1. Чингис хаан ба монголын эзэнт гүрэн
Монгол хэмээх улс нь арвин их түүхтэй орон билээ.Эрт үед төрт ёс үүссэн оронуудын
нэгд багтдаг нь зүй ёсний хэрэг үүний нотолгоо бол Хүннү гүрэн НТӨ 209 оноос
Модунь Шанью хаан ор сууснаар энэ гүрний тоолол эхэлдэг билээ.Энэхүү түүхийн
үргэлжлэл нь Хүннү гүрэнтэй тэнцэхүйц Монгол газар шороон дээр үүсэн
байгуулагдсан Монголын эзэнт гүрэн юм. Монгол эзэнт гүрний үндэслэгч нь Хамаг
монгол ханлигийн эзэн Хабул хааны ач Есүхэй баатрын хүү Тэмүжин билээ хаан
болсон оны цол нь “Чингис” хаан юм .Талын нүүдэлчний удам дэлхийн талыг эзэлсэн
агуу гүрний үндэсийг тавьсан юм.1206 онд улсын нэрийг зарлан хаан ширээнд
суусан.Тэр үед Монгол газар нутаг дээр маш олон том жижиг ханлиг аймгууд оршиж
байдаг байсан нь шуудаанд хийсэн үхэрийн эвэр шиг байсан бөгөөд эдгээр ханлиг
аймгуудыг нэгтгэн нэг захиргаанд хийнэ гэдэг бол амар зүйл биш билээ.Хэдэн жил
турш хоорондоо зангидсан өс хонзон зэргийг авч үзвэл нэгэн дээвэр дор нэгтгэнэ гэдэг
бол хүч цаг хугацаа зарцуулах ажил. Эдгээрийг эс харгалзан ханлиг аймгуудыг нэгтгэн
өөрийн овогийн нэр болох Монгол хэмээн нэрлэсэн нь дэлхийн талыг морин
төвөргөөнөөр тамгалсан Монголын эзэнт гүрэн юм. Зарим газар нутагт шид нь
ялзарсан тогтолцоог халсан нь дэлхийг дахин цэвэрлэсэн гэж хэлж болох юм.Дахин
гэдгийн учир нь Чингис хааныг Монголын эзэнт гүрнийг байгуулахаас өмнө Хүннү
гүрний хаан Атила хаан нэгэнтээ цэвэрлэгээг хийсэн билээ тэрээр өдгөө Европ тивд
тэнгэрийн ташуур гэх нэрээр алдаршсан юм.Монголын эзэнт гүрэн байгуулагдснаар
бага азид тогтсон ассасин тогтолцоог Хүлэгү хаан устгасан, өртөө одоогийн буухайг
үүсгэсэн нь дэлхий нийтэд” Mongolian fax”-ыг Чингис хаан ,дэлхийд байгуулагдаж
байгаагүй усан флотыг Хубилай хаан,дэлхийд анхны одон орон судлалын том
газарыгбайгуулсан гэх мэтээр тоочвол барагдахгүй их билээ Монголын эзэнт гүрэн
байгуулагдсан нь дэлхийн хөгжилд маш их хувь нэмрээ оруулсан.Эдгээр нь бидний
амьдралд хэрэглэж буй зүйлс нотолж өгж байгаа юм.Ингээд энхүү эссэг бичихдээ
бодон суухад бүдүүлгээр хэлвэл тал нутгийн энгийн нэг нүүдэлчи н айлын хагас өнчин
хүү тийм зовлонт амьдарлаас сөрөн босж дэлхийд гайхагдсан хүчирхэг эзэнт гүрнийг
байгуулсан нь хэн бүхний гайхширлыг төрүүлхэн зүй ёсны хэрэг юм. Тал нутгийн
нүүдэлчдийн хүүхдээ хүмүүжүүлэх арга ухаан зэрэг нь дэлхийд өдийг хүртэл
гайхагдаж байгаа билээ .Ийм хэмжээний гүрэнг байгуулахын тулд тэр хүний хувь
хүний хүмүүжил чухал мөн үзэл бодол юм.Чингис хааны их засаг хуулинд үзэл бодол
нь багтсан болвуу гэж би боддог жишээ нь: хэрэв нэг мод тасалсан бол гурван мод

2. тарь гэж Цагаан тууж номонд заасан заалт мөн гол мөрний усанд орохыг хориглосон
цээр эдгээр нь Монгол хүн байгалаа шүтэн амьдардгийн илрэл билээ .Мөн үүнээс гадна
энхүү их засаг хуулинд заасан заалт бүр нь үзэл бодол нь шингэсэн байгаа гэж би
боддог үүнийгээ ч нотоллоо гэж бодож байна. Монголын эзэнт гүрэн байгуулагдсан нь
олон овог, аймаг, ханлиг, нэг нутаг, нэгдмэл аж ахуй, нийтлэг хэл, зан заншил бүхий
Монгол угсаатан бүрэлдэн төлөвших таатай нөхцлийг бүрэлдүүлсэн төдийгүй, зарим
харь улс орны эрхшээлээс гарах, тэднээс Монгол овог, аймгуудыг хооронд нь
эвдрүүлэн, хүчийг нь тарамдуулдаг башир бодлогыг таслан зогсоож, бүх талаар бие
даасан тусгаар тоггносон улс болон хөгжих боломжийг нээсэн ажээ
Монголын эзэнт гүрэн нь дэлхийн том гүрнүүдийн нэг байсан ба эзэнт гүрнийг
үндэслэсэн хүн болох бидний бахархал болсон Чингис хаан мянганы суут хүн
билээ.Бид ийм агуу гүрний үр хойч өвөг дээдсийнхээ бүтээсэн түүхээр бахархах ёстой
.Тэдний минь үлдээсэн хууль цааз захиасийг дагах нь бидний үүрэг юм.