κεφάλαιο 2 Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ :ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ (843-1054)

1. 1. ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (843-867)
 Ο Μιχαήλ Γ΄ως αρματοδρόμος στα ανάκτορα του Αγίου
Μάμαντα. Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτση, Κώδικας
Μαδρίτης. Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki
 Η βάπτιση τον βούλγαρου ηγεμόνα Βόρη (Μιχαήλ).
Μπακάλης Κώστας
history-logotexnia.blogspot.com

2. Μιχαήλ Γ΄ (842-867)
Στη διάρκεια της βασιλείας
του Μιχαήλ Γ΄ (842-867)
■ επιτεύχθηκε αισθητή
πρόοδος στους τομείς:
 της παιδείας
 και της οικονομίας,
■ ενώ σημειώθηκαν 
σημαντικές στρατιωτικές
επιτυχίες κατά των Αράβων
στη Μ. Ασία.

3. ▲ http://vizantinonistorika.blogspot.gr/2013/03/blog-
post_3287.html
 Μαγναύρα: (από το
λατινικό magna aula)
αίθουσα τελετών που
βρισκόταν στην
περιφέρεια του
Μεγάλου Παλατίου της
Κων/πολης, ανατολικά
του Αυγουσταίου. Εδώ
γίνονταν οι υποδοχές
ξένων πρεσβευτών, οι
οποίοι
εντυπωσιάζονταν από
τα αυτόματα που
εκτίθεντο στην
αίθουσα. Kατά τη
βασιλεία του Μιχαήλ Γ'
ήταν έδρα ανώτατης
σχολής.
http://www.ime.gr/chron
os/09/gr/glossary/main
/m.html

4. ▲ Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ’ ανάμεσα σε δασκάλους και φοιτητές του Πανεπιστημίου
(Μικρογραφία, Ρώμη, Βατικανή Βιβλιοθήκη).
«… αλλά έχει και άλλη σημασία το άσμα του Αρμούρη ή Αρμουρόπουλου. Η θαυμάσια διατήρησή του
διεκδικεί , σα να λέμε, τη μνήμη του βασιλόπουλου, που δολοφονήθηκε πρόωρα από το διάδοχό του
Βασίλειο Α΄(867) και συκοφαντήθηκε από τους επίσημους ιστοριογράφους, που του κόλλησαν το
επονείδιστο επίθετο «μέθυσος». Γνωρίζουμε από αυθεντικές πηγές ότι ο Μιχαήλ δεν είχε μόνο
πολεμικές αρετές, αλλά και αληθινή μεγαλοφυΐα. Επί της βασιλείας του άκμαζε ο μέγας πατριάρχης
Φώτιος, αποκρούστηκε η πρώτη επίθεση των Ρώσων εναντίον της Κωνσταντινούπολης, βαφτίστηκαν
οι Βούλγαροι».
Σημείωση: Το παράθεμα αυτό ανήκει στο έργο του Βέλγου βυζαντινολόγου Gregoire, ο οποίος
χρησιμοποιεί ως πηγή του μόνο την ακριτική ποίηση.

5. 842 1025
ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ
ΕΙΚΟΝΩΝ
843 867
842 - 867
ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΜΙΧΑΗΛ
Γ΄
867 -1025
ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ - ΑΚΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΠΟΚΟΡΥΦΩΜΑ ΔΥΝΑΜΗΣ
ΜΙΧΑΗΛ
Γ΄
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Α΄
ανέτρεψε τον
ΜΙΧΑΗΛ Γ΄
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β΄

6. Α. Ο ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΛΑΒΩΝ

7. ΡΩΣΩΝ
ΜΟΡΑΒΩΝ
ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
 ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ:

8. Οι Βυζαντινοί, έχοντας εδραιώσει την κυριαρχία
τους στη Μικρά Ασία,
• στράφηκαν προς το σλαβικό κόσμο
• και επιδίωξαν τον εκχριστιανισμό του.
Εκχριστιανισμός των Ρώσων
• Ύστερα από μια ανεπιτυχή επίθεση των Ρώσων κατά της
Κωνσταντινούπολης (860),
• βυζαντινοί ιεραπόστολοι εναπέθεσαν τα πρώτα σπέρματα του
Χριστιανισμού στο νεοσύστατο Ρωσικό Κράτος.

