Tatvariin hyanalt shalgaltiin arga helberuud

1. Òàòâàð òºëºã÷ ººðèéí òàòâàð íîãäóóëàõ îðëîãûã áóóðóóëàí òàéëàíãàà ãàðãàñàí
Áóþó àëäààòàé íºõñºí,ìàòåìàòèêèéí ¿éëäëèéí àëäàà ãàðãàñàí ýñýõ, ºìíºõ
æèë¿¿äèéíõòýé õàðüöóóëàõàä þì óó,ýñâýë òºñººòýé àæ àõóéí íýãæèéí îðëîãîîñ
òàéëàãíàñàí îðëîãî íü õàðüöàíãóé áàãà áàéãàà ýñýõèéã õàðãàëçàí ¿çíý.
 Çàðäëóóä:Òóõàéí òºðëèéí áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû õóâüä àâ÷ ¿çýõýä
õàðüöàíãóé çàðäàë ãàðãàñàí áàéâàë ñýæèãòýéä òîîöíî.Èõýíõ òàòâàð
òºëºã÷ õóâèéí çàðäëàà áèçíåñèéí çàðäàëä îðóóëàí òàéëàãíàäàã áºãººä
ýíý íü çàðäëûí õýìæýýã õýò ºñãºäºã.
 ¯éë àæèëëàãààíû ¿íýëýëò: Çàðèì òàòâàð òºëºã÷ òàòâàðàà áàãà òºëñºí
íü èëýðñýí áºãººä ýíý áàéäàë íü òºäèéëºí ººð÷äºã人ã¿é íü àíõààðàë
òàòàæ áàéâàë èéì àæ àõóéí íýãæèéã äàõèí øàëãàõààð ñîíãîí àâíà.
 Áèçíåñèéí õàðüöààíóóäûã àøèãëàõ. Øàëãàëò ÿâóóëàõàä òàòâàð
òºëºã÷èéí ýäèéí çàñãèéí áàéäëûã õàðóóëàõ áèçíåñèéí õàðüöààã àâ÷ ¿çýõ
íü íýí ÷óõàë þì.Øàëãàã÷ äàðààõü ç¿éëèéã îëîõûã õè÷ýýõ õýðýãòýé.
 Áèçíåñèéí õàðüöààíóóä íü óðüä æèë¿¿äèéí áàéäàë áîëîí àäèë
òºðëèéí áèçíåñýýñ çºðæ áàéíà óó
 Õàðüöààíóóä íü õîîðîíäîî çºðæ áàéíà óó
Çàðèì ºíäºð íàì õàðüöàà íü òàòâàðààñ ÿìàð íýãýí õýëáýðýýð çóãòñàí áîëîõûã
õàðóóëäàã.
1.Íèéò àøãèéí ò¿âøèí /Gross profit rate/
HAT/GPR/=
Íèéò îðëîãî−Ìàòåðèàëûí çàðäàë
Íèéò îðëîãî
× 100%
Ýíý õàðüöàà íü èõýýõýí õýðýãëýãääýã áºãººä õýðýâ ÍÀÒ áàãà áîë ã¿éëãýýãýý
äàðñàí,áîðëóóëàëòàà áóóðóóëñàí þìóó çàðäëàà ºñãºñºí áàéæ òààðíà.Ãýõäýý
ÍÀÒ ºíäºð áàéãàà íü òàòâàðààñ çóãàòààãààã¿é ãýñýí ¿ã áèø,òàòâàð òºëºã÷
ã¿éëãýý áîëîí õóäàëäàí àâñàí ç¿éëýý òîõèðóóëæ,áîëîìæèéí õàðüöàà ¿¿ñãýæ
áîëíî.ÍÀÒ áîëîìæèéí ýñýõèéã áóñàä àäèë òºðëèéí áèçíåñòýé õàðüöóóëæ ¿çýõ
øààðäëàãàòàé.Ãýõäýý áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû áàéðøèë,òîäîðõîé
íºõöºë¿¿äèéã áîäîëöîõ õýðýãòýé.
2.Õºðºíãèéí ºãººæ
Õª=
Öýâýð àøèã
Íèéò õºðºíãº
Ýíý õàðüöàà íü íýãæ õºðºíãºíä íîãäîõ àøãèéí õýìæýýã
õàðóóëíà.
www.zaluu.comwww.zaluu.com

2. 3.MUR /Mark-up rate/
MUR=
ÍÀÒ
100−ÍÀÒ
×100%
MUR/õîðîãäîë òîîöñîíþ=
/100+MUR /×/100%−õîðîãäëûí õóâü/
100
-100
Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ºðò㺺ñºº õýäýí õóâèàð èë¿¿ çàðæ
áîðëóóëñíûã õàðóóëíà.Äýýð äóðäñàí àæëóóäûã ã¿éöýòãýñíèé äàðàà õÿíàí
øàëãàã÷ áàéöààã÷èéí õóâüä òóõàéí òàòâàð òºëºã÷èéí òàëààð íýëýýä äýëãýðýíã¿é
îéëãîëòòîé áîëæ öààøèä ÿìàð áàðèìò ìàòåðèàë,ã¿íçãèéð¿¿ëýí ¿çýõ âý?
Øàëãàëòûã ÿìàð àðãà õýëáýðýýð ÿâóóëàõ âý? ãýäýã íü òîäîðõîé áîëíî.ªºðººð
õýëáýë õÿíàëòûí áàéöààã÷ óã àæ àõóéí íýãæ,áàéãóóëëàãàä òàòâàðûí øàëãàëò
õèéõ ìýäëýã ÷àäâàðòàé áîëæ ººðòºº èòãýëòýé,÷ºëººòýé ñýòãýæ àæèëëàõ áîëîìæ
á¿ðäýíý.
