1. ΟΡΙ΢ΜΕΝΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΣΕ΢ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΘ΢Θ΢
ΚΑΙ Θ ΕΡΜΘΝΕΙΑ ΣΘ΢ ΑΠΟΚΛΙΝΟΤ΢Α΢ ΢ΤΜΠΕΡΙΦΟΡΑ΢
(ανεπίςθμοσ - εςωτερικόσ κοινωνικόσ ζλεγχοσ)
Θ οικογζνεια, το ςχολείο, το φιλικό περιβάλλον και τα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ
κεωροφνται ςθμαντικοί ςυντελεςτζσ κοινωνικοποίθςθσ. Ωσ κοινωνικοποίθςθ εννοείται θ
διαδικαςία, κατά τθν οποία, το άτομο μακαίνει τισ αξίεσ, τουσ κανόνεσ και τουσ
προςανατολιςμοφσ τθσ κοινωνίασ που ηει. Θ κοινωνικοποίθςθ αποτελεί απαραίτθτθ
προυπόκεςθ του κοινωνικοφ ελζγχου. Σόςο θ κοινωνικοποίςθ όςο και ο κοινωνικόσ ζλεγχοσ
ςυνιςτοφν πλευρζσ τθσ ίδιασ διαδικαςίασ κοινωνικισ αλλθλεπίδραςθσ.
1. Θ οικογζνεια
Θ οικογζνεια είναι ο πρωταρχικόσ φορζασ κοινωνικοποίθςθσ. Θ ςθμαςία τθσ, παρά τισ
κοινωνικζσ αλλαγζσ και εξελίξεισ, εξακολουκεί να είναι μεγάλθ, κυρίωσ όςον αφορά τθν
ανάπτυξθ τθσ επικοινωνιακισ ικανότθτασ μεταξφ των μελϊν τθσ.
Σα χαρακτθριςτικά τθσ οικογζνειασ επιδροφν αποφαςιςτικά ςτθν κοινωνικοποίθςθ του
ατόμου. Θ κζςθ τθσ οικογζνειασ ςτθν κοινωνικι διαςτρωμάτωςθ εξοπλίηει ςε ςθμαντικό
βακμό το παιδί με αντίςτοιχεσ ικανότθτεσ και προοπτικζσ. Θ διαμονι (πόλθ - επαρχία) τθσ
οικογζνειασ, παρά τισ ζντονεσ τάςεισ εξομοίωςθσ κατά τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ, επθρεάηει
επίςθσ τθν κοινωνικοποίθςθ.
Σα χαρακτθριςτικά τθσ οικογενειακισ δομισ, ειδικότερα θ λεγόμενθ "λειτουργικι" ι
"δομικι αποδιοργάνωςθ" κεωροφνται ότι ζχουν ιδιαίτερθ ςθμαςία για τθν
κοινωνικοποίθςθ. "Δομικι" αποδιοργάνωςθ ςυνιςτά θ ζλλειψθ ενόσ μζλουσ τθσ
οικογζνειασ λόγω κανάτου, διαηυγίου, χωριςτισ διαβίωςθσ. Δομικι αποδιοργάνωςθ
κεωρείται επίςθσ ότι υπάρχει όταν δεν υφίςταται νόμιμοσ γάμοσ. "Λειτουργικι"
αποδιοργάνωςθ αποτελεί θ διαταραχι ςτο " ςυναιςκθματικό" κλίμα τθσ οικογζνειασ.
΢υνικωσ, αυτι θ μορφι αποδιοργάνωςθσ ζχει περιςςότερεσ αρνθτικζσ ςυνζπειεσ απ' ότι θ
δομικι. Οι λειτουργικζσ και οι δομικζσ διαταραχζσ ςτθν οικογζνεια ορίηονται ωσ "broken
homes" (διαλυμζνεσ οικογζνειεσ). Ο όροσ υποδθλϊνει τραφματα από τθν απϊλεια
προςϊπων, μικρι ι ανφπαρκτθ ςυναιςκθματικι υποςτιριξθ από τθν οικογζνεια, ελλιπι
δυνατότθτα ταφτιςθσ με πρόςωπα αναφοράσ, ςυγκροφςεισ, επικετικζσ ςυμπεριφορζσ ςτθν
οικογζνεια, κλπ.
Εκτόσ από τθν οικογενειακι δομι, ςθμαντικό ςτοιχείο τθσ κοινωνικοποίθςθσ κεωρείται και
ο τρόποσ διαπαιδαγϊγθςθσ. Ο τρόποσ διαπαιδαγϊγθςθσ εξαρτάται από τον χαρακτιρα, τθν
παιδεία, τθν κοινωνικι διαςτρωμάτωςθ, τισ επιρροζσ που δζχεται ο γονζασ από το
κακθμερινό του περιβάλλον, και από τθν προςωπικι του ικανότθτα αντιμετϊπιςθσ των
προβλθμάτων του παιδιοφ του. Επίςθσ, θ παραμονι για κάποιο διάςτθμα ςε ίδρυμα ι το
πρόςωπο αναφοράσ αξιολογοφνται ωσ ιδιαίτερα ςθμαντικά γεγονότα για τθν
κοινωνικοποίθςθ του ατόμου.
