Του Βασίλη Σχέδιο μαθήματος - Φύλλο εργασίας

1. Δημοτικά τραγούδια - Κλέφτικο: Του Βασίλη
Επιμέλεια : Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 1
Σχέδιο μαθήματος - Φύλλο εργασίας
Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών
1. - Ο λιτός και πυκνός λόγος. Αποφεύγονται δηλαδή οι μακρηγορίες, τα επίθετα είναι
ελάχιστα και ο λόγος συγκροτείται κυρίως με ουσιαστικά και ρήματa.
2. - Η αρχή της ισομετρίας. Κάθε μετρική ενότητα (ημιστίχιο, στίχος ή δίστιχο) περιέχει ένα
ολοκληρωμένο νόημα. Στους στίχους δηλαδή των δημοτικών τραγουδιών αποκλείονται
οι διασκελισμοί.
3. - Η επανάληψη ή ολοκλήρωση του νοήματος του πρώτου ημιστίχιου στο δεύτερο:
Το Μάη επαντρεύτηκε, το Μάη γυναίκα πήρε...
4. - Το θέμα των άσκοπων ερωτημάτων: Μην ο Καλύβας έρχεται, μην ο Λεβεντογιάννης;
Ούδ' ο Καλύβας έρχεται ούδ' ο Λεβεντογιάννης.
5 - Το θέμα του αδυνάτου: Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γεφύρι
Κι αν πέφτουν τα άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες...
6. - Οι προσωποποιήσεις: Τα βουνά, τα πουλιά, τα δέντρα, τα άλογα κλπ., δηλαδή κάθε
έμψυχο ή άψυχο μπορεί να μιλάει και να παίρνει μέρος στη δράση.
Τα δημοτικά τραγούδια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη μουσική, είναι αυτό που λέει το
όνομά τους, τραγούδια. Παράγονται από λαϊκούς δημιουργούς συγχρόνως με τη μελωδία ή
προσαρμόζονται νέοι στίχοι σε μελωδία γνωστή. Καθώς μεταδίδονται με την προφορική
παράδοση από τόπο σε τόπο και από γενιά σε γενιά υφίστανται μεταβολές και έτσι
δημιουργούνται διαφορετικές μορφές του ίδιου τραγουδιού (παραλλαγές). Είναι επίσης
συνδεδεμένα με διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις: εργασίες (εργατικά), πορείες (του
δρόμου), χορούς (χορευτικά), συμπόσια (της τάβλας), γάμους (του γάμου, του γαμπρού,
της νύφης), αγερμούς παιδιών (κάλαντα), θανάτους (μοιρολόγια) κτλ.
Πηγή: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία α´ λυκείου, βιβλίο μαθητή
Ιστορικοί όροι του κειμένου
Οι Αρβανίτες ή Αρναούτες είναι μια πληθυσμιακή ομάδα της Ελλάδας, οι οποίοι μιλούν τα
αρβανίτικα, μια αλβανική διάλεκτο .
Οι Αρβανίτες κατάγονται από πληθυσμούς οι οποίοι μετακινήθηκαν κυρίως στη νότια και
κεντρική Ελλάδα από την σημερινή Βόρεια Ήπειρο κατά τα μεσαιωνικά χρόνια, ιδίως
μεταξύ του 13ου και 16ου αιώνα, λόγω διάφορων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών της
εποχής. Οι Αρβανίτες έπαιξαν σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της Eλληνικής
Επανάστασης του 1821. Ωστόσο σε πηγές της εποχής "αρβανίτες" ονομάζονται και οι
μουσουλμάνοι Αλβανοί -γνωστοί και ως τουρκαλβανοί-που μάχονταν με την πλευρά του
Οθωμανικού κράτους ή του Αλή Πασά . (διασκευή από wikipεdia)
Οι κλέφτες ήταν αγρότες που αναγκάζονταν ή επέλεγαν να καταφύγουν στα βουνά
όπου για να επιβιώσουν επιδίδονταν στη ληστεία. Συχνά υποστηρίζονταν από τους
αγροτικούς πληθυσμούς και ως πρότυπα ανυπότακτης στάσης υμνήθηκαν για την τόλμη
τους ή θρηνήθηκαν για τον θάνατό τους στα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια. Οι αρματολοί

