การดูแลรักษาโรคเบาหวานด้วยภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้าน
•
6 likes•7,435 views
การดูแลรักษาโรคเบาหวานด้วยภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้าน แหล่งข้อมุล http://www.dtam.moph.go.th/images/book_picdata/Diabetes-INDI.pdf
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Viewers also liked
Viewers also liked (20)
Similar to การดูแลรักษาโรคเบาหวานด้วยภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้าน
Similar to การดูแลรักษาโรคเบาหวานด้วยภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้าน (20)
More from Utai Sukviwatsirikul
More from Utai Sukviwatsirikul (20)
การดูแลรักษาโรคเบาหวานด้วยภูมิปัญญาการแพทย์พื้นบ้าน
- 2. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน การดูแลรักษาโรคเบาหวาน ดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน ภายใต โครงการสงเสริมและพัฒนากระบวนการจัดการ และดูแลสุขภาพชุมชน ดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน โดย á¾· Â á ¼ ¹ä ·  á Å Ð ¡ Ò Ã ¡Òà ¾·Â · Ò§ àÅ× Í ¡ ·Ã Ç § Ê Ò ¸ ÒóÊØ¢ ¡ÃÁ¾Ñ ²¹Ò ¡ÃÐ á สำนักการแพทยพื้นบานไทย กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข ก
- 3. สำนักแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน การดู การแพทยพื้นบานไทย ที่ปรึกษา แพทยหญิงวิลาวัณย จึงประเสริฐ นายแพทยสญชัย วัฒนา นายแพทยประพจน เภตรากาศ ผูเขียน รุจินาถ อรรถสิษฐ บรรณาธิการบริหาร เสาวณีย กุลสมบูรณ คณะบรรณาธิการ รุจินาถ อรรถสิษฐ พ.ท.หญิง สุวิไล วงศธีระสุต อรจิรา ทองสุกมาก สิริรักษ อารทรากร กมลทิพย สุวรรณเดช ภราดร สามสูงเนิน อรพินท ครุฑจับนาค จัดพิมพโดย สำนักการแพทยพื้นบานไทย กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข 0-2591-7808 Website : http://www.dtam.moph.go.th พิมพครั้งแรก เมษายน 2553 พิมพครั้งที่สอง พฤษภาคม 2554 สนับสนุนการจัดพิมพโดย กองทุนภูมิปญญาการแพทยแผนไทย พิมพที่ บริษัท สามเจริญพาณิชย (กรุงเทพ) จำกัด ขอมูลทางบรรณานุกรม หอสมุดแหงชาติ รุจินาถ อรรถสิษฐ การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน กรุงเทพฯ บริษัท สามเจริญพาณิชย (กรุงเทพ) จำกัด จำนวน 196 หนา 1. เบาหวาน 2. ภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน ISBN 978-616-11-0316-3 ข
- 4. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน คำนำ การดูแลผูปวยเรื้อรังตองสนใจปญหาสุขภาพในหลายมิติ ทั้งกาย ใจ สังคม และ มิติทางจิตวิญญาณ เพราะผูที่เกี่ยวของ อันประกอบดวยผูปวย ญาติ แพทยและนักวิชาชีพ ดานสุขภาพ ที่ทำหนาที่ดูแลผูปวยเรื้อรัง ตองเผชิญสถานการณดานความทุกขของผูปวย และญาติ ซึ่งผูปวยและญาติจะพยายามแสวงหาวิธีการตาง ๆ ที่สามารถตอบสนองความ จำเปนและสภาวะการเจ็บปวยได การจัดการความรูเรื่องการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน ทำใหไดเรียนรู เกี่ยวกับ 1) การดูแลรักษาเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบานของ ภาคประชาชน 2) การดู แ ลรั ก ษาเบาหวานของหมอพื้ น บ า น 3) การใช ป ระโยชน จ าก ภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน ของสถานบริการสาธารณสุข ทั้งมิติ การดูแลรักษาและ การปองกัน และ 4) องคความรูจากการศึกษาวิจัยสมุนไพรพื้นบานและขาว ที่มีสรรพคุณใน การรักษาเบาหวาน ความรูทั้งสี่ประเด็นดังกลาว ทำใหเขาใจสถานการณที่เกี่ยวของกับการพัฒนา แนวทางการสงเสริมการใชประโยชนจากภูมิปญญาการแพทยพื้นบานในการดูแลเบาหวาน ทั้งในระดับบุคคลคือ ผูปวยเบาหวานหรือกลุมเสี่ยง และสถานบริการสาธารณสุข รวมถึง การพัฒนาตอยอดในลักษณะของงานวิจัยตอไป กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก ขอขอบคุณ อาจารยรุจินาถ อรรถสิษฐ ที่ไดกรุณาศึกษาวิจัยงานเรื่องนี้ และหวังเปนอยางยิ่งวาผูอานคงจะไดรับสาระ ความรูจากงานวิชาการนี้ และมีแรงบันดาลใจในการสานตอการใชประโยชนในการดูแล ปญหาเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน ตอไป แพทยหญิงวิลาวัณย จึงประเสริฐ อธิบดีกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก ค
- 5. สำนักการแพทยพื้นบานไทย สารบัญ หนา คำนำ ค คำเกริ่นนำ ฎ บทคัดยอสำหรับผูบริหาร ฐ บทที่ 1 บทนำ 3 1. หลักการและเหตุผล 3 2. วัตถุประสงค 4 3. วิธีการศึกษา 4 4. ผลที่คาดวาจะไดรับ 6 บทที่ 2 การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น / การแพทยพื้นบาน 9 ของภาคประชาชน 1. ความเชื่อและความตองการของผูปวยเบาหวาน 9 2. การแสวงหาทางเลือกเพื่อดูแลรักษาตนเองของผูปวยเบาหวาน 10 2.1 มุมมองและพฤติกรรมดูแลรักษาตนเองของผูปวยเบาหวาน 10 2.2 มุมมองและพฤติกรรมการแสวงหาการดูแลแบบเสริมของผูปวยเบาหวาน 14 (1) การแสวงหาและการใชระบบการดูแลสุขภาพแบบผสมผสานของ 15 ผูปวยเบาหวาน (2) เหตุผลและสัดสวนการใชสมุนไพรของผูปวยเบาหวาน 17 (3) ลักษณะการใชสมุนไพรของผูปวยเบาหวาน 24 (4) คาใชจายของการใชสมุนไพร 25 (5) ผลและความผิดปกติในการใชสมุนไพร 26 3. กรณีศึกษาของผูปวยเบาหวานที่เปนตนแบบของการดูแลรักษาตนเอง 26 กรณีศึกษาที่ 1 คุณสุภาณี อภิญญากุล จังหวัดนครศรีธรรมราช 26 ง