Òàòâàðûí õÿíàëò øàëãàëòûí àðãà õýëáýð¿¿ä
Òàòâàðòàé õîëáîãäîí ãàðàõ çºð÷ë¿¿äèéã èëð¿¿ëýõ,øàëãàõ àðãà íü àæèë
¿éë÷èëãýýíèé òºðºë áèçíåñèéí öàð õàìààð÷ ÿíç á¿ð áàéäàã.Òàòâàðûí õÿíàëò
øàëãàëòûí øóóä áà øóóï áóñ ãýñýí 2 àðãààð õèéäýã.
Òàòâàðûí õÿíàëò øàëãàëò
Øóóä áóñ àðãàØóóä àðãà
 ÍÁÁ-èéí áîëîí àíõàí øàòíû
áàðèìòàíä øàëãàðóóëàí
õèéäýã.
 Á¿ðòãýë òîîöîîíû áàðèìò
õºòëºëò íÿ-áî á¿ðòãýë
õºòëºëòèéã øàëãàõ.
 Îðëîãî ¿ð ä¿í
 ªãëºãèéí
 Àâëàãûí
 ̺íãºí õºðºíãèéí
 Ýäèéí çàñãèéí ñàíõ¿¿ãèéí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàðüöóóëàí
æèøèõ çàìààð ñàíõ¿¿ãèéí
áàéäàëä ¿íýëýëò ºãºõ
 Ñàíõ¿¿ òàéëàí áàëàíñàä
õ¿÷èí ç¿éëèéí ñóäàëãàà
øèíæèëãýýíèé àðãóóäûã
àøèãëàí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàëä
ä¿ãíýëò õèéõ øàëãàõ
 ÍÁÁ-èéí áîëîí àíõàí øàòíû
áàðèìòàíä øàëãàðóóëàí õèéäýã.
 Á¿ðòãýë òîîöîîíû áàðèìò õºòëºëò
íÿ-áî á¿ðòãýë õºòëºëòèéã øàëãàõ.
 Îðëîãî ¿ð ä¿í
 ªãëºãèéí
 Àâëàãûí
 ̺íãºí õºðºíãèéí
 Ýäèéí çàñãèéí ñàíõ¿¿ãèéí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàðüöóóëàí æèøèõ
çàìààð ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàëä ¿íýëýëò
ºãºõ.
 Ñàíõ¿¿ òàéëàí áàëàíñàä õ¿÷èí
ç¿éëèéí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé
àðãóóäûã àøèãëàí ñàíõ¿¿ãèéí
áàéäàëä ä¿ãíýëò õèéõ øàëãàõ.
www.zaluu.comwww.zaluu.com

3. Òàòâàðûí õÿíàëò øàëãàëòûí øóóä àðãà
Òàòâàðûí õÿíàëò øàëãàëòûí øóóä àðãà ãýäýã íü òàòâàðûí õóóëèóäûí
õýðýãæèëòèéã àíõàí øàòíû áîëîí ÍÁÁ-ä òóëãóóðëàí øàëãàõ àðãà þì.Òàòâàðûí
øàëãàëòûã õèéõäýý øóóä àðãûã ºðãºí àøèãëàõ áºãººä ÍÁÁ òàéëàíãèéí àæèë íü
çîõèõ ò¿âøèíä ÿâàãäàæ áàéãàà òîìîîõîí áîëîí äóíä çýðãèéí àæ àõóéí
íýãæ,áàéãóóëëàãàä õýðýãëýíý.Àëèâàà àæ àõóéí íýãæèéí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë
àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýý íü ºñºí íýìýãäýæ àæ àõóéí íýãæ,áàéãóóëëàãà òîìðîõ
òóòàì á¿ðòãýë òîîöîî,äîòîîä õÿíàëòàà ñàéæðóóëàõ øààðäëàãà ç¿é ¸ñîîð óðãàí
ãàðäàã.ÍÁÁ-èéí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ àæèëëàãààã àíõàí øàòíû áàðèìò
á¿ðä¿¿ëýõ,æóðíàëëä áè÷èõ,äýëãýðýíã¿é áîëîí åðºíõèé äàíñ õºòëºõ,àæèë
ã¿éëãýýíèé ìýäýý,òàéëàí ãàðãàõ ãýñýí äàðààëëààð ã¿éöýòãýñýí ýñýõèéã àæèë
ã¿éëãýý ãàðñíûã íîòëîõ ¿íäñýí áàðèìò,äàíñíû ã¿éëãýý,äàâõàð
áè÷èëò,õààëò,òîõèðóóëãûí áè÷èëòèéã åðºíõèé äàíñàíä áè÷ñýí áàéäàë.ã¿éëãýý
á¿ðýýð íü øàëãàíà.
Òàéëàí òýíöëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí óÿëäààã õÿíàõäàà
 Ýõíèé ¿ëäýãäë¿¿ä çºâ ýñýõèéã ýõëýëòèéí òàéëàí òýíöëèéí áîëîí ºìíºõ
óëèðëûí ýöñèéí ¿ëäýãäýëòýé òóëãàí òîõèð÷ áàéãàà ýñýõèéã òîãòîîíî.
 Õºðºíãèéí ä¿íã¿¿ä íü òîîëëîãûí á¿ðòãýëòýéãýý òîõèð÷ áàéãàà ýñýõèéã
¿çíý.
 Õàðèëöàõ äàíñíû ¿ëäýãäë¿¿ä íü áàíêíû òóõàéí ¿åèéí ýöñèéí õóóëãààð
áàéãàà ä¿íòýéãýý òîõèð÷ áàéãàà ýñýõèéã ¿çíý.
 Áýëýí ìºíãºíèé ¿ëäýãäýë íü òóõàéí ¿åèéí êàññûí òàéëàíãààð ãàðñàí
¿ëäýãäýëòýéãýý áóþó òîîëëîãûí á¿ðòãýëòýéãýý òîõèð÷ áàéãàà ýñýõèéã
¿çíý.
 Òàéëàí òýíöëèéí ýöñèéí ¿ëäýãäë¿¿ä íü çîõèõ äàíñààð áàéãàà
¿ëäýãäýëòýéãýý òîõèð÷ áàéãàà ýñýõèéã äàíñ á¿ð äýýð íü ¿çíý.