Πολλζσ ζρευνεσ ζχουν διαπιςτϊςει μια βακφτερθ ςχζςθ ανάμεςα ςτα χαρακτθριςτικά τθσ
οικογενειακισ δομισ που αναφζρκθκαν και ςτθν αποκλίνουςα ςυμπεριφορά, ειδικότερα

2. δε ςτο ζγκλθμα. Τποςτθρίχκθκε ότι παιδιά που μεγαλϊνουν ςε οικογζνειεσ με διαρκείσ
ςυγκροφςεισ και εντάςεισ, που τουσ λείπει θ οικογενειακι αγάπθ και θ υποςτιριξθ,
οδθγοφνται ςυχνότερα ςτθν παραβατικι ςυμπεριφορά και αργότερα ςτο ζγκλθμα.
Παλαιότερα, θ άποψθ αυτι για τθν επιρροι τθσ οικογζνειασ ςτο ζγκλθμα κυριαρχοφςε. Με
τθν πάροδο του χρόνου αποδυναμϊκθκε, και το ενδιαφζρον μετατοπίςκθκε κυρίωσ ςτθ
ςχζςθ ανάμεςα ςτθ ςωματικι, ψυχικι και ςεξουαλικι κακοποίθςθ του παιδιοφ, και ςτθν
αποκλίνουςα ςυμπεριφορά.
2. Σο ςχολείο
΢ε οριςμζνεσ κοινωνίεσ, θ κοινωνικοποίθςθ ςυντελείται ακόμθ μζςα ςτθν οικογζνεια και
ςτθν ομάδα. ΢τισ ςφγχρονεσ όμωσ κοινωνίεσ, αυτι πραγματοποιείται κυρίωσ ςτο
εκπαιδευτικό ςφςτθμα. Εκτόσ από τθν πνευματικι του κατάρτιςθ, το άτομο ςτο ςχολείο
μακαίνει να αυτοπεικαρχεί, να κζτει ςτόχουσ, να τουσ εκπλθρϊνει, να ςυνεργάηεται, να
ςυναγωνίηεται.
Σο ςχολείο μεταδίδει επίςθσ ςτα παιδιά ςφνολα προςδοκιϊν ςτισ οποίεσ πρζπει να
ανταποκρικοφν όταν μεγαλϊςουν. Προςανατολίηονται επαγγελματικά και προετοιμάηονται
για τουσ διάφορουσ ρόλουσ. ΢το ςχολείο μακαίνουν για τα δικαιϊματα και τα κακικοντά
τουσ ωσ πολίτεσ, και τουσ καλλιεργείται το αίςκθμα τθσ ευκφνθσ που υπζχουν ωσ μζλθ τθσ
κοινωνίασ ςτθν οποία ηουν.
Προβάλλεται ςυχνά θ άποψθ ότι θ κοινωνικοποίθςθ που πραγματοποιείται ςτθν οικογζνεια
ζχει ςυναιςκθματικό χαρακτιρα, ενϊ ςτο ςχολείο πνευματικό. Αυτι θ κζςθ όμωσ
παραγνωρίηει το ότι θ κοινωνικοποίθςθ που πραγματοποιείται ςτο ςχολείο δεν ςτερείται
προςωπικϊν ςτοιχείων, θ άποψθ του δαςκάλου για τον μακθτι και θ ανάλογθ
αντιμετϊπιςι του, θ άποψθ του μακθτι για τον εαυτό του και τουσ άλλουσ, αποτελοφν
απόδειξθ περί του αντικζτου.
Θ απόδοςθ του νζου ςτο ςχολείο, και γενικότερα θ ςτάςθ του ςτθν εκπαιδευτικι
διαδικαςία ςυνδζκθκε με τθν αποκλίνουςα ςυμπεριφορά και με τθν εγκλθματικότθτα. Οι
ζρευνεσ ζδειξαν ότι νζοι με ςοβαρά προβλιματα ςτο ςχολείο, με μειωμζνεσ επιδόςεισ,
ελλιπι παρακολοφκθςθ, επανειλθμμζνεσ αποτυχίεσ και αποτυχία κινιτρων για μόρφωςθ
εμπλζκονται ευκολότερα από τουσ άλλουσ ςε παραβατικζσ δραςτθριότθτεσ. Οι ςχολικζσ
αποτυχίεσ ςυςχετίςκθκαν με οικογενειακά προβλιματα και με τθ κζςθ τθσ οικογζνειασ
ςτθν κοινωνικι διαςτρωμάτωςθ, πράγμα που αποτελεί απλοποίθςθ τθσ πραγματικότθτασ,
διότι δεν λαμβάνεται υπόψθ το πλζγμα όλων των παραγόντων οι οποίοι οδθγοφν κάποιον
ςτθν αποκλίνουςα ςυμπεριφορά. Παραγνωρίηεται, για παράδειγμα, το γεγονόσ ότι τα ίδια
τα ςχολεία ςυμβάλλουν ςυχνά ςτθν παρζκκλιςθ, κάνοντασ διακρίςεισ ανάμεςα ςε "καλοφσ"
και "κακοφσ" μακθτζσ.