- 6. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน กรณีศึกษาที่ 2 คุณนอม ทองทา จังหวัดสระแกว กรณีศึกษาที่ 3 คุณสมบูรณ อุทก จังหวัดอุทัยธานี กรณีศึกษาที่ 4 คุณธีรารัตน สิทธิยศ จังหวัดเชียงราย กรณีศึกษาที่ 5 คุณศรีเรือน โกศิลป จังหวัดเชียงราย 4. การดูแลรักษาตนเองของชมรมและเครือขายผูปวยเบาหวานในชุมชน กรณีศึกษาที่ 1 รูปแบบการเสริมสรางพลังอำนาจแบบกลุมของกลุม ผูปวยเบาหวาน โรงพยาบาลสวรรคประชารักษ จังหวัดนครสวรรค กรณีศึกษาที่ 2 เครือขายชมรมเบาหวาน เครือขายบริการปฐมภูมิเมือง โรงพยาบาลพุทธชินราช จังหวัดพิษณุโลก ทองถิ่น / การแพทยพื้นบาน บทที่ 3 การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองทิ่นการแพทยพื้นบาน 1. สถานการณและการกระจายตัวของหมอพื้นบานที่มีประสบการณดูแล รักษาโรคเบาหวาน 2. บทบาทและองคความรูของหมอพื้นบานที่ดูแลรักษาโรคเบาหวาน 2.1 บทบาทของหมอพื้นบานที่ดูแลรักษาโรคเบาหวาน 2.2 ความเชื่อเกี่ยวกับโรคเบาหวาน 2.3 การตรวจและการวินิจฉัยโรค 2.4 วิธีการรักษาโรคเบาหวาน 2.5 การติดตามผลการรักษาโรค 3. กรณีศึกษาหมอพื้นบานที่มีประสบการณการดูแลรักษาโรคเบาหวาน กรณีศึกษาที่ 1 หมอนวล พิชคำ จังหวัดเชียงราย กรณีศึกษาที่ 2 หมออุน ณ นาน จังหวัดเชียงราย กรณีศึกษาที่ 3 หมอสม ทาวอาวาท จังหวัดเชียงราย กรณีศึกษาที่ 4 หมอสายยน ใหญกระโทก จังหวัดสระแกว กรณีศึกษาที่ 5 หมอคำปุน มุละสีวะ จังหวัดยโสธร กรณีศึกษาที่ 6 หมอบุญถม ชุมอักษร จังหวัดตรัง กรณีศึกษาที่ 7 หมอจิต บุญเลื่อง จังหวัดตรัง หนา 29 30 31 32 34 37 38 45 46 47 47 47 48 48 49 50 50 52 53 54 57 59 61 จ
- 7. สำนักการแพทยพื้นบานไทย หนา 65 บทที่ 4 องคความรูจากการศึกษาวิจัยสมุนไพรพื้นบานและขาวที่มี สรรพคุณรักษาโรคเบาหวาน 1. องคความรูจากการศึกษาวิจัยสมุนไพรเดี่ยวที่มีสรรพคุณรักษาโรคเบาหวาน 65 2. องคความรูจากการศึกษาวิจัยสมุนไพรตำรับที่มีสรรพคุณรักษาโรคเบาหวาน 89 3. องคความรูจากการศึกษาวิจัยขาวที่มีสรรพคุณตอการควบคุมโรคเบาหวาน 94 บทที่ 5 การปองกันและดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น / 101 การแพทยพื้นบานในระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ 1. ความหมายของโรคเบาหวาน 101 2. สถานการณโรคเบาหวาน 102 3. การดูแลรักษาโรคเบาหวานในระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ 103 4. กรณีศึกษาของโรงพยาบาลชุมชนที่มีการดูแลรักษาโรคเบาหวาน 106 ดวยภูมิปญญาทองถิ่น / การแพทยพื้นบาน กรณีศึกษาที่ 1 โรงพยาบาลเทิง อำเภอเทิง จังหวัดเชียงราย 107 กรณีศึกษาที่ 2 โรงพยาบาลวังน้ำเย็น อำเภอวังน้ำเย็น จังหวัดสระแกว 110 กรณีศึกษาที่ 3 โรงพยาบาลกุดชุม อำเภอกุดชุม จังหวัดยโสธร 113 กรณีศึกษาที่ 4 โรงพยาบาลหวยแถลง อำเภอหวยแถลง 115 จังหวัดนครราชสีมา กรณีศึกษาที่ 5 ศูนยสุขภาพชุมชนตาป จังหวัดสุราษฎรธานี 115 บทที่ 6 แนวทางการประยุกตใชภูมิปญญาทองถิ่น / การแพทยพื้นบาน 121 ในการดูแลรักษาโรคเบาหวาน 1. ดานนโยบาย 122 2. ดานปฏิบัติการ 123 3. ดานวิชาการ 124 ฉ
- 8. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน หนา 129 143 บรรณานุกรม ภาคผนวก 1 รายงานการสัมภาษณผูเชี่ยวชาญเกี่ยวกับงานวิจัยสมุนไพร เพื่อรักษา โรคเบาหวาน (28 พฤษภาคม 2552) รองศาสตราจารยรุงระวี เต็มศิริกฤษกุล ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล ภาคผนวก 2 151 รายงานการสัมมนาระดมสมอง เรื่อง การดูแลผูปวยเบาหวาน ดวยภูมิปญญาทองถิ่น / การแพทยพื้นบาน ภาคผนวก 3 160 แบบสัมภาษณ ช
- 9. สำนักการแพทยพื้นบานไทย สารบัญภาพ รูปภาพที่ 1 รูปภาพที่ 2 รูปภาพที่ 3 รูปภาพที่ 4 รูปภาพที่ 5 รูปภาพที่ 6 รูปภาพที่ 7 รูปภาพที่ 8 รูปภาพที่ 9 รูปภาพที่ 10 รูปภาพที่ 11 รูปภาพที่ 12 รูปภาพที่ 13 รูปภาพที่ 14 รูปภาพที่ 15 รูปภาพที่ 16 รูปภาพที่ 17 รูปภาพที่ 18 รูปภาพที่ 19 รูปภาพที่ 20 รูปภาพที่ 21 ซ หนา กลุมผูปวยเบาหวาน 11 กลุมผูปวยเบาหวาน 11 กลุมผูปวยเบาหวาน 15 ยาสมุนไพรเดี่ยวรักษาเบาหวาน 18 ยาสมุนไพรแฮมรักษาเบาหวาน 25 คุณสุภาณี อภิญญากุล ผูปวยเบาหวานตนแบบจังหวัดนครศรีธรรมราช 27 คุณนอม ทองทา ผูปวยเบาหวานตนแบบจังหวัดสระแกว 29 คุณธีรารัตน สิทธิยศ ผูปวยเบาหวานตนแบบจังหวัดเชียงราย 31 หมอพื้นบานรักษาเบาหวานดวยยาสมุนไพรพื้นบาน 47 ยาสมุนไพรพื้นบานรักษาเบาหวาน 47 หมอนวล พิชคำ หมอสมุนไพรพื้นบานรักษาเบาหวาน 50 ยาสมุนไพรพื้นบานของหมอนวล พิชคำ 50 หมอสายยน ใหญกระโทก หมอสมุนไพร จังหวัดสระแกว 55 ยาสมุนไพรพื้นบานของหมอสายยน ใหญกระโทก 55 หมอคำปุน มุละสีวะ หมอสมุนไพรรักษาเบาหวาน 58 ยาสมุนไพรพื้นบานรักษาเบาหวานของหมอคำปุน มุละสีวะ 58 ยาสมุนไพรพื้นบานรักษาเบาหวาน 60 ยาสมุนไพรพื้นบานรักษาเบาหวาน 60 กะเพรา 68 68 ใบกะเพรา ชาพลู 70
- 10. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน รูปภาพที่ 22 รูปภาพที่ 23 รูปภาพที่ 24 รูปภาพที่ 25 รูปภาพที่ 26 รูปภาพที่ 27 รูปภาพที่ 28 รูปภาพที่ 29 รูปภาพที่ 30 รูปภาพที่ 31 รูปภาพที่ 32 รูปภาพที่ 33 รูปภาพที่ 34 รูปภาพที่ 35 รูปภาพที่ 36 รูปภาพที่ 37 ใบชาพลู ตำลึง ใบแกของตำลึง บอระเพ็ด เถาบอระเพ็ด มะตูม มะระขี้นก ผลสดของมะระขี้นก อินทนิลน้ำ ใบอินทนิลน้ำ ตนอบเชย เปลือกอบเชย แกนของแฮม ยาสมุนไพรพื้นบานรักษาเบาหวาน กลุมผูปวยเบาหวาน โรงพยาบาลชุมชนเทิง จังหวัดเชียงราย ยาสมุนไพรแบบตำรับรักษาเบาหวาน โรงพยาบาลชุมชนเทิง จังหวัดเชียงราย รูปภาพที่ 38 โรงพยาบาลชุมชนวังน้ำเย็น จังหวัดสระแกว มีการใชแพทยแผนไทยรักษาเบาหวาน รูปภาพที่ 39 ยาสมุนไพรตำรับรักษาเบาหวาน โรงพยาบาลชุมชนวังน้ำเย็น จังหวัดสระแกว รูปภาพที่ 40 ยาชงชาพลูรักษาเบาหวานของ โรงพยาบาลชุมชนกุดชุม หนา 70 73 73 75 75 77 79 79 82 82 84 84 87 94 108 108 111 111 113 ฌ