Äàðàà íü åðºíõèé äýâòýð áóþó åðºíõèé äàíñíû áè÷èëò àæèë ã¿éëãýýí¿¿äèéã
óòãà àãóóëãààð íü õÿíàæ ¿çýõýýñ ãàäíà ¿íäñýí áàðèìòààð íü òóëãàí
òîäðóóëíà.Èéì áàéäëààð øàëãàõäàà àíõààðàë òàòñàí àæèë ã¿éëãýýí¿¿äèéã
îíöëîí àâ÷ ¿çíý.
ÍÁÁ-èéí õºòëºëò áàðèìò á¿ðä¿¿ëýëòèéí áàéäàëä øàëãàëò õèéõ ÿâöàä äàíñíû
õàðüöàà çºâ õèéãäñýí ýñýõèéã õÿíàõààñ ãàäíà áàðèìòûí õóóëèéí õ¿÷èí
òºãºëäºð áàéäàëä õÿíàëò òàâèíà.
www.zaluu.comwww.zaluu.com

4. Øàëãàëòûí ÿâöàä óÿëäààòàé äàíñóóäûã ¿éë àæèëëàãààíû öèêë¿¿äýýð íü
õîëáîí ¿çýõ õýðýãòýé.Òóõàéëáàë:
- Áîðëóóëàëò,äàíñíû àâëàãà,ìºíãºí îðëîãî
- Õóäàëäàí àâàëò,äàíñíû ºãëºã,ìºíãºí çàðëàãà
- Áàðàà ìàòåðèàë,áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã,á¿òýýãäýõ¿¿íèé
¿éëäòýðëýëèéí çàðäëûí á¿ðòãýë¿¿ä
- ¯íäñýí õºðºíãº,ýëýãäëèéí çàðäàë,õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë ãýõ ìýò.
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàãäñàí ç¿éë òóõàéí ¿åä áîäèòîîð îðøèæ áàéñàí
ýñýõ,òàéëàíä òóñãàãäñàí ç¿éëñ,çºâ ¿íýëýãäýæ á¿ðòãýãäñýí ýñýõ,ºðòºã çàðäëûí
õóâààðèëàëò,ìàòåìàòèê òîîöîîëîë çºâ ýñýõ çýðãèéã øàëãàõààñ ãàäíà òàéëàíä
òóñãàãäâàë çîõèõ ç¿éëñ èë¿¿ äóòóóã¿éãýýð á¿ðýí òóñãàãäàæ ÷àäñàí
ýñýõ,òóõàéëáàë ºð òºëáºð íü òóõàéí íýãæ,áàéãóóëëàãûí õàðèóöàõ ¸ñòîé ºð
òºëáºð ìºí ýñýõèéã íÿãòëàí øàëãàíà.
Øàëãàëòûí ÿâöàä õàìòàòãàí øàëãàõ øààðäëàãàòàé øóóä õàìààðàë á¿õèé
îáúåêò,òàòâàð òºëºã÷ áàéãàà ýñýõ,òýíä îðëîãî øèëæèõ ÿâäàë îðøèæ áàéãàà
ýñýõèéã àíõààðíà.Ýíý íü øàëãàëòûí ÿâöàä èëýðñýí çºð÷èëä õóóëü ç¿éä íèéöñýí
õàðèóöëàãà íîãäóóëàõ øèéäâýð ãàðãàõ,àêòûã çºâøººðººã¿é íºõöºëä õóóëèéí
áàéãóóëëàãààð àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëýõýä íîòëîõ áàðèìòûã øààðäëàãûí
õýìæýýíä á¿ðä¿¿ëýõýä òóñàëíà.
Òóõàéí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàä øàëãàëò õèéõýä áóñàä àæ àõóéí
íýãæ,áàéãóóëëàãà èðãýí ýíäýýñ ºíäºð õýìæýýíèé îðëîãî øèëæ¿¿ëãýýð áîëîí
áýëíýýð àâñàí íü õàðàãäàæ áàéãàà áºãººä òýð íü ýöýñòýý òýäãýýð òàòâàð
òºëºã÷äèéí òàòâàðûí òàéëàí òîîöîîíä òóññàí ýñýõèéã øàëãàí òîäðóóëàõ
øààðäëàãàòàé áàéãàà áîë óã áàéöààã÷ òýäãýýðèéã õººí øàëãàõ
øààðäëàãàã¿é.Õàðèí ¿íäñýí áàðèìòûã õóóëáàðëàí àâ÷ õîëáîãäîõ ìàÿãòûã
áºãëºæ,ìýäýýëëèéí ñàíä á¿ðä¿¿ëíý.
Òàòâàð òºëºã÷èéí íÿãòëàí áîäîõ á¿òðãýëä õºòëºëòºíä òóëãóóðëàí á¿õ
îðëîãî,çàðäàë,íîãäóóëñàí òàòâàðûã íü íàðèéâ÷ëàí øàëãàõäàà òóõàéí
áàéãóóëëàãûí ÍÁÁ äýõ õóäàëäàí àâñàí áîëîí áîðëóóëñàí àëèâàà ¿ë õºäëºõ
õºðºíãº,áàðàà ìàòåðèàëûí õºäëºëèéã òóñãàñàí áàðèìò íü àæèë ã¿éëãýýíèé
óòãûã ¿íýí çºâ,á¿ðýí òºãñ èëýðõèéëæ áàéãàà ýñýõýä õÿíàëò òàâèíà.
