1. 1
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
TH C TR NG S PH THU C
C A KINH T VI T NAM VÀO TRUNG QU C
M c dù Trung Qu c ã quy t nh rút giàn khoan H i Dương 981
(Haiyang Shiyou-981) sau hơn hai tháng h t trái phép trong vùng c
quy n kinh t (EEZ) c a Vi t Nam, nguy cơ và nh ng tác ng tiêu c c c a
tình tr ng ph thu c v kinh t c a Vi t Nam vào Trung Qu c ã ư c t ra
và tr thành m t v n mang tính th i s nóng h i, thu hút s quan tâm, chú ý
c a công lu n và các cơ quan ch c năng. Trên cơ s t ng h p các thông tin
báo chí và ý ki n chuyên gia, bài vi t ưa ra thông tin t ng quan v m c
ph thu c c a n n kinh t Vi t Nam vào Trung Qu c trên 3 lĩnh v c: thương
m i, u tư và t ng th u EPC.
1. S ph thu c c a kinh t Vi t Nam vào Trung Qu c trong lĩnh
v c thương m i
1.1. Nh p siêu t Trung Qu c
1.1.1 Th c tr ng nh p siêu t Trung Qu c
Do cơ c u xu t nh p kh u m t cân i và không có s c i thi n, trong
ó nh p nhi u hơn xu t, Vi t Nam ang ph i nh p siêu v i giá tr tuy t i và
t tr ng ngày càng tăng t Trung Qu c.
Bi u 1: T tr ng xu t kh u, nh p kh u v i Trung Qu c
trong t ng xu t kh u và nh p kh u c a Vi t Nam qua các năm
Ngu n: T ng c c H i quan & IMF

2. 2
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
Bi u 1 cho th y, Vi t Nam chưa c i thi n ư c nhi u v xu t kh u
sang Trung Qu c nhưng l i gia tăng m nh v nh p kh u t qu c gia này. Nói
cách khác, Vi t Nam ang ph thu c ngày càng nhi u vào nh p kh u t Trung
Qu c. Trong giai o n 2000 - 2013, t tr ng xu t kh u sang Trung Qu c ch
dao ng trong kho ng trên dư i 10% t ng kim ng ch xu t kh u c a Vi t
Nam, nhưng t tr ng nh p kh u ã tăng t 10% lên m c 28% trong cùng th i
gian.
Theo s li u c a T ng c c Th ng kê Vi t Nam, trong năm 2013 Vi t
Nam xu t kh u sang Trung Qu c kho ng 13 t USD và nh p kh u tr l i g p
g n 3 l n v i con s 37 t USD, s chênh l ch này ư c d tính s l n hơn
trong tương lai. Năm 2013, t tr ng nh p kh u và xu t kh u c a Vi t Nam sang
Trung Qu c l n lư t là 10,2% và 28%.
Bi u 2: Nh p siêu t Trung Qu c so v i t ng nh p siêu t các ngu n khác
Giai o n 2000 - 2013.
ơn v : T USD
Ngu n: T ng c c H i quan.
Trên th c t , t năm 2001 Vi t Nam b t u nh p siêu t Trung Qu c
v i quy mô không ng ng tăng qua các năm v i t c chóng m t, t x p x 200
tri u ô la M năm 2001 lên 23,7 t ô la M năm 2013. C n lưu ý, t ng nh p
siêu c a Vi t Nam, sau khi t nh 18 t ô la M vào năm 2008, b t u xu
th gi m xu ng t năm 2009 n nay, th m chí năm 2012 và 2013 Vi t Nam
còn chuy n sang xu t siêu. Trong khi ó, ch riêng nh p siêu t Trung Qu c

3. 3
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
không nh ng không gi m mà v n ti p t c tăng m nh. Theo các s li u t H i
quan Vi t Nam, trong năm 2013, Vi t Nam ã nh p kh u lư ng hàng hóa tr
giá 36,95 t USD t Trung Qu c, tương ương 28% t ng giá tr hàng hóa nh p
kh u c a Vi t Nam. Năm 2013, Vi t Nam ã xu t kh u lư ng hàng hóa tr giá
13,3 t USD sang Trung Qu c – tương ương 10% t ng giá tr hàng xu t kh u
c a Vi t Nam. Trong khi ó, theo nh n nh c a T ch c Thương m i Th gi i
(WTO), n u m t nư c chi m quá 10 - 11% th ph n c a nư c khác thì còn có
nguy cơ b nư c ó ki n v vi c làm lũng o n th trư ng ho c chi m lĩnh th
ph n quá l n.
1.1.2 Nguyên nhân c a tình tr ng nh p siêu t Trung Qu c gia tăng
m nh
Th nh t, hàng Trung Qu c (t máy móc thi t b n nguyên ph li u
hay hàng tiêu dùng), h u h t u có giá r t r do chi phí nhân công c a Trung
Qu c thu c vào lo i th p nh t th gi i. Bên c nh ó, Trung Qu c v n duy trì
chính sách h tr xu t kh u dư i nhi u hình th c khác nhau. V i giá r , m u
mã và ch ng lo i phong phú, a d ng, hàng tiêu dùng Trung Qu c ư c nhi u
ngư i tiêu dùng Vi t Nam, c bi t ngư i thu nh p th p ch p nh n. Nguyên
ph li u t Trung Qu c ư c nh p kh u nhi u cũng do giá r , nh t là khi Vi t
Nam chưa có ngành công nghi p ph tr m nh cung c p nguyên ph li u
cho các ngành gia công xu t kh u. Máy móc thi t b giá r c a Trung Qu c
ư c nhi u doanh nghi p Vi t Nam l a ch n, nh t là các doanh nghi p nh và
v a do kh năng tài chính h n ch c a h .
