3. Na początku 2012 Tim Gowers, wybitny brytyjski matematyk, laureat medalu Fieldsa, czyli
najbardziej prestiżowej nagrody w dziedzinie matematyki, ogłosił na swoim blogu, bojkot
czasopism wydawnictwa Elsevier. Był to prostest przeciwko zawyżonym cenom czasopism
oraz przeciwko lobbystycznej działalności wydawnictwa w Kongresie USA.
Pod wpływem stowarzyszeń wydawców w grudniu 2011 roku po raz kolejny wniesiono
projekt ustawy znanej jako RWA (Research Works Act), na mocy której agencje federalne
nie mogłyby już wymagać, aby wyniki finansowanych przez nie badań były udostępniane za
darmo.
Wydawnictwo Elsevier aktywnie lobbowało za RWA i tym sprowokowało brytyjskiego
uczonego. Wpis na blogu Gowersa spotkał się z ogromnym odzewem: do bojkotu
przyłączyło się do dzisiaj ponad 12 tysięcy naukowców, Elsevier już w lutym cofnęło swoje
poparcie dla RWA (zapewniając, że nie ma to żadnego związku z bojkotem), a oświadczenie
Gowersa obwołano początkiem „akademickiej wiosny”.
(opr. na podstawie „Akademicka wiosna”, Marta Hoffman-Sommer, Gazeta Wyborcza 10.07.2012)
Akademicka wiosna
5. Otwarta nauka
Pełne wykorzystanie potencjału internetu
• Otwarte dane badawcze
• Otwarte recenzowanie
• Otwarty notatnik
• Wolne oprogramowanie
• …
6. Zmiany w sposobie uprawiania nauki
Cztery paradygmaty w nauce (Jim Gray, 2007):
1 Empiryczny – opis zjawisk naturalnych
(ostatnie tysiaclecia)
2Teoretyczny – budowa modeli i uogólnień
(ostatnie stulecia)
3 Obliczeniowy – symulacje złożonych zjawisk
(ostatnie dekady)
4 Eksploracja danych – badania „data-intensive”, w tym
analiza maszynowa (text mining, data mining)
(ostatnie lata)
7. Dlaczego zmienia się komunikacja w nauce?
Ograniczenia
tradycyjnego
systemu
dystrybucji
publikacji
naukowych
Rozwój nowych
technologii
Rosną koszty
subskrypcji
Potrzeba
szybszej, bardziej
efektywnej i
bardziej
globalnej
wymiany wiedzy
Rozwój
otwartego
dostępu
8. Publikowanie w karierze naukowca
Punkty Ocena pracownikaWpływ
Zasięg
Parametry brane pod uwagę we
wnioskach grantowych
Indeks H
Widoczność
Ocena jednostki
naukowej
Cytowania
9. Rynek wydawniczy
• 28 000 czasopism naukowych
• 1,5 miliona artykułów naukowych rocznie
• Tysiące wydawców naukowych na świecie
• Ponad 2000 czasopism punktowanych w Polsce z listy
MNiSW
11. • „Przez otwarty dostęp rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym
internecie, co pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać,
drukować, przeszukiwać, zamieszczać odnośniki do pełnych wersji tekstów,
indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz używać w
dowolnym innym, zgodnym z prawem celu.”
• Dostęp bez barier finansowych, prawnych, czy technicznych
• Jedynym ograniczeniem powinno być zapewnienie autorom kontroli nad
integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania ich autorstwa
i cytowania ich prac
Budapest Open Access Initiative (BOAI), 2002
12. Otwarty dostęp – gdzie jesteśmy
• Peter Suber w książce „Otwarty dostęp” (MIT
Press, Cambridge–London 2012), nazwał Open
Access rewolucją w dostępie.
• Dziś otwarty dostęp nie stanowi już rewolucji –
staje się sukcesywnie standardem komunikacji
naukowej na świecie.
12
13. Komisja Europejska (2013):
„Otwarty dostęp można zdefiniować jako praktykę udostępniania informacji
naukowej on-line w taki sposób, by była dla użytkownika końcowego bezpłatna i
by możliwe było jej ponowne wykorzystanie.
W kontekście badań i innowacji „informacja naukowa” oznacza
(i) recenzowane artykuły badawcze (publikowane w czasopismach naukowych)
oraz
(ii) dane badawcze (dane leżące u podstaw publikacji naukowych, dane
przetworzone i/lub dane surowe).”
Guidelines on Open Access to Scientific Publications and Research Data
in Horizon 2020. Version 16 December 2013.
14. Co jest przedmiotem otwartego dostępu?
Artykuły i książki
KTHBiblioteket,CC-BY-SA
https://www.flickr.com/photos/kthbiblioteket/4472640423/
Dane badawcze
15. Otwarty dostęp do publikacji
Złota droga:
otwarte czasopisma i książki
Zielona droga:
otwarte repozytoria naukowe
16. Co to jest repozytorium naukowe?
Cyfrowe archiwum, w którym przechowujemy pliki
publikacje
(artykuły, książki,
rozprawy, czasem też
inne materiały )
dane naukowe
publikacje
+
dane
Repozytorium naukowe
17. Skąd biorą się materiały w repozytorium
naukowym?
Samoarchiwizacja
autor sam udostępnia swoje materiały
Kto decyduje, jakie materiały nadają się do repozytorium?
Kto kontroluje jakość zamieszczanych materiałów?
Kto sprawdza, czy materiały są udostępniane legalnie?
Zależy od zasad przyjętych w danym repozytorium.
