Op het eerste gezicht lijken winststreven en erfgoedwerking niet met elkaar te combineren. Het aantal privébedrijven die over een historische collectie beschikken en deze op regelmatige basis openstellen voor het grote publiek is op twee handen te tellen. Desalniettemin zijn er veel meer bedrijven - en dit zowel grote als kleine - die een schat aan industrieel-archeologische relicten in huis hebben: archiefdocumenten, machines, artefacten... Omdat hun focus nu eenmaal op de productie- en verkoopcijfers ligt, hebben de meeste ondernemers nauwelijks of geen oog voor hun historisch patrimonium. Doorgaans ontbreekt het hen ook aan de nodige expertise om dit te bewaren, te ontsluiten en te presenteren. Tijdens deze voordracht tracht de spreker ook een ander verhaal te laten horen. Hij gaat op zoek naar enkele witte raven die er toch in slagen om innovatie en goede bedrijfsresultaten te combineren met een actief en publieksvriendelijk erfgoedbeleid. Hij tracht te achterhalen waaruit hun collecties bestaan, hoe zij deze valoriseren en welke ideeën hen daarbij drijven. Tot slot probeert hij ook enkele pijnpunten te formuleren waarmee deze bedrijven geconfronteerd worden bij hun erfgoedwerking.

1. Bedrijven en hun erfgoed:
een liefdevolle relatie?

2. Bedrijfserfgoed
Materieel
Onroerend
•
•
•
•
•
Magazijnen
Fabrieksgebouwen
Woonwijken
Landschappen
…
Immaterieel
Roerend
•
•
•
•
•
•
Bedrijfsarchieven
Handwerktuigen
Machines
Geproduceerde goederen
Bedrijfsbibliotheek
…
• Knowhow
• Persoonlijke
verhalen

4. Witte raven
Nestplaats
Alcatel-Lucent
Antwerpen
Anthony Juweliershuis
Antwerpen
Augustijns Keukens
Wuustwezel
Bocholter brouwerijmuseum
Bocholt
De Beukelaer
Antwerpen
De Halve Maan
Brugge
D’Iereren Auto
Elsene
Impermo
Sint-Truiden
Katoen Natie
Antwerpen
Konhef
Antwerpen
Naessens Willy
Kluisbergen
Strobbe Drukkerij
Izegem
Stukwerkers Havenbedrijf
Gent

5. Wie zijn ze?
- Bedrijven met een ‘rijke’ geschiedenis
→ met een ‘eigen’ verhaal
→ met een ‘eigen’ historische collectie

7. Wie zijn ze?
- Familiebedrijven
→ Daadkrachtig bestuur: snel, kordaat, compromisloos, met een visie

9. Wie zijn ze?
- Bedrijven met een lokale verankering
→ bedrijven gebonden aan een bepaalde streek of regio

11. Wie zijn ze?
- Bedrijven met een artisanaal / ambachtelijk karakter
→ ‘op grootmoeders wijze’

13. Wie zijn ze?
- Financieel gezonde bedrijven
- Bedrijven die over opslagruimte beschikken

14. Wat drijft hen?
Persoonlijke interesse voor erfgoed
→ Erfgoed als ‘hobby’

16. Wat drijft hen?
- Persoonlijke betrokkenheid bij ‘eigen’ erfgoed
→ trots op ‘eigen’ bedrijf, ‘eigen’ beroep, ‘eigen’ regio
→ zowel bij de bedrijfsleiding als bij de werknemers
→ concrete aanleiding: jubileum, toevallige vondst, …

18. Wat drijft hen?
- Commerciële redenen
→ Reclame en klantenattractie

20. Wat drijft hen?
- Commerciële redenen
→ Imagebuilding: authenticiteit, expertise, legitimiteit, vertrouwen, ...

21. Juweliershuis Anthony

22. Wat drijft hen?
- Commerciële redenen
→ Decoratief materiaal

24. Wat drijft hen?
- Commerciële redenen
→ Didactisch materiaal

28. Wat drijft hen?
- Erfgoed als ‘visitekaartje’
→ kennismakingsrondleiding voor nieuw personeel en nieuwe klanten
→ prestige

30. Pijnpunten?
erfgoed ≠ core business !!!
- Geen erfgoedbeleid
→ geen ‘interesse’
→ erfgoed staat de ‘vooruitgang’ in de weg…
→ geen ‘besef’
→ geen ‘tijd’
→ geen ‘geld’
→ geen ‘expertise’
→ geen ‘plaats’
→ geen ‘doordachte’ selectie: willekeur en toeval bepalen wat bewaard blijft

31. Een ‘geluk’ bij een ‘ongeluk’…

32. Een ‘geluk’ bij een ‘ongeluk’…

33. Pijnpunten?
- Schaalvergroting en globalisering van de bedrijven
→ steeds meer fusies, overnames, naamsveranderingen, …
→ complexe bedrijfsstructuren
→ geografische versnippering van de bedrijfsactiviteiten
→ loslaten van de lokale ‘roots’

35. Het geografische
actieterrein van
de Katoen NatieGroep

36. Pijnpunten?
- Schaalvergroting van het erfgoed
→ omvangrijke archieven
→ gigantische bedrijfsinstallaties en werktuigen

38. Groot, groter, grootst!

39. Pijnpunten?
- Investeren in roerend en immaterieel erfgoed is fiscaal niet
interessant ↔ investeren in gebouwen en kunst
- Eigendomsrechten niet altijd duidelijk: bedrijfsbezit, particulier
bezit of v.z.w.-bezit?
- Voordelen v.z.w.:
→ Aanvragen van ‘culturele’ subsidies
→ Werken met vrijwilligers
→ Neutraliteit

40. Maritiem & Logistiek Erfgoed
v.z.w

41. Pijnpunten?
- Weinig tot geen wettelijke beschermingsmaatregelen
→ enkel voor ‘monumenten’ en (semi-) dynamische archieven
→ weinig tot geen controle?
→ weinig doeltreffende sanctionering?
- Geen wettelijke dwangmaatregelen m.b.t. openbaarheid van de
erfgoedcollectie
→ een ‘transparante’ bedrijfsvoering ↔ een beleid van ‘geheimhouding’
- Onzeker karakter van een bedrijfsvisie
→ Bestendige afhankelijkheid van de ‘goodwill’ van het management
→ Nieuwe bazen, nieuwe wetten!

42. Behoeften
1) In kaart brengen van de verschillende bedrijven die over roerend en
immaterieel erfgoed beschikken
→ actief opsporen ↔ afwachtend
→ op regelmatige basis ↔ éénmalig
2) Opmaken van een ‘erfgoedfiche’ per bedrijf
→ beschrijving van de collectie
→ beschrijving van de ‘pijnpunten’
3) Bedrijven aansporen tot het voeren van een ‘erfgoedbeleid’
→ sensibiliseren
→ adviseren
→ doorverwijzen
→ publiek-private samenwerking (aanbieden van depotruimte, knowhow, …)
4) Actief registreren van immaterieel erfgoed
→ oude ambachten en technieken
→ persoonlijke verhalen van bedrijfsleiders en werknemers

43. Besluit
Bedrijven en hun erfgoed. Een liefdevolle relatie?
Een kwestie van:
- Bewustwording
- Persoonlijke goodwill, interesse en of beroepstrots
- Financiële en commerciële redenen
- Tijd
- Beschikbare ruimte en kapitaal
- Eigen expertise
- Actieve sensibilisering en begeleiding
- Vertrouwen in de overheid / publieke partners