Th hai, kh năng c nh tranh kém c a hàng Vi t Nam. Xét c v giá c
và ch t lư ng, nhi u s n ph m c a Vi t Nam khó thâm nh p ư c vào th
trư ng Trung Qu c. Ngoài ra, h u h t hàng Vi t Nam chưa có tên tu i và
thương hi u trên th trư ng qu c t , nên l i càng khó c nh tranh.
Th ba, trong cơ c u s n ph m trong thương m i Vi t - Trung, Vi t
Nam ch y u xu t sang Trung Qu c khoáng s n, nông lâm th y s n (chi m
trên 70% t ng kim ng ch xu t kh u sang Trung Qu c). ây là các s n ph m có
giá tr gia tăng th p, giá c l i b p bênh và thư ng có xu hư ng gi m, giá so
sánh tương i th p so v i các s n ph m ch bi n - ch t o. Trong khi ó, các
s n ph m nh p kh u t Trung Qu c ch y u là hóa ch t, s n ph m ch tác cơ
b n, máy móc thi t b , chi m trên 80% t ng nh p kh u t Trung Qu c.
Th tư, Vi t Nam h u như không có hàng rào k thu t i v i hàng
nh p kh u Trung Qu c, t yêu c u v v sinh an toàn th c ph m i v i th c

4. 4
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
ph m n các tiêu chu n k thu t, an toàn s d ng i v i máy móc, thi t b ,
gia d ng. Do ó, hàng hóa c a Trung Qu c b t k ch t lư ng, ph m c p th
nào v n có th nh p kh u d dàng vào Vi t Nam. Trong khi ó, ngoài hàng rào
k thu t, Trung Qu c còn yêu c u hàng Vi t Nam xu t sang Trung Qu c bu c
ph i qua m t s c a kh u do Trung Qu c ch nh d ki m soát (như h i s n
ch ư c i qua Móng Cái; cao su ch ư c i qua Móng Cái, L c L m; hoa
qu tươi ch ư c qua Lào Cai, L ng Sơn).
1.2. Xu t kh u c a Vi t Nam sang Trung Qu c
Cơ c u hàng xu t kh u c a Vi t Nam sang Trung Qu c ch y u là
nhóm hàng nông - lâm - th y s n, chi m t tr ng 31,2% trong t ng kim ng ch
xu t kh u hàng hóa c a Vi t Nam sang Trung Qu c và chi m t tr ng 20,9%
trong t ng kim ng ch xu t kh u nhóm hàng này c a c nư c. Năm 2013, Vi t
Nam bán x p x 2,2 tri u t n g o chính ng ch, chi m t i 33% trong t ng s 6,6
tri u t n sang nư c láng gi ng có dân s 1,4 t mi ng ăn này. N u c ng thêm
kho ng 1,4 tri u t n i qua ư ng biên gi i thì Trung Qu c tr thành th trư ng
nh p g o s 1 c a Vi t Nam, v i g n 50% s n lư ng. Ti p n là nhóm hàng
máy vi tính, s n ph m i n t và linh ki n, chi m 15,9%. Nhóm hàng d t may,
giày dép các lo i chi m g n 13,0%. Nhóm hàng nhiên li u và khoáng s n
chi m kho ng 10,0%; còn l i là các nhóm hàng hóa khác.
Th c t cho th y, xu t kh u nông s n c a Vi t Nam ang ph thu c r t
nhi u vào th trư ng Trung Qu c. Trong th i gian qua, nhi u lo i nông s n c a
Vi t Nam xu t kh u sang Trung Qu c g p khó khi các thương nhân Trung
Qu c t ng t ng ng thu mua nh m m c ích ép giá ho c th c hi n ch o
c a Chính ph Trung Qu c nh m gây khó khăn và t o s c ép v kinh t i v i
Vi t Nam. Nói cách khác, khi c n thi t, các ho t ng kinh t - thương m i này
s ư c s d ng như òn ánh v kinh t h tr cho các yêu sách v lãnh
th .
1.3. Nh p kh u c a Vi t Nam t Trung Qu c
Có m t ngh ch lý là m c dù không ph i là th trư ng xu t kh u l n nh t
(sau EU, M , ASEAN và Nh t B n), nhưng Trung Qu c l i là th trư ng nh p
kh u l n nh t c a Vi t Nam. Th c t cho th y, trong su t hơn 10 năm qua,
nh p kh u và nh p siêu t Trung Qu c luôn chi m t l cao và có xu hư ng

5. 5
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
tăng nhanh liên t c trong t ng nh p kh u và nh p siêu c a c nư c (xem Bi u
1 và Bi u 2 trên).
T năm 2010 n nay, nh p kh u t Trung Qu c thư ng chi m kho ng
1/4 t ng kim ng ch nh p kh u h ng năm và nh p siêu t Trung Qu c luôn l n
hơn t ng nh p siêu c nư c cùng th i i m so sánh.
Xét v cơ c u nh p kh u, theo phân lo i ngành kinh t l n (BEC), có
th th y ph n l n hàng hoá Vi t Nam nh p t Trung Qu c là hàng ph tr công
nghi p và tư li u s n xu t - hàng hoá trung gian ph c v s n xu t - và nh p
kh u hai nhóm này t Trung Qu c tăng cao hơn nh p kh u t các khu v c khác
trên th gi i. V i cơ c u hàng tiêu dùng chi m t tr ng kho ng 20%, hàng tư
li u s n xu t chi m kho ng 35%, hàng công nghi p ph tr và máy móc ph
tùng v n t i 35%, có th th y kho ng 70% hàng hóa Trung Qu c ư c nh p
vào Vi t Nam ph c v ho t ng s n xu t c a các doanh nghi p FDI và
doanh nghi p Vi t Nam. Có th gi thi t r ng ph n nh p kh u t Trung Qu c
c a doanh nghi p FDI ã ư c s d ng s n xu t hàng xu t kh u và em l i
th ng dư thương m i cho Vi t Nam.
