluğu,
bireysel haklar yoksunluğu vb. sorunlarla karşı karşıya kalan nüfus grupları arasında engelliler
önemli bir yer tutmaktadır. Yalnızca toplumumuzda değil, tüm dünya genelinde engelliler,
ayrımcı tutumlara ve engellere maruz kalan cinsiyet ayrımından sonra en büyük azınlık
grubunu oluşturmaktadır. Bu grubun azınlık topluluklar içindeki oranı 1/10’dan fazladır.
Toplumlardaki hizmetlerin ve düzenlemelerin engelli olmayan çoğunluğa göre yapılması
nedeniyle, bu grubun ayrımcılıkla karşılaştığı, toplum dışına itildiği ve böylece insan
olmalarının getirdiği haklarını kullanmalarının engellendiği ve haklarının ihlal edildiği görüşü
günümüzde giderek ağırlık kazanmaktadır.
Engellilere karşı ayrımcılığın en sık görüldüğü alanlar eğitim, istihdam, kamu
hizmetleri, ulaşım, iletişim, eğlenme-dinlenme olanakları, örgütlenme, sağlık hizmetleri gibi
alanlardır. Ayrımcılık sonucu engelliler diğer insanların sahip olduğu fırsat ve olanaklardan
eşit düzeyde yararlanamamaktadırlar.
Günümüzde engellilere yönelik dolaylı veya doğrudan yapılan bu ayrımcılık
yadsınamaz boyutlardadır. Engelliler tam eşitliğe ve ilerlemeye ulaşmada engellerle
karşılaşmaktadırlar. Toplumun bakış açısındaki olumsuzluklar nedeniyle engelli bireylere,
engelli olmayan bireylere nazaran daha az olanaklar tanınmakta, bu bakış açısı zaman zaman
“sağlamlar bitti de sıra engellilere mi geldi” şeklinde ifade bile bulabilmektedir.
Ayrımcılık bilinçli veya bilinçsiz olarak düşüncelerde, bakış açısında ortaya çıkmakta,
herhangi bir hizmetin, yapılaşmanın planlanmasının, götürülmesinin engelli olmayan
bireylere göre yapılması ile somut sonuçlara ulaşmaktadır. Burada bir okulun, hastanenin
inşasındaki bakış açısından, ulaşım sisteminin engelliler için ulaşılmazlığı, ders programlarının
hazırlanması, öğretmenlerin yetiştirilmesinde yalnızca engelli olmayan bireylerin göz önüne
alınması, işverenlerce aynı nitelikte olmalarına rağmen engelli olmayan bireylerin tercih
edilmesi gibi bir çok alanda bilerek veya bilmeyerek dolaylı veya doğrudan engelliler
dışlanmakta, yok sayılmakta, ayrımcılığa maruz kalabilmektedirler. Toplumun genelindeki
engelli olmayan bireylerin lehindeki yerleşik tercih, engelli bireylerin ihmaline, sömürüsüne
yol açmakta ve sonuçta engelli bireylerin statüsünü düşürmektedir. 10
Bireyin sosyal statü sahibi olması, topluma tam katılımı, tüketici olmaktan çıkıp
üretken olmasına bağlıdır. Bu üretkenlik ruhsal durumları nedeniyle engelli vatandaşlarımız
için ayrı bir önem taşır. Bize düşen, onların toplumsal yaşama tam katılımını sağlamak
yolunda üzerimize düşen vazifeleri yerine getirmek ve gerekli hassasiyeti göstermektir.
10
Aysoy, Dr.Mehmet, http://www.tsd.org.tr/content/view/575/1408/
29

30. KAYNAKLAR
1.Makaleler / Araştırmalar
AYSOY, Mehmet
“Sosyal Model ve Engellilere Yönelik Ayrımcılığın Önlenmesi”
“Ülkemizde Engellilik ve Sosyal Politika”
TUFAN, İsmail
Türkiye Engelliler Araştırması 2002 İkincil Analizi, 2006, Ankara
T.C. Başbakanlık Engelliler İdaresi Başkanlığı,
Engelsiz Türkiye Projesi, 2007
2.Web Siteleri
http://www.engelliler.net/
http://www.hayatadahiliz.biz/
http://www.ozida.gov.tr/
http://www.tsd.org.tr/
30

31. EKLER
ANKET: Engelliler Hakkında Ne Biliyoruz?
1. Engelli insan deyince aklınıza ilk olarak ne geliyor?
2. Toplum içinde engelli olarak yaşayan insanların sizce ne gibi büyük sorunları
var?
3. Hangi alanların özel olarak engellilere ayrıldığını biliyor musunuz ? Bu alanları
kendi çıkarlarınız doğrultusunda kullanıyor musunuz?
4. Engellilere ayrılmış bir bölgenin-yapının, engelsiz biri tarafından kullanıldığına
şahit olduğunuzda onu uyarıyor musunuz?
5. Engellilere ait yerleri (engelli asansörü, engelli tuvaleti, engelliler için ayrılmış
otopark) engeli olmayan insanların kullanmasının bir cezası olup olmadığı
hakkında fikriniz var mı?
6. Engelli bir insanla aynı (iş, okul, restaurant ve diğer iç ve dış mekanlar)
ortamda bulunmanın sizce bir zorluğu var mı? Varsa neler?
7. Engelli insanların yaşayabilmesi için onlara uygun ayrı yapıların olmasını mı
tercih edersiniz, yoksa ortak kullanım alanlarının kullanılmasını mı?
31