คมเชษฐา ntfp catspa

1. สรุปผลการดาเนินงาน
โครงการสารวจประเมินมูลค่า การพึ่งพิงทรัพยากร
และการใช้ประโยชน์ผลผลิตจากป่าที่ไม่ใช่เนื้อไม้ : NTFP
(Non Timber Forest Products)
ของราษฎรในชุมชนบริเวณพื้นที่ป่าแนวกันชน
อุทยานแห่งชาติคลองลาน อุทยานแห่งชาติแม่วงก์
และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง ในพื้นที่กลุ่มป่าตะวันตก
โดย
ศูนย์วิจัยและพัฒนานวัตกรรมอุทยานแห่งชาติ จังหวัดพิษณุโลก
(ศูนย์ศึกษาและวิจัยอุทยานแห่งชาติทางบก จังหวัดพิษณุโลก เดิม)

2. พื้นที่ศึกษา
พื้นที่ป่าอนุรักษ์ ขนาดพื้นที่
1.อุทยานแห่งชาติคลองลาน
จ.กาแพงเพชร
187,500 ไร่/
300 ตร.กม.
2.อุทยานแห่งชาติแม่วงก์
จ.กาแพงเพชร
จ.นครสวรรค์
558,750 ไร่/
894 ตร. กม.
3.เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า
ห้วยขาแข้ง
จ.อุทัยธานี
1,737,587 ไร่/
2,780 ตร.กม.

3. อุทยานแห่งชาติคลองลาน
1.ต. โป่งน้าร้อน
อ.คลองลาน
จ.กาแพงเพชร
2.ต. สักงาม
3.ต. คลองน้าไหล
4.ต. คลองลานพัฒนา
อุทยานแห่งชาติแม่วงก์
5.ต.ปางตาไว อ.ปางศิลาทอง
6.ต.ปางมะค่า อ.ขาณุวรลักษบุรี
7.ต.แม่เล่ย์ อ.แม่วงก์
จ.นครสวรรค์
8.ต.แม่เปิน อ.แม่เปิน
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง
9.ต.ระบา อ.ลานสัก
จ.อุทัยธานี
10.ต.ทองหลาง อ.ห้วยคต
11.ต.คอกควาย
อ.บ้านไร่
12.ต.แก่นมะกรูด
12 ตาบล 8 อาเภอ 3 จังหวัด

4. ชุมชนที่อยู่ในรัศมี 3 กม.
จากแนวเขตพื้นที่ป่าอนุรักษ์
จานวน 46 หมู่บ้าน
ครัวเรือน (n) 1,283 ครัวเรือน
1.อช.คลองลาน = 13 หมู่บ้าน
(435 ครัวเรือน)
2.อช.แม่วงก์ = 16 หมู่บ้าน
(428 ครัวเรือน)
3.ขสป.ห้วยขาแข้ง =17 หมู่บ้าน
(420 ครัวเรือน)

5. ผลการศึกษา
1. ข้อมูลเศรษฐกิจและสังคม และประเมินความรู้ ทัศนคติ และความคิดเห็น
1.1 ข้อมูลทั่วไปของครัวเรือน เศรษฐกิจ และสังคม
1.2 ความรู้ด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้และการจัดการพื้นที่อนุรักษ์
2. การพึ่งพิง ลักษณะรูปแบบการใช้ประโยชน์ ชนิด และปริมาณ NTFP
2.1 การพึ่งพิง ในป่าอนุรักษ์ ป่าสงวนแห่งชาติ และป่าชุมชน
2.2 ลักษณะรูปแบบการใช้ประโยชน์ ในป่าอนุรักษ์ ป่าสงวนแห่งชาติ
และป่าชุมชน
2.3 ชนิด ปริมาณ และ มูลค่า NTFP ในป่าอนุรักษ์ ป่าสงวนแห่งชาติ
และป่าชุมชน
3. แผนที่แนวโน้มการกระจาย NTFP

6. 1. ข้อมูลเศรษฐกิจและสังคม และประเมินความรู้ทัศนคติ
และความคิดเห็นจากตัวแทนครัวเรือน

7. หัวหน้าครัวเรือน
64.1 %
เพศหญิง
54.2 %
อายุ
เฉลี่ย 50 ปี
ศาสนาพุทธ 96.7 %
เชื้อชาติไทย
82.9 %
สมรส
80.8 %
เรียนจบ ป.4
37.3 %
จานวนคนเฉลี่ย
4 คน/ครัวเรือน
อาชีพหลัก
เกษตรกรรม 49.8 %
รายได้เฉลี่ย
2.4 แสนบาท/ปี
รายจ่ายเฉลี่ย
1.5 แสนบาท/ปี
รายได้สุทธิเฉลี่ย
92,388 บาท/ปี
1.1 ข้อมูลเศรษฐกิจและสังคม

8. 1.2 ผลการประเมิน ความรู้ด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้
และการจัดการพื้นที่อนุรักษ์ของชุมชนฯ จานวน 1,283 ครัวเรือน
ผลการประเมิน
(เกรด)
อช.คลองลาน
(n=435 ครัวเรือน)
อช.แม่วงก์
(n=428 ครัวเรือน)
ขสป.ห้วยขาแข้ง
(n= 420 ครัวเรือน)
รวม 3 พื้น
(n=1,283 ครัวเรือน)
A (ดีมาก) 406 (93.3 %) 412 (96.3 %) 407 (96.9 %) 1,225 (95.5 %)
B (ดี) 24 (5.5 %) 10 (2.3 %) 4 (0.95 %) 38 (3.0 %)
C (พอใช้) 3 (0.7 %) 5 (1.2 %) 4 (0.95 %) 12 (0.9 %)
D (ผ่าน) 2 (0.5 %) 1 (0.2 %) 3 (0.7 %) 6 (0.4 %)
F (ตก) 0 0 *2 (0.5 %) 2 (0.2 %)
รวมเฉลี่ย 95.5 %
* บ้านคลองแห้ง และ บ้านน้อย

10. 2. การพึ่งพิง ลักษณะรูปแบบการใช้ประโยชน์
ชนิด และปริมาณ ผลผลิตจากป่าที่ไม่ใช่เนื้อไม้ (NTFP)

11. พื้นที่อนุรักษ์ จานวน
ครัวเรือน/
หมู่บ้าน
ครัวเรือน/
หมู่บ้าน
ที่พึ่งพิง
ป่าอนุรักษ์
ครัวเรือน/
หมู่บ้าน
ที่พึ่งพิง
ป่าสงวนแห่งชาติ
ครัวเรือน/
หมู่บ้าน
ที่พึ่งพิง
ป่าชุมชน
1. อช.คลองลาน 435 325 (74.7 %) 6 (1.4 %) 14 (3.2 %)
หมู่บ้าน 13 13 2 6
2. อช.แม่วงก์ 428 236 (55.1 %) 14 (3.3 %) 82 (19.2 %)
หมู่บ้าน 16 16 5 10
3. ขสป.ห้วยขาแข้ง 420 167 (39.8 %) 151 (36.0 %) 88 (21.0 %)
หมู่บ้าน 17 17 15 13
4. รวม 3 พื้นที่ 1,283 728 (56.7 %) 171 (13.3 %) 184 (14.3 %)
หมู่บ้าน 46 46 22 29
2.1 การพึ่งพิงทรัพยากรในพื้นที่ป่า

14. 2.2 ลักษณะรูปแบบการใช้ประโยชน์ NTFP : 16 รูปแบบ
1.หน่อไม้
2.เห็ดป่า
3.พืชผักป่า
4.วัสดุเครื่องใช้ในการ
ประกอบหัตกรรม
5.แหล่งเลี้ยงสัตว์
6.สัตว์ป่า
7.พืชกินหัว
8.วัสดุก่อสร้างใช้
ทาที่อยู่อาศัย
9.พืชสมุนไพร
10.ผลไม้ป่า
11.เชื้อเพลิง
ไม้ฟืน ถ่าน
12.สถานที่ท่องเที่ยว
พักผ่อนหย่อนใจ
13.พืชที่ใช้ในพิธีกรรม
และความเชื่อ
14.แหล่งต้นน้า
ของชุมชน
15.แมลงและผลผลิต
ของแมลง
16.วัสดุใช้เป็นสีย้อม
และเครื่องนุ่งห่ม

15. รูปแบบลักษณะการใช้ประโยชน์ 1.ป่าอนุรักษ์ 2.ป่าสงวนแห่งชาติ 3.ป่าชุมชน
1.หน่อไม้   
2.เห็ดป่า   
3.พืชผักป่า   
4.วัสดุเครื่องใช้ในการประกอบหัตกรรม   
5.แหล่งเลี้ยงสัตว์   
6.สัตว์ป่า   
7.พืชกินหัว   
8.วัสดุก่อสร้างใช้ทาที่อยู่อาศัย   
9.พืชสมุนไพร  
10. เชื้อเพลิง ไม้ฟืน ถ่าน   
11.ผลไม้ป่า  
12.สถานที่ท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจ  
13.พืชที่ใช้ในพิธีกรรมและความเชื่อ  
14.แหล่งต้นน้าของชุมชน 
15.แมลงและผลผลิตของแมลง 
16.วัสดุใช้เป็นสีย้อมและเครื่องนุ่งห่ม 
รวมรูปแบบลักษณะการใช้ประโยชน์ 15 11 12

16. รูปแบบลักษณะการใช้ประโยชน์
อช.คลองลาน
(n=325)
อช.แม่วงก์
(n=236)
ขสป.ห้วยขาแข้ง
(n=167)
รวม 3 พื้นที่
(n=728)
1.หน่อไม้ 283 (87.1 %) 164 (69.5 %) 137 (82.0 %) 584 (80.2 %)
2.เห็ดป่า 228 (70.2 %) 197 (83.5 %) 145 (86.8 %) 570 (78.3 %)
3.พืชผักป่า 143 (44.0 %) 157 (66.5 %) 48 (28.7 %) 348 (47.8 %)
4.แหล่งต้นน้าของชุมชน 76 (23.4 %) 14 (5.9 %) 0 90 (12.4 %)
5.สถานที่ท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจ 43 (13.2 %) 12 (5.1 %) 0 55 (7.6 %)
6.แมลงและผลผลิตของแมลง 2 (0.6 %) 3 (1.3 %) 2 (1.2 %) 7 (1.0 %)
7.วัสดุเครื่องใช้ในการประกอบหัตกรรม 4 (1.2 %) 1 (0.4 %) 2 (1.2 %) 7 (1.0 %)
8.แหล่งเลี้ยงสัตว์ 7 (2.2 %) 0 0 7 (1.0 %)
9.พืชสมุนไพร 2 (0.6 %) 1 (0.4 %) 3 (1.8 %) 6 (0.8 %)
10.สัตว์ป่า 0 5 (2.1 %) 0 5 (0.7 %)
11.ผลไม้ป่า 1 (0.3 %) 3 (1.3 %) 0 4 (0.5 %)
12.พืชกินหัว 0 3 (1.3 %) 0 3 (0.4 %)
13.เชื้อเพลิง ไม้ฟืน ถ่าน 2 (0.6 %) 1 (0.4 %) 0 3 (0.4 %)
14.วัสดุก่อสร้างใช้ทาที่อยู่อาศัย 1 (0.3 %) 0 0 1 (0.1 %)
15.วัสดุใช้เป็นสีย้อมและเครื่องนุ่งห่ม 0 0 1 (0.6 %) 1 (0.1 %)
รวมรูปแบบลักษณะการใช้ประโยชน์ 12 12 7 15
1) ลักษณะรูปแบบการใช้ประโยชน์ NTFP “ในพื้นที่ป่าอนุรักษ์”

18. รูปแบบลักษณะการใช้ประโยชน์
อช.คลองลาน
(n=6)
อช.แม่วงก์
(n=14)
ขสป.ห้วยขาแข้ง
(n=151)
รวม 3 พื้นที่
(n=171)
1.หน่อไม้ 1 (16.7 %) 10 (71.4 %) 133 (88.1 %) 144 (84.2 %)
2.เห็ดป่า 4 (66.7 %) 7 (50.0 %) 101 (66.9 %) 112 (65.5 %)
3.พืชผักป่า 2 (33.3 %) 6 (42.9 %) 28 (18.5 %) 36 (21.1 %)
4.วัสดุเครื่องใช้ในการประกอบหัตกรรม 0 0 3 (2.0 %) 3 ( 1.8 %)
5.แหล่งเลี้ยงสัตว์ 0 0 1 (0.7 %) 1 (0.6 %)
6.พืชสมุนไพร 0 1 (7.1 %) 1 (0.7 %) 2 (1.2 %)
7.สัตว์ป่า 0 1 (7.1 %) 1 (0.7 %) 2 (1.2 %)
8.พืชกินหัว 0 0 1 (0.7 %) 1 (0.6 %)
9.วัสดุก่อสร้างใช้ทาที่อยู่อาศัย 0 0 1 (0.7 %) 1 (0.6 %)
10.พืชที่ใช้ในพิธีกรรมและความเชื่อ 0 0 2 (1.3 %) 2 (1.2 %)
11. เชื้อเพลิง ไม้ฟืน ถ่าน 0 0 1 (0.7 %) 1 (0.6 %)
รวมรูปแบบลักษณะการใช้ประโยชน์ 3 5 11 11
2) ลักษณะรูปแบบการใช้ประโยชน์ NTFP “ในพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ”