΢φμφωνα με τα κριτιρια των μεςαίων ςτρωμάτων, μακθτζσ με ζκδθλα αρνθτικά
οικογενειακά χαρακτθριςτικά και προβλιματα κοινωνικοποίθςθσ κινδυνεφουν περιςςότερο
από τουσ άλλουσ να χαρακτθριςκοφν ωσ "αποτυχθμζνοι". Οι δάςκαλοι, λειτουργϊντασ
κυρίωσ με βάςθ ςτερεότυπεσ κεωρίεσ και προςωπικζσ εκτιμιςεισ, κατθγοριοποιοφν τουσ
μακθτζσ ανάλογα με τισ επιδόςεισ τουσ, τθν καλι τουσ ςυμπεριφορά, και ανάλογα με τθν

3. κοινωνικο - οικονομικι κατάςταςθ των οικογενειϊν τουσ. Όςοι μακθτζσ χαρακτθρίηονται
αρνθτικά ζχουν και τθν ανάλογθ μεταχείριςθ από τουσ δαςκάλουσ. Επειδι τα παιδιά δεν
ζχουν ιδιαίτερεσ αντιςτάςεισ, αποδζχονται ςταδιακά τον αρνθτικό χαρακτθριςμό ωσ
ςτοιχείο τθσ ταυτότθτάσ τουσ. Ο ςτιγματιςμόσ και θ αποδοχι του ρόλου "του
διαφορετικοφ" περιορίηει αυτόματα τισ πικανότθτεσ να αντιμετωπιςκοφν τα προβλιματα
τθσ ςυμπεριφοράσ τουσ ωσ παροδικά.
Οι ζρευνεσ ζδειξαν επίςθσ ότι θ επαγγελματικι κατάςταςθ των νεαρϊν παραβατϊν δεν
είναι καλφτερθ από τθν εκπαιδευτικι, υψθλά ποςοςτά ανεργίασ, ςυχνι αλλαγι εργαςίασ,
μεγάλα χρονικά διαςτιματα χωρίσ απαςχόλθςθ, ζλλειψθ επαγγελματικισ εκπαίδευςθσ και
αρνθτικι ςτάςθ ςτθν εργαςία είναι τυπικά χαρακτθριςτικά. Οι αποτυχίεσ ςτο ςχολείο
φαίνεται ότι ςυνεχίηονται και ςτθν εργαςία, και ςε περίπτωςθ που το άτομο διαπράξει
κάποια παράνομθ πράξθ και ςυλλθφκεί, ανοίγει ο δρόμοσ απόρριψισ του από τθν
κοινωνία και τθσ κοινωνίασ από τον ίδιο.
Παλαιότερα, υποςτθριηόταν με μεγαλφτερθ ζμφαςθ ότι οικογζνειεσ από τα κατϊτερα
ςτρϊματα μεταδίδουν ςτα παιδιά τουσ επαγγελματικι και οικονομικι αναςφάλεια. Θ
αναςφάλεια επιδρά ςτθν μειωμζνθ υποκίνθςθ των παιδιϊν για τθν εκπλιρωςθ κοινωνικά
αποδεκτϊν ςτόχων, ζκφραςθσ τθσ οποίασ είναι θ αποτυχία ςτο ςχολείο. Νεότερεσ ζρευνεσ
δεν ανζτρεψαν μεν αυτζσ τισ απόψεισ, αμφιςβιτθςαν όμωσ τον απόλυτο χαρακτιρα τουσ.
Κατζδειξαν ότι τα παιδιά και οι νζοι από τα κατϊτερα ςτρϊματα ζχουν μεγάλθ εκτίμθςθ και
ςεβαςμό για τισ αξίεσ και τισ ςυνικειεσ των μεςαίων ςτρωμάτων, όπωσ για παράδειγμα ςτο
να αποκτιςουν καλι μόρφωςθ, να ζχουν καλοφσ βακμοφσ ςτο ςχολείο, κλπ. Θ εκ μζρουσ
των νζων απόρριψθ των κοινωνικά επιδοκιμαηόμενων ςτόχων είναι μόνο φαινομενικι,
είναι ςυνικωσ αποτζλεςμα ενεργοποίθςθσ του μθχανιςμοφ άμυνασ, επειδι αδυνατοφν να
τουσ επιτφχουν.