Trong năm 2013, nh p kh u nhóm máy móc, thi t b , ph tùng, d ng c
chi m kho ng 18% t ng kim ng ch nh p kh u hàng hóa t th trư ng này; ti p
theo là nhóm nguyên ph li u d t may da giày chi m 15%; nhóm i n tho i
các lo i và linh ki n chi m 15%; nhóm máy vi tính, s n ph m i n t và linh
ki n chi m 12%; nhóm s t thép các lo i và s n ph m chi m 9%; còn l i là các
nhóm hàng hóa khác. Nh p kh u i n t Trung Qu c cũng lên t i 4,65 t KWh
trong năm 2012, chi m kho ng 4% t ng s n lư ng i n thương ph m c a Vi t
Nam. Riêng m t hàng rau qu và th c ph m sơ ch chi m n g n 50% t ng
kim ng ch nh p nhóm hàng này t Trung Qu c và phát sinh nhi u h l y t
ch t lư ng s n ph m như ph t ng ng v t, ng v t và rau qu tươi s ng
không ư c qua ki m d ch, s n ph m tiêu dùng có hóa ch t c h i, v.v…
Trong 4 tháng u năm 2014, Vi t Nam nh p kh u t Trung Qu c kh i
lư ng hàng hóa d ch v có giá tr hơn 12,45 t USD, chi m t i 30% t ng giá tr
kim ng ch nh p kh u c a c nư c và cao hơn r t nhi u so v i kim ng ch nh p
kh u t các nư c khác như ASEAN (18%), Hàn Qu c (13,7%), Nh t B n
(kho ng 10%) và EU (7,7%).
Nhi u ngành s n xu t c a Vi t Nam ang có m c ph thu c r t cao
vào Trung Qu c c u vào (v t tư, nguyên li u) và u ra (th trư ng tiêu
th ). Theo Phó ch nhi m y ban Kinh t Qu c h i Mai Xuân Hùng có t i

6. 6
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
80% nguyên v t li u u vào c a Vi t Nam ang ph thu c vào Trung Qu c,
60% xu t kh u nông s n ang ph thu c vào Trung Qu c. Trong s 110 nhóm
m t hàng Vi t Nam nh p kh u t Trung Qu c v i giá tr lên n 36,96 t ô la
M năm 2013, có r t nhi u s n ph m là nguyên ph li u u vào, linh ki n l p
ráp, gia công và các máy móc thi t b ph c v xu t kh u, trang thi t b cho d
án u tư ang tri n khai. Ch ng h n, t l nh p kh u nguyên v t li u t Trung
Qu c c a ngành d t may Vi t Nam hi n nay ang ng m c 65%. Theo TS.
Alan Ph m, Trung Qu c ang ki m soát ch t ch n n công nghi p Vi t Nam
qua nguyên li u, thành ph m và thu v trên 20 t USD m i năm – tương ng
con s nh p siêu t Trung Qu c c a Vi t Nam.
M t kh o sát c a Vi n Nghiên c u cơ khí (B Công thương) trong su t
giai o n 2003-2013 cho th y, Trung Qu c ang th ng tr nhóm s n ph m này
4 trong 5 ngành chính là th y i n, nhi t i n, xi măng, bauxite, và sàng
tuy n than t i Vi t Nam. Nhóm s n ph m máy và thi t b ng b có giá tr
nh p kh u hàng năm t i 10 t ô la M .
Tóm l i, trong cơ c u thương m i song phương hi n nay, Vi t Nam c n
và ph thu c vào Trung Qu c nhi u hơn là Trung Qu c c n n Vi t Nam. Nói
cách khác n u Trung Qu c ng ng xu t kh u sang Vi t Nam thì kh i lư ng ó
ch b ng 1% t ng xu t kh u c a Trung Qu c nhưng l i tương ương v i 28%
t ng nh p kh u c a Vi t Nam. Theo chuyên gia kinh t TS. Lê ăng Doanh,
theo kinh nghi m th gi i, n u m t qu c gia xu t kh u quá 8% t ng kim ng ch
nh p kh u c a m t qu c gia khác s có kh năng làm giá v i qu c gia nh p
kh u. i u này ch c ch n s gây ra nh ng tác ng dây chuy n không nh i
v i n n kinh t nư c ta, nh t là trong b i c nh Vi t Nam còn ang v t l n
thoát kh i tình tr ng kinh t trì tr kèo dài và thi t l p s n nh kinh t vĩ mô.
Như v y, có th nói ho t ng s n xu t, kinh doanh trong nư c ang
ph thu c r t l n vào Trung Qu c. N u không a d ng hóa c th trư ng xu t
kh u, l n nh p kh u, chúng ta s ngày càng ph thu c nhi u hơn vào Trung
Qu c trong lĩnh v c thương m i. H qu là ch c n Trung Qu c i u ch nh
chính sách thương m i ho c có ng thái áp d ng các bi n pháp b o h hàng
s n xu t trong nư c, h tr xu t kh u, c m ho c h n ch m t hàng xu t - nh p
kh u nào ó thì n n kinh t trong nư c s g p không ít khó khăn, cho dù trong
ng n h n.
1.4. S ph thu c v công ngh và nh ng h l y lâu dài

7. 7
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
Có m t th c t áng lo ng i là không k hàng tiêu dùng, hàng lo t công
trình, d án, k c công trình, d án quan tr ng t nhà máy nhi t i n n xi
măng, máy móc ph c v s n xu t nông nghi p, chúng ta u s d ng hàng
“Made in China” v i giá r . Nhi u doanh nghi p v a và nh , th m chí c các
doanh nghi p l n ang s d ng công ngh c a Trung Qu c s n xu t. Công
ngh Trung Qu c r , s n có, d s d ng. Nhưng v lâu dài, vi c này không ch
khi n Vi t Nam luôn n c thang th p hơn Trung Qu c v m t công ngh s n
xu t mà còn làm suy gi m ng l c nghiên c u phát tri n (R&D) c a doanh
nghi p Vi t Nam.
