Otizm ve otizmle ilişkili bozukluklar / Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Di̇si̇pli̇n yy
1. OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARINA DÖNÜK
DİSİPLİN UYGULAMALARI
Bu dönem çocuklarının sıklıkla söylediği bir söz:
“Yapmak Zorunda Mıyım?”
Psk. Ayça USLU
31.03.2012
1
2. BAŞLIKLAR
Çocuğa nasıl yönerge verilir?
Çocuğa nasıl sınır koyulur?
Disiplin yöntemleri
Ödül/Ceza uygulamaları
2
3. Çocuğa verdiğimiz yönergelerin
etkili olabilmesinin yolları
▪ T.V, cep telefonu, bilgisayar ya da diğer ekranlılar
ile yarışmayın:
- Aygıtların kapalı olmasına dikkat etmek.
▪ Çocuğunuza ismiyle seslenmeyi unutmayın!
▪ Göz teması kurun:
- Gözlerinin içine bakmak.
▪ Yönergeleri kısa tutun:
- Basit ve kısa ifadeler kullanmak,
- Her adımı tek tek yapmak.
3
4. ▪ Pek fazla duygu barındırmayan “nötr” bir ses tonu
kullanın:
- Nötr bir ses tonu, söylenenlerin esas içeriğini görmesine veya
fark etmesine yardımcı olur.
▪ Net bir ifade kullanın:
- Soru ifadesi kullanmamak. “Ödevine şimdi başlamak ister
misin?”.
▪ Mantıklı olun:
- Yönergelerin yapılabilir ve akla uygun olmasını sağlamak.
4
5. ▪ Yalnızca kastettiğiniz şeyi söyleyin, doğrudan
ifadeler kullanın:
- Yönergeleri net ve kesin bir şekilde vermek.
▪ “Az önce söylediğimi tekrar eder misin?”:
- Çocuğunuzdan her bir basit yönergeyi tekrar etmesini
istemek.
▪ İlerisi için ödülleri hazırlayın:
- Yönergeyi verdikten sonra bunu açıkça söylemek.
▪ “Bunu yalnızca bir kere söyleyeceğim”:
- Yönergeyi kaç kez tekrar edeceğinizi net bir şekilde
söylemek.
5
6. “Disiplin” Nedir?
Sözlük anlamı: “Bireylerin içinde yaşadıkları
topluluğun genel düşünce ve davranışlarına
uymalarını sağlamak amacıyla alınan önlemlerin
tümüdür” (TDK Türkçe Sözlük, 7. basım, 1983).
“Çocuğun kendisini denetleyebilmesini sağlayan ve
kişiliğini geliştiren bir eğitimdir.”
“Disiplin” bazen “ceza” ile bazen de “baskı” ile
özdeşleştirilir, dolayısıyla yanlış tanımlanır. Oysa
disiplin, çocuğun doğru ve yanlış davranışları
karşısında “ciddi ve tutarlı” bir tavır takınmaktır.
6
7. Çocuk Disiplininde Yapılan Bazı
Hatalar
Varolan sorunları görmezden gelmek
Beklentilerinizin, çocuğunuzun yaşına ve
kapasitesine oranla, aşırı olması
Davranışlarınızın tutarsız olması, “hayır” dediğiniz
noktaların günden güne değişiklik göstermesi
Çocuğunuza her istediğini yapması için izin vermek,
“sınır koyamamak”
Çocuğunuzu başka çocuklarla kıyaslamak
7
8. “Hayır” demesini öğrenmek…
Çocuğunuzun biçimlenmesine ve
ileride; kişilik sahibi, sorumlu,
becerikli bir insan olmasına olanak
sağlar.
Sanılanın aksine, kendisine “hayır”
denilmesi çocuğu rahatlatır.
“Arkadaş anne-baba” tuzağına
düşmemek için.
İlerideki zorlukları önlemek için.
8
9. İyi davranış da kötü davranış da
ödüllendirilerek pekiştirilir…
Çocuk Yetiştirmenin 3 Kuralı:
l İyi davranışı ödüllendirin (bunu sık sık ve
davranıştan hemen sonra yapın)
l Kötü davranışı farkında olmadan ödüllendirmekten
sakının
l Kötü davranışı cezalandırın (fakat yalnızca hafif
cezalar verin)
9
10. Çocukların Hoşuna Giden Ödüller
Sosyal Ödüller Etkinlik Biçiminde Maddi Ödüller
Ödüller
Gülümseyişler Birlikte oyun oynamak Dondurma
Kucaklamalar Park gezintisi Top
Okşamalar Birlikte kitap okumak Para
Göz kırpmak Bir arkadaşını Özel bir ikram
ağırlamak
Övgü Hep birlikte yemeğe Bir DVD
gitmek
“Çok güzel, Aferin” Geç bir vakit T.V Küçük bir oyuncak
demek seyretmek
10
11. Evde bir yaşam düzeni kurmak
1. Kuralları açıkça belirleyin ve bunları yazın.
* Ev içindeki önemli kuralları belirlemek,
* Çocuğa küçük sorumluluklar vermek.
2. Rutinler düzenleyin.
* Kendisinden ne beklendiğini bilmek.
3. Olumlu olmaya çalışın.
* Olumlu davranışları övmek,
* Küçük olumsuz davranışları görmezden gelmek,
* Küçük ödüller koymak,
* “Ne yapması” gerektiğini vurgulamak.
11
12. 4. Çocuğunuzu övün.
* Memnuniyetinizi hissettirmek.
5. Gün içinde birlikte oyun oynamaya mutlaka zaman
ayırın.
* Kuralları olan oyunlar oynamak (belli amaca yönlendirilmiş
davranışlar)
6. “Huzur planı” yapın.