3. ΣΟ ΦΙΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Οι νζοι κατά τθν διάρκεια τθσ ςχολικισ τουσ ηωισ, ζρχονται ςε επαφι με άτομα τθσ ίδιασ
θλικίασ. Ζτςι, θ ςυναναςτροφι μαηί τουσ αναδεικνφεται ςε ςθμαντικό παράγοντα
κοινωνικοποίθςθσ. Οι παρζεσ κακορίηουν αποφαςιςτικότερα, απ' ότι θ οικογζνεια και οι
δάςκαλοι, τθ ςτάςθ του νζου ςτθν κακθμερινότθτα.
Οι νζοι, λόγω τθσ θλικίασ τουσ, νιϊκουν αναςφάλεια, θ οποία τουσ εξουδετερϊνεται με τθν
ζνταξθ ςε μια παρζα, πράγμα που τουσ δίνει το αίςκθμα ότι ανικουν κάπου. Αυτό το
αίςκθμα είναι τόςο ςθμαντικό, ϊςτε να μθν κάμπτονται από τουσ ςκλθροφσ όρουσ
υποταγισ ςτθν ομάδα. Θ ςυμμετοχι ςε κάποια παρζα τουσ προςφζρει νζεσ εμπειρίεσ, ζξω
από τθν οικογζνεια, και τουσ βοθκά ςτθν επίλυςθ προβλθμάτων τα οποία ςχετίηονται με
τθν ταυτότθτά τουσ και τθ κζςθ τουσ ςτθν κοινωνία.
Οι νζοι δθμιουργοφν τισ δικζσ τουσ (υπο -)πολιτιςμικζσ ομάδεσ, που ζχουν ςχζςθ είτε με
τον ακλθτιςμό και διάφορα χόμπι, είτε με ποικίλα κοινωνικά ενδιαφζροντα, όπωσ
πανεπιςτθμιακοί ι πολιτικοί ςφλλογοι, είτε ακόμθ με τθν εμπλοκι τουσ ςε παράνομεσ
πράξεισ, με τθ χριςθ ναρκωτικϊν, κλπ.

4. Οι παρζεσ ζχουν αποτελζςει και εξακολουκοφν να είναι αντικείμενο κεντρικοφ
εγκλθματολογικοφ ενδιαφζροντοσ. Θ νεανικι παραβατικότθτα κεωρείται ότι ξεκινά ωσ
ομαδικι διαδικαςία και ότι θ νεανικι παραβατικι ςυμμορία ανοίγει το δρόμο προσ τθν
εγκλθματικότθτα. Θ ομάδα αςκεί μεγάλθ επιρροι ςτισ απόψεισ και ςτθ ςυμπεριφορά του
νζου. ΢τισ ΘΠΑ, πάνω από ζνα εκατομμφριο νζοι ςυμμετζχουν ςε παραβατικζσ ςυμμορίεσ.
Οι νεανικζσ ςυμμορίεσ ζχουν ςυνδεκεί με μια ςυγκεκριμζνθ κοινωνικι διαςτρωμάτωςθ.
Επειδι τα μζλθ των ςυμμοριϊν ανικουν ςτα χαμθλά ςτρϊματα, εκεωρείτο παλαιότερα ότι
θ εγκλθματικότθτα είναι χαρακτθριςτικό αυτϊν των ςτρωμάτων. Οι ερευνθτζσ
αιτιολογοφςαν τθν παραβατικι ςυμπεριφορά των νζων από τα χαμθλά ςτρϊματα ωσ
μθχανιςμό άμυνασ ςτισ αξίεσ και τουσ ςτόχουσ των μεςαίων ςτρωμάτων. Όπωσ
προαναφζρκθκε, αυτοί οι ςτόχοι ιςαν μεν αποδεκτοί, αλλά επειδι οι νζοι αδυνατοφςαν να
τουσ επιτφχουν, τουσ απζρριπταν, και ςτθ κζςθ τουσ ζβαηαν άλλουσ, που μποροφςαν να
πραγματοποιιςουν. Θ ςυμμετοχι των νζων ςτισ ςυμμορίεσ τουσ ζδιναν το αίςκθμα ότι
ανικαν κάπου, τουσ καλλιεργοφςε τθν αυτοεκτίμθςθ και τουσ εξαςφάλιηε τθν αποδοχι που
τουσ ςτεροφςε θ κοινωνία. Οριςμζνοι πάλι εγκλθματολόγοι κεωροφςαν πάλι ότι θ
παραβατικι ςυμπεριφορά είναι απλϊσ εκδιλωςθ υπακοισ ςτουσ πολιτιςμικοφσ κανόνεσ
και ςτισ αξίεσ των κοινωνικϊν ομάδων ςτισ οποίεσ ανικουν οι νεαροί παραβάτεσ. Αυτζσ οι
αξίεσ ζρχονται ςε ςφγκρουςθ με εκείνεσ των μεςαίων ςτρωμάτων.