- 11. สำนักการแพทยพื้นบานไทย สารบัญตาราง ตารางที่ 1 ตารางแสดงงานศึกษาวิจัยเกี่ยวกับลักษณะการใชและ ชนิดของสมุนไพร/ยาจากสมุนไพร เพื่อการดูแลตนเองแบบเสริม ในผูปวยเบาหวาน 7 เรื่อง ญ หนา 19
- 12. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน คำเกริ่นนำ สำนักการแพทยพื้นบานไทย มีภารกิจในการสรางองคความรูภูมิปญญาการแพทย พื้นบาน สงเสริมและประยุกตใชภูมิปญญาการแพทยพื้นบานไดอยางมีประสิทธิผลและ ปลอดภัยเพื่อการดูแลรักษาสุขภาพและความเจ็บปวยของคนไทย และใน พ.ศ. 2552 ไดมี การดำเนินงานโครงการสงเสริมและพัฒนากระบวนการจัดการและดูแลสุขภาพชุมชนดวย ภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน โดยมีการจัดการความรูและสงเสริมการปฏิบัติการเกี่ยวกับ ภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน 4 เรื่อง คือ การดูแลรักษาอัมพฤกษ อัมพาต สัตวพิษกัด –งู กั ด โรคเบาหวาน และการดู แ ลสุ ข ภาพแม แ ละเด็ ก สำหรั บ รายงานการศึ ก ษานี้ เ ป น การจัดการความรูในโครงการเรื่อง การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทย พื้นบาน วัตถุประสงค คือ เพื่อศึกษาและวิเคราะหภูมิปญญาการแพทยพื้นบานในการดูแล โรคเบาหวาน สถานการณในการประยุกตใชภูมิปญญาการแพทยพื้นบานในการดูแลรักษา โรคเบาหวาน และเพื่อจัดทำขอเสนอแนะ/แนวทางในการประยุกตใชในอนาคต โดยมี การศึกษา 2 วิธี คือ การทบทวนวรรณกรรมและการศึกษาเชิงคุณภาพแบบกรณีศึกษา 4 จังหวัดใน 4 ภูมิภาค ผลการศึกษานี้จำแนกเปน 5 สวน ประกอบดวย สวนที่ 1 การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่นการแพทยพื้นบานของ ภาคประชาชน สวนที่ 2 การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยการแพทยพื้นบาน สวนที่ 3 การป อ งกั น และการดู แ ลรั ก ษาโรคเบาหวานด ว ยภู มิ ป ญ ญาท อ งถิ่ น / การแพทยพื้นบานในเครือขายการบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ สวนที่ 4 องคความรูจากการศึกษาวิจัยสมุนไพรพื้นบานและขาวที่มีสรรพคุณรักษา โรคเบาหวาน สวนที่ 5 ขอเสนอแนะเพื่อประยุกตใชภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบานในการ ดูแลรักษาโรคเบาหวาน ฎ
- 13. สำนักการแพทยพื้นบานไทย ผลการศึกษาครั้งนี้ทำใหเห็นถึงสถานการณที่ผูปวยเบาหวานประยุกตใชภูมิปญญา การแพทยพื้นบานในการดูแลรักษาตนเอง อันเปนการแสวงหาทางเลือกในการดูแลความ เจ็บปวยของตนเอง และไดตระหนักวา ประเทศไทยยังคงมีหมอไทยและหมอพื้นบานเปนที่ พึ่งดานสุขภาพของผูปวยเบาหวาน ตลอดจนศักยภาพของพืชสมุนไพรจำนวนมากที่ถูกใช ในการดูแลและรักษาโรคเบาหวานผานระบบบริการสุขภาพแบบปฐมภูมิ หมอไทยและ หมอพื้นบาน งานศึกษาที่เปนจุดเริ่มตนในการจัดการความรู และหากมีการทำงานที่ตอเนื่อง องคความรูจะไดรับการพัฒนาตอยอดที่ชัดเจนมากขึ้นและจะเปนประโยชนตอผูปวย เบาหวานตอไป คณะผูศึกษาขอขอบพระคุณกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก ที่สนับสนุนทุนการศึกษาครั้งนี้ และขอขอบพระคุณไปยังหองสมุดของหนวยงานภาครัฐ และสถาบันการศึกษาที่สนับสนุนการศึกษา ผูอำนวยการโรงพยาบาลชุมชน และผูปฏิบัติ งานดานการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลชุมชน 3 แหง คือ โรงพยาบาลกุดชุม จังหวัด ยโสธร โรงพยาบาลวังน้ำเย็น จังหวัดสระแกว โรงพยาบาลเทิง จังหวัดเชียงราย และ ศูนยสุขภาพชุมชนตาป จังหวัดสุราษฎรธานี หมอพื้นบานทุกทาน ผูปวยเบาหวาน และ ขอขอบพระคุณสำหรับความคิดเห็นทางวิชาการของ รองศาสตราจารยรุงรวี เต็มศิริฤกษกุล คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล อันทำใหผลการศึกษาครั้งนี้สมบูรณ และรอบดาน มากขึ้น รุจินาถ อรรถสิษฐ ฏ
- 14. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน บทคัดยอสำหรับผูบริหาร การศึกษา เรื่อง การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบานมี วัตถุประสงค 3 ขอ คือ (1) เพื่อศึกษาภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบานไทยในการดูแล รักษาโรคเบาหวาน (2) เพื่อทบทวนและวิเคราะหสถานการณการผสมผสานและประยุกตใช ภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบานในการปองกันและดูแลรักษาโรคเบาหวาน และ (3) เพื่อจัดทำแนวทางประยุกตใชภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบานในการปองกันและดูแล รักษาโรคเบาหวาน ดำเนินงานในเดือนมีนาคม – สิงหาคม พ.ศ. 2552 วิธีการศึกษามีการ ทบทวนวรรณกรรม การสั ม ภาษณ ภ าคสนามเพื่ อ ศึ ก ษาสถานการณ ก ารดู แ ลรั ก ษา โรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบาน 6 จังหวัด/ 4 ภูมิภาค การจัดเวที เสวนาและการวิเคราะหจัดทำเปนรายงานการศึกษา ผลการศึกษาจำแนกเปน 5 สวน คือ สวนที่ 1 การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบาน ของภาคประชาชน สังคมไทยมีแนวโนมของอัตราปวยจากโรคเบาหวานสูงอยางตอเนื่อง จากการ สำรวจสภาวะสุ ข ภาพอนามั ย ของประชาชนในการตรวจร า งกาย ครั้ ง ที่ 3 พบว า ในป พ.ศ. 2547 จำนวนผูปวยเบาหวานในประชากรไทย อายุ 15 ปขึ้นไป เทากับ 3.2 ลานคน ผูปวยเบาหวานรอยละ 48.54 ไดรับการวินิจฉัยและรักษาโรค และผูปวยเบาหวานรอยละ 12 ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดไดดี ขณะที่ผูปวยสวนใหญควบคุมระดับน้ำตาลไมไดและ มีภาวะแทรกซอน สำหรับกลุมเสี่ยงตอภาวะเบาหวานมีจำนวน 1.8 ลานคน ปจจัยเสี่ยงคือ การสูบบุหรี่ ความดันโลหิตสูง ภาวะน้ำหนักเกิน ระดับโคเลสเตอรอลในเลือดสูง ไมบริโภค ผั ก และผลไม ขาดการออกกำลั ง กาย การสำรวจกลุ ม เสี่ ย งยั ง ไม มี ก ารสำรวจลึ ก ถึ ง พฤติก รรมเสี่ ย งและป จ จัยเสี่ยง และนำขอมูลมาพัฒนาเปนโครงการดานการปอ งกัน เบาหวานอยางตอเนื่อง ฐ
