Presentatie 3, gegeven op de studiedag over archeologisch syntheseonderzoek ...
Landschapscontactdag 2013
1. Heide, bos en varkens
Landbouw en landschap in het Bulskampveld (sinds 1750)
Achtste Landschapscontactdag, Melsele, 4 oktober 2013
Brecht Demasure (CAG)
Yves Segers (CAG & ICAG, KU Leuven)
2. Inhoudsopgave
• Opzet
• Landbouw, landgebruik en landschap in het
Bulskampveld
• 1. Ontginning BKV in ME
• 2. Een stabiel landschap (1300-1750)
• 3. Ontginning BKV vanaf 1750
• 4. Traditionele landbouw tot 1880
• 5. Landbouw en landschap in transitie (1880-1950)
• 6. Schakel in de voedselketen (1950-2010)
• Conclusie
• Beknopte bibliografie
3. Opzet
Historische studie op vraag van provincie WVL
Hoe evolueert BKV op vlak van landbouw en
landschap?
Focus op landgebruik, lange termijn analyse
Welke sporen nu nog zichtbaar?
Oplijsting kennisbronnen
Synthese kennis
Suggesties verder onderzoek en (publieks)ontsluiting
Gebundeld in rapport (www.hetvirtueleland.be)
5. Landbouw in het Bulskampveld
Een typisch beeld van het Landschapspark Bulskampveld: gaspeldoorn, varkensbedrijf, dreef en akker voor maïsteelt (Sint-
6. 1. Ontginning BKV in ME
Loofbos, heidevegetatie
Toename bevolking ontginning: akkerland
rond dorpskernen
Stimulans graven van Vlaanderen
Abdijen Sint-Pieters, Sint-Baafs, Ter Doest
13de
eeuw crisis: ontginningen vallen stil
Kliplo, Hulstlo, Schuurlo…
8. 1. Ontginning BKV in ME
Drieslagstelsel op kouters (buiten LSP BKV)
Braak, wintergraan en zomergraan
Gerst als pioniersgewas voor ontginning
Ontginning zowel akkerland als grasland
Gebruik heide en bos
Brand- en sprokkelhout, afgestoken graszoden (plaggen),
gagel, weiden van vee, biezen (twijgen) voor bezems,
stroperij
Ontstaan van vijvers voor zoetwatervis
9. 2. Een stabiel landschap (1300-
1750)
1350-1750: weinig ontginningen ondanks
pogingen
Oa Jezuïeten, verpachte hoeves, proosdij Hertsberge
Verdere exploitatie visvijvers met karperteelt
Invloed oorlogen
BKV: Veldgebied met veldvijvers omringd door
bos en akkerland
12. 3. Ontginning BKV vanaf 1750
Herstel en rust tijdens Oostenrijkse Periode
Demografische groei vraag naar cultuurgrond
Fiscale maatregelen om ontginningen interessant
te maken (ook na Maria-Theresia)
Wetenschappelijke aanpak
Ontginningsmethode F. Werrebrouck
Massale ontginning van heide naar akkerland en
vooral bosgrond
BKV: 1500 ha bos in 1777, 6300 ha in 1861
Constructie- en sprokkelhout
13. 3. Ontginning BKV vanaf 1750
Ontginning vanuit kastelen en kasteelhoeves
onder impuls van grootgrondbezitters
Wildenburg, Schuurlo, Reigerlo, Hooggoed…
Lippensgoed (Malfait)
Ontstaan van dorpen en parochies als
Hertsberge, Doomkerke, Sint-Maria-Aalter…
Ontginningsdreven zichtbaar in landschap
Witte hoevetjes landarbeiders
16. Ontwikkeling boomkweeksector
Zanderige bodem en mild klimaat
Link met kastelen en ontginningshoeves
Hoveniers zorgden voor onderhoud bos
Boom- en tuinliefhebbers (botanici)
Over baron de Serret: “…, has yielded a most healthful and luxuriant crop
of trees, many of them nine feet high in six years from the time being sown. Many
others flourishing plantations of different ages, ornament this ground; extensive
woods, also produced from the seed sown upon the pared and burned surface of the
waste land, which is the most certain and usual process.” (Radcliff, 1819)
Familiebedrijven: van vader op zoon
Vraag naar hout
17. 4. Traditionele landbouw tot
1880
Bevolkingsgroei, versnippering van de grond, hoge
pachtprijzen
Landbouwcrisis 1845-8
Misoogsten, voedselprijzen stegen, hongersnood, migratie VS
LT 1846 (BKV): verschillen inzake areaal akkerbouw,
bos en heide
Akkerbouw: rogge (+ boekweit) en aardappelen
Thomas Radcliff (1819)
Weinig tarwe, belangrijk aandeel vlas
Bremcultuur
20. 5. Landbouw en landschap in
transitie (1880-1950)
LT 1910 (BKV): overwicht akkerbouw maar
sterke stijging van het areaal grasland
Aandeel grasland neemt verder toe (1950)
Rogge- en aardappelteelt primeert (70 % cultuurareaal),
ook haver belangrijk, terugval vlasteelt
Bosareaal viel terug, boomkweek nam toe
Pachtstructuur: 25 % rechtstreeks door boer uitgebaat <-
> WVL: slechts 15 %
‘Agricultural Invasion’ + stijgende vraag vlees en
zuivel
Rol oorlogen: o.a. ontbossing
24. Aardappelrooier uit de jaren 1920, Doomkerke (Collectie Provinciaal Museum Bulskampveld)
25. 6. Schakel in de voedselketen
(1950-2010)
15 mei-tellingen 1980 en 2010 (BKV)
Areaal bouwland > grasland
Maïsteelt ging in BKV er sterk op vooruit (zowel
maïskorrel als voedermaïs)
• Link met intensieve niet-grondgebonden veeteelt (mest)
Tarwe voor het eerst belangrijker dan rogge
Aardappelteelt blijft belangrijk
Groenten in openlucht: verdubbeling areaal
27. 6. Schakel in de voedselketen
(1950-2010)
Veeteelt nam zeer sterk toe in BKV
‘Varkensstal van Vlaanderen’ (Ruiselede en Wingene)
Vb. Wingene 1950-80: aantal varkens x10 !!