Παράλλθλα, τονιηόταν ότι οι γονείσ από τα κατϊτερα ςτρϊματα αδυνατοφςαν να
παρζμβουν εποικοδομθτικά ςτον ελεφκερο χρόνο των παιδιϊν τουσ, λόγω ςωματικισ και
ψυχικισ κόπωςθσ από τισ κακζσ ςυνκικεσ διαβίωςθσ, τον ετεροκακοριςμό, τθν οικονομικι
αναςφάλεια, και ακόμθ λόγω ελλιποφσ γνϊςθσ. Γι' αυτό κι εκείνα ςτρζφονταν ςτισ λφςεισ
που τουσ πρόςφερε το άμεςο κοινωνικό περιβάλλον.
Θ διάδοςθ των ναρκωτικϊν, του αλκοόλ, και θ εκδιλωςθ βίασ από τουσ νζουσ όλων των
ςτρωμάτων κατζςτθςαν φανερό ότι το φαινόμενο τθσ παραβατικότθτασ ζχει πολλζσ όψεισ
και δεν αποτελεί χαρακτθριςτικό ι πακολογία ενόσ οριςμζνου κοινωνικοοικονομικοφ
ςτρϊματοσ ι ομάδασ. Θ διαφορά ζγκειται κυρίωσ ςτον τρόπο οργάνωςθσ, ενϊ οι νζοι από
τα χαμθλά ςτρϊματα οργανϊνονται ςε μεγάλεσ ομάδεσ και οι παραβάςεισ τουσ είναι
περιςςότερο "εκφραςτικοφ" χαρακτιρα, οι νζοι από τα μεςαία και τα ανϊτερα δρουν ςε
μικρότερεσ ομάδεσ και οι παραβάςεισ τουσ είναι λιγότερο εμφανείσ (π.χ. τελοφνται ςε
χϊρουσ δαπανθρισ και "κακϊσ πρζπει" διαςκζδαςθσ).
4. ΣΑ ΜΕ΢Α ΜΑΗΙΚΘ΢ ΕΝΘΜΕΡΩ΢Θ΢
Σα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ: ραδιόφωνο, τθλεόραςθ, εφθμερίδεσ, περιοδικά
ςυντθροφνται από τισ διαφθμίςεισ. Οι νζοι αποτελοφν ςθμαντικό ποςοςτό τθλεκεατϊν,
ακροατϊν και αναγνωςτϊν. Σα τελευταία χρόνια θ μουςικι, το ντφςιμο, το φαγθτό και
άλλοι τομείσ τθσ νεανικισ κουλτοφρασ αναδείχκθκαν ςε κερδοφόρεσ επιχειριςεισ. Γι' αυτό
οι διαφθμιςτζσ προςανατόλιςαν ζνα μεγάλο μζροσ τθσ δουλειάσ τουσ ςτουσ νζουσ.
Σα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ προβάλλουν ζντονα νεανικοφσ τρόπουσ ντυςίματοσ και
εμφάνιςθσ. Οι νζοι, που τισ περαςμζνεσ δεκαετίεσ απζρριπταν τθ μόδα και το

5. ςτυλιηαριςμζνο ντφςιμο προτιμϊντασ τα τηθνσ και τα ακλθτικά παποφτςια, τα τελευταία
χρόνια αγοράηουν τηθνσ και ακλθτικά παποφτςια επϊνυμων οίκων. Αυτό αποτελεί τυπικό
παράδειγμα αλλθλεπίδραςθσ τθσ κοινωνίασ και των διαφόρων κοινωνικϊν ομάδων, θ
οποία ςυνεχίηεται ςε όλθ τθ διάρκεια και τθν ζκταςθ τθσ κοινωνικοποίθςθσ.
Οι νζοι προτιμοφν ταινίεσ με δράςθ, άμιλλα και κίνδυνο, επειδι ζχουν μεγάλθ
ενεργθτικότθτα και τουσ αρζςει θ περιπζτεια. Θ τθλεόραςθ και ο κινθματογράφοσ τουσ
προςφζρει ςυναρπαςτικζσ ταινίεσ δράςθσ και βίασ.
Σα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ αναπαράγουν τθ διαφορετικι, ανάλογα με το φφλο,
διαπαιδαγϊγθςθ, θ οποία πραγματοποιείται και ςτθν οικογζνεια και το ςχολείο. Σα παιδιά
αναπτφςςουν απόψεισ για τθν οικογζνεια, τουσ ρόλουσ, τισ ςχζςεισ των δφο φφλων και τθν
κοινωνία, από τισ τθλεοπτικζσ ςειρζσ. ΢τθν τθλεόραςθ οι άνδρεσ παρουςιάηονται ςκλθροί,
δυνατοί, ευκίνθτοι, αποφαςιςτικοί και αποτελεςματικοί ςτθν επίτευξθ των ςτόχων τουσ.