Çàõ çýýëä øèëæèæ áóé ºíººãèéí íºõöºëä áàéãóóëëàãà,èðãýäèéí ãàð äýýð áýëýí
ìºí㺠á¿ðòãýëýýñ ãàäóóð ýðãýëäýæ áàéãàà íü òàòâàðûí õÿíàëò øàëãàëòûí àæèëä
èõýýõýí õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ áàéãàà þì.̺íãº,ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéã ÍÁÁ-äýý
www.zaluu.comwww.zaluu.com

5. òóñãàñàí ýñýõèéã òºðºë á¿ð äýýð öààøèä óã õºðºí㺠íü àøèãëàãäñàíààð áàéãàà
òîõèîëäîë ïðàêòèêò ýðáýã áàéãàà.Àíõíû ºðò㺺 íºõñºí ¿íäñýí õºðºíãºíä
¿íäýñëýëã¿éãýýð ýëýãäýë ¿ðãýëæë¿¿ëýí áàéãóóëæ òàòâàð íîãäóóëàõ îðëîãûã
áóóðóóëàõ çºð÷èë áàéãàà ýñýõèéã àíõààðàëäàà àâ÷ øàëãàõ íü ç¿éòýé.
Íèéãìèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéã àæèë÷èí àëáàí
õààã÷èäòàé õèéõ öàëèíãèéí òîîöîîíû äàíñòàé òóëãàí óã øèìòãýë¿¿äèéí õýìæýýã
çºâ òîäîðõîéëñîí ýñýõèéã òîãòîîíî.Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà àæèëëàãñäûíõàà
íèéãìèéí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéã ººðºº á¿ðýí õàðèóöàí
òºëæ áàéãàà íºõöºëä ò¿¿íèéã òàòâàð íîãäóóëàõ îðëîãûí òîîöîîíä õýðõýí
òóñãàñíûã òîäðóóëàí ¿çíý.
Çýýëèéí õ¿¿ãèéí çàðäëûã çýýëèéí ãýðýý,ò¿¿íèé òºëºëòòýé óÿëäóóëàí òîîöîîã
äàâòàí ã¿éöýòãýõ àðãààð øàëãàíà.Øàëãàëòûí ÿâöàä òàòâàð íîãäóóëàõ îðëîãîîñ
õàñàãäàõã¿é ç¿éëñèéã ò¿¿âýðëýí àâ÷ òàéëàí òýíöýë,òàòâàðûí òàéëàíãèéí
áàéíãûí çºð¿¿ãèéí òîîöîîíä òóñãàñàí ýñýõèéã íÿãòëàíà.
Äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýëèéí îðëîãûã õýð çºâ òîîöîæ ¿ëäýýñýí íü òàòâàð
íîãäóóëàõ îðëîãîä èõýýõýí íºëººëäºã ó÷èð æèëèéí ýöýñò äóóñààã¿é
¿éëäâýðëýëèéí òîîëëîãûã õèéö õýñýã,èæ á¿ðäýë,îáúåêò á¿ðýýð çàðäëûí
òºð뺺ð õèéñýí áàéõûã òàòâàð òºëºã÷ººñ øààðäàæ òàéëàíã õÿíàõ ¿åä ÷,øàëãàëò
õèéõ ¿åä ÷ ò¿¿íä õÿíàëò òàâüæ áàéâàë çîõèíî.
Áèåò áóñ õºðºíãºíä ïàòåíò,çîõèîã÷èéí ýðõ,çîõèîí áàéãóóëàëòûí
çàðäàë,ãóäâèëë,õóäàëäààíû òýìäýã çýðýã áèåò áóñ øèíæòýé õºðºíãèéã ò¿¿íèé
õóäàëäàæ àâñàí ºðòºã,õîëáîãäîí ãàðñàí òºëáºð õóðààìæ,çàðäëûí íèéëáýðýýð
çºâ á¿ðòãýæ,ýëýãäëèéã àøèãëàõ æèëä íü øóëóóí øóãàìûí àðãààð áàéãóóëæ òýð
õýìæýýãýýð áèåò áóñ õºðºíãèéí ºðòãèéã áàãàñãàæ áè÷ñýí ýñýõèéã äàâòàí
òîîöîîëæ øàëãàíà.
Øàëãàëòûí àæëûí ÿâöàä äàõèí òîäðóóëàõ ç¿éëñèéã íýã á¿ð÷ëýí ò¿¿âýðëýí àâ÷
çàõèðàë,íÿãòëàí áîäîã÷ íàðààñ ëàâøðóóëàí òîäðóóëæ ýöñèéí áàéäëààð
íÿãòàëíà.Áàéöààã÷ íèéò çºð÷ëèéí ò¿¿âðèéã òàòâàðûí õóóëèéí òºð뺺ð õèéæ
çºð÷ëèéí íèéò ä¿íã ãàðãàí õîëáîãäîõ õàðèóöëàãûã õóóëü ç¿éä íèéö¿¿ëýí
íîãäóóëñàí àêò,ä¿ãíýëòèéã áè÷èæ çàõèðàë,íÿ-áî íàðò òàíèëöóóëíà.
Òàòâàðûí õÿíàëò øàëãàëòûí øóóä áóñ àðãà.
Òàòâàð òºëºã÷èéí õºòºëñºí á¿ðòãýë íü àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààãàà ¿íýí çºâ
õàðóóëæ ÷àäàõã¿é áàéãàà áîëîí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëýý õºò뺺ã¿é òîõèîëäîëä
òàòâàðûí øàëãàëòàíä øóóä áóñ àðãûã õýðýãëýíý.ÍÁÁ õºò뺺ã¿é áóþó õàíãàëòã¿é
www.zaluu.comwww.zaluu.com

6. õºòºëñºí òîõèîëäîëä òàòâàð íîãäîõ îðëîãûã áîäèòîéãîîð îëæ òîäîðõîéëîõûí
òóëä òàòâàðûí àëáà ò¿¿íèé áîðëóóëàëò áîëîí íèéò îðëîãî,àæèë
¿éë÷èëãýý,¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäëûã íºõºí òîäîðõîéëîõ
øààðäëàãàòàé áîëîõ áºãººä ò¿¿íä òóõàéí àæ àõóéí íýãæ,áàéãóóëëàãà,èðãýíèé
áàéäëààñ õàìààðñàí íýìýëò ìýäýýëë¿¿äèéã îëæ àâàõ øààðäëàãà,ýðýëò
õýðýãöýý ãàðàõ áîëíî.
