1. 15
3. 2011 ОНЫ НЭГДСЭН ТӨСВИЙН ҮР ДҮНГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ
Монгол Улсын 2011 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2011 оны төсвийн
тухай, Хүний хөгжил сангийн 2011 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийг Төсвийн тогтвортой
байдлын тухай, Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай, Нэгдсэн төсвийн тухай
хуулийн холбогдох зүйл, заалтыг удирдлага болгон, УИХ-ын 2010 оны 40 дүгээр тогтоолоор
батлагдсан 2011 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд үндэслэн Засгийн газраас ОУВС-тай хамтран
хэрэгжүүлж буй Стэнд-бай хөтөлбөрийн хүрээнд байгуулсан “Харилцан ойлголцлын санамж
бичиг”-т тусгасан нэгдсэн төсвийн нийт зарлагын хязгаарт багтаан боловсрууллаа.
3.1 Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн холбогдох зүйл, заалттай хэрхэн
нийцэж байгаа тухай
Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд төсвийн дараахь 4 тусгай шаардлагыг хангасан
байхаар заасан. /Төсвийн тусгай шаардлагыг 2011-2013 онд баримтлах эсэхийг хүснэгтээр харуулав./
Хүснэгт 3.1 Төсвийн тусгай шаардлагууд
Тусгай шаардлагууд / Төсвийн
жил
2011 он 2012 он 2013 он
Нэгдсэн төсвийн орлогыг
тэнцвэржүүлсэн журмаар тооцох
Баримтлана Баримтлана Баримтлана
Нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн
тэнцэл нь тухайн төсвийн жилийн
дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хоѐр
хувиас илүүгүй алдагдалтай, эсхүл
ашигтай байх
Баримтлахгүй Баримтлахгүй Баримтлана
Тухайн жилийн нэгдсэн төсвийн
нийт зарлагын өсөлтийн хувь нь
тухайн жилийн эрдэс баялгийн бус
дотоодын нийт бүтээгдэхүүний
өсөлтийн хувь, тухайн жилийн
өмнөх дараалсан 12 жилийн эрдэс
баялгийн бус дотоодын нийт
бүтээгдэхүүний өсөлтийн дунджийн
аль ихээс хэтрэхгүй байх
Баримтлахгүй Баримтлахгүй Баримтлана
Улсын өрийн өнөөгийн үнэ цэнээр
илэрхийлсэн үлдэгдэл нь тухайн
жилийн оны үнээр тооцсон
дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 40
хувиас хэтрэхгүй байх
Баримтлана
/хуулиар 50 хувь байж
болох бөгөөд 40 хувиас
илүү гарсан 10 хувиар
зөвхөн Хөгжлийн
банкинд зээлийн баталгаа
гаргах зориулалттай/
Баримтлана
/хуулиар 60 хувь байж
болох бөгөөд 40 хувиас
илүү гарсан 20 хувиар
зөвхөн Хөгжлийн
банкинд зээлийн
баталгаа гаргах
зориулалттай/
Баримтлана
/хуулиар 50 хувь
байж болох бөгөөд
40 хувиас илүү
гарсан 20 хувиар
зөвхөн Хөгжлийн
банкинд зээлийн
баталгаа гаргах
зориулалттай/
Монгол Улсын 2011 оны төсвийн төслийг боловрсуулахад Төсвийн тогтвортой байдлын
тухай хуулийн 6.1.1, 6.1.4 –д заасан тусгай шаардлагуудыг хангах ѐстой тул ирэх оны төсвийн
төсөлд уг тусгай шаардлагууд хэрхэн хангагдаж буйг дэлгэрэнгүй тайлбар байдлаар авч үзвэл:
1/”Нэгдсэн төсвийн орлогыг тэнцвэржүүлсэн журмаар тооцдог байх” тусгай шаардлагын
тухайд:
Монгол Улсын 2011 оны төсвийн төсөлд ашигт малтмалын бүтээгдэхүүний үнийн
төсөөллийг Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн холбогдох заалт болон ашигт малтмалын
бүтээгдэхүүний үнийн төсөөлөл хийдэг банк, санхүүгийн байгууллагын гаргасан төсөөлөлд
тулгуурлан боловсруулсан. Төсвийн орлогын 3 /гурав/ ба түүнээс дээш хувийг бүрдүүлэх, гол нэр

2. 16
төрлийн эрдэс баялагийг тооцохын тулд доод тал нь 90.0 орчим тэрбум төгрөгийн орлогыг
төвлөрүүлэхүйц хэмжээний эрдэс баялагийг тооцож авах ѐстой юм. 2011 онд алтны хувьд зарим
бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн албан татвар хүчингүй болсноор алт олборлолтоос төсөвт
төвлөрөх орлого буурч, нэгдсэн төсвийн орлогын 3 хувьд хүрэхээргүй байгаа тул гол нэр төрлийн
эрдэс баялаг гэдэгт зөвхөн зэс, нүүрсийг хамруулахаар тооцлоо.
Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1.3.а дугаар заалтад
“тухайн төсвийн жилийн дараахь жилийн төсвийн төсөлд баримтлах, түүний дараагийн хоѐр,
гурав дахь жилийн төсвийн төсөөлөлд тусгах гол нэр төрлийн эрдэс баялгийн тэнцвэржүүлсэн
үнийг Олон улсын валютын сангаас гаргасан түүхий эдийн үнийн статистикт тусгасан тухайн
төсвийн жилийн өмнөх дараалсан харгалзах 12, 11, 10 жилийн дундаж үнэ, эрдэс баялгийн үнийн
төсөөллийг мэдээлдэг олон улсад нэр хүнд бүхий, Засгийн газраас тодорхойлсон санхүүгийн
мэдээллийн байгууллагаас тухайн жилийн гуравдугаар сард анх зарласан өдрийн тухайн төсвийн
жилийн болон түүний дараахь гурван жилийн дундаж үнийн төсөөллийг дундажлан тус тус
тооцох” гэж заасны дагуу 2011 оны төсөвт ОУВС-аас гаргасан 1998-2009 оны зэс, нүүрсний
дундаж үнэ, “Bloomberg”-ээс мэдээлсэн зэс, нүүрсний үнийн 2010-2013 оны төсөөллийг
дундажлан Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн 6.1.1-д заасан “төсвийн орлогыг
тэнцвэржүүлсэн журмаар тооцох” тусгай шаардлагыг хангасан байхаар тооцож 2011 оны төсөвт
зэсийн үнийг 5983.1 ам.доллар, боловсруулсан нүүрсний үнэ 98.8 ам.доллараар тусгалаа.
Дэлхийн зах зээл дээрх цэвэр зэсийн үнэ 2011 онд дунджаар 8425.0 ам.долларт хүрэх
төсөөлөл гарч байна.
2/”Уул уурхайн салбарын гадаадын хөрөнгө оруулалттай хуулийн этгээдийн дүрмийн санд
хувь оруулах зориулалттай бөгөөд тухайн хуулийн этгээдийн ирээдүйн ашгаас эргэн төлөгдөх
нөхцөлтэй байгуулсан гэрээний дагуу авсан Засгийн газрын зээл, эсхүл гэрээний энэхүү нөхцөлөөр
гаргасан Засгийн газрын баталгааг хамааруулахгүйгээр тооцсон улсын өрийн өнөөгийн үнэ цэнээр
илэрхийлсэн үлдэгдэл нь тухайн жилийн оны үнээр тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 40
хувиас хэтрэхгүй байх “ тусгай шаардлагын тухайд:
2011 оны хувьд улсын өрийн өнөөгийн үнэ цэнээр илэрхийлэгдсэн үлдэгдэл нь дотоодын
нийт бүтээгдэхүүний 26.0 хувьтай тэнцүү байхаар тооцож тусгалаа. Ингэснээр Төсвийн тогтвортой
байдлын тухай хуулийн 6.1.4-д заасан тусгай шаардлагыг хангаж байгаа болно.