Αντικζτωσ, οι γυναίκεσ παρουςιάηονται ωραίεσ, γλυκζσ, αδφναμεσ, αναποφάςιςτεσ,
πονθρζσ, ανίκανεσ ςυνικωσ να επιλφςουν τα προβλθματά τουσ και ετεροκακοριηόμενεσ
ςτουσ περιςςότερουσ τομείσ τθσ ηωισ τουσ. Ζτςι, από τα αγόρια προςδοκάται ότι όταν
μεγαλϊςουν πρζπει να είναι ςυγκεντρωμζνα ςτθν καριζρα τουσ και τθν επίτευξθ των
επαγγελματικϊν τουσ ςτόχουσ (instrumental role), ενϊ από τα κορίτςια ότι κα
ενδιαφερκοφν για τισ διαπροςωπικζσ τουσ ςχζςεισ( expressive role).
Μια ςταχυολόγθςθ από τα κζματα των τθλεοπτικϊν ςειρϊν, των τθλεοπτικϊν παιχνιδιϊν
και γενικότερα των προγραμμάτων τθσ τθλεόραςθσ κα επιβεβαίωνε τουσ ιςχυριςμοφσ μασ.
Οι γνωςτζσ μασ "ςαπουνόπερεσ" απευκφνονται κυρίωσ ςε γυναίκεσ από τα μεςαία και
κατϊτερα ςτρϊματα, που δεν εργάηονται, ςε θλικιωμζνουσ, ςε μακθτζσ, και ςε κάποιο
ποςοςτό φοιτθτϊν που μζνει μεγάλο διάςτθμα ςτο ςπίτι. Αυτζσ οι ςειρζσ προβάλλουν ζνα
ςυγκεκριμζνο τρόπο ηωισ των ανϊτερων ςτρωμάτων. Σο ςτυλ ζνδυςθσ, ο εςωτερικόσ και
εξωτερικόσ διάκοςμοσ των χϊρων που κινοφνται οι ιρωεσ και θ ςυμπεριφορά τουσ ςε
διάφορεσ κοινωνικζσ καταςτάςεισ επθρεάηουν ιδιαίτερα τισ απόψεισ των παιδιϊν και των
εφιβων.
Με λεπτό και διακριτικό τρόπο οι ςαπουνόπερεσ παρουςιάηουν οπτικζσ για τισ αρνθτικζσ
ςυνζπειεσ των ναρκωτικϊν ι του αλκοόλ, τρόπουσ καλισ διαπαιδαγϊγθςθσ των παιδιϊν,
ςωςτισ ςυμπεριφοράσ ςε δφςκολεσ οικογενειακζσ και προςωπικζσ καταςτάςεισ, για να
απαρικμιςουμε μερικά από τα κζματα ςτα οποία αναφζρονται. Οι ιρωεσ παρουςιάηονται
καλοί ι κακοί, και το θκικό δίδαγμα είναι ότι θ καλι ςυμπεριφορά αμείβεται, ενϊ θ κακι
τιμωρείται. Εντοφτοισ, θ βία που παρουςιάηουν και οι προκλιςεισ από τον ευκατάςτατο
τρόπο ηωισ που διαφθμίηουν δφςκολα εξουδετερϊνονται από τα θκικά διδάγματα. Σα
μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ, αφενόσ καλλιεργοφν τθν επικυμία για πλοφτο και δφναμθ,
αφετζρου υποδαυλίηουν τθ χριςθ βίασ, πράγμα που ζχει ςοβαρζσ ςυνζπειεσ για τθ
ςυμπεριφορά των νζων.
΢ε αντίκεςθ με τα ςιριαλσ, τα οποία παρακολουκοφν ωσ επί το πλείςτον οι ομάδεσ που
προαναφζρκθκαν, ότι ζχει ςχζςθ με τθν ενθμζρωςθ (ειδιςεισ, ενθμερωτικζσ εκπομπζσ,
εφθμερίδεσ, περιοδικά ) αφορά όλεσ τισ κοινωνικζσ ομάδεσ. Άτομα κάκε θλικίασ και
κοινωνικισ κζςθσ διαβάηουν τον θμεριςιο Σφπο και ενθμερϊνονται από αυτόν. Θ

6. διαχείριςθσ τθσ πλθροφορίασ από τα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ αναδεικνφεται ςε
ςθμαντικό παράγοντα για τθ δθμιουργία ςυλλογικισ ςυνείδθςθσ. Σα φίλτρα, ωσ τθν τελικι
παροχι τθσ πλθροφορίασ, είναι πολλά και ποικίλα. Για το ποιά πλθροφορία είναι ςθμαντικι
αποφαςίηει θ εφθμερίδα, ο ςτακμόσ και κυβερνθτικοί παράγοντεσ. Ζτςι, ο μζςοσ πολίτθσ
αποδζχεται ωσ "ςθμαντικι" εκείνθ τθν πλθροφορία, για τθν οποία ζχουν αποφαςίςει
διάφοροι ιδιοκτιτεσ μζςων μαηικισ ενθμζρωςθσ, κρατικοί αξιωματοφχοι ι λειτουργοί. Θ
πλθροφορία ςυνοδεφεται ςυνικωσ από κάποιο ςχόλιο, ι ο τρόποσ διατφπωςισ τθσ
εμπεριζχει κάποια κριτικι. Αυτό επθρεάηει άμεςα τισ απόψεισ του κοινοφ.