- 15. สำนักการแพทยพื้นบานไทย ผูปวยเบาหวานมีความเชื่อดานสาเหตุ ดานปจจัยเสี่ยงและดานอาการโรคสอดคลอง กับขอเท็จจริงทางการแพทยแผนปจจุบัน สำหรับการรักษาโรค ผูปวยสวนใหญมีความเชื่อ ตอ การรั ก ษาโรคของการแพทย แผนปจจุบั นและยังคงเชื่อ วา สมุ นไพรและของรสขม สามารถรักษาเบาหวานได ผูปวยเบาหวานมีการแสวงหาและการดูแลรักษาสุขภาพแบบ ผสมผสาน โดยการใชระบบการแพทยแผนปจจุบันรวมกับระบบการดูแลรักษาสุขภาพแบบ สามัญชน (popular health care) จากงานศึกษาวิจัยพบวา ผูปวยเบาหวานประมาณ ร อ ยละ 40 โดยเฉลี่ ย มี ก ารใช ส มุ น ไพร ผลิ ต ภั ณ ฑ เ สริ ม อาหาร ยาจี น และการแพทย ทางเลือกแบบอื่นควบคูกับการใชการแพทยแผนปจจุบัน ปจจัยที่สงผลตอการใชสมุนไพร ของผูปวยเบาหวานมี 9 ปจจัย คือ (1) แรงสนับสนุนจากครอบครัวและเครือขายผูปวย เบาหวาน (2) ลักษณะความเจ็บปวย (3) ประสบการณการใชยาของผูปวย (4) การรับรูและ ความเชื่อเกี่ยวกับโรค การรักษาโรคและวิธีการรักษาโรคแบบอื่น (5) ทัศนคติตอการใช สมุนไพร (6) อายุและระดับการศึกษาของผูปวย (7) เขตที่อยูอาศัยหรือระยะทางจากบาน ถึงแหลงประโยชน (8) ระยะเวลาที่เปนโรค และ (9) ประสิทธิภาพของยาในการประเมินของ ผูปวย ผูปวยเบาหวานมีการใชสมุนไพร 2 ลักษณะ คือ การใชสมุนไพรเดี่ยวและการใช สมุนไพรแบบตำรับ ตัวอยางสมุนไพรเดี่ยว คือ ฟาทะลายโจร บอระเพ็ด ลูกใตใบ เตย หญาหนวดแมว หนุมานประสานกาย อินทนิล ตะไคร ไมยราบ พังพวย ชาพลู ครอบฟนสี มะแวงตน มะแวงเครือ สัก ตำลึง มะยม กาฝากมะมวง แฮม และวานง็อก สวนสมุนไพร แบบตำรับมีสมุนไพรหลายชนิด องคประกอบของสมุนไพรมียาสมุนไพรหลายกลุม เชน กลุมสมุนไพรลดน้ำตาลในเลือด กลุมสมุนไพรบำรุงรางกาย กลุมสมุนไพรแกน้ำเหลืองเสีย กลุมสมุนไพรขับปสสาวะ ปสสาวะพิการ ไตพิการ เปนตน โดยใชรูปแบบยา มียาตม ยาลูกกลอน ยาเม็ด ยาผง แหลงยาสมุนไพร คือ ผูปวยเบาหวานปลูกและเตรียมยาดวยตนเอง หมอพื้นบาน หมอแผนไทย (หมอไทย) รานขายยาแผนโบราณ หมอพระ รานขายยาเร และโรงพยาบาล ชุมชน คาใชจายเฉลี่ยต่ำกวา 100 บาท/ครั้ง และผลการใชสมุนไพรจากการประเมินของ ผูปวยเบาหวาน คือ ผลตอโรคเบาหวาน หรือ ลดน้ำตาลในเลือด ผลตอรางกาย และผลตอ จิตใจและมีผูปวยบางสวนมีอาการผิดปกติจากการใชสมุนไพร ฑ
- 16. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน นอกจากนี้ จากการศึกษาผูปวยเบาหวานตนแบบในการดูแลรักษาตนเอง 5 ราย พบวา ผูปวยเบาหวานตนแบบทั้ง 5 ราย มีสุขภาพดีและสามารถควบคุมระดับน้ำตาลใน เลือดใหเปนปกติไดยาวนานระยะหนึ่ง โดยการไดรับการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยยา แผนปจจุบัน พรอมกับการดูแลสุขภาพตนเองในชีวิตประจำวัน และมีการปรับพฤติกรรม สุขภาพดานบริโภคอาหาร ดานออกกำลังกายและดานจิตใจพรอมกัน อีกทั้งผูปวยเบาหวาน บางรายมีการใชสมุนไพรรวมดวย สวนที่ 2 การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยการแพทยพื้นบาน จากการสำรวจของกรมพั ฒ นาการแพทย แ ผนไทยและการแพทย ท างเลื อ ก ป พ.ศ. 2549 พบวา หมอยาพื้นบานที่รักษาโรคเบาหวานมีจำนวน 52 คน กระจายตัวอยูใน ภาคเหนือ 27 คน ภาคอีสาน 24 คน และภาคกลาง 1 คน จากการทบทวนวรรณกรรมและ ศึกษาภาคสนาม พบวา หมอพื้นบานสวนใหญที่รักษาผูปวยเบาหวานเปนหมอสมุนไพร เปนผูที่มีประสบการณการรักษาโรคเบาหวานจากบรรพบุรุษหรือจากตำราใบลานของ ครูหมอพื้นบาน หมอพื้นบานจะมีการเตรียมยาสมุนไพรไวที่บานเพื่อพรอมใหบริการ หรือจำหนายใหกับผูปวยเบาหวาน หมอพื้นบานไมมีการอธิบายโรคตามทฤษฎีการแพทย แผนไทย สวนใหญจะเรียกชื่อโรคเบาหวาน และรักษาผูปวยเบาหวานที่ผานการวินิจฉัยโรค และรักษาโรคโดยแพทยแผนปจจุบันมาแลว หมอพื้นบานแตละคนมีการอธิบายสาเหตุของ เบาหวานแตกตางกันอันเปนคำอธิบายที่มีที่มาจากบรรพบุรุษ การเรียนรูดวยตนเองและ ผสมผสานกับความรูการแพทยแผนปจจุบัน หมอพื้นบานใชพืชสมุนไพรรักษาโรคเบาหวาน และประกอบเปนตำรับยาสมุนไพรรักษาเบาหวาน แตละตำรับยาสมุนไพรมีสมุนไพรหลาย ชนิ ด และมี 2 ลัก ษณะ คือ ตำรั บ ยารั กษาเบาหวาน และตำรับยารักษาแผลเบาหวาน รูปแบบยามี ยาตม ยาผง ยาฝน ยาแคปซูลและยาลูกกลอน และยังมีขอหาม – ขอปฏิบัติ สำหรับผูปวยเบาหวานดวย หมอพื้นบานมีการติดตามแบบไมเปนทางการ โดยอาจสอบถาม จากผู ปวยหรือ ญาติ ผูป วยเบาหวานที่มารักษากับหมอพื้นบานเปนผูป วยที่รักษาด วย ยาแผนปจจุบันแลว แตระดับน้ำตาลในเลือดยังไมสามารถควบคุมไดในระดับปกติ ฒ