Øóóä áóñ àðãà ãýäýã íü òàòâàð òºëºã÷èéí òàòâàð íîãäîõ îðëîãûã ººðººñ íü
áîëîí ò¿¿íòýé õàðèëöàã÷ õºíäëºíãèéí èðãýä,àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóäààñ
áàðèìò ìýäýýëýë õàíãàëòòàé öóãëóóëàí ò¿¿íèéãýý àøèãëàí òîäîðõîéëîõ àðãà
þì.
Øóóä áóñ àðãûã õýçýý õýðýãëýõýä òîõèðîìæòîé âý?
 Áàðèìò äóòóó
 Á¿ðòãýë õºòëºëò õàíãàëòã¿é
 Òàéëàãíàñàí îðëîãî íü çàõèðëóóäûí àìüæèðãààíû áàéäàëòàé èëò
çºð¿¿òýé
 Ýçíèé ºì÷ èõýýõýí õýìæýýãýýð íýìýãäñýí áîëîâ÷ øàëòãààí íü
òîäîðõîéã¿é.
 Áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í áîäèò áóñ º÷¿¿õýí àøèãòàé áóþó
àëäàãäàë õ¿ëýýñýí ãýõ ìýò.
Øóóä áóñ àðãûã ÿàæ õýðýãëýõ âý?
 Îðëîãî áà çàðäëûã øàëãàëò õèéõ,õîëáîãäîõ õ¿ì¿¿ñòýé ÿðèëöëàãà õèéõ
çàìààð òîäîðõîéëîõ
 Óã òàòâàð òºëºã÷òýé õàðèëöàã÷ ãóðàâäàã÷ àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãà,èðãýäýýñ áàðèìò,ìýäýýëýë öóãëóóëàõ çàìààð
îðëîãî,çàðäëûã òîãòîîõ.
 Õºðºíãèéí áîëîí çàðëàãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã íîòëîõ,áàðèìòààð
áàòàëãààæóóëàõ çàìààð îðëîãî,çàðäëûã òîäîðõîéëîõ
Øóóä áóñ ÿìàð àðãóóä áàéäàã âý?
 Áýëýí ìºí㺺ð õèéñýí àæèë ã¿éëãýýã øàëãàõ
 Ýõ ¿¿ñâýð áà ñàíãóóäûí ººð÷ëºëòèéã øàëãàõ
 Öýâýð õºðºíãèéí ä¿íãèéí ººð÷ëºëòèéã øàëãàõ
 Áàíêíû õàäãàëàìæèéã øàëãàõ
 Õàðüöóóëàõ áóþó õóâü õýìæýýã àøèãëàõ
www.zaluu.comwww.zaluu.com

7. Ýäãýýð àðãóóä íü çàðäàë õºðºíãèéí ºñºëò áîëîí öýâýð õºðºíãèéí ºñºëò íü
òàòâàð òºëºã÷èéí òàéëàãíàñàí ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ èõ áàéãààã íîòëîõ
çîðèëãîîð ìýäýýëëèéí á¿õ òºðëèéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ áàðèìò,ìýäýýëýë
öóãëóóëàí àøèãëàõ çàìààð øàëãàëò õèéãäýíý.Ýäãýýð àðãóóëäûí èõýíõ íü
õîëáîãäîõ äàíñûã íºõºí ñýðãýýí áèé áîëãîõîä ÷èãëýæ áàéäàã.
1.Áýëýí ìºí㺺ð õèéñýí àæèë ã¿éëãýýã øàëãàõ àðãà.
Áýëýí ìºí㺺ð àðèëæàà ýðõýëäýã õóâü õ¿í áîëîí àæ àõóéí íýãæ,áàéãóóëëàãà
îëîí áàéäàã.Áýëýí ìºíãºíèé àðèëæààíû îíöëîã íü àðèëæààíû ïðîöåññ ìàø
ýíãèéí ÿìàð ÷ áè÷èã áàðèìò ¿éëäýõ øààðäëàãà áàéäàãã¿é.Òóõàéëáàë:
 Áîðëóóëàëòûí ¿åä îðëîãûí ïàäààí áè÷äýãã¿é.
 Òîîöîîãîîðõ àâëàãà ºãëºã ãàðäàãã¿é ó÷èð íýõýìæëýë áè÷äýãã¿é.
 Òºëáºð õ¿ëýýí àâàõàä òºëáºðèéí áàðèìò áè÷èãääýãã¿é
 Àðèëæàà õèéõ ¿åä òýìäýãëýë õºòºëäºãã¿é.
 Áýëýí ìºíãºíèé àðèëæààíä ãýðýý áàéãóóëàõ,áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í
íèéë¿¿ëýõ òºëáºð òîîöîî õèéõ ïðîöåññ íýãýí çýðýã ÿâàãääàã òóë
õóäàëäàí àâàã÷,íèéë¿¿ëýã÷ õî¸ð ýòãýýäèéí õîîðîíä ãóðàâäàã÷ çóó÷ëàã÷
ýòãýýä îðîëöäîãã¿é.
Áýëýí ìºíãºíèé àðèëæàà íü ãîë òºëºâ ýöñèéí õýðýãëýã÷ äýýð ÿâàãäàõ íü ýëáýã
áàéäàã áºãººä òºëáºð òîîöîî òýð äîðîî òóõàé á¿ðäýý õèéãääýã ó÷èð
õàðèëöàã÷àà ñîíãîõ øààðäëàãà áàéäàãã¿é.Òèéìýýñ ÿìàð ÷ àæ àõóéí
íýãæ,áàéãóóëëàãà íü õóâü õ¿í,ò¿¿íèé õàðèëöàã÷ áîëîõ áîëîìæòîé áºãººä îëîí
òîîíû òîäîðõîéã¿é õàðèëöàã÷òàé àðèëæàà õèéäýã áîëíî.Áýëýí ìºíãºíèé
àðèëæàà ýðõëýã÷ õóâü õ¿í,õóóëèéí ýòãýýä øèíæòýé õóâü õ¿í,àæ àõóéí íýãæ íü
îëîí òºðëèéí áàðààã áàãà áàãààð çàðæ áîðëóóëäàã ó÷èð áàðààíû õóäàëäàí
àâàëò,áîðëóóëàëòûí á¿ðòãýëèéã òýð á¿ð á¿ãäèéã á¿ðýí á¿ðòãýõã¿é áàéõ ÿâäàë èõ
áàéäàã.