* Evdeki karşılıklı gerginliği sonlandırmak için bazı
düzenlemeler yapmak.
12
13. 7. İyi olduğu alanlara odaklanın.
* Onu övmek ve iyi olduğu alanlarda onu cesaretlendirmek.
8. Nasıl hissettiğinizi söyleyin.
* “Ben” dilini kullanmak.
9. Tartışmalardan kaçının.
* Açıkça belirlenmiş kurallar üzerinden gitmek.
10. Kendinize ve varsa diğer çocuklarınıza da mutlaka
zaman ayırın.
* Anne-baba olarak sorumluluk paylaşmak.
13
14. Ödül ve Ceza İçin İlkeler
“Tutarlılık ve planlılık” ön koşul !!!
1. Kendinizi tanıyın:
* Kendi davranışlarınızı gözlemlemek.
2. Anahtar kelime “stratejik”:
* Sonrasını düşünmek.
3. 1:4 oranını tutturmaya çalışın:
* Ödül-ceza için altın kural…
4. Söylediğiniz şey, kastettiğiniz şey olsun:
* Ceza verirken, kesin ve net olmak.
14
15. 5. Mümkün olduğu sürece “düzeltme”yi veya
“hatırlatma”yı seçin:
* Sözlü ya da göstererek düzeltmek.
Böyle söylemeyin:“Hayallere dalmayı ve zamanını boşa
harcamayı bırak!”
Böyle söyleyin:“ Çalışmaya şimdi başlaman gerekiyor.”
6. Davranış değişikliğini hemen yapmasını isteyin:
* Kısa sürede geribildirim vermek.
7. Özel noktalara odaklanın:
* Düzeltmesi gereken davranışı özel olarak belirtmek,
* Belirsiz ifadelerden uzak durmak.
15
16. 8. Hatırlatmanızı basit ve kısa tutun:
* Net ve kısa ifadeler kullanmak.
9. Net olun, SERT değil!:
* Ciddi ve net bir tutum göstermek.
10. Ödüllerin geri alınması
* Olumlu bir davranışının arkasından olumsuz bir davranış
gelirse ödül geri alınabilir.
11. Mola verme (time-out):
* Çocuk bakımından her türlü etkinliğin kısa bir süre
durdurulmasıdır.
* “Mola”, olumlu pekiştirmeye, ödüllendirmeye, ilgi göstermeye
ara verilmesi demektir.
16
17. Molanın Avantajları
Mola yönteminin yakın ve uzak erimli iki
amacı vardır:
Yakın amaç, sorunlu davranışı anında
durdurmaktır.
Uzun erimli amaç ise, çocuğunuzun kendini
denetleyebilmeyi öğrenmesine yardım
etmektir.
17
18. Mola Yönteminin Temel Uygulama
Basamakları
İzlenecek uygulama basamakları:
1. Mola uygulanacak hedef davranışı seçin.
2. Bu hedef davranışın belli bir süre içinde kaç kez yapıldığını sayın.
3. Mola için sıkıcı bir yer belirleyin.
4. Çocuğunuza mola yönteminin ne olduğunu açıklayın.
5. Hedef davranışın ortaya çıkmasını bekleyin.
Hedef davranış ortaya çıkınca:
6. Çocuğunuzu mola yerine siz koyun veya gönderin. Bunu yaparken en
çok 10 saniye geçmeli ve en çok 10 sözcük kullanmalısınız.
7. Onu mola yerine gönderdikten sonra, beklediği süre boyunca, onunla
her türlü ilgiyi kesin.
8. Mola süresi geçince, moladan çıkan çocuğunuza molaya neden
18 gönderildiğini sorun.
19. Çocuğunuzu molaya gönderirken, ona
yalnızca 2 şey söyleyin:
1. Davranışının ne olduğunu ve hangi kurala
uymadığını söyleyin.
2. Molaya gitmesini bir komut biçiminde
söyleyin:
“Molaya git!”, “Hemen molaya gideceksin!”
19
20. Özetle…
Ödül ya da ceza biçimindeki yaptırım uygulamasının “olmazsa
olmazları” nelerdir?
Yaptırımı her seferinde aynı biçimde ve tutarlı uygulamaya
çalışın.
Yaptırımları davranışın hemen sonrasında uygulayın.
Yaptırımın hangi davranışla ilgili olduğunun anlaşılmasını
sağlayın.
Yaptırımın çocuğunuzun hayatında bir anlam ifade etmesine
dikkat edin.
Yaptırımlarda 4 ödül 1 ceza oranını unutmayın.
20
21. Ödül planı hazırlarken…☺
Çocuğunuz her “iyi” davranışı için puan
kazanır, belirli bir puana eriştiğinde
istediği ve önceden üzerinde anlaşılmış bir
“şeyi” almaya hak kazanır.
Kısa dönemli
Uzun dönemli
“Sözleşme kartları”
21
23. Öfkenizi Denetlemenin Yolu
Öfkelenmeye başlayınca izlenecek uygulama basamakları:
1.DUR
- Öfkelenmeye başladığının farkına varmayı öğrenmek
- Bulunulan yerden ayrılmak
- Bir dakika kadar kendini başka bir şeyle oyalamak
2.DÜŞÜN
-”Kafamdan neler geçiyor da beni böyle öfkelendiriyor” diye sorup
sonra şöyle denmelidir:”Bu sorunla başa çıkmak için ille de
öfkelenmem gerekmez!”
- Anlatılan başlıkları düşünüp başa çıkmak için bir yol tayin etmek
- Bütün bunları önceden kafanızda tasarlamak
3.EYLEME GEÇ
23 - Çocuğun yanına dönüp karar verilen yöntem ve planın uygulanması