΢υγκεκριμζνεσ μορφζσ τθσ αποκλίνουςασ και τθσ εγκλθματικισ ςυμπεριφοράσ αποτελοφν
κζμα ιδιαίτερα αγαπθτό για τα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ και τον Σφπο. Θ παρουςίαςθ του
εγκλιματοσ και των πραγματικϊν ι υποτικζμενων δραςτϊν από τα μζςα μαηικισ
ενθμζρωςθσ, όχι μόνο ςτθ χϊρα μασ αλλά ςε όλεσ τισ χϊρεσ, αποτελεί χαρακτθριςτικό
παράδειγμα του ρόλου τουσ ςτθν επεξεργαςία και κατανάλωςθ τθσ πλθροφορίασ.
Σο 1974 διεξαγόταν ςτθν Αυςτρία, επί πολλοφσ μινεσ, δθμόςια ςυηιτθςθ με αφορμι τθ
χοριγθςθ για πρϊτθ φορά αδειϊν ςε κρατουμζνουσ. Θ κοινι γνϊμθ ιταν ανάςτατθ και
αυτι θ κατάςταςθ υποδαυλίςτθκε ακόμθ περιςςότερο από τα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ.
Δεν ιταν λίγα τα άρκρα, όπωσ εκείνα τθσ Kronen - Zeitung - τθσ μεγαλφτερθσ ςε
κυκλοφορία εφθμερίδασ τθσ Αυςτρίασ - που ζγραφε χαρακτθριςτικά: " απομζνει να
ελπίηουμε ότι οι κρατοφμενοι κα φροντίςουν να εκμεταλλευκοφν χριςιμα τισ διακοπζσ
τουσ - οι τςαντάκθδεσ να εξαςκθκοφν ςτθν ετοιμότθτα των δακτφλων τουσ, οι διαρικτεσ
ςτθν τιξθ μετάλλων, οι λθςτζσ των τραπεηϊν ςτθν ενθμερωςι τουσ για τα ελλιπϊσ
φρουροφμενα υποκαταςτιματα".
Σον Νοζμβριο του 1971 δραπζτευαν από τθ φυλακι Stein τθσ Αυςτρίασ τρεισ κρατοφμενοι.
Θ τθλεόραςθ χρθςιμοποίθςε ειδικό ςυνεργείο, το οποίο ακολουκοφςε κατά πόδασ τθν
αςτυνομία, για να ενθμερϊνει ςυνεχϊσ το κοινό. ΢φμφωνα με τον Heinrich Keller, τζτοια
πλθροφόρθςθ ςε διαρκι βάςθ είχε γίνει μόνο κατά τθν προςελινωςθ.
Όπωσ φαίνεται από τα προαναφερκζντα παραδείγματα, αλλά και από τισ ζρευνεσ που
ζχουν γίνει, τα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ επιλζγουν το ζγκλθμα ωσ είδθςθ, γιατί εμπεριζχει
δφο ουςιαςτικά ςτοιχεία : το ςτοιχείο του καινοφργιου και το ςθμείο τθσ ςφγκρουςθσ.
Σα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ αντενδείκνυται να αναφζρονται ςυνεχϊσ ςτα ίδια ηθτιματα,
γι' αυτό αναηθτοφν, ακόμθ και ςτθν παλιά πλθροφορία, μια διάςταςθ, θ οποία να μπορεί
να παρουςιαςκεί ωσ καινοφργια. Αυτό ζχει ωσ αποτζλεςμα να εμφανίηουν τθ ηωι ωσ
πολυτάραχθ και διαρκϊσ μεταβαλλόμενθ, αν και πολλά πράγματα δεν αλλάηουν. Ζνϊ
λοιπόν το ζγκλθμα είναι ζνα γνωςτό και παλαιό φαινόμενο, ο δράςτθσ είναι κάκε φορά
καινοφργιοσ, πράγμα που διευκολφνει τθ δθμιουργία τθσ είδθςθσ.