Òîäîðõîé íýã õàðèëöàã÷òàé áàéíãà õàðèëöàæ àðèëæàà õèéõ íü õîâîð áàéäàã ÷
çýýëýýð õóäàëäàí àâàëò õèéõ,òîîöîîãîîðõè àâëàãà þì óó ýñâýë ò¿ð çýýëýýð
àðèëæàà õèéõ òîõèîëäîë ÷ ãàð÷ áîëíî.Òàòâàð òºëºã÷èéí ñàíõ¿¿,íÿ-áî
á¿ðòãýëèéí çºð÷èë íò îðëîãî /áîðëóóëàòûí îðëîãî,¿éë àæèëëàãààíû áóñ
îðëîãî,àøèã,îíöãîé àøèã/ áîëîí çàðäàë /áîðëóóëàëòûí ºðòºã,òºðºë á¿ðèéí
çàðäàë,¿éë àæèëëàãààíû áóñ çàðäàë,îíöãîé çàðäàë/-ûí õýñýã äýýð ãàðäàã
áºãººä ýäãýýð íü õºðºí㺠áîëîí ºðèéí áàéäàëä íºëººëºõ íü îëîíòàà áàéäàã
www.zaluu.comwww.zaluu.com

8. òóë áàéöààã÷ äàíñàíä òóñãàãäñàí îðëîãî,çàðëàãûã øàëãàõ àðãûã ýçýìøñýí
áàéõûí äýýð òîäîðõîé íýã ç¿éëä øàëãàëò õèéõ áîëñîí òîõèîëäîëä øàëãàëòûí
àðãóóäààñ òîõèðîõ àðãûã ñîíãîõ ÷àäâàð ìýäëýãèéã ýçýìøñýí áàéõ
øààðäëàãàòàé.
Òàòâàð òºëºã÷ººñ øààðäëàãàòàé áàðèìò ìàòåðèàë,ãýðýý
õýëýëöýýð,ìýäýýëë¿¿äèéã øààðäàí ãàðãóóëæ,òýäãýýðèéã øàëãàõààñ ãàäíà
òàòâàð òºëºã÷òýé òîäîðõîé çîðèëãî ÷èãëýëòýéãýýð ÿðèëöëàãûã îíîâ÷òîé õèéõ áà
õºíäëºíãèéí ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéã àøèãëàí øàëãàëòàíä õýðýãòýé áàðèìò
ìàòåðèàë ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ,òàòâàðûí òîîöîîíä àøèãëàõ çýðãýýð òóõàéí
òàòâàð òºëºã÷èéí òàéëàíãèéí õóãàöààíä /ºíãºðñºí ¿åä/ îëñîí îðëîãûí õýìæýýã
òîäîðõîéëíî.Ìºí ¿¿íèé íýãýí àäèë òàòâàð òºëºã÷èéí áîëîí àæèë ã¿éëãýýíèé
õýìæýýã òîäîðõîéëíî.Áýëýí ìºíãºíèé çàðëàãàä òóõàéí òàòâàð òºëºã÷èéí
áèçíåñèéí àæèëëàãààíû õóâèéí õýðýãëýýíèé çàðäëóóä õàìààðàãäàíà.Òóõàéí
êîìïàíèéí çàõèðëóóäûí òîìîîõîí çàðëàãóóäûí òàëààðõè ìýäýýëëèéã ñàéòàð
àøèãëàõ õýðýãòýé.
Íèéò çàðëàãûí õýìæýýã òîäîðõîéëîí ò¿¿íèé îëñîí îðëîãîòîé íü áóþó
òàéëàãíàñàí îðëîãîòîé íü çýðýãö¿¿ëæ ¿çíý.Áýëýí ìºí㺺ð îëñîí áóþó
òàéëàãíàñàí îðëîãîîñ äàâñàí ìºíãºí çàðëàãà íü òóõàéí òàòâàð òºëºã÷èéí íóóí
äàðàãäóóëñàí áóþó òàéëàãíààã¿é îðõèãäóóëñàí áèçíåñèéí îðëîãî áàéõ
áîëíî.Ãýõäýý òàòâàð òºëºã÷ õýäèéãýýð áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààã áàéíãà áýëýí
ìºí㺺ð ã¿éöýòãýäýã ÷ áàðàà ìàòåðèàëûã çýýëýýð õóäàëäàí àâàëò õèéñýí ýñâýë
çýýëýýð õóäàëäñàí,àæèë ¿éë÷èëãýýã çýýëýýð ã¿éöýòãýñýí áàéæ áîëîõ òóë èéì
òàéëáàð òàòâàð òºëºã÷ ºãâºë ò¿¿íèéã øàëãàæ òîäðóóëàõ
øààðäëàãàòàé.Øàëãàëòûí òºãñãºëä òàòâàð òºëºã÷ øàëãàëòûí òóõàéí íºõöºë
áàéäàëä òîõèðóóëàí òàéëáàð ºã÷ áîëçîøã¿é òóë òàòâàð òºëºã÷ººñ çîõèõ
ìýäýýëýë íîòëîõ áàðèìòûã øàëãàëòûí ÿâöàä ÿàðàëòàé îëæ àâàõ
õýðýãòýé.Èíãýõã¿é áîë øàëãàëòûí ä¿í ãàðàõàä òàòâàð òºëºã÷ ÿìàð÷ áàéäëààð
òóõàéí íºõöºë áàéäàëä òîõèðóóëàí òàéëáàð òîäîðõîéëîëò áýëòãýõ áîëîìæòîé
áîëîõûã áàéöààã÷ àíõààðàëäàà àâñàí áàéõ øààðäëàãàòàé.