- 17. สำนักการแพทยพื้นบานไทย สวนที่ 3 การปองกันและการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น/ การแพทยพื้นบานในเครือขายการบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ เครือขายการบริการสุขภาพปฐมภูมิ อันประกอบดวยโรงพยาบาลชุมชนและสถานี อนามัย โรงพยาบาลชุมชนมีบทบาทการคัดกรองและการบำบัดเบาหวานระดับพื้นฐานโดย ทีมสหวิชาชีพและสถานีอนามัยมีบทบาทคัดกรอง การปองกันและการเยี่ยมบาน นอกจากนี้ ยังมีการประสานงาน การรวมงาน และสงตอผูปวยระหวางโรงพยาบาลชุมชนและสถานี อนามั ย เพื่ อ ให ง านต อ เนื่ อ งและมี คุ ณ ภาพ การดู แ ลรั ก ษาผู ป ว ยเบาหวานใช แ นวทาง เวชปฏิบัติของการแพทยแผนปจจุบันเปนหลัก อยางไรก็ตาม ยังมีความแตกตางที่ขึ้นกับ ความพรอมและศักยภาพของโรงพยาบาล ศักยภาพของทีมสหวิชาชีพ และแนวทาง/ นโยบายเฉพาะของแตละพื้นที่ จากการสำรวจพบวา สถานบริการสาธารณสุขภาครัฐจำนวน 30 – 60 แหง มีการใชยาสมุนไพรเดี่ยวและตำรับรักษาเบาหวาน และจากการสำรวจภาค สนาม พบว า โรงพยาบาลชุ ม ชน 4 แห ง (โรงพยาบาลชุ ม ชนเทิ ง จั ง หวั ด เชี ย งราย โรงพยาบาลชุมชนวังน้ำเย็น จังหวัดสระแกว โรงพยาบาลชุมชนกุดชุม จังหวัดยโสธร และ โรงพยาบาลชุมชนหวยแถลง จังหวัดนครราชสีมา) มีการผสมผสานภูมิปญญาทองถิ่น (การแพทย แ ผนไทย/การแพทย พื้ น บ า น/การแพทย แ บบอื่ น ) ในการดู แ ลรั ก ษาผู ป ว ย เบาหวาน 2 ลักษณะ คือ (1) การดูแลรักษาผูปวยดวยภูมิปญญาทองถิ่น ไดแก การแนะนำ ความรูและทักษะของภูมิปญญาทองถิ่นเพื่อการดูแลตนเองของผูปวยเบาหวาน (อาหาร พื้นบาน อาหารตามธาตุ การทำสมาธิ การสวดมนต โยคะ ชี่กง ดนตรีพื้นเมือง) การใช สมุนไพรแบบเดี่ยวและแบบตำรับเพื่อเสริมการรักษา และรักษาภาวะแทรกซอนของผูปวย เบาหวาน การใชสมุนไพรและการนวดในการดูแลเทา และ (2) การสงเสริมสุขภาพของกลุม เสี่ยงตอเบาหวาน มีการแนะนำและฝกอบรมความรูและทักษะในการปรับสมดุลของชีวิต มี เนื้อหาเกี่ยวกับ ขาวกลอง อาหารสมุนไพร อาหารตามธาตุ ผักพื้นบาน สมาธิ โยคะ การออก กำลังกาย สำหรับการใชวิธีการรักษาโรคแบบเสริมในผูปวยเบาหวานยังไมมีการเก็บขอมูล อยางเปนระบบจึงยังไมสามารถยืนยันผลไดอยางชัดเจน อยางไรก็ตาม การดูแลรักษา ผูปวยเบาหวานดวยการใชการแพทยแผนไทยและการแพทยพื้นบาน ทำใหผูปวยมีทาง เลือกในการรักษาเบาหวานทำใหผูปวยมีความพึงพอใจ สงผลดีตอรางกายและจิตใจ และ สงเสริมการดูแลตนเองของผูปวย ณ
- 18. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน สวนที่ 4 องคความรูจากการศึกษาวิจัยสมุนไพรพื้นบานและขาวที่มีสรรพคุณ รักษาโรคเบาหวาน ในชวงเวลาราว 10 ปที่ผานมา สังคมไทยไดมีการริเริ่มและงานศึกษาวิจัยเพื่อ การยืนยันและตอยอดภูมิปญญาทองถิ่นและภูมิปญญาพื้นบานในการรักษาโรคเบาหวาน ประกอบดวยงานวิจัยสมุนไพรเดี่ยว ยาสมุนไพรตำรับและขาวที่มีสรรพคุณรักษาโรค เบาหวาน จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา สมุนไพรพื้นบานที่มีการใชรักษาโรคเบาหวาน มีจำนวนตั้งแต 50 - กวา 1,000 ชนิด งานวิจัยเชิงทดลองเพื่อพิสูจนฤทธิ์ลดน้ำตาลในเลือด ของสมุดไพรเดี่ยวมีการวิจัยอยางตอเนื่องทั้งในและตางประเทศ พบวาพืชสมุนไพรกวา 50 ชนิ ด มี ส รรพคุ ณ ลดน้ ำ ตาลในเลื อ ด ตั ว อย า งเช น ตำลึ ง แตงไทย แตงกวา ช า พลู มะระขี้นก อินทนิลน้ำ อบเชย เปนตน งานวิจัยสวนใหญเปนการศึกษาดานเภสัชวิทยาใน สั ต ว ท ดลองและการศึ ก ษาความเป น พิ ษ อย า งไรก็ ต ามงานศึ ก ษาวิ จั ย สมุ น ไพรเดี่ ย ว เพื่อพัฒนาเปนยารักษาโรคเบาหวานยังไมมีความกาวหนามากพอที่จะผลิตเปนยารักษาโรค เบาหวานที่มีคุณภาพ ประสิทธิภาพและความปลอดภัยสำหรับประชาชน มีเพียงผลิตภัณฑ อบเชยแคปซูลซึ่งเปนผลิตภัณฑขององคการเภสัชกรรมที่ชวยบำรุงสุขภาพและชวยควบคุม ระดับน้ำตาลในเลือดสำหรับผูปวยเบาหวาน งานวิจัยตำรับยาสมุนไพรเพื่อศึกษาสรรพคุณ ลดน้ำตาลในเลือด มี 2 เรื่อง และเปนงานเภสัชวิทยาในสัตวทดลอง นอกจากนี้ ยังมีงาน วิจัยเกี่ยวกับการบริโภคขาว พบวา การบริโภคขาวเจาดีตอสุขภาพของผูปวยเบาหวานมาก กวาขาวเหนียว และศึกษาพัฒนาสายพันธุขาวสินเหล็กที่สงผลดีตอสุขภาพของผูปวย เบาหวาน ส ว นที่ 5 ข อ เสนอแนะสำหรั บ การประยุ ก ต ใ ช ภู มิ ป ญ ญาท อ งถิ่ น /การแพทย พื้นบานในการดูแลรักษาโรคเบาหวาน จากการศึ ก ษาครั้ ง นี้ ท ำให เ ห็ น ถึ ง สถานะของภู มิ ป ญ ญาท อ งถิ่ น และภู มิ ป ญ ญา พื้นบานที่มาชวยเสริมกระบวนการปองกันและรักษาโรคเบาหวาน โดยมีประโยชนใน การประยุกตใชทั้งการดูแลตนเองของผูปวยเบาหวาน และการสงเสริมสุขภาพของกลุม เสี่ยงอันจะเปนการดูแลรักษาสุขภาพระยะยาวดวย ด
- 19. สำนักการแพทยพื้นบานไทย สำหรั บ แนวทางและข อ เสนอแนะเพื่ อ การประยุ ก ต ใ ช ภู มิ ป ญ ญาท อ งถิ่ น และ ภูมิปญญาพื้นบานในการดูแลรักษาโรคเบาหวาน จำแนกเปน 3 ดาน คือ ดานนโยบาย ดานปฏิบัติการ และดานวิชาการ มีรายละเอียดดังนี้ 1. ดานนโยบาย 1.1 หนวยงานดานนโยบาย ควรสำรวจถึงภาพรวมของการใชการแพทยแบบ เสริมของผูปวยเบาหวาน และมีกลไกการสนับสนุนและสงเสริมการแพทย แบบเสริม (การแพทยแผนไทย การแพทยพื้นบานและการแพทยทางเลือก) ใหมีคุณภาพและความปลอดภัยสำหรับการดูแลตนเองของผูปวยเบาหวาน และการปองกันโรคเบาหวาน 1.2 หนวยงานทุนวิจัย ควรมีนโยบายสนับสนุนทุนวิจัยในประเด็นการดูแลรักษา โรคเบาหวานด ว ยการแพทย แ บบเสริ ม / การใช ส มุ น ไพรร ว มกั น กั บ การแพทยแผนปจจุบัน และการศึกษาสรรพคุณและความปลอดภัยของ สมุนไพรเดี่ยว / สมุนไพรตำรับในการรักษาโรคเบาหวาน อันจะเปนการหา ทางเลือกใหมในการดูแลตนเองของผูปวยเบาหวานและเปนการสงเสริมการ พึ่งตนเองดานสุขภาพของสังคมไทย 2. ดานปฏิบัติการ 2.1 ที ม สุ ข ภาพควรสร า งเสริ ม ปฏิ สั ม พั น ธ แ บบเข า ใจและเท า เที ย มกั น ใน กระบวนการดูแลสุขภาพของผูปวยเบาหวาน ผูปวยทุกคนควรไดรับความ เขาใจ การชวยเหลือและพัฒนาทักษะการดูแลสุขภาพตนเองทั้งแบบบุคคล และแบบกลุม (อาจพัฒนาเปนชุดการเรียนรูเพื่อการดูแลสุขภาพตนเองของ ผู ป ว ยเบาหวานแบบองค ร วม-ทุ ก มิ ติ ) หากผู ป ว ยเบาหวานไม ส ามารถ ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได ทีมสุขภาพจำเปนตองรวมกับผูปวยและ ครอบครัวในการวิเคราะห และชวยสรางปจจัยเงื่อนไขเพื่อใหผูปวยไดเพิ่ม ศักยภาพในการดูแลตนเองเพิ่มขึ้น 2.2 ที ม สุ ข ภาพควรสร า งความเข า ใจต อ ความเชื่ อ การดู แ ลตนเองและการ ประเมิ น ผลในมุ ม มองของผู ป ว ยเบาหวาน (โดยเฉพาะข อ มู ล การใช การแพทยแบบเสริม/การใชสมุนไพรรวมกับการแพทยแผนปจจุบัน) เพื่อให ต
- 20. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน คำแนะนำและคำปรึกษาตอผูปวยไดอยางเหมาะสมกับสถานการณผูปวย เบาหวานแตละคน 2.3 ทีมสุขภาพในระดับเครือขายบริการสุขภาพปฐมภูมิควรมีการแลกเปลี่ยน ประสบการณและจัดการความรูภายในทีมเมื่อ เรียนรูร วมกัน และปรับ กระบวนการดูแลรักษาผูปวยเบาหวานใหเหมาะสมกับสถานการณปญหา จริง และสังคมวัฒนธรรม 2.4 ทีมสุขภาพควรมีการศึกษาขอมูลการใชภูมิปญญาทองถิ่น / การแพทย พื้นบาน ของผูปวยเบาหวานในพื้นที่ที่รับผิดชอบ รวมทั้งศึกษาติดตามการ เปลี่ยนแปลงดานประสิทธิผลและความปลอดภัย (ผลขางเคียง) ในการดูแล สุขภาพของผูปวยเบาหวาน 2.5 ทีมสุขภาพควรมีการศึกษาและติดตามงานวิจัยเกี่ยวกับสมุนไพร ผลิตภัณฑ สมุนไพร ผลิตภัณฑอาหารเสริมที่มีผลตอโรคเบาหวาน พรอมทั้งติดตาม ความก า วหน า เพื่ อ เป น แหล ง ประโยชน แ หล ง หนึ่ ง ของผู ป ว ยเบาหวาน รวมทั้งใหการแนะนำขอมูลและวิธีใชที่เหมาะสมกับผูปวยเบาหวานได 3. ดานวิชาการ 3.1 หนวยงาน/สถาบันวิชาการควรมีการรวบรวม วิเคราะหและจัดการความรู เกี่ ย วกั บ สมุ น ไพรที่ มี ส รรพคุ ณ ดู แ ลรั ก ษาโรคเบาหวาน (ลดน้ ำ ตาล ในเลือด) และความปลอดภัยอยางเปนระบบและตอเนื่อง ใหกลายเปน องคความรูที่ใชประโยชนไดจริงในภาคปฏิบัติและภาคนโยบาย และสื่อสาร องค ค วามรู ดั ง กล า วไปยั ง กลุ ม ผู ป ว ยเบาหวาน ที ม สุ ข ภาพภาครั ฐ และ ภาคเอกชน ตลอดจนผูที่เกี่ยวของกับโรคเบาหวาน 3.2 หนวยงาน/สถาบันทางวิชาการควรมีการสำรวจภาพรวมทั่วประเทศและ ศึกษาวิจัยเชิงลึกเพื่อใหเขาใจถึงสถานการณของการใชการแพทยแบบเสริม ของผู ป วยเบาหวาน และมี ข อเสนอแนะเชิ งนโยบายเพื่ อ หนุ นเสริ มและ สนับสนุนการแพทยแบบเสริม และ/หรือ ภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทย พื้นบาน ใหเปนทางเลือกที่มีคุณภาพและปลอดภัยสำหรับผูปวยเบาหวาน ถ
- 21. สำนักการแพทยพื้นบานไทย 3.3 จากการศึกษาครั้งนี้ พบวาผูปวยสวนใหญไมสามารถควบคุมระดับน้ำตาล ในเลื อ ดได แ ละมี ผู ป ว ยเบาหวานบางส ว นรั ก ษาเบาหวานโดยการใช ย า สมุนไพร ผลิตภัณฑยาจากสมุนไพรและผลิตภัณฑอาหารเสริมรวมกับ ยาแผนปจจุบัน จากแหลงประโยชนหลายแหลงในชุมชน หนวยงาน/สถาบัน ทางวิ ช าการ ควรร ว มมื อ กั บ หน ว ยงานปฏิ บั ติ ก ารเพื่ อ ศึ ก ษาวิ จั ย ด า น สรรพคุณการลดน้ำตาลในเลือด หรือสรรพคุณอื่นที่ดีตอผูปวยเบาหวาน (การฟนฟูสมรรถนะตับออน การลดระดับคลอเลสเตอรอล การเพิ่มการ ไหลเวียนของเลือด ฯลฯ) และความปลอดภัย โดยควรใหความสำคัญกับ งานวิจัยแบบบูรณาการหรือแบบครบวงจรอาจเริ่มจากงานวิจัยทางคลินิก เบื้องตน จากสมุนไพรแบบเดี่ยว/สมุนไพรแบบตำรับที่มีการใชในหนวยงาน บริการสุขภาพปฐมภูมิปจจุบัน หรืออาจเริ่มจัดการความรูเชิงปฏิบัติการจาก ผู ป ว ยเบาหวานต น แบบหรื อ กลุ ม ช ว ยเหลื อ กั น เองของผู ป ว ยเบาหวาน เพื่ อ พั ฒ นาเป น องค ค วามรู เ บื้ อ งต น จากนั้ น จึ ง ขยายผลไปสู ง านวิ จั ย แบบบูรณาการตอไป ท
- 24. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน บทที่ 1 บทนำ 1. หลักการและเหตุผล ภาวะเบาหวาน (Diabetes Mellitus) เปนโรคในกลุมเมตาบอลิก (Metabolic syndrome) เปนปญหาสุขภาพที่สำคัญ และเปนภาวะคุกคามตอในสุขภาวะของประชาชน ไทยมากขึ้นทุกป สถิติสาธารณสุขของกระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2542 – 2548 แสดง จำนวนและอัตราปวยของผูปวยเบาหวานของประเทศทั้งกรณีผูปวยนอกและผูปวยในที่ เพิ่มขึ้นทุกป และมีแนวโนมเพิ่มขึ้นอีก โดยมีอัตราปวยของผูปวยในเพิ่มขึ้นประมาณ 2 เทา และพบวาอัตราการตายเนื่องจากโรคเบาหวานก็มีแนวโนมเพิ่มขึ้นดวย จาก 7.46 ตอ ประชากรแสนคนใน พ.ศ. 2540 เปน 10.59 ตอประชากรแสนคนใน พ.ศ. 2546 สังคมไทย ตองเผชิญกับภาระคาใชจายดานสุขภาพที่สูงขึ้นอยางตอเนื่อง นับเปนสถานการณสำคัญที่มี ความจำเปนตองแสวงหาทางเลือก เพื่อลดภาระคาใชจายดังกลาว การแพทยพื้นบานเปนอีก ทางเลือกหนึ่งที่ยังมีบทบาทสำคัญในการดูแลความเจ็บปวยในชุมชนอยูทั่วทุกภูมิภาค หากมีการศึกษาสถานะองคความรูภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบานเกี่ยวของกับ โรคเบาหวาน ทั้งการศึกษาสถานการณการวิจัยที่เกี่ยวของ การจัดการความรูเรื่องเบาหวาน ดวยภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบานในระบบบริการสุขภาพภาครัฐ การจัดการความรู เรื่องเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบานของภาคีเครือขายชุมชน รวมถึง การใชยาพื้นบาน สมุนไพรทองถิ่น ผักและอาหารพื้นบานในการดูแลผูปวยเบาหวาน จะนำ มาสูแนวทางในการประยุกตใชภูมิปญญาทองถิ่น / การแพทยพื้นบาน ดูแลผูปวยเบาหวาน อยางถูกตองและมีประสิทธิผล เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีของคนไทยตอไป 3