Σα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ προτιμοφν επίςθσ τθν παρουςίαςθ ςυγκροφςεων, δθλαδι
μιασ κοινωνίασ με ελάχιςτο βακμό ςυναίνεςθσ. Θ ζμφαςθ που δίνεται κατά καιροφσ ςτθν
εγκλθματικότθτα, και ιδίωσ ςτα εγκλιματα βίασ και ςε όςα ςχετίηονται με τα ναρκωτικά,
είναι τυπικό παράδειγμα. Θ εςφαλμζνθ εντφπωςθ που δθμιουργοφν ζχει εντοπιςκεί από
πολλζσ μελζτεσ.

7. Είναι χαρακτθριςτικά τα αποτελζςματα μιασ παλαιότερθσ ζρευνασ ςτθν Ομοςπονδία
Δθμοκρατίασ Γερμανίασ, ςτθν οποία ερωτικθκαν 100 νζοι, θλικίασ 18 - 25 ετϊν, πόςοσ
υπολογίηουν ότι είναι ο ετιςιοσ αρικμόσ των εκ προκζςεων ανκρωποκτονιϊν ςτο
Αμβοφργο. Ενϊ, με βάςθ τα ςτατιςτικά ςτοιχεία, οι ανκρωποκτονίεσ κυμαίνονταν από 9
ζωσ 26 το χρόνο, δθλαδι κατά μζςον όρο 16.5, ςτισ απαντιςεισ του δείγματοσ κυμάνκθκαν
από 3 ζωσ 1500, δθλαδι κατά μζςον όρο 121, θ διαφορά ανιλκε ςε 104.5 ανκρωποκτονίεσ.
Διαπιςτϊκθκε ότι όςοι διλωςαν μεγάλο αρικμό ανκρωποκτονιϊν ιταν αναγνϊςτεσ
ςυγκεκριμζνων εφθμερίδων.
Σα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ προτιμοφν, τζλοσ, τοπικά γεγονότα, ςυμβάλλοντασ κατ' αυτόν
τον τρόπο ςτθν παραμόρφωςθ τθσ παγκόςμιασ ςυνείδθςθσ. Είναι διαφορετικι θ απιχθςθ
τθσ είδθςθσ για ζνα ζγκλθμα ςε τοπικό επίπεδο και διαφορετικι ςε παγκόςμιο.
Για τθν αφξθςθ τθσ ακροαματικότθτασ ι του αναγνωςτικοφ τουσ κοινοφ, τα μζςα μαηικισ
ενθμζρωςθσ υπερτονίηουν το ζγκλθμα, ενιςχφοντασ ζτςι τθ ςφννομθ ςυμπεριφορά των
νομοταγϊν πολιτϊν, και βοθκϊντασ τον μθχανιςμό του επίςθμου κοινωνικοφ ελζγχου. Σα
μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ καταςκευάηουν εχκρικά είδωλα, καλλιεργϊντασ ζτςι τθν
κοινωνικι ςυνοχι, αποπροςανατολίηουν το κοινωνικό ςφνολο από ςοβαρά προβλιματα,
δθμιουργοφν φόβο και πακθτικότθτα απζναντι ςτο κοινωνικό πρόβλθμα του εγκλιματοσ
και ςυςκοτίηουν τουσ πραγματικοφσ λόγουσ γζνθςισ του. Παρζχουν επίςθσ ςτο κοινό μια
λανκαςμζνθ εντφπωςθ ωσ προσ τθν αποτελεςματικότθτα του κράτουσ ςτθν καταπολζμθςθ
του εγκλιματοσ. Για παράδειγμα ςτισ γερμανόφωνεσ χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ προβάλλεται από
το 1968 θ εκπομπι "Τπόκεςθ ΧΤ.....εκκρεμισ" θ οποία πλθροφορεί για διερυνϊμενεσ
αςτυνομικζσ περιπτϊςεισ και ηθτά τθν βοικεια των τθλεκεατϊν ςτθν ανακάλυψθ του
δράςτθ. Όταν οι καταηθτοφμενοι ςυλλαμβάνονται, το γεγονόσ ανακοινϊνεται ςτθν
εκπομπι, δεν γνωςτοποιείται όμωσ αργότερα αν αποδείχκθκε και θ ενοχι τουσ. Ζτςι,
άτομα, τα οποία μπροςτά ς' ζνα κοινό εκατομμυρίων τθλεκεατϊν ζχουν παρουςιαςκεί ωσ
ανκρωποκτόνοι, απατεϊνεσ κλπ., δεν γίνεται γνωςτό τελικά εάν καταδικάςκθκαν ι
ακϊωκθκαν.
Ενϊ είναι γνωςτό ότι τα μζςα μαηικισ ενθμζρωςθσ παραμορφϊνουν τθν αντίλθψθ του
κοινωνικοφ ςυνόλου για τθν πραγματικότθτα, δεν είναι γνωςτι θ ζκταςθ αυτισ τθσ
μετάπλαςθσ. Αυτό ακριβϊσ είναι ζνα ηιτθμα το οποίο απαιτεί ιδιαίτερθ ζρευνα.