2.Ýõ ¿¿ñâýð áà ñàíãóóäûã øàëãàõ àðãà.
Ýíý àðãà ýíãèéí áºãººä õÿëáàð àðãà þì.Øàëãàëòàíä õàìààðàãäàæ áàéãàà
õóãàöààíû òóðø äàõü òàéëàí òýíöýë äýõ õºðºíãèéí áîëîí ýõ ¿¿ñâýðèéí äàíñíû
èõñýëò áàãàñàëòûã àíõààðàëòàé àæèëëàíà.Äò,Êò-èéí ã¿éëãýýã ¿íäñýí áàðèìòààð
íò áîëîí áóñàä íîòëîõ áàðèìò òîîöîî ýðõèéí àêòòàé òóëãàæ ¿çíý.Òýäãýýðò
www.zaluu.comwww.zaluu.com

9. ãàðñàí øóóä íýìýãäñýí ººð÷ëºëò íü òàéëàãíààã¿é îðëîãûã èëýðõèéëíý.Òóõàéí
òàòâàð òºëºã÷ òàéëàíò ¿åèéí äóíäóóð áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí
áèçíåñèéí áóñ àæèëëàãààíû çàðèì îðëîãîî øóóä òóñãàé ñàíãèéí äàíñíû Êò-ä
áîëîí õóðèìòëàãäñàí àøèã Êò-ä áè÷ñýí áàéõ òîõèîëäîë áàéæ áîëîõîîñ ãàäíà ýõ
¿¿ñâýðèéí äàíñíû Äò ã¿éëãýýã ¿íäñýí áàðèìòààð íü òóëãàí øàëãàõàä ýíýõ¿¿
äàíñóóäàä òóñãàõ ó÷èðòàé áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíä õàìààðàëã¿é çàðèì
çàðëàãûí áè÷ýýã¿é áîëîõ íü èëýð÷ áîëíî.Òóõàéëáàë òàòâàðûí øàëãàëòààð óðüä
íü íîãäóóëñàí íºõºí òàòâàð,òîðãóóëü,õ¿¿,àæèëëàãñäàä îëãîñîí áóöàëòã¿é
òóñëàìæ,óíàà,õîîëíû ìºí㺠÷ þìóó,ýçíèé õóâüä òàòàí àâñàí ìºí㺠ãýõ ìýò.Èéì
áàéäëààð øàëãàëòûã ÿâóóëàõàä èëýðñýí ñýæ¿¿ð¿¿äèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí øàëãàõ
çàìààð òóõàéí òàòâàð òºëºã÷èéí íóóí äàðàãäóóëñàí áîëîí áóóðóóëñàí îðëîãûí
õýìæýýã õÿëáàðõàí òîäîðõîéëíî.Ýíý àðãûã õýðýãëýõ ¿åä ýõ ¿¿ñâýðèéí áîëîí
ñàíãóóäûã øóóä íýìýãä¿¿ëæ áàéãàà îðëîãóóä íü òàòâàð íîãäîõ îðëîãî ìºí
¿¿,áèø ¿¿? Ãýäãèéã ÿëãàõ õýðýãòýé.Æèøýý íü òàòâàð òºëñíèé äàðààõ àøãààñ
õóâààðèëàãäàõ çàìààð áîëîí äààòãàëûí áàéãóóëëàãààñ ò¿¿íä ó÷èðñàí õîõèðëûã
íºõºõ çàìààð îðñîí îðëîãóóä íü òàòâàð íîãäîõ îðëîãî áèø þì.
3.Öýâýð õºðºíãèéí àðãà.
Ýíý àðãûã øàëãàõ õóãàöàà îëîí æèëèéã õàìàðñàí çàõèðëóóäûí ¿éë àæèëëàãàà
íü èõ íàðèéí òºâºãòýé áýðõøýýëòýé áàéãàà íºõöºëä õýðýãëýõ íü òîõèðîìæòîé
áàéäàã.ªºðººð õýëáýë òàòâàð òºëºã÷ õýä õýäýí æèëèéí òóðøèä àæ àõóéí
íýãæ,áàéãóóëëàãûí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí íîãäóóëàëò òàéëàí ãàðãààã¿é áóþó
òàòâàð îãò òºëººã¿é òîõèîëäîëä ýíý àðãààð òàòâàðûí òîîöîîã õèéõ íü õºíãºí
õÿëáàð áàéäàã.
Ýíý àðãà íü þóíû ºìíº òóõàéí òàòâàð òºëºã÷èéí õºðºíãèéí öýâýð ºñºëòèéã îí
îíîîð íü òîäîðõîéëæ,ò¿¿íèéã îí òóñ á¿ð äýýð íü òàéëàãíàñàí òàòâàð íîãäîõ
îðëîãûí ä¿íòýé íü çýðýãö¿¿ëýí õèéæ æèøèæ ãàðñàí çºð¿¿ äýýð ä¿ãíýëò ãàðãàõ
ÿâäàë þì.Òàéëàí òýíöëýýð òîäîðõîéëîãäñîí íèéò õºðºíãèéí ä¿íãýýñ íèéò ºð
òºëáºðèéí ä¿íã õàñ÷ öýâýð õºðºí㺠áóþó ýçíèé ºì÷èéí õýìæýýã
òîäîðõîéëíî.Îí îíîîð æèëèéí ýöýñò áàéãàà öýâýð õºðºíãèéí ä¿íãýýñ îíû ýõýíä
áàéñàí öýâýð õºðºíãèéí ä¿íã õàñ÷ öýâýð õºðºíãèéí ºñºëòèéã
òîäîðõîéëíî.Öýâýð õºðºíãèéí ºñºëò íü òóõàéí îíä òàéëàãíàñàí òàòâàð íîãäîõ
îðëîãîòîé çýðýãö¿¿ëýõýä èõ ýñâýë áàãà áàéãààã àíõààðàëäàà àâ÷ ä¿ãíýëò
õèéíý.Òàòâàð òºëºã÷èéí öýâýð õºðºíãèéí ºñºëò íü òóõàéí îíû òàòâàð íîãäóóëàõ
îðëîãûí ä¿íãýýñ ÿìàãò áàãà áàéõ áóþó òàòâàð òºëñíèé äàðàà òóñ àæ àõóéí
www.zaluu.comwww.zaluu.com

10. íýãæèä ¿ëäñýí õóâààðèëàãäàõ àøãèéí ä¿íòýé îéðîëöîî áàéõ ó÷èðòàé.Öýâýð
õºðºíãèéí àðãààð òàòâàðûí íîãäóóëàëòûí òîîöîîã õèéõäýý
1.Öýâýð õºðºíãèéí ºñºëò íü òàéëàãíàñàí òàòâàð íîãäóóëàõ îðëîãîîñ èõ áàéâàð
òýð çºð¿¿ãèéí õýìæýýãýýð òàòâàð íîãäîõ îðëîãûã íýìýãä¿¿ëæ,òàòâàðûí òîîöîîã
øèíý÷ëýí õèéíý.
2.Öýâýð õºðºíãèéí ºñºëò íü òàéëàãíàñàí òàòâàð íîãäóóëàõ îðëîãîîñ áàãà
áîëîâ÷ òàòâàð òºëñíèé äàðààõ ¿ëäñýí àøãèéí ä¿íòýé îéðîëöîî áàéãàà ýñýõèéã
àâ÷ ¿çíý.
3.Òàòâàðûí òàéëàí òîîöîîã îãò õèéãýýã¿é íºõöºëä òàòâàð íîãäóóëàõ îðëîãûí
õýìæýýã îí òóñ á¿ð äýýð öýâýð õºðºíãèéí ºñºëòèéí õýìæýýãýýð àâ÷ ¿çýæ
òàòâàðûã íîãäóóëàõ íü ç¿éòýé.Öýâýð õºðºíãèéí àðãààð øàëãàëòûã ÿâóóëàõäàà
äýýðõ áàéäëààð òàòâàð íîãäîõ îðëîãûí òîîöîîã õèéõ áîëîâ÷ öýâýð õºðºíãèéí
ºñºëò íü òàòâàð íîãäóóëàõ îðëîãîîñ çºð¿¿òýé áàéõàä íºëººëñºí áîäèò
íºëººëºë þó áàéãààã òîäîðõîé àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé.Òóõàéëáàë ¿ë õºäëºõ
õºðºíãèéã òàéëàíãèéí æèëä õóäàëäñàíààñ ºíäºð àøèã îëñîí áàéæ áîëíî.̺í
õºðºíãèéí äàõèí ¿íýëãýý õèéñýí áàéæ áîëíî.Ýíý á¿õýí íü òàòâàð íîãäîõ
îðëîãîä õàìààðàõã¿é,õàðèí öýâýð õºðºíãèéí ºñºëòºä òîì íºëººëºë
¿ç¿¿ëíý.Òàéëáàð:ýíý àðãûí ¿åä íàðèéí òîîöîîëîë õèéãäýõã¿é áàéãàà ó÷èð áàãà
çýðãèéí çºð¿¿ã çºð÷èëä àâ÷ ¿çýõã¿é áàéæ áîëíî.
4.Áàíêíû õàäãàëàìæèéã øàëãàõ àðãà
Ýíý àðãûã õýðýãëýñíýýð òàéëàãíààã¿é îðëîãûí õóãàöààíä òîäîðõîéëîõ
áîëîìæòîé.Òóõàéí òàòâàð òºëºã÷èéí áàíêèí äàõü õàäãàëàìæèéí äàíñóóäûã îëæ
ìýäñýíýýð òýäãýýð äàíñàíä òóõàéí æèëä îðñîí îðëîãóóä íü òàòâàð íîãäîõ
îðëîãûí òîîöîîíä òóñãàãäñàí ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ çàìààð òàòâàðûí òàéëàíä
òóñãàãäààã¿é áóþó íÿ-áî á¿ðòãýëýýñ ãàäóóð îëñîí îðëîãûã íü òîäîðõîéëíî.
¯íýõýýð õàäãàëàìæèéí äàíñàíä îðñîí ýõ ¿¿ñâýð íü òîäîðõîéã¿é îðëîãóóäûã
òóõàéí àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ á¿ðòãýëýýñ ãàäóóð õóóëü áóñààð
îëñîí îðëîãî ãýæ ¿çíý.Ýíý òîõèîëäîëä õàäãàëàìæèéí ýõ ¿¿ñâýð íü òîäîðõîé
áóñ îðëîãûí õýìæýýãýýð òàòâàð íîãäîõ îðëîãûã íýìýãä¿¿ëæ,òàòâàðûí òîîöîî
õèéíý.Ãýõäýý íóóãäìàë îðëîãîî áàíêèíä õàäãàëàõã¿éãýýð áýëíýý𠺺ðòºº àâ÷
çàðöóóëñàí ¿åä óã àðãûã õýðýãëýõýä õ¿íäðýëòýé áàéäàã.
5.Õàðüöóóëàõ àðãà.
Ýíý àðãà íü ºíãºö àæèãëàõàä òàéëàãíààã¿é îðëîãîòîé áàéæ áîëçîøã¿é èõ
õýìæýýíèé õºðºíãºòýé áîëîí òàéëàíãèéí ¿ç¿¿ëýëò íü òóõàéí òºðëèéí áèçíåñ
www.zaluu.comwww.zaluu.com

11. ýðõëýã÷èéí õóâüä áàéæ áîëìîîõã¿é àæ àõóéí íýãæèéí õóâüä õýðýãëýõýä à÷
õîëáîãäîëòîé àðãà þì.
www.zaluu.comwww.zaluu.com