18. Rodzaje repozytoriów publikacji
1. Instytucjonalne – prowadzone przez uczelnię, wydział, instytut badawczy,
instytucję finansującą badania – gromadzi produkcję naukową instytucji
w jednym miejscu
2. Dziedzinowe – otwarte dla badaczy z wielu instytucji, przechowuje
publikacje z wybranej dziedziny nauki
19. Przykłady repozytoriów instytucjonalnych
DASH – Digital Access to Scholarship at Harvard
https://dash.harvard.edu/ AMUR – Adam Mickiewicz University Repository
https://repozytorium.amu.edu.pl/
Inne w Polsce:
Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego RUŁ: http://repozytorium.uni.lodz.pl/
Repozytorium Uniwersytetu Mikołaja Kopernika RUMaK: https://repozytorium.umk.pl/
około 30 repozytoriów instytucjonalnych w Polsce
21. PubMed Central – instytucjonalne i dziedzinowe
• Prowadzone przez NIH – Narodowe Instytuty Zdrowia – amerykańską
agencję rządową finansującą badania z nauk biomedycznych i o życiu
• Gromadzi wszystkie artykuły z badań przez siebie finansowanych – są
deponowane albo bezpośrednio przez wydawców, albo przez autorów
• Dodatkowo przyjmuje:
finansowane przez inne wybrane współpracujące agencje grantowe
lub publikowane przez wybrane współpracujące czasopisma
23. Jak udostępnić materiał w repozytorium?
• Wybieramy repozytorium, do którego nasz materiał pasuje
• Sprawdzamy, czy mamy prawo udostępnić artykuł
• Deponujemy: wprowadzamy metadane zgodnie z zaleceniami
wybranego repozytorium, dodajemy plik
24. Otwarte czasopisma
Czasopismo otwarte udostępnia pełne teksty artykułów na własnych
stronach internetowych – korzysta w tym celu z własnej infrastruktury.
http://www.modernlanguagesopen.org/
Czytelnia Czasopism PAN
http://his.czasopisma.pan.pl/
25. Platformy i bazy czasopism OLH – Open Library of Humanities
https://www.openlibhums.org
PRESSto – czasopisma UAM w Poznaniu
http://pressto.amu.edu.pl/
Biblioteka Nauki – kolekcja polskich czasopism
http://bibliotekanauki.ceon.pl/
27. Inne formy publikacji wyników
http://digitalhumanitiesnow.org/
-- publikacja wybranych materiałów
z uwzględnionych czasopism, prasy,
blogów i innych źródeł
http://dhcommons.org/journal/issue-1
-- publikacja recenzowanych trwających projektów
„Open access can be defined as the practice of providing on-line access to scientific1 information that is free of charge to the end-user and that is re-usable. In the context of research and innovation, 'scientific information' can refer to (i) peer-reviewed scientific research articles (published in scholarly journals) or (ii) research data (data underlying publications, curated data and/or raw data)”.
Co jest przedmiotem Otwartego Dostępu? Wyniki badań naukowych: 1. różnego rodzaju, 2. finansowane ze środków publicznych.
W kontekście otwartej nauki! I to główna różnica wobec bibliotek cyfrowych. Czyli repozytorium jest prowadzone przez jakiegoś redaktora czy moderatora, który tylko akceptuje deponowane materiały.
Wersja mieszana: wydawca deponuje w imieniu autora – ale trzeba wybrać tę opcję!
Są też różne mieszane, np. konsorcyjne, albo prowadzone przez instytucję finansującą badania w konkretnej dziedzinie. Zalety dla instytucji: cała produkcja instytucji w jednym miejscu. Zalety dla naukowca: widoczność, dostępność – więcej czytelników.
Wyszukiwanie i tak przez wyszukiwarki, agregatory.
Trochę zaciera się tu różnica między zieloną a złotą drogą. Stopniowa ewolucja od inst. do dziedzinowego.
Samoarchiwizacja: tylko wtedy, gdy finansowanie z odpowiedniej agencji, ale czasopismo nie współpracuje i nie zdeponowało w imieniu autora.
Kilka milionów artykułów.
W efekcie: dość dobra kontrola jakości – tylko kontrolowane czasopisma albo instytucje grantowe.
Że Zenodo = publikacje + dane
Opowiedzieć o agregatorach – OpenAIRE!
OLH – również własne czasopismo; finansowane przez konsorcjum >180 uczelni i instytutów badawczych z całego świata.
Pressto: np. Czasopismo prawno-historyczne.
Jak każdy rejestr: niekompletne!
http://www.digitalhumanities.org/dhq/about/about.html
http://digitalhumanitiesnow.org/about/ - nie czasopismo, tylko eksperyment…
Dotyczy CZASOPISM tylko. W praktyce też modele mieszane.
Model subskrypcyjny czasopisma – czytelnicy płacą: wydawca (komercyjny lub non-profit), autor przekazuje utwór bez wynagrodzenia, biblioteki akademickie kupują subskrypcje, prywatne podmioty kupują subskrypcje (pojedyncze osoby, firmy) – czyli pieniądze z budżetów jednostek naukowych i z prywatnych źródeł, itp. Monopol rynkowy! - tu dać wykres serials crisis
Model APC – autorzy płacą: wydawca (komercyjny lub non-profit), autor artykułu ponosi opłatę za każdą przyjętą publikację – czyli pieniądze z grantów (badawczych, publikacyjnych, itp.)
Czasopisma bezpłatne – sponsor płaci: czasopismo działa dzięki zewnętrznemu finansowaniu, np. z MNiSW, lub z instytucji finansujących naukę, od uczelni, od towarzystw naukowych, akademii nauk, itp. – autor nie płaci, jest otwarty dostęp. Pełna kontrola tego, co finansujemy.
Powiedzieć, że otwarte ma niższe koszty: 1. z zasady nie ma wersji drukowanej; 2. nie obsługuje systemu sprzedaży subskrypcji; 3. nie utrzymuje systemu weryfikacji czytelników (dostęp).