ó là chưa k n vi c s d ng công ngh Trung Qu c s cho năng
su t lao ng th p, tiêu hao năng lư ng cao, hi u qu kém và c bi t là không
ít thi t b , máy móc, công trình ch v a m i i vào s n xu t, i vào v n hành ã
ph i s a ch a, thay th . i u này l i nh ng h u qu lâu dài cho các nhà s n
xu t trong nư c nói riêng và làm suy gi m s c c nh tranh c a n n kinh t nói
chung.
Theo c nh báo c a TS. Ph m S Thành Vi t Nam ang rơi vào b y c a
hi u ng gi i công nghi p hóa s m, hay còn g i là b y t do hóa thương m i
trong m i quan h Vi t - Trung. C th là Vi t Nam tuy giàu tài nguyên nhưng
l i có trình công nghi p hóa th p hơn Trung Qu c. N n kinh t trong nư c
b h p d n b i vi c xu t kh u tài nguyên, hàng hóa thô, sơ ch . Trong khi ó,
Trung Qu c l i xu t kh u thành ph m có kh năng c nh tranh r t t t sang qu c
gia xu t kh u tài nguyên. H u qu là s n xu t công nghi p c a Vi t Nam b
thu h p, th m chí không th phát tri n ư c do b g n ch t vào vi c xu t kh u
tài nguyên và các hàng hóa có hàm lư ng kĩ thu t th p. V lâu dài, n n kinh t
s m t kh năng c i thi n năng su t do s n xu t công nghi p b thui ch t và
thi u i m i, sáng t o.
ánh giá chung:
Xét v l i ích, quan h kinh t , thương m i song phương trong hơn
mư i năm qua u nghiêng v phía Trung Qu c, khi Trung Qu c ch y u xu t
siêu hàng tinh ch và nh p tài nguyên, nguyên li u thô. Theo TS. Lê Qu c
Phương, Phó giám c Trung tâm Thông tin Công nghi p và Thương m i, B
Công Thương, trong nh ng năm qua, Vi t Nam chưa t n d ng và khai thác
ư c l i th c a mình trong m i quan h thương m i này. Bên c nh ó, trong
khi Vi t Nam chưa t n d ng ư c bao nhiêu thì Trung Qu c ã tri t khai
thác l i th trong Hi p nh Thương m i t do ASEAN - Trung Qu c và Hi p
nh Thương m i t do ASEAN v i Trung Qu c, Nh t B n, Hàn Qu c

8. 8
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
(ASEAN+3). Ch ng h n 10 năm sau khi Hi p nh ASEAN+3 có hi u l c
(2000-2010), xu t kh u c a Trung Qu c sang Vi t Nam tăng 25 l n, trong khi
xu t kh u c a Vi t Nam sang Trung Qu c ch tăng 5 l n.
Vi c bình thư ng hóa quan h v i Trung Qu c ã ư c th c hi n t
năm 1991, nhưng n nay trong thương m i và u tư, Vi t Nam h u như chưa
ư c hư ng l i nhi u. Theo nh n nh c a Ti n sĩ Ph m S Thành - Giám c
Chương trình Nghiên c u Kinh t Trung Qu c thu c Trung tâm Nghiên c u
Chính sách và kinh t - Trư ng i h c Qu c gia (VEPR): “N u quy mô
thương m i hai chi u gi a hai nư c ư c chia thành 3 ph n thì Trung Qu c
nh n ư c hai ph n ba, còn Vi t Nam m t ph n ba”.
2. S ph thu c c a Vi t Nam vào Trung Qu c trong lĩnh v c u tư
Là i tác thương m i l n và lâu i c a Vi t Nam, nhưng u tư t
Trung Qu c sang Vi t Nam ch chi m ph n nh bé so v i các qu c gia khác và
không tương x ng v i quy mô thương m i song phương và v th c a n n kinh
t l n th hai th gi i.
Trong báo cáo c p nh t vĩ mô Vi t Nam v a công b (6/2014), Kh i
nghiên c u Ngân hàng HSBC ánh giá, m i quan h kinh t gi a Vi t Nam và
Trung Qu c ơn thu n là m i quan h chu i cung ng c p 1 hơn là m i quan
h u tư. Qua quan sát, nhóm phân tích nh n th y, tuy v n FDI ăng ký t
Trung Qu c tăng lên trong nh ng năm g n ây nhưng t ng v n u tư t
Trung Qu c còn nh 1
.
Theo C c u tư nư c ngoài (B K ho ch và u tư), tính n ngày
20/5/2014, Trung Qu c là nhà u tư nư c ngoài ng th 9 trong s hơn 100
i tác có d án u tư còn hi u l c t i Vi t Nam. Hi n Trung Qu c có 1.029
d án ang ho t ng v i t ng v n u tư ăng ký kho ng 7,835 t USD. Tuy
nhiên, m c v n i u l ăng ký ch kho ng hơn 3 t USD. Như v y, a ph n
các d án c a Trung Qu c u là d án nh , quy mô trung bình kho ng 7 tri u
USD/d án. Các d án u tư c a Trung Qu c ch y u t p trung trong ngành
công nghi p và khai thác tài nguyên thiên nhiên trong nư c (chi m trên 70%
t ng d án và x p x 60% t ng v n u tư), trong ó, áng chú ý có các ngành:
1
Tuy nhiên, không lo i tr kh năng nhi u doanh nghi p u tư trên danh nghĩa là c a Singapore,
H ng Kông, British Virgin Islands... nhưng trên th c t là v n c a doanh nghi p Trung Qu c. T i m t h i
th o m i ây, ông ng Xuân Quang – Phó C c trư ng C c u tư Nư c ngoài cũng chia s B K ho ch &
u tư ã nghiên c u k v tác ng ph thu c vào th trư ng Trung Qu c. Theo ông, Trung Qu c hi n u
tư vào Vi t Nam 4 t USD, song tính thêm c các vùng lãnh th như Macau, Hong Kong, ài Loan, con s s
lên kho ng 48 t USD, m c dù m i m t lãnh th có nh ng l i ích riêng, không ng nh t.