20. รูปแบบลักษณะการใช้ประโยชน์
อช.คลองลาน
(n=14)
อช.แม่วงก์
(n=82)
ขสป.ห้วยขาแข้ง
(n=88)
รวม 3 พื้นที่
(n=184)
1.หน่อไม้ 12 (85.7 %) 62 (75.6 %) 66 (75.0 %) 140 ( 76.1 %)
2.เห็ดป่า 3 (21.4 %) 42 (51.2 %) 53 (60.2 %) 98 (53.3 %)
3.พืชผักป่า 6 (42.9 %) 43 (52.4 %) 29 (33.0 %) 78 (42.4 %)
4.วัสดุเครื่องใช้ในการประกอบหัตกรรม 2 (2.3 %) 2 (1.1 %)
5.แหล่งเลี้ยงสัตว์ 1 (1.1 %) 1 (0.5 %)
6.ผลไม้ป่า 2 (2.3 %) 2 (1.1 %)
7.สัตว์ป่า 1 (1.1 %) 1 (0.5 %)
8.พืชกินหัว 2 (2.3 %) 2 (1.1 %)
9.วัสดุก่อสร้างใช้ทาที่อยู่อาศัย 1 (1.1 %) 1 (0.5 %)
10.พืชที่ใช้ในพิธีกรรมและความเชื่อ 1 (1.1 %) 1 (0.5 %)
11.เชื้อเพลิง ไม้ฟืน ถ่าน 1 (7.1 %) 3 (3.4 %) 4 (2.2 %)
12.สถานที่ท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจ 2 (2.4 %) 1 (1.1 %) 3 (1.6 %)
รวมรูปแบบลักษณะการใช้ประโยชน์ 4 4 12 12
3) ลักษณะรูปแบบการใช้ประโยชน์ NTFP “ในพื้นที่ป่าชุมชน”

22. NTFP หน่วย ราคาตลาด
(เฉลี่ย)/หน่วย
1.หน่อไม้ กิโลกรัม 7
2.เห็ดโคน กิโลกรัม 350
3.เห็ดเผาะ กิโลกรัม 250
4.เห็ดไผ่ กิโลกรัม 100
5.เห็ดระโงก กิโลกรัม 150
6.เห็ดขอน กิโลกรัม 100
7.ผักหวาน กิโลกรัม 200
8.ผักกูด กา 10
9.ผักหนาม กา 10
10.น้าผึ้ง ขวด 300
11.ไข่มดแดง กิโลกรัม 200
12.แมงอีนูน ตัว 1
13.ถ่าน กระสอบ 300
2.3 ชนิด ปริมาณ และ มูลค่า NTFP ในป่าอนุรักษ์
ป่าสงวนแห่งชาติ และป่าชุมชน
1) ใช้ราคาตลาดเฉลี่ย/หน่วย
ประเมินมูลค่า NTFP แต่ละชนิด
2) ประเมินมูลค่า NTFP ที่มีการ
ใช้ประโยชน์ทั้ง บริโภค และ
จาหน่าย
3) ประเมินมูลค่า NTFP ที่ชุมชน
ใช้ประโยชน์ในพื้นที่ ป่าอนุรักษ์
ป่าสงวนแห่งชาติ และ ป่าชุมชน


23. 1) ชนิด ปริมาณ และ มูลค่า NTFP
“ในพื้นที่ป่าอนุรักษ์”

26. 2) ชนิด ปริมาณ และ มูลค่า NTFP
“ในพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ”

29. 3) ชนิด ปริมาณ และ มูลค่า NTFP
“ในพื้นที่ป่าชุมชน”

32. รวมมูลค่าการใช้ประโยชน์ NTFP ของชุมชนที่อยู่ในรัศมี 3 กม. จากแนวเขต
พื้นที่ป่าอนุรักษ์ (46 หมู่บ้าน)
พื้นที่เก็บ NTFP อช.คลองลาน อช.แม่วงก์ ขสป.ห้วยขาแข้ง รวม 3 พื้นที่
เฉลี่ย/บาท
ครัวเรือน/ปี
1.ป่าอนุรักษ์
(n=728 ครัวเรือน)
4,495,193 1,472,230 2,412,576 8,379,999 11,510.99
2.ป่าสงวนแห่งชาติ
(n=171 ครัวเรือน)
4,590 10,254 1,705,851 1,720,695 10,062.54
3.ป่าชุมชน
(n=183 ครัวเรือน)
36,493 191,359 626,667 854,519 4,669.50
รวมมูลค่า 4,536,276 1,673,843 4,745,094 10,955,213 26,243.03

36. หน่อไม้

37. เห็ดป่า
เห็ดไผ่ เห็ดโคน
เห็ด
เผาะ

38. พืชผักป่า
ผักหวาน
ผักกูด

39. น้าผึ้ง
ถ่าน
จักสาน

40. 3. แผนที่แนวโน้มการกระจาย NTFP

41. เส้นทางเข้าถึงการเก็บหา NTFP

42. การกระจายของ “หน่อไม้”

43. การกระจายของ “เห็ดโคน”

44. การกระจายของ “เห็ดเผาะ”

45. การกระจายของ “ผักหวาน”

46. ขอบคุณ