3.2 Төсвийн хүрээний мэдэгдэлд нийцэж байгаа тухай
Монгол Улсын Их Хурлын 2010 оны 40 дүгээр тогтоолоор 2011 оны төсвийн хүрээний
мэдэгдэл (ТХМ), 2012-2013 оны төсвийн төсөөлөл зөвшөөрөгдсөн болно. Төсвийн хүрээний
мэдэгдэлд тусгасан төсвийн тооцоонд ДНБ-ий бодит өсөлтийг 2011 онд 8.2 хувь байхаар тооцож,
төсвийн нийт орлогын доод хэмжээг ДНБ-ий 35.4 хувь, төсвийн нийт зарлагын дээд хэмжээг ДНБ-
ий 40.4 хувь, төсвийн алдагдлын дээд хэмжээг ДНБ-ий -5.0 хувь байхаар тусгасан.
Монгол Улсын 2011 оны нэгдсэн төсвийн төсөлд тусгагдсан нэгдсэн төсвийн нийт орлого нь
ДНБ-ий 39.0 хувьтай тэнцэж, төсвийн хүрээний мэдэгдэлтэй харьцуулахад 3.6 хувиар нэмэгдэхээр
байна. Зарим бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн албан татварын тухай хууль хүчингүй болсноор
2011 онд орлого буурах боловч энэ нь УИХ-д өргөн бариад буй өсөн нэмэгдэх нөөц ашигласны
төлбөрийн тухай хуулийн төсөл, холбогдох бусад хуулийн төслүүдэд тусгагдсан орлогын нэмэлт
эх үүсвэр болон эдийн засгийн тааламжтай нөхцөл байдлаас шалтгаалсан орлогын өсөлтөөр
нөхөгдөнө гэж тооцож байна.
Монгол Улсын 2011 оны нэгдсэн төсвийн нийт зарлагыг ДНБ-ий 41.5 хувь байхаар төсвийн
төсөлд тусгалаа. Энэ нь ТХМ-ийг боловсруулж байх үеийн ДНБ-ий төсөөлөл нь 2011 оны төсвийн
төсөл боловсруулах үеийн ДНБ-ий төсөөлөлөөс дээгүүр тооцогдсонтой шууд холбоотой юм.
Дээрх шалтгааны улмаас нэгдсэн төсвийн нийт зарлага ТХМ-д тусгагдсан үзүүлэлтээс хувиар
тооцоход өссөн боловч зарлагын нийт дүнгээрээ ТХМ-ийг хангаж байгаа болно.

3. 17
Харин нэгдсэн төсвийн нийт алдагдал ТХМ-д заасан ДНБ-ий 5.0 хувьтай тэнцүү байх
шалгуур үзүүлэлтээс бага буюу ДНБ-ий 2.5 хувьтай тэнцэхээр байна.
3.3 Нэгдсэн төсвийн үр дүнгийн үзүүлэлт
Дээрх бодлогын баримт бичгүүд, шалгуур үзүүлэлтүүдийг баримтлан Монгол улсын 2011
оны төсвийн төслийг боловсруулахад нэгдсэн төсвийн нийт орлого 3,056.9 тэрбум төгрөг буюу
ДНБ-ий 39.0 хувь, нэгдсэн төсвийн нийт зарлага 3,251.6 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 41.5 хувь,
нэгдсэн төсвийн нийт алдагдал 194.7 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий -2.5 хувь болохоор байна.
Үүнээс, Улсын төсвийг авч үзвэл 2011 оны Улсын төсвийн нийт орлого 2,303.0 тэрбум
төгрөг, нийт зарлага 2,040.2 тэрбум төгрөг, улсын төсвийн нийт тэнцэл 262.8 тэрбум төгрөгийн
ашигтай гарахаар байна.
Харин Хүний хөгжил сангийн 2011 оны төсвийн нийт орлого 320.5 тэрбум төгрөг, нийт
зарлага 805.2 тэрбум төгрөг буюу 2010 оны зарлагаас 470.3 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн бөгөөд
Хүний хөгжил сангийн нийт алдагдал 484.7 тэрбум төгрөгт хүрэхээр байна.