- 25. สำนักการแพทยพื้นบานไทย ดังนั้น โครงการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน ไดมีการ วิ เ คราะห ส ถานการณ เ บื้ อ งต น และเห็ น ความจำเป น ที่ ต อ งมี ก ารศึ ก ษาวิ เ คราะห แ ละ สังเคราะหองคความรูและสถานการณการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น/ การแพทยพื้นบาน เพื่อใชประโยชนในการสงเสริมสุขภาพชุมชนดวยภูมิปญญาการแพทย พื้นบานในโอกาสตอไป 2. วัตถุประสงค (1) เพื่อศึกษาภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบานไทย เกี่ยวกับโรคเบาหวาน (2) เพื่ อ ทบทวนและวิ เ คราะห ส ถานการณ ก ารผสมผสานและการประยุ ก ต ใ ช ภูมิปญญาทองถิ่น/ การแพทยพื้นบานในการปองกันและการดูแลรักษาโรคเบาหวาน (3) เพื่อจัดทำขอเสนอแนวทางการประยุกตใชภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบาน ในการปองกันดูแลรักษาโรคเบาหวาน 3. วิธีการศึกษา โครงการเรื่องการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน มีวิธีการ ศึกษาและดำเนินงานดังนี้ (1) การพั ฒ นาโครงการ จากการประชุ ม ศึ ก ษาและแลกเปลี่ ย นร ว มกั น กั บ ผู อ ำนวยการสำนั ก การแพทยพื้นบานไทย (คุณเสาวณีย กุลสมบูรณ) และทีมงานผูรับ ผิ ด ชอบโครงการส ง เสริ ม และพั ฒ นากระบวนการจั ด การและดู แ ลสุ ข ภาพชุ ม ชนด ว ย ภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน เฉพาะกรณีโรคเบาหวาน จำนวน 3 ครั้ง และพัฒนาเปน โครงการ เรื่องการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยการแพทยพื้นบาน (2) รวบรวมและทบทวนวรรณกรรม งานวิ จั ย งานวิ ท ยานิ พ นธ และบทความ วิชาการ/นิพนธตนฉบับ ในประเด็นการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น/ การแพทยพื้นบาน จากหองสมุดหนวยงานภาครัฐ และสถาบันการศึกษา 7 แหง จำแนกเปน หองสมุดสถาบันวิจัยแหงชาติ จำนวน 8 ครั้ง หองสมุดของกรมวิทยาศาสตรการแพทย จำนวน 3 ครั้ง หองสมุดของสถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข จำนวน 1 ครั้ง 4
- 26. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน หองสมุดของกรมควบคุมโรค จำนวน 2 ครั้ง ห อ งสมุ ด ของกรมพั ฒ นาการแพทย แ ผนไทยและการแพทย ท างเลื อ ก จำนวน 1 ครั้ง หองสมุดกรมการแพทย จำนวน 1 ครั้ง หองสมุดคณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล จำนวน 1 ครั้ง (3) ทบทวนเรียบเรียงสถานการณเบื้องตนเกี่ยวกับการปองกันและดูแลรักษาโรค เบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบาน (4) จัดทำเครื่องมือการสัมภาษณ เพื่อใชในการสัมภาษณผูรู / ผูปฏิบัติงานที่มี ประสบการณการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบาน จำนวน 4 ชุด จำแนกเปน ชุดที่ 1 แบบสัมภาษณผูรับผิดชอบงานการแพทยแผนไทย ในเครือขายบริการ สุขภาพปฐมภูมิ ชุดที่ 2 แบบสัมภาษณหมอพื้นบานที่มีประสบการณการรักษาโรคเบาหวาน ชุดที่ 3 แบบสัมภาษณกลุมผูปวยเบาหวานที่มีประสบการณการใชสมุนไพร ชุดที่ 4 แบบสัมภาษณกลุมเสี่ยงตอเบาหวาน (5) สัมภาษณผูชำนาญ / ผูรู / ผูปฏิบัติงานที่มีความรูและประสบการณ การดูแล รักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น / การแพทยพื้นบาน หมอพื้นบาน ผูปวย / กลุมเสี่ยงตอโรคเบาหวานในพื้นที่ 6 อำเภอ 6 จังหวัด ใน 4 ภูมิภาค มีรายละเอียด อำเภอเทิง จังหวัดเชียงราย อำเภอกุดชุม จังหวัดยโสธร อำเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก อำเภอเมือง จังหวัดสุราษฎรธานี อำเภอวังน้ำเย็น จังหวัดสระแกว อำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี และสั ม ภาษณ ผู ช ำนาญและมี ป ระสบการณ ง านวิ จั ย ยาสมุ น ไพรเพื่ อ รั ก ษาโรค เบาหวาน 1 ราย คื อ รองศาสตราจารย รุ ง ระวี เต็ ม ศิ ริ ฤ กษ กุ ล คณะเภสั ช ศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล (6) จัดเวทีสัมมนาเพื่อตรวจสอบสถานการณและขอมูล แลกเปลี่ยนความคิดเห็น ทางวิชาการและระดมความคิดเห็น / ขอเสนอแนะ เพื่อจัดทำแนวทางประยุกตใชภูมิปญญา ทองถิ่น / การแพทยพื้นบานในการดูแลรักษาผูปวยเบาหวาน 1 ครั้ง มีผูเขารวมสัมมนา 5
- 27. สำนักการแพทยพื้นบานไทย 20 คน (7) จัดทำรายงานการศึกษา เรื่อง การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการ แพทยพื้นบานฉบับสมบูรณ 4. ผลที่คาดวาจะไดรับ ผลผลิตของโครงการตองการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทย พื้นบานจะนำไปใชประโยชนในการประยุกตใชภูมิปญญาทองถิ่น/การแพทยพื้นบานใน งานปองกัน และดูแลรักษาโรคเบาหวานของหนวยบริการสุขภาพปฐมภูมิ อีกทั้งเปนการ จัดการความรูเกี่ยวกับการดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน อันจะ นำไปใชประโยชนในวงกวางตอไป 6