2. Δημοτικά τραγούδια - Κλέφτικο: Του Βασίλη
Επιμέλεια : Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 2
ανήκαν σε ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική διοίκηση για την τήρηση της
τάξης. Συχνά, κλέφτες γίνονταν αρματολοί και το αντίστροφο.
Οι προεστοί (γέροντες, δημογέροντες, κοτζαμπάσηδες) διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες
κοινότητες, συγκέντρωναν τους φόρους από τους Έλληνες και τους απέδιδαν στην
οθωμανική διοίκηση. Είχαν αποκτήσει πολιτική εμπειρία και μεγάλες περιουσίες ˙ αρκετοί
από αυτούς διέθεταν και κάποια πολιτική επιρροή στους τοπικούς Τούρκους
αξιωματούχους. (Ιστορία γ΄ γυμνασίου)
κοπέλι : Δούλος, υπηρέτης νεαρός· παραγιός (Λεξικό Μεσαιωνικής Ελληνικής Κριαρά)
Θέμα του τραγουδιού
Η απόφαση του Βασίλη να ζήσει την ελευθερία της ζωής των κλεφτών, αφήνοντας πίσω
του μια ζωή υποταγής κάτω από τον τουρκικό ζυγό
Ενότητες:
α. στ. 1- 12:...............................................................................................................................
β. στ. 13-15:................................................................................................................................
1. Στη συμβουλή της μάνας προς τον Βασίλη υπάρχουν οι λέξεις "φρόνιμα" και
"νοικοκύρης". Ποια είναι η σημασία της καθεμιάς και πώς συσχετίζονται μεταξύ τους; (Να
απαντήσετε με βάση τους στίχους 1-3 και με αναφορές στο κείμενο)
2. Ποια κίνητρα διακρίνετε στη συμβουλή της μητέρας προς τον γιο της;
3. Τι επιλέγει να κάνει ο Βασίλης και ποιες επιλογές της μητέρας του για εκείνον αρνείται;
(Αναφορές στο κείμενο)
4. Με βάση την απάντηση που δώσατε στην ερώτηση 2 να αναφέρετε ποιες αρχές και ποιες
αξίες- κίνητρα καθορίζουν τη στάση ζωής του Βασίλη.
5. Ποιες πληροφορίες για τη ζωή των κλεφτών ανακαλύπτουμε μέσα στο κείμενο; Να
παραπέμψετε στους σχετικούς στίχους.
6. Στο τραγούδι προβάλλεται ο αγώνας της εθνικής απελευθέρωσης , αλλά και τα αιτήματα
της κοινωνικής δικαιοσύνης και του σεβασμού των ατομικών δικαιωμάτων.
Σε ποια σημεία του κειμένου διακρίνετε τα παραπάνω; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας
7. Να ονομάσετε τον αφηγηματικό τρόπο που εντοπίζετε στο καθένα από τα παρακάτω
αποσπάσματα του κειμένου ( περιγραφή, σχόλιο, αφήγηση, διάλογος, μονόλογος ):
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ
για ν' αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι
αγελάδες,
χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια να
δουλεύουν.

3. Δημοτικά τραγούδια - Κλέφτικο: Του Βασίλη
Επιμέλεια : Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 3
Πουρνό φιλεί τη μάνα του, πουρνό
ξεπροβοδιέται.
«Γεια σας βουνά με τους γκρεμνούς,
λαγκάδια με τις πάχνες!
- Καλώς το τ' άξιο το παιδί και τ' άξιο
παλικάρι».
8. Ποιος από τους παραπάνω αφηγηματικούς τρόπους κυριαρχεί στο τραγούδι και ποιος
είναι ο ιδιαίτερος ρόλος του;
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
9. Η γλώσσα του τραγουδιού είναι απλή δημοτική με ιδιωματικά στοιχεία .Να βρείτε μερικά
από το κείμενο και να τα καταγράψετε.
10. Στιχουργική μορφή : μέτρο → ιαμβικό ( μία άτονη και μία τονισμένη συλλαβή )
Μετρήστε και γράψτε από πόσες συλλαβές αποτελείται ο κάθε στίχος →...............................
επομένως ο στίχος είναι →.................................................................................................
Αφού χωρίσετε τους υπόλοιπους στίχους του αποσπάσματος που ακολουθεί, σύμφωνα με
το ιαμβικό μέτρο, να γράψετε επίσης ποια συλλαβή της τελευταίας λέξης του κάθε στίχου
τονίζεται :.....................................................Επομένως, ο στίχος είναι και → ...........................
.............................................................. .
«Βασί/λη, κά/τσε φρό/νιμα,/ να γέ/νεις νοι/κοκύ/ρης,
για ν' α/ποχτή/σεις πρό/βατα,/ ζευγά/ρια κι α/γελά/δες,
χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν.
Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης
11. Να αντιστοιχίσετε τα αποσπάσματα του κειμένου με τα εκφραστικά μέσα :
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟ ΜΕΣΟ
Α. για ν' αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι
αγελάδες,
χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια να
δουλεύουν
1.παρομοίωση
Β. να κάμω αμπελοχώραφα, κοπέλια να
δουλεύουν,
και να 'μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι
στους γερόντους.
2. εικόνα
Γ. να πάρω δίπλα τα βουνά, να
περπατήσω λόγγους
3. ασύνδετο σχήμα
Δ. Πουρνό φιλεί τη μάνα του, πουρνό
ξεπροβοδιέται.
4. αντίθεση

4. Δημοτικά τραγούδια - Κλέφτικο: Του Βασίλη
Επιμέλεια : Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 4
Ε. να πεταχτώ σαν το πουλί ψηλά στα
κορφοβούνια
5. προσωποποίηση
Στ. Γεια σας βουνά με τους γκρεμνούς,
λαγκάδια με τις πάχνες!
- Καλώς το τ' άξιο το παιδί και τ' άξιο
παλικάρι».
6. επαναφορά
12 .Αφού μελετήσετε τα κυριότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των δημοτικών τραγουδιών
, να καταγράψετε όσα αναγνωρίσατε στο κείμενο, κάνοντας και τις σχετικές αναφορές .
Δημιουργική γραφή
Είσαι ο Μάρκος, ένα από τα "κοπέλια" που δουλεύουν για τους προεστούς της περιοχής.
Μόλις έμαθες για την απόφαση του Βασίλη και τη μεταφέρεις στους υπόλοιπους
σχολιάζοντάς τη (α΄ πρόσωπο, 150 - 200 περίπου λέξεις ).
Αλέξανδρος Ησαΐας, Η μάχη της Αλαμάνας - λιθογραφία