Vanaf 1980: pluimveesector: aantal vleeskippen stijgt enorm
Runderteelt neemt ook toe, vooral gesitueerd in N-BKV
(historische link zuivelindustrie)
30. 6. Schakel in de voedselketen
(1950-2010)
Intensieve niet-grondgebonden veeteelt
Kleine oppervlakte
Hoge prijzen + veel vraag
Gevolgen voor het landschap
Schaalvergroting veeteeltbedrijven
Ook ruimtelijk: silo’s en stallen
Maar ook
Milieuproblemen
Veeziektes jaren 1990
31. 6. Schakel in de voedselketen
(1950-2010)
Ontwikkeling van de agro-industrie
Vestiging van veevoederfabrikanten (Depré, Scherrens)
Slachthuizen (vb. Ruiselede)
Suikers Lebbe (Oostkamp)
Groei en bloei boomkweeksector
Boomkwekerijen, bossen, houthandel
Lattenklieverij, hout- en meubelfabrieken
Jaren 2000: inzetten op duurzame landbouw
(milieu, gewasbescherming, integratie,
landbouwverbreding, thuisverkoop, educatie…)
32. 6. Schakel in de voedselketen
(1950-2010)
Evolutie van het landschap (1904-1980-2004)
Sint-Pietersveld Ruiselede (‘Recollecting
Landscapes’)
34. Conclusie
Evolutie van arme heidegrond naar
hoogintensieve landbouw
Bebossing heide (link boomkwekerijen)
Akkerbouw tot eind 19de
eeuw belangrijk
BKV als plaats van vernieuwing: zuivelsector
Daarna veeteelt: areaal grasland stijgt
Intensieve veeteelt: toename akkerbouw
(voedergewassen)
Consequenties voor het landschap
35. Linksboven: intensieve rundveehouderij, rechtsboven: boomkwekerij,
linksonder: kleinfruitteelt, rechtsonder: intensieve varkensteelt met akkerland voor maïsteelt
36. Beknopte bibliografie
Andries J., ‘Notice sur la grande bruyère flamande de Bulscamp, ou itinéraire de Walter de Marvis, évêque
de Tornai, fixant, en 1242, les limites d’un grand nombre de paroisses touchant à cette bruyère; avec une
carte’, in: Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis te Brugge, 17 (1864-1865), pp. 271-330.
Daels L., ‘Landschapsontwikkeling in en rond het voormalige Bulskampveld’, in: Tijdschrift van de Belgische
Vereniging voor Aardrijkskundige Studies, 31 (1962), pp. 191-228.
De Brabandere R., ‘De ontginningsgeschiedenis van het Bulskampveld en het Sint-Pietersveld’, in: R. De
Brabandere, M. Delange en I. Gryspeerdt red., Wreeck geen quaedt, maer dwing tot goed: het Sint-
Pietersveld, kruispunt van historische en maatschappelijke ontwikkelingen in Vlaanderen, Tielt, 1999, pp.
14-45.
Demasure, B., Evolutie van de landbouw in het Landschapspark Bulskampveld. Vooronderzoek, Leuven
(Centrum Agrarische Geschiedenis), 2013.
Lambert C. red., Landbouw en agrarisch erfgoed in Beernem, Open Monumentendag Vlaanderen 2010.
Gemeente Beernem, Beernem, 2010.
Leplae E., ‘Les oeuvres agricoles d’Oostkamp’, in: Revue Générale Agronomique de Louvain, 6 (1897), pp.
266-270; 308-315.
Radcliff T., A report on the Agriculture of Eastern and Western Flanders, Londen, 1819, pp. 128-136.
Segers Y. en Van Molle L. red., Leven van het land: boeren in België, 1750-2000, Leuven, 2004.
Vanbelleghem D., ‘Van boerenstiel naar agro-economie’, in: P. Uyttenhove red., Recollecting Landscapes.
Herfotografie, geheugen en transformatie 1904-1980-2004, Gent, 2006, pp. 253-271.
Vlamynck J., ‘Boomkwekerijen te Beernem’, in: Bos en Beverveld, 11 (1977), pp. 110-115.