- 30. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน บทที่ 2 การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาทองถิ่น / การแพทยพนบานของภาคประชาชน ื้ ผูปวยเบาหวานตองเผชิญกับภาวะความเจ็บปวยเรื้อรังและยาวนาน สงผลตอการ ปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต และมีความยากลำบากในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมในชีวิตที่แตกตาง กัน อาจกลาวไดวา ผูปวยเบาหวานเปนบุคคลสำคัญในกระบวนดูแลรักษาความเจ็บปวย ผสมผสานกับการหนุนเสริมของทีมสหวิชาชีพดานสุขภาพ ดังนั้น ระบบการดูแลรักษา ผูปวยเบาหวานจำเปนตองเรียนรู และทำความเขาใจตอผูปวยเบาหวาน เพื่อสรางและ พั ฒ นาปฏิ สั ม พัน ธ กั บ ผูป ว ยเบาหวานอยา งเหมาะสม ตลอดจนพัฒ นาคำแนะนำ หรือ ชุ ด การดูแลรักษาโรคเบาหวานไดสอดคลองถูกตอง และเหมาะสมกับผูปวยเบาหวานใน สังคมวัฒนธรรมทีแตกตางกัน ผูปวยเบาหวานมีความเชือ มุมมองการแสวงหา และพฤติกรรม ่ ่ การดูแลตนเองโดยใชภมปญญาทองถิน / การแพทยพนบาน ดังรายละเอียดตอไปนี้ ูิ ่ ื้ 1. ความเชื่อและความตองการของผูปวยโรคเบาหวาน จากสถานการณ ก ารสำรวจสภาวะสุ ข ภาพอนามั ย ของประชาชนโดยการตรวจ รางกายครั้งที่ 3 ในปพ.ศ. 2547 พบวา ประชากรไทย อายุ 15 ปขึ้นไป เปนเบาหวานรอยละ 6.9 หรือประมาณ 3.2 ลานคน และแนวโนมของการเปนเบาหวานเพิ่มขึ้นสูง ในจำนวน ทั้งหมดนี้ ผูปวยเบาหวานประมาณครึ่งหนึ่ง ไมรูตัววาเปนเบาหวานมากอน และปริมาณ 3 ใน 4 ของผูปวยที่ไดรับการวินิจฉัยวาเปนเบาหวาน แตยังคงควบคุมโรคไมได สำหรับผูปวย เบาหวานที่ควบคุมโรคไดดีมีจำนวนรอยละ 12 และยังคงมีภาวะแทรกซอนจำนวนมาก จาก งานศึกษาวิจัยเกี่ยวกับผูปวยเบาหวาน พบวาผูปวยเบาหวานสวนใหญไมรูตัววาตัวเองเปน 9
- 31. สำนักการแพทยพื้นบานไทย โรคเบาหวาน และไมเคยรูจักเบาหวานมากอน บางสวนรูจักแตชื่อเบาหวาน แตไมรูกลไก การเกิดโรค การปองกันและวิธีการรักษา และมีการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับความเชื่อ และ พฤติกรรมของผูปวยเบาหวาน ดังที่ ใยวรรณ ธนะมัย และคณะ (2547) ไดศึกษาความเชื่อ ของผูปวยเบาหวาน พบวา ความเชื่อดานปจจัยเสี่ยงตอโรคเบาหวานของผูปวยเบาหวาน สวนใหญ คือ ทุกคนมีโอกาสเปนโรคเบาหวานโดยเฉพาะคนที่ไมออกกำลังกาย อวน มีอายุมากกวา 40 ป และผูที่มีประวัติในครอบครัวเปนเบาหวาน และดานสาเหตุของ เบาหวาน เชื่อวา อาหารแปงและน้ำตาล อาหารมัน การละเลยตอสุขภาพ ความเครียด ความ ผิดปกติของตับและตับออน ความดันโลหิตสูงลวนเปนสาเหตุของโรคเบาหวานได สวน ความเชื่อที่วาเบาหวานเปนผลมาจากสิ่งเหนือธรรมชาติ (กรรม พระเจา และการผิดจารีต ประเพณี) พบนอยมาก ผูวิจัยสรุปวาความเชื่อดานสาเหตุและดานปจจัยเสี่ยงตอโรค เบาหวานสอดคลองกับขอเท็จจริงทางการแพทยแผนปจจุบัน นอกจากนี้ ยังไดศึกษาความ เชื่อเกี่ยวกับอาการโรคและการรักษาโรค พบวา ความเชื่อดานอาการของโรคเบาหวานตรง กับขอเท็จจริงทางการแพทย สำหรับประเด็นการรักษาเบาหวานดวยยา ผูปวยสวนใหญมี ความเชื่อวา ยาแผนปจจุบันดีตอโรคเบาหวาน และยังเชื่อวาสมุนไพรและของรสขมรักษา โรคเบาหวานได สมุนไพรที่เชื่อวา ไดผลดีในการรักษาเบาหวาน คือ ฟาทะลายโจรและเห็ด หลินจือ และในประเด็นดานจิตใจ ผูปวยจำนวนหนึ่งมีความเชื่อทางลบวาเบาหวานทำให ไมมีความสุขเทาคนปกติ ทำใหขาดความมั่นใจ รูสึกไรคา ทอแท หมดกำลังใจ รวมทั้งเชื่อวา การทำงานผิดพลาดบอยเพราะโรคเบาหวาน งานวิจัยนี้เปนการเสนอมุมมองโรคเบาหวาน ของผูปวย และเสนอวาบุคลากรทางการแพทยควรเคารพในความเชื่อของผูปวย และหาวิธี การที่ทำใหทั้งสองฝายยอมรับซึ่งกันและกัน เพื่อผลการรักษาที่ดีที่สุด และมีการวางแผน คำแนะนำ และวิธีการรักษาเบาหวาน โดยคำนึงถึงความเชื่อของผูปวยเบาหวาน 2. การแสวงหาทางเลือกเพื่อดูแลรักษาตนเองของผูปวยเบาหวาน 2.1 มุมมองและพฤติกรรมการดูแลรักษาตนเองของผูปวยเบาหวาน เมื่ อ ผู ป ว ยเบาหวานได รั บ การวิ นิ จ ฉั ย ว า เป น โรคเบาหวาน ผู ป ว ยจะได รั บ การ ตรวจวัด และประเมินระดับน้ำตาลในเลือด การดูแลรักษาผูปวยเบาหวาน จะไดรับการดูแล รักษาโดยทีมสหวิชาชีพดานสุขภาพ ผูปวยจะไดรับการรักษาดวยการใชยาแผนปจจุบัน 10
- 32. การดูแลรักษาโรคเบาหวานดวยภูมิปญญาการแพทยพื้นบาน และโปรแกรมสุขศึกษาหรือชุดแนะนำสำหรับพฤติกรรมการดูแลตนเอง ตามแนวทางการ ดูแลรักษาเบาหวานของแตละโรงพยาบาล คำปรึกษาหรือคำแนะนำดานสุขภาพอาจเกิดขึ้น ในระดับบุคคลหรือระดับกลุม โปรแกรมการดูแลสุขภาพเปนลักษณะทั่วไป และมีความ ครอบคลุม 4 ดาน คือ พฤติกรรมการบริโภค / การควบคุมอาหาร พฤติกรรมการออกกำลัง กาย พฤติกรรมการใชยา และติดตามการรักษาโรคดวยตนเอง พฤติกรรมการดูแลสุขภาพ การปองกันและแกไขภาวะแทรกซอน จากการสำรวจการดูแลรักษาตนเองของผูปวย เบาหวานในภาพรวม ผูปวยเบาหวานที่ควบคุมโรคเบาหวานไดดีมีจำนวนรอยละ 12 เทานั้น และการเปลี่ ย นแปลงพฤติ ก รรมที่ ผู ป ว ยเบาหวานปฏิ บั ติ ไ ด ย ากลำบากมากที่ สุ ด คื อ พฤติกรรมดานอาหาร และพฤติกรรมการออกกำลังกาย ภาพที่ 1 กลุมผูปวยเบาหวาน ภาพที่ 2 กลุมผูปวยเบาหวาน การดูแลตนเองหรือการจัดการตนเอง (self – care management) ของผูปวย เบาหวาน เปนการดูแลรักษาตนเองที่สัมพันธกับปจจัยภายในตนเอง และปจจัย / เงื่อนไข ภายนอกของผูปวยเบาหวานอยางเปนพลวัต ตอเนื่องและไมตอเนื่อง อีกทั้งมีลักษณะ เฉพาะของผูปวยเบาหวานแตละบุคคล จากงานวิจัยเชิงคุณภาพของ วรรณภา ศรีธัญรัตน (อางในเทพ หิมะทองคำและคณะ : 2547) พบวา ปรากฏการณของการดูแลตนเองของ ผูปวยเบาหวาน แบงระยะการดูแลตนเองเปน 3 ระยะ คือ ระยะที่ 1 ระยะกอนและภายหลัง ไดรับการวินิจฉัยโรค ระยะที่ 2 ระยะจัดการตนเอง และระยะที่ 3 ระยะจัดการดูแลตนเอง 11