9. 9
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
s t thép, xi măng, bauxite. Tuy nhiên, ây l i chính là nh ng ngành ang g p
nhi u khó khăn, s n ph m t n kho l n, thua l kéo dài… Trong b i c nh ó,
vi c ngưng tri n khai các d án này s tác ng tr c ti p n vi c làm và thu
nh p c a m t b ph n ngư i lao ng.
Theo ánh giá c a các chuyên gia, áng chú ý là ngu n v n FDI t
Trung Qu c ch y u mang c i m c a giai o n u – t c là ra ngoài mua tài
nguyên và mua kĩ thu t: u tư v n nhưng không chuy n nhà xư ng/nhà máy
ra nư c ngoài do lao ng trong nư c - c bi t lao ng t i khu v c mi n
Trung, mi n Tây TQ còn nhi u; a ph n là doanh nghi p thương m i có m c
tiêu thu mua kĩ thu t và tài nguyên; h u như ch s d ng lao ng Trung Qu c.
Tuy nhiên, Vi t Nam cũng không ph i ngo i l c a tình tr ng này khi chúng ta
bi t r ng s li u th ng kê cho th y 60% s d án và 70% t ng v n FDI c a
Trung Qu c t i châu Á nh m tìm ki m các tài s n chi n lư c và chi m lĩnh tài
nguyên c a nư c ti p nh n u tư.
Ngoài ra, trong th i gian g n ây ã xu t hi n m t s xu hư ng áng
chú ý trong u tư c a Trung Qu c vào Vi t Nam, c th :
a) Trư c h t, ó là s d ch chuy n rõ nét dòng v n u tư hư ng vào
ngành d t may nh m ón u, tranh th các cơ h i và ưu ãi v thu sau khi
TPP ư c ký k t. Theo các s li u th ng kê chính th c, có t i 90% s d án
u tư vào ngành d t, nhu m m i ư c c p phép n t Trung Qu c! Như v y,
cùng v i vi c Vi t Nam y m nh àm phán gia nh p TPP, Trung Qu c hi n
ang y m nh v n FDI sang Vi t Nam trong các lĩnh v c d t may, da giày v i
vi c qu c gia này có th m nh trong các khâu s n xu t s i, nhu m, in c a
chu i cung ng ngành d t. Tác ng c a vi c doanh nghi p nư c ngoài (trong
ó ch y u là các doanh nghi p Trung Qu c) ón u TPP có th khi n Vi t
Nam ti p t c rơi vào b y t do hóa thương m i ki u m i - ti p t c óng vai trò
gia công ch bi n nh n m c l i nhu n m ng do không có công ngh và
không làm ch ư c ngu n nguyên li u. Ngoài ra, các v n v môi trư ng
cũng tr thành v n nh c nh i hơn i v i chính quy n a phương các c p -
nơi có t các nhà máy d t, nhu m, in, thu c da...
Trên th c t có m t ngh ch lý là trong khi các doanh nghi p trong
nư c, k c ơn v l n nh t c a ngành d t may là Vinatex mu n u tư ón
u TPP nhưng cũng g p nhi u khó khăn vì các a phương u không mu n
ti p nh n u tư trong ngành d t do lo ng i ô nhi m môi trư ng vì có khâu
nhu m có nư c th i thì nhi u a phương l i s n sàng chào ón u tư c a

10. 10
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
Trung Qu c trong lĩnh v c này và coi ó như m t thành tích thu hút v n u tư
nư c ngoài.
Các s li u th ng kê cũng cho th y trong năm 2013 dòng v n FDI t
Trung Qu c vào Vi t Nam ã tăng m nh trong lĩnh v c b t ng s n (d án
ngh dư ng, khu công nghi p), g p 7 l n so v i 2012, t m c 345 tri u USD
lên 2,3 t USD. Ngoài vi c t u tư m i d án, làn sóng các nhà u tư Trung
Qu c tìm mua l i các d án b t ng s n t i Vi t Nam ang có xu hư ng tăng
lên rõ r t2
.
Nh ng báo cáo c a các t ch c tư v n qu c t v b t ng s n u cho
th y, trong hai năm qua, ã có nhi u ngư i mua t Trung Qu c, H ng Kông,
Singapore và Macau chú ý t i th trư ng bi t th ngh dư ng c a Vi t
Nam. i u này khi n cho m t s ngư i t câu h i v vi c các nhà u tư
Trung Qu c ang l i d ng tình tr ng óng băng kéo dài c a th trư ng tìm
cách thâu tóm, lũng o n th trư ng b t ng s n Vi t Nam. Tuy nhiên, m t
khác, i u này cũng là ch d u cho th y, trong con m t c a các nhà u tư
Trung Qu c, tình hình chính tr t i Vi t Nam khá n nh, n n kinh t có nhi u
ti m năng tăng trư ng t t, ng th i, kh năng x y ra chi n tranh, xung t
quân s Vi t – Trung là không l n, n u xét trong trung và dài h n các nhà
u tư có th yên tâm b v n trong m t lĩnh v c òi h i th i gian thu h i v n
khá dài như b t ng s n.
b) M t i m áng lưu ý xét dư i góc an ninh kinh t là núp dư i
danh nghĩa u tư b t ng s n, nhi u kho n u tư c a Trung Qu c, ài Loan
và H ng Công ã và ang t p trung t i m t s a bàn nh y c m, tr ng y u,
c bi t t i các t nh ông B c và mi n Trung, c bi t là t nh Qu ng Ninh3
.
2
Ch ng h n, T p oàn Sunwah ã góp 200 tri u USD vào d án xây d ng khu chung cư qu n Bình
Th nh, TP.HCM. ây là d án FDI l n nh t vào Vi t Nam trong quý I/2014. Trư c ó, doanh nghi p này ã u
tư 70 tri u USD cho cao c SunWah t i TP. HCM và 400 tri u USD vào d án khu liên h p văn phòng, nhà ,
khu gi i trí Saigon Pearl. Ngoài ra, Sunwah cũng tham gia vào Công ty Qu n lý qu u tư VinaCapital và có k
ho ch xây d ng m t khu công nghi p và m t khu du l ch sinh thái Hà N i và Vĩnh Phúc.
3
Dư i ây là m t s ví d c th :
+ T p oàn xi măng H nh Phúc ( ài Loan) m i ây ã có thông báo v vi c s u tư tri n khai khu
du l ch sinh thái quy mô 516ha v i t ng m c u tư lên t i 1 t USD t i o Hoàng Tân (TX. Qu ng Yên,
Qu ng Ninh). D án g m các h ng m c chính như: sân golf; khu v c ngh dư ng; khu khách s n cao c p 6
sao; trung tâm d ch v du l ch; trung tâm kinh doanh, gi i trí; qu ng trư ng và trung tâm th d c th thao; khu
công viên;…
+ T p oàn Texhong (H ng Kông) ã nh n gi y ch ng nh n u tư giai o n 1 d án Khu công
nghi p H i Hà (huy n H i Hà, Qu ng Ninh). Quy mô d án kho ng hơn 640ha, t ng v n u tư ăng ký là
4.520,12 t ng (tương ương 215 tri u USD), d ki n s ti n hành kh i công trong tháng 7/2014. Tham
v ng c a Texhong là mu n kho ng 950 tri u USD u tư toàn b ph n t ư c quy ho ch cho khu
công nghi p trong t ng th d án khu công nghi p C ng bi n H i Hà, v i quy mô kho ng 3.000 ha. Tuy

11. 11
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
Vi c doanh nghi p Trung Qu c mua ho c thuê dài h n (nhi u trư ng
h p t i 50 năm) nhi u t r ng và các khu v c ven bi n, nh ng nơi nh y c m
v an ninh qu c gia là áng lo ng i. i u b t bình thư ng ây là, khác v i
nh ng nư c u tư nhi u nh t t i Vi t Nam như Nh t B n và Hàn Qu c, ch có
Trung Qu c m i nh m n nh ng lĩnh v c nh y c m ó. Ngoài ra, nhi u quan
ch c Vi t Nam, nh t là chính quy n a phương còn quá ngây thơ, thi u c nh
giác trư c các d án này (ý ki n c a GS. Tr n Văn Th ).
c) Trong lĩnh v c tài chính, nhìn chung, Trung Qu c không có nh
hư ng l n n th trư ng tài chính Vi t Nam. Theo ông ào Qu c Tính, Phó
Chánh thanh tra Cơ quan Thanh tra giám sát NHNN kh ng nh t i m t h i
th o do y ban Giám sát Tài chính qu c gia t ch c ngày 12/6 t i Vĩnh Phúc,
nh hư ng c a Trung Qu c n th trư ng tài chính Vi t Nam là không l n.
Các ngân hàng Trung Qu c Vi t Nam ch là nh ng ngân hàng nh so v i các
ngân hàng thương m i t i Vi t Nam và nh hư ng c a h i v i các doanh
nghi p Vi t Nam g n như không áng k . Lư ng ngo i t h cho vay cũng r t
ít i. Hi n t i, có g n 60 chi nhánh ngân hàng nư c ngoài ho t ng Vi t
Nam. Trong s ó Trung Qu c ch có Ngân hàng Công Thương Trung Qu c ã
m chi nhánh và Ngân hàng Nông nghi p Trung Qu c l p Văn phòng i di n
t i Hà N i.
Tr l i ch t v n c a các i bi u Qu c h i v m c l thu c c a Vi t
Nam v i Trung Qu c v n công, B trư ng Tài chính inh Ti n Dũng cũng
kh ng nh m c chúng ta vay c a Trung Qu c không nhi u. Trong lĩnh v c
ch ng khoán, các nhà u tư Trung Qu c ch chi m 0,33% so v i qui mô th
trư ng. ây là m c không l n. Các nhà u tư Trung Qu c ch y u là nhà u
tư nh . Hai nhà u tư l n là u tư dài h n nên không lo nh hư ng l n.
d) M c dù, u tư tr c ti p c a Trung Qu c vào Vi t Nam còn h n ch ,
nhưng nh ng ng thái u tư gián ti p ã ngày càng rõ nét khi g n ây, nhi u
công ty Trung Qu c ã mua l i toàn b hay m t ph n các doanh nghi p nư c
ngoài t i Vi t Nam hay doanh nghi p Vi t Nam.
3. T ng th u EPC
nhiên, trung tu n tháng 3 v a qua, Th tư ng Chính ph ch ng ý v ch trương cho Texhong u tư giai
o n 1 v i di n tích hơn 640ha.
+ Trư c ó, t i Nam nh, liên danh g m 3 nhà u tư: Foshan Sanshui Jialida (Trung Qu c), Luenthai
(H ng Kông) và Công ty CP u tư Vinatex (T p oàn D t may Vi t Nam) ã quy t nh th c hi n án
thành l p khu công nghi p D t may R ng ông t i t nh Nam nh. Theo án c a các nhà u tư Trung
Qu c, ây s là khu công nghi p d t may quy mô l n nh t Vi t Nam v i quy mô kho ng 1.500ha, t ng m c
u tư kho ng g n 400 tri u USD v i l trình th c hi n theo hình th c cu n chi u.

12. 12
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
Trung Qu c hi n ang là nhà th u l n nh t c a Vi t Nam. Tuy chưa có
s li u y nhưng m t báo cáo trư c ây do y ban Tài chính và Ngân sách
c a Qu c h i công b cho th y, tính n năm 2010, có n 90% các d án t ng
th u EPC t i Vi t Nam rơi vào tay nhà th u Trung Qu c, trong ó có t i 30 d
án tr ng i m qu c gia. Các doanh nghi p Trung Qu c ã trúng th u EPC4
ph n l n các công trình năng lư ng, khai khoáng, luy n kim Vi t Nam. Theo
báo cáo c a Vi n Nghiên c u Cơ khí, B Công thương (4/2014), hi n nay Vi t
Nam có: 2 d án công nghi p nhôm và bauxite hi n nay u do Trung Qu c
làm t ng th u EPC v i t l n i a hóa ch v n v n 2%. Hi n t i, c nư c có
ba nhà máy tuy n than, thì c ba nhà máy này u do nhà th u Trung Qu c làm
t ng th u EPC, dù Vi t Nam có th hoàn toàn n i a hóa ư c 50-70% giá tr
thi t b . Có t i 15 trong 20 d án nhi t i n t than t i Vi t Nam do nhà th u
Trung Qu c làm t ng th u EPC v i t l n i a hóa 0%.
Trong ngành công nghi p xi măng có 24 nhà máy thì có n 23 nhà
máy do nư c ngoài làm t ng th u EPC (nhà th u th c hi n toàn b công vi c,
t thi t k , cung c p máy móc, thi t b n thi công xây d ng, v n hành ch y
th r i bàn giao). c bi t, các d án EPC do Trung Qu c làm t ng th u có t
l n i a hóa b ng 0% ho c r t th p. Trong khi ó, theo Vi n Nghiên c u cơ
khí, v m t k thu t, ngư i Vi t Nam có th thi t k , ch t o trong nư c t i
40% giá tr thi t b c a các nhà máy này.
i u áng chú ý là t t c các d án do nhà th u Trung Qu c th c hi n
thư ng xuyên b ch m ti n có khi n 3 năm, ch t lư ng thi t b kém. Nhà
th u Trung Qu c em toàn b v t tư, ph tùng, ph ki n sang thi công d án,
k c các thi t b có th ch t o t i Vi t Nam; h em c lao ng ph thông
sang làm t i các công trình mà h làm t ng th u. Ch ng h n, giá tr gói th u
xây d ng Nhà máy Alumin Lâm ng là 466 tri u ô la M , song nhà th u
ph Vi t Nam ch nh n ư c 170 t ng (chưa n 8 tri u ô la M ); nhà máy
Alumin Nhân Cơ có giá tr h p ng là 499 tri u ô la M , giao cho th u ph
Vi t Nam ch 53 t ng (2,5 tri u ô la M )!
Theo B Công Thương, t ng ngu n v n u tư cho các d án công
nghi p cơ khí giai o n 2013-2025 vào kho ng 289 t ô la M . V i xu th các
nhà th u Trung Qu c ang th ng th u EPC như hi n nay, h có th s chi m
ph n l n chi c bánh này. Trong khi ó, Vi n Nghiên c u cơ khí trích d n l i
c a Công ty Hatch c a Úc cho r ng, Vi t Nam có năng l c thi t k , ch t o
trong nư c áp ng 50% thi t b trong ngành này. V th y i n, Vi t Nam
4
Th u EPC bao g m tư v n, thi t k - cung c p thi t b - xây l p, v n hành; hay nói cách khác là th c hi n
d án theo phương th c chìa khoá trao tay.

13. 13
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
năng l c làm t ng th u, t l n i a hóa thành công t 30%. n nay, Vi t
Nam hoàn toàn có th làm ch thi t k , ch t o thi t b cơ khí th công cho 30
nhà máy th y i n bao g m Sơn La, Lai Châu v i t l n i a hóa n 90%.
T i h i th o ngư i Vi t Nam ưu tiên dùng hàng Vi t Nam di n ra ngày
6/8/2013, bà Ph m Th Loan, y viên y ban tài chính và ngân sách Qu c h i
ưa ra con s khi n nhi u ngư i gi t mình. Theo bà Loan, hi n có t i 90% các
d án t ng th u EPC (tư v n, thi t k - cung c p thi t b - xây l p, v n hành;
hay nói cách khác là th c hi n d án theo phương th c chìa khoá trao tay) c a
Vi t Nam do nhà th u Trung Qu c m nhi m, trong ó ch y u là d u khí,
hóa ch t, i n, d t kim. Có t i 30 doanh nghi p Trung Qu c ang th c hi n
các d án tr ng i m qu c gia. Xét riêng v i n, ã có nhi u d án t USD rơi
vào tay nhà th u Trung Qu c. Tiêu bi u ph i k n d án i n Qu ng Ninh 1,
2 v i giá tr 400 tri u USD, i n M Tân 2 v i s v n 1,3 t USD, i n Duyên
H i 1 là 4,4 t USD...T nay n năm 2025, Vi t Nam c n 117 t USD ph c
v cho các công trình xây d ng h t ng. Rõ ràng là n u các gói th u tr ng i m
ti p t c rơi vào tay Trung Qu c thì v n an ninh năng lư ng, an ninh qu c
gia th c s ang r t áng lo ng i.
Tuy nhiên, trong quá trình thi công, do năng l c tài chính y u kém,
nhi u d án ã b tri n khai ì ch, ch m hơn nhi u so v i ti n ra, nhi u
công trình b i giá v.v. d n n nh ng thi t h i kinh t r t l n cho VN5
. Tuy
bi t v y nhưng các ch u tư Vi t Nam v n nh m m t trao các d án ó cho
Trung Qu c! Theo báo cáo c a B Giao thông v n t i ánh giá năng l c các
nhà th u, trong kho ng 45 nhà th u chưa áp ng yêu c u, có nhi u công ty
c a Trung Qu c như Công ty H u h n T p oàn C c 6 ư ng s t Trung Qu c
thi công ư ng s t ô th tuy n Cát Linh - Hà ông, Công ty Xây d ng Qu ng
Tây, T ng công ty c u ư ng Trung Qu c, Công ty c ph n h u h n vi n
thông Trung Hưng (ZTE - Trung Qu c)… c bi t, t i d án ư ng s t Cát
Linh - Hà ông, con s nhà th u Trung Qu c ưa ra ã b i v n g n 100%,
t 552 tri u USD lên 891 tri u USD. ó là chưa k n vi c sau khi trúng
th u, các DN TQ thư ng ưa c nhân công, thi t b t Trung Qu c sang trong
khi là nhà th u, h ph i thuê nhân công trong nư c cũng như h n ch s d ng
các thi t b nh p.
5
Ti n nhi u d án ng ng tr , ch t lư ng công trình không b o m. Ví d nhà máy nhi t i n Sơn
ng ch m 24 tháng, Nông Sơn ch m 20 tháng, Cao Ng n ch m 28 tháng, H i Phòng 1 và 2 ch m 18 tháng,
Qu ng Ninh 1 và 2 ch m 24 tháng, v.v… Ví d khác v ch t lư ng d án là Nhà máy phân bón DAP ình Vũ 1
ư c kh i công năm 2003, ký h p ng EPC năm 2005, sau 5 năm cho ra s n ph m. Tuy nhiên, n nay, d án
v n ho t ng c m ch ng vì h th ng dây chuy n chưa hoàn thi n…

14. 14
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
Vi c các doanh nghi p Trung Qu c ư c ch n th ng th u nhi u gói
th u EPC trong su t 10 năm qua ã và ang có tác ng tiêu c c n s n xu t
trong nư c và an ninh kinh t , c th :
- Góp ph n làm gia tăng nhanh chóng nh p siêu t Trung Qu c. Như ã
phân tích trên, t l tham gia làm nhà th u ph c a doanh nghi p Vi t Nam
trong các d án mà doanh nghi p Trung Qu c ư c ch n làm t ng th u EPC
r t th p, t l n i a hóa g n như b ng không. T l n i a hóa c a các nhà
máy nhi t i n hi n ch t 7%. N u tính riêng các d án Trung Qu c làm
t ng th u, t l n i a hóa g n như b ng 0%. Trong ngành xi măng, khi Trung
Qu c làm t ng th u, t l n i a hóa không vư t quá 3%, nhi u d án 0%.
i u này khi n thâm h t thương m i c a ta v i Trung Qu c ngày càng l n do
các nhà th u c a nư c này nh p kh u toàn b máy móc, thi t b t trong nư c
mang sang Vi t Nam.
- M i nguy l n nh t t th c t EPC hi n nay là m i nguy i v i an
ninh năng lư ng. N u chú ý có th nh n th y, nhà th u Trung Qu c n m các d
án quan tr ng trong T ng sơ i n 6 và T ng sơ i n 7 c a Vi t Nam và
h u h t trong s này n nay u ch m ti n ho c b i v n lên r t cao.
V i s tham gia sâu r ng c a các nhà th u Trung Qu c trong các d án
nhi t i n t i Vi t Nam, n u các nhà th u Trung Qu c rút v không thi công,
hàng ch c d án i n ti n t ô la M s n m “ p chi u”. i u này có th làm
gia tăng chi phí công trình. Vi t Nam cũng khó có th m i các nhà th u khác
tham gia hoàn thi n b i l toàn b máy móc, thi t b và công ngh dùng xây
d ng v n hành các nhà máy i n này u là công ngh Trung Qu c. V lâu
dài, n u các d án này không ư c hoàn thi n, Vi t Nam s thi u i n trên di n
r ng. Doanh nghi p có th a d ng hóa ngu n cung u vào, th m chí ch p
nh n b i giá trong th i i m b t thư ng, nhưng rõ ràng doanh nghi p không
th ho t ng n u thi u i n.
- Ngoài ra, các hành lang kinh t quan tr ng c a Vi t Nam cũng ch u
nh hư ng. T i mi n B c, ngoài hành lang chính Hà N i - H i Phòng, còn có
hai hành lang ph quan tr ng là Hà N i - Lào Cai, Hà N i - L ng Sơn. Nhi u
tuy n ư ng cao t c trong các hành lang kinh t này hi n ang do nhà th u
Trung Qu c th c hi n. Không ch ch m ti n , ch t lư ng công trình cũng là
i u c n ư c quan tâm sát sao.
- Lao ng “chui” t Trung Qu c và tác ng n kinh t - xã h i - an
ninh qu c phòng c a nó là v n c n c bi t lưu tâm. Theo s li u th ng kê

15. 15
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
c a B Lao ng - Thương binh và Xã h i, tính n năm 2013 có kho ng
77.359 ngư i nư c ngoài làm vi c t i Vi t Nam. Trong ó, s lao ng ã
ư c c p phép là 40.529 ngư i, không thu c di n c p phép là 5.500 ngư i và
chưa ư c c p phép là 31.330 ngư i. Trong ó, