6. В. Ардчилсан нийгмийн мөнВ. Ардчилсан нийгмийн мөн
чанар юу вэ?чанар юу вэ?
Эрх ч л нь б х нийгэмд хамаатай байх,ө өө үЭрх ч л нь б х нийгэмд хамаатай байх,ө өө ү
р р хэлбэл хэн ч гэсэн ямар нэгэнөө өөр р хэлбэл хэн ч гэсэн ямар нэгэнөө өө
дарамтг йгээр ч л т сонголт хийх боломжтойү ө өөдарамтг йгээр ч л т сонголт хийх боломжтойү ө өө
байх.байх.
Амьдралын дээд, дунд, доод т вшинийүАмьдралын дээд, дунд, доод т вшинийү
ялгаанаас т дийг й эрдэм боловсрол, ажилө үялгаанаас т дийг й эрдэм боловсрол, ажилө ү
мэргэжил, нас х йс, ндэс язгуур, улс т р,ү ү өмэргэжил, нас х йс, ндэс язгуур, улс т р,ү ү ө
шашин ш тлэгийн ялгаанаас л хамаарч тэгшү үшашин ш тлэгийн ялгаанаас л хамаарч тэгшү ү
эрх эдлэх боломжтой байхэрх эдлэх боломжтой байх
Ард т мэн рсд рийнх т л засаглалыгү өө өө өө өө ө өөАрд т мэн рсд рийнх т л засаглалыгү өө өө өө өө ө өө
байгуулж хэрэгж лэн хяналт тавихүүбайгуулж хэрэгж лэн хяналт тавихүү
Жич: Монгол улсад засгийн б х эрх ард т мнийү үЖич: Монгол улсад засгийн б х эрх ард т мнийү ү
мэдэлд байна.мэдэлд байна. (( ндсэн хуулийн 3-р з йлийнү үндсэн хуулийн 3-р з йлийнү ү
нэгээснэгээс))
7. Төрийн албаны үйл ажиллагааныТөрийн албаны үйл ажиллагааны
шалгууршалгуур
А. Гол шалгуурА. Гол шалгуур
Зохион байгуулалтын б тцийн оновчтой байдалүЗохион байгуулалтын б тцийн оновчтой байдалү ((т рийнөт рийнө
байгуулагуудын удирдлагын менежмент нь зохионбайгуулагуудын удирдлагын менежмент нь зохион
байгуулалтын з в б тэцтэйгээ тохирсон, уян хатан байхө үбайгуулалтын з в б тэцтэйгээ тохирсон, уян хатан байхө ү ))
Жишээ нь: Тухайн байгууллагын онцлог, х рэх р д ндү ү үЖишээ нь: Тухайн байгууллагын онцлог, х рэх р д ндү ү ү
тохирсон, н сэр биш, олон шат дамжлагаг й байх.ү үтохирсон, н сэр биш, олон шат дамжлагаг й байх.ү ү
йл ажиллагааны р д нҮ ү үйл ажиллагааны р д нҮ ү ү ((т рийн йлчилгээ ньө үт рийн йлчилгээ ньө ү
х ртээмжтэй, шуурхай, чанартай, х нд сурталг й,ү ү үх ртээмжтэй, шуурхай, чанартай, х нд сурталг й,ү ү ү
авилгал хээл хахуулиас ангид байхавилгал хээл хахуулиас ангид байх))
Хэвтээ болон босоо чиглэлд ажиллах чадварХэвтээ болон босоо чиглэлд ажиллах чадвар ((дээд дооддээд доод
т вшний байгууллагатай харилцах чадвар адилүт вшний байгууллагатай харилцах чадвар адилү
зиндааны байгууллагуудтай хамтарч ажиллаж буйзиндааны байгууллагуудтай хамтарч ажиллаж буй
байдалбайдал))
8. Б. Гол бус шалгуурБ. Гол бус шалгуур
Т рийн байгууллагууд ямагт ,,суралцагчөТ рийн байгууллагууд ямагт ,,суралцагчө
байгууллага” байх.байгууллага” байх.
Т рийн байгууллагууд ргэлж нээлттэйө үТ рийн байгууллагууд ргэлж нээлттэйө ү
ажиллахажиллах ((РРRR буюу олон нийттэйбуюу олон нийттэй
харилцах талаар ахиц рчл лт байнгаөө өхарилцах талаар ахиц рчл лт байнгаөө ө
хийххийх))
Т рийн байгууллагууд б х т вшиндээө ү үТ рийн байгууллагууд б х т вшиндээө ү ү
соёл, нэт з йлсийн систем бий болгожү үсоёл, нэт з йлсийн систем бий болгожү ү
ажиллах.ажиллах.
Т рийн байгууллагууд мэдээлэлөТ рийн байгууллагууд мэдээлэлө
технологийн ололтыг р д нтэй ашиглах.ү үтехнологийн ололтыг р д нтэй ашиглах.ү ү
19. 1. Эе эвийг хичээх ёс1. Эе эвийг хичээх ёс
Монголчууд эе эвийг эрхэмлэж ирсэн ард т мэн. ТиймчүМонголчууд эе эвийг эрхэмлэж ирсэн ард т мэн. Тиймчү
учраас- эвг й х н зараа шиг эрдэмг й х н хэр шиг –ү ү ү ү үучраас- эвг й х н зараа шиг эрдэмг й х н хэр шиг –ү ү ү ү ү
цувж явсан барнаас цуглаж суусан шаазгай дээр –цувж явсан барнаас цуглаж суусан шаазгай дээр –
б гдээрээ хэлэлцвэл бурууг й б лээн усаар угаавалү ү үб гдээрээ хэлэлцвэл бурууг й б лээн усаар угаавалү ү ү
хирг й – дуулбал дуу нэг дугтарвал х ч нэг – эвтү үхирг й – дуулбал дуу нэг дугтарвал х ч нэг – эвтү ү
шаазгай буга барина гэж сургаж ирсэн.шаазгай буга барина гэж сургаж ирсэн.
Эвтэй байх нь аль ч ед ямарч ажлыг гацаахг й, рү ү үЭвтэй байх нь аль ч ед ямарч ажлыг гацаахг й, рү ү ү
д нтэй явуулах бодит н хц л м н.ү ө ө өд нтэй явуулах бодит н хц л м н.ү ө ө ө
,,Т рийн хэргийг” хэвийн явуулахын тулд намчирхал, ахө,,Т рийн хэргийг” хэвийн явуулахын тулд намчирхал, ахө
д сэг байдал, дов толгодын злээс ,, ард т мний т л ”үү ү ү ө өөд сэг байдал, дов толгодын злээс ,, ард т мний т л ”үү ү ү ө өө
эх орныхоо х гжлийн т л зэлд нэгдэх хэрэгтэйө ө өө үэх орныхоо х гжлийн т л зэлд нэгдэх хэрэгтэйө ө өө ү
20. 2. Өвөг дээдсээ хүндлэх ёс.2. Өвөг дээдсээ хүндлэх ёс.
Дээдсийг хүндэл доодсыг асарДээдсийг хүндэл доодсыг асар
в г дээдсээ х ндлэх нь эх нутаг, тусгаарӨ ө үв г дээдсээ х ндлэх нь эх нутаг, тусгаарӨ ө ү
тогтнолоо, дээдсийнхээ лдээсэн нэт в, соёл,ү ү өтогтнолоо, дээдсийнхээ лдээсэн нэт в, соёл,ү ү ө
зан заншлыг хайрлан хамгаална гэсэн г.үзан заншлыг хайрлан хамгаална гэсэн г.ү
Энэ нь х н б р, байгууллага б р намтар, т хээү ү ү үүЭнэ нь х н б р, байгууллага б р намтар, т хээү ү ү үү
нэн з в бичиж лдээж вл лэхээс эхэлнэ.ү ө ү ө үүнэн з в бичиж лдээж вл лэхээс эхэлнэ.ү ө ү ө үү
((АНУ-ын Атланта хотын захиргаа гайхамшигтайАНУ-ын Атланта хотын захиргаа гайхамшигтай
музейтэй ажээмузейтэй ажээ))
Т рийн ажилтан б хэн нг рс н, одоо, ирээд йнө ү ө ө ө үТ рийн ажилтан б хэн нг рс н, одоо, ирээд йнө ү ө ө ө ү
3 цагийг холбож буурлаас г сонсч ажиллах ньү3 цагийг холбож буурлаас г сонсч ажиллах ньү
ёс суртахуунтай йлдэл юм.үёс суртахуунтай йлдэл юм.ү
21. 3. Нэр төрөө эрхэмлэх ёс3. Нэр төрөө эрхэмлэх ёс
Монголчууд нэр т р, нэр х ндийг т хийнө ү үүМонголчууд нэр т р, нэр х ндийг т хийнө ү үү
б хийл едээ эрхэмлэж ирсэн.ү үб хийл едээ эрхэмлэж ирсэн.ү ү
Нэр хугархаар яс хугараг, нэр хугарах дрийх,өНэр хугархаар яс хугараг, нэр хугарах дрийх,ө
нэр олох насных, х н нэрээ тогос д , гэхү ө өөнэр олох насных, х н нэрээ тогос д , гэхү ө өө
зэргээр сургаж ирсэн нь н ед уламө өө үзэргээр сургаж ирсэн нь н ед уламө өө ү
сургамжтай байна.сургамжтай байна.((Т рийн албан хаагч юмөТ рийн албан хаагч юмө
юманд нэр нь холбогдож байнаюманд нэр нь холбогдож байна))
,,Т шмэл х н 9 эрдмийг т гс вч, т вшин сайханү ү ө ө ө,,Т шмэл х н 9 эрдмийг т гс вч, т вшин сайханү ү ө ө ө
сэтгэлг й болбоос хорт чоно мэт жигшигдэхг йнү үсэтгэлг й болбоос хорт чоно мэт жигшигдэхг йнү ү
тул т в сэтгэлийн эеийг хичээ” хэмээн ..........өтул т в сэтгэлийн эеийг хичээ” хэмээн ..........ө
сургаалд заасан байдаг.сургаалд заасан байдаг.
22. 4. Үнэнч байх ёс4. Үнэнч байх ёс
,, нэнээр явбал хэр тэргээр туулай г йцнэ”,Ү ү ү,, нэнээр явбал хэр тэргээр туулай г йцнэ”,Ү ү ү
шударга явдал гэгээн хуурамч явдал харанхуйшударга явдал гэгээн хуурамч явдал харанхуй
хэмээх ёс суртахууны сургаал нь ард т мнийүхэмээх ёс суртахууны сургаал нь ард т мнийү
нийтлэг ашиг сонирхолын т л бай гэсэнө өөнийтлэг ашиг сонирхолын т л бай гэсэнө өө
утгатай ажээ.утгатай ажээ.
нэнч шударга ёс суртахууны эрхэм чанарҮнэнч шударга ёс суртахууны эрхэм чанарҮ
учраас нэн г, нэнч йл х чтэй байдаг.ү ү ү ү үучраас нэн г, нэнч йл х чтэй байдаг.ү ү ү ү ү
нэнч шудрга байх нь ард т мний чин эрмэлзэлҮ үнэнч шудрга байх нь ард т мний чин эрмэлзэлҮ ү
учраас нэнд тэм лэг.ү үүучраас нэнд тэм лэг.ү үү ((Т рийн ажилтан т рдө ө өөТ рийн ажилтан т рдө ө өө
нэнчээр з тгэхээс гадна иргэдэд нэнчээрү ү үнэнчээр з тгэхээс гадна иргэдэд нэнчээрү ү ү
йлчлэх нь ёс суртахууны шаардлагад нийцнэүйлчлэх нь ёс суртахууны шаардлагад нийцнэү ))
Жич: Дор хаяж худалч биш байх.Жич: Дор хаяж худалч биш байх.
23. 5. Төрөө дээдлэх үзэл5. Төрөө дээдлэх үзэл
,,Алд бие минь алжаавал алжаатугай. Аху т р минь бө үү,,Алд бие минь алжаавал алжаатугай. Аху т р минь бө үү
алдартугай” хэмээсэн Чингисийн сургаал, т рийн с лдө үалдартугай” хэмээсэн Чингисийн сургаал, т рийн с лдө ү
рш х болтугай, т р т мэн н дтэй т рс н бие нэг н дтэйө өө ө ү ү ө ө үрш х болтугай, т р т мэн н дтэй т рс н бие нэг н дтэйө өө ө ү ү ө ө ү
зэрэг сургаалууд нь т р дээдлэж ирсэн Монголчуудынө өөзэрэг сургаалууд нь т р дээдлэж ирсэн Монголчуудынө өө
б тээл юм.үб тээл юм.ү
Т р хэрхэн дээдэлж байна вэ? Гэвэл олон х м сө өө ү үүТ р хэрхэн дээдэлж байна вэ? Гэвэл олон х м сө өө ү үү
тулгамдаж магадг й болсон нь энэ ёс гээгдэхэдүтулгамдаж магадг й болсон нь энэ ёс гээгдэхэдү
х рсэнийг харуулна.үх рсэнийг харуулна.ү
Т рийг т рийн ажилтан, иргэд адилхан дээдлэх ёстойө өТ рийг т рийн ажилтан, иргэд адилхан дээдлэх ёстойө ө
((мэдлэг чадварг й, х нд сурталтан т рийн ажилтан т рү ү ө ө өөмэдлэг чадварг й, х нд сурталтан т рийн ажилтан т рү ү ө ө өө
дээдэлж чадахг йүдээдэлж чадахг йү ))
Т рийн ажил, т рийн т шээд х ндлэгдэхг й байна.ө ө ү ү үТ рийн ажил, т рийн т шээд х ндлэгдэхг й байна.ө ө ү ү ү
Жич: Ард т мэн бохир т рийн т л биш, цэвэр сайнү ө ө өөЖич: Ард т мэн бохир т рийн т л биш, цэвэр сайнү ө ө өө
т рийн т л с слэн м рг х ёстой.ө ө өө ү ө өт рийн т л с слэн м рг х ёстой.ө ө өө ү ө ө
24. 6. Нялхсыг асарч, өнчин ядуусыг6. Нялхсыг асарч, өнчин ядуусыг
тэтгэх үзэлтэтгэх үзэл
Ер нь хэн боловч х нлэг энэрэнг й ёсныү үЕр нь хэн боловч х нлэг энэрэнг й ёсныү ү
зарчимыгзарчимыг ((гуманизмгуманизм)) бие сэтгэлдээбие сэтгэлдээ
ямагт тээж байх учиртай.ямагт тээж байх учиртай.
Т р иргэндээ ер нхийл н йлчлэх бусө ө ө үТ р иргэндээ ер нхийл н йлчлэх бусө ө ө ү
т рийн халамж шаардсан нялхас, нчинө өт рийн халамж шаардсан нялхас, нчинө ө
ядуустаа ил анхаарах нь гол юм.үүядуустаа ил анхаарах нь гол юм.үү
((Манай х н амын 35.6 хувь нь ядууүМанай х н амын 35.6 хувь нь ядууү
байнабайна))
н д р т рийн байгууллага, албанӨ өө ө өн д р т рийн байгууллага, албанӨ өө ө ө
тушаалтнууд х гжлийн бэрхшээлтэйөтушаалтнууд х гжлийн бэрхшээлтэйө
иргэдэд зориулсан зам, зогсоол, шат бийиргэдэд зориулсан зам, зогсоол, шат бий
болгосон уу?болгосон уу?
25. <<<< т лс н х гшид, с г й нялх ба вчитӨ ө ө ө ө өө ү өт лс н х гшид, с г й нялх ба вчитӨ ө ө ө ө өө ү ө
х н нэхээр арга ядсан амьтан ба гээг йү ү ү үх н нэхээр арга ядсан амьтан ба гээг йү ү ү ү
ядуу лэмж х чтэнд шахагдсанү үядуу лэмж х чтэнд шахагдсанү ү
гаслантанг ЭНЭР . ч хэн ч л энэрэгчӨ үү үгаслантанг ЭНЭР . ч хэн ч л энэрэгчӨ үү ү
тэдгээртэдгээр маш муу х нүмаш муу х нү >>>>
,, Ардыг тэжээх йн рашааны дусал”ү,, Ардыг тэжээх йн рашааны дусал”ү
шашдараасшашдараас
Жич: Т рийн албан хаагч ,,маш муу х н”ө үЖич: Т рийн албан хаагч ,,маш муу х н”ө ү
байж болохг й, ачтан буянтан байхүбайж болохг й, ачтан буянтан байхү
хэрэгтэй.хэрэгтэй.
26. ДүгнэвээсДүгнэвээс
1.1. Т рийн албан хаагч нь дараах шатлалд ёсөТ рийн албан хаагч нь дараах шатлалд ёсө
суртахууны харилцааг тээгч нь байна. нд:Үүсуртахууны харилцааг тээгч нь байна. нд:Үү
а. Нийгэмтэйгээа. Нийгэмтэйгээ
харилцаххарилцах ((нийгмийн ёс з йд суралцахүнийгмийн ёс з йд суралцахү ))
б.б.
Салбарынхантайгаа харилцахСалбарынхантайгаа харилцах ((мэргэжлийн ёсмэргэжлийн ёс
з йг эзэмшихүз йг эзэмшихү ))
в. йлчл лэгчидтэй харилцахҮ үүв. йлчл лэгчидтэй харилцахҮ үү ((х м стэйү үүх м стэйү үү
з й ёсны дагуу харилцахүз й ёсны дагуу харилцахү ))
г. ртэйгээ харилцахӨөг. ртэйгээ харилцахӨө ((,,Би”-тэй з вө,,Би”-тэй з вө
харилцаж х гж лэхө үүхарилцаж х гж лэхө үү ))
2.2. Т рийн албан хаагч нь ндэсний соёл, ёсө үТ рийн албан хаагч нь ндэсний соёл, ёсө ү
заншлын харилцаанаас т дийг й, х нө ү үзаншлын харилцаанаас т дийг й, х нө ү ү
т р лхтний ёс суртахууны нэт з йлсээсө ө ү үт р лхтний ёс суртахууны нэт з йлсээсө ө ү ү
суралцагч байхсуралцагч байх