9. Στα μέσα του 9ου αι.
σχηματίστηκε το πρώτο
σημαντικό ρωσικό κράτος.
Ήταν η ηγεμονία του
Κιέβου, η οποία έλεγχε το
δρόμο του ποταμού Ντον
και έκανε εμπόριο με το
Βυζάντιο και το Χαλιφάτο.
Χάρτης από το λογισμικό
CENTENNIA

10. Το 863 επακολούθησε η αποστολή ιεραποστόλων στη Μοραβία, ύστερα από
πρόσκληση του Ραστισλάβου, ηγεμόνα της χώρας.
Επικεφαλής της πρεσβείας τοποθετήθηκαν
ο Κωνσταντίνος-Κύριλλος, λόγιος και γνώστης της σλαβονικής, δηλαδή της
αρχαίας σλαβικής γλώσσας,
 και ο αδελφός του Μεθόδιος από τη Θεσσαλονίκη.
Στη Μοραβία οι δύο Θεσσαλονικείς εργάστηκαν με ακάματο ζήλο.
Ο Κωνσταντίνος
1. επινόησε το γλαγολιτικό αλφάβητο
2. και μετέφρασε την Αγία Γραφή στα σλαβονικά.
3. Έτσι η Λειτουργία και το κήρυγμα στη Μοραβία άρχισαν να γίνονται στη
σλαβονική γλώσσα.
Αργότερα
οι μαθητές τους εκδιώχθηκαν από τη χώρα
και ο φραγκικός κλήρος κυριάρχησε,
 αλλά ο βυζαντινός πολιτισμός πέτυχε να ριζώσει βαθιά, χάρη στο έργο των δύο
αδελφών.
Οι Σλάβοι οφείλουν τις απαρχές της εθνικής φιλολογίας τους στους δύο αυτούς
ιεραποστόλους.

11. Ραστισλάβος ζητά
ιεραποστόλους από
Βυζάντιο
Φώτιος
Κύριλλος Μεθόδιος
Μιχαήλ Γ΄

12. ▲ Moravia Magna in 900
http://www.euratlas.net/history/europe/900/entity_1531.html

13. Η ιεραποστολή στη Μοραβία
Εκείνες τις ημέρες ο σλάβος ηγεμόνας Ραστισλάβος έστειλε απεσταλμένους στον
Αυτοκράτορα Μιχαήλ με το εξής μήνυμα: Εμείς οι Σλάβοι, όμως, είμαστε ένας
απλοϊκός λαός και δεν υπάρχει κανένας που να μπορεί να μας διδάξει την αλήθεια και
να μας εξηγήσει το αληθινό νόημα της Αγίας Γραφής. Γι' αυτό, αυτοκράτορα, στείλε
μας έναν άνδρα ικανό να ανορθώσει όλη την αλήθεια". Τότε ο αυτοκράτορας είπε στο
Φιλόσοφο: Ακούς τι λένε, φιλόσοφε; Κανείς άλλος εκτός από σένα δεν μπορεί να
φέρει σε πέρας αυτό το έργο. Κοίτα εδώ υπάρχουν πολλά δώρα, πάρε τον αδελφό
σου, τον ηγούμενο Μεθόδιο, και πήγαινε, γιατί και οι δύο είστε από τη Θεσσαλονίκη
και οι Θεσσαλονικείς μιλούν σλαβικά". Τότε ο Θεός αποκάλυψε στο φιλόσοφο τη
σλαβική γραφή κι αυτός επινόησε αμέσως χαρακτήρες (γράμματα) και συνέθεσε ένα
λόγο (αλφάβητο). Ύστερα ξεκίνησε για το ταξίδι στη Μοραβία, παίρνοντας μαζί του
και τον αδελφό του. Αυτός άρχισε να υποτάσσεται πειθήνια, να υπηρετεί το
φιλόσοφο και να διδάσκει μαζί του. Όταν πέρασαν τρία χρόνια, επέστρεψαν και οι
δύο από τη Μοραβία, αφού είχαν διδάξει πολλούς μαθητές. Από το σλαβικό Βίο του
Μεθοδίου, κεφ. 5, γερμ. μετ. J.Bujnoch, Zwischen Rom und Byzanz. Slavische
Geschichtsschreiber, 1,Γκρατς- Βιέννη-Κολονία 1958, 88-89.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το παραπάνω παράθεμα και με βάση τις ιστορικές σας
γνώσεις να αναφερθείτε στον εκχριστιανισμό των Μοραβών.

14. ◄ Σελίδα από χειρόγραφο Ευαγγέλιο γραμμένο με το
γλαγολιτικό αλφάβητο. 9ος -- 10ος αιώνας, Βατικανό,
Αποστολική Βιβλιοθήκη του Βατικανού.
Οι ιεραπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος δημιούργησαν τον 9ο
αιώνα το γλαγολιτικό αλφάβητο, για να γραφτούν τα χριστιανικά
εκκλησιαστικά κείμενα στη σλαβική γλώσσα. Αυτό έγινε με βάση
την ελληνική γραφή. Την ίδια περίπου εποχή άρχισε να
χρησιμοποιείται κι ένα δεύτερο αλφάβητο, το κυριλλικό. Και αυτό
προέρχεται από την ελληνική γραφή. Από τα δύο αλφάβητα οι
άνθρωποι τελικά προτίμησαν το κυριλλικό, γιατί ήταν πιο εύκολο.
Μέχρι σήμερα με αυτό γράφονται πολλές σλαβικές γλώσσες
(ρωσικά, βουλγαρικά, σερβικά κ.ά.).
► Σελίδα από χειρόγραφο
Ευαγγέλιο γραμμένο με το
κυριλλικό αλφάβητο. 14ος
αιώνας, Άγιο Όρος, Μονή
Χιλανδαρίου.

15. Ανασκευή της θεωρίας των τριών γλωσσών
Όταν ο Κωνσταντίνος ήταν στη Βενετία, μαζεύτηκαν οι λατινοι επίσκοποι, ιερείς και
μοναχοί και στράφηκαν εναντίον του, όπως οι κουρούνες ενάντια στο γεράκι, και
διατύπωσαν την αίρεση των τριών γλωσσών, λέγοντας: «Πώς συμβαίνει να έχεις επινοήσει
για τους Σλάβους μια γραφή και να τους διδάσκεις κείμενα γραμμένα σ' αυτή, μια γραφή
που δεν τη βρήκε ποτέ κανένας ως σήμερα ούτε απόστολος ούτε πάπας ούτε ο Γρηγόριος ο
Θεολόγος ούτε κι ο Ιερώνυμος; Εμείς ξέρουμε μόνο τρεις γλώσσες, στις οποίες επιτρέπεται
να δοξολογείται γραπτώς ο θεός, την εβραϊκή, τη λατινική και την ελληνική». Ο Φιλόσοφος
απάντησε: «Μήπως η βροχή δεν έρχεται από το Θεό και δεν πέφτει για όλους τους
ανθρώπους; Μήπως ο ήλιος δεν λάμπει για όλους τους ανθρώπους και μήπως όλοι δεν
αναπνέουμε τον ίδιο αέρα; [...] Πολλοί λαοί έχουν δική τους γραφή και κάθε λαός τιμά το
θεό στη δική του γλώσσα [...]».
Βίος Κωνσταντίνου, γερμ. μετ. Jo. Bujnoch (Slavische Geschichtschreiber 1), Γκρατς-
Βιέννη-Κολονία 1958, 71-72
 Σε ποια γλώσσα ή ποιες γλώσσες πίστευαν αντίστοιχα οι εκπρόσωποι της Ρωμαϊκής και
της Βυζαντινής Εκκλησίας ότι έπρεπε να εκχριστιανίζονται οι ξένοι λαοί, σύμφωνα με το
πρώτο παράθεμα; Τι συμπεραίνεις από αυτή τη στάση για τη νοοτροπία των δύο
εκκλησιών και τη στάση τους απέναντι στους άλλους λαούς;

16. ◄ Γιατί οι Σλάβοι τιμούν ιδιαίτερα το
Μεθόδιο και τον Κύριλλο; Μπορείς να
αναγνωρίσεις από τις επιγραφές της
εικόνας με τους δύο ιεραποστόλους ποιος
είναι ο Μεθόδιος και ποιος o Κύριλλος;
◄ Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος.
Βουλγαρική εικόνα του 1862. Μουσείο
Φιλιππούπολης (Plovdiv).

17. Στο ζήτημα του εκχριστιανισμού των Βουλγάρων έδρασαν δυναμικά:
• το πατριαρχείο,
• σε συνεργασία με την αυτοκρατορική εξουσία.
Συγκεκριμένα:
• όταν οι Βούλγαροι ζήτησαν από τον πάπα ιεραποστόλους,
• το Βυζάντιο επενέβη αστραπιαία, για να μην ενταχθεί η γειτονική χώρα στη
σφαίρα επιρροής της Δύσης.
• Στρατός και στόλος απέκλεισαν τα σύνορα και τα παράλια της Βουλγαρίας.
Έτσι ο βούλγαρος ηγεμόνας Βόρης:
• αναγκάστηκε να ενδώσει.
• Το 864 μάλιστα βαπτίστηκε στην Κων/πολη και έλαβε το όνομα Μιχαήλ, με
ανάδοχο τον αυτοκράτορα.

18. ◄ Η βάπτιση του
βούλγαρου ηγεμόνα Βόρη
(Μιχαήλ). Μικρογραφία
από το σλαβονικό
χειρόγραφο της
Χρονογραφίας τον
Κωνσταντίνου Μανασσή
(Ρώμη, Βατικανή
Βιβλιοθήκη).
► Κεραμική εικόνα με τον άγιο Θεόδωρο
από το μοναστήρι της Πατλέινα. 10ος
αιώνας, Πρεσλάβα (Βουλγαρία).

19. Β. Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΔΥΟ
ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΧΙΣΜΑ

20. Ο ελληνικός κλήρος
μετά την αποδοχή του βαπτίσματος
από το Βούλγαρο ηγεμόνα,
προχώρησε στην οργάνωση της
Βουλγαρικής Εκκλησίας
σύμφωνα με τις υποδείξεις του
πατριάρχη Φωτίου.
Ο Βόρης
συνέτριψε την αντίσταση των
βουλγάρων ευγενών (βογιάρων),
που έμεναν πιστοί στην εθνική
θρησκεία,
αλλά γρήγορα απογοητεύθηκε,
επειδή η διοίκηση της Εκκλησίας
ανατέθηκε σε έλληνα επίσκοπο
και στράφηκε εκ νέου προς τη
Ρώμη.

21. Ο πατριάρχης Φώτιος με τη συμπαράσταση του
αυτοκράτορα:
 απέκρουσε και τη νέα επέμβαση της Ρώμης
 και κατηγόρησε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία
 για θέματα λατρείας και εκκλησιαστικής τάξης,
 κυρίως όμως για το δόγμα ότι το Άγιο Πνεύμα
εκπορεύεται και από τον Υιό (filoque).
Το δόγμα αυτό
τελικά απορρίφθηκε από τη Σύνοδο του 867
■ και ο πάπας Νικόλαος αναθεματίστηκε (Πρώτο
Σχίσμα).
Το βουλγαρικό ζήτημα διευθετήθηκε:
με απόφαση της Συνόδου της Κωνσταντινούπολης το
870 :
 η Βουλγαρία θα υπαγόταν πλέον στη δικαιοδοσία του
πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης.

22. Διαμαρτυρία του Φωτίου κατά του πάπα
Ανδρες ασεβείς και απαίσιοι, άνδρες που αναδύθηκαν από το σκοτάδι, μιας και γεννήθηκαν
στην Εσπερία (Δυτική Ευρώπη), επέπεσαν κατά του νεο προσήλυτου στη χριστιανική
ευσέβεια έθνους (δηλαδή των Βουλγάρων) σαν κεραυνός ή σεισμός ή σφοδρό χαλάζι ή,
ακριβέστερα, σαν άγριο θηρίο στον αμπελώνα του Κυρίου (δηλαδή την Εκκλησία της
Βουλγαρίας), και με δόντια και πόδια, δηλαδή με την αισχρή συμπεριφορά τους και τις
κακοδοξίες τους, με θρασύτητα και τόλμη, τον άρπαξαν και τον λεηλάτησαν.
Δ.Α Ζακυθηνός,Βυζαντινή Ιστορία (324-1071),Αθήνα 1977, 238.
Ποιες κατηγορίες εναντίον της Ρωμαϊκής Εκκλησίας διατυπώνει ο πατριάρχης Φώτιος
στην επιστολή του; Πού οφείλεται κατά τη γνώμη σας η οξύτητα της διατύπωσής του;
 Οι θεολογικές πραγματείες του πατριάρχη
Κωνσταντινουπόλεως Φωτίου (9ος αιώνας) αποτέλεσαν τη βάση
για την επιχειρηματολογία των Βυζαντινών στη θεολογική
διαμάχη με τους Δυτικούς, που οδήγησε στο Σχίσμα του 1054. Στην
εικόνα ο πατριάρχης Φώτιος καθισμένος σε θρόνο. Μικρογραφία
από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου
αιώνα. Madrid, Biblioteca Nacional, fol. 107a.
© Biblioteca Nacional, MadridΕρωτήσεις
1. Στο σχεδιασμό του εκχριστιανισμού των σλαβικών λαών οι βυζαντινές αρχές
επέδειξαν σύνεση και διορατικότητα. Τεκμηριώστε την άποψη αυτή.
2. Ποιες διαφορές παρουσιάζουν οι τρόποι εκχριστιανισμού των Μοραβών, των
Βουλγάρων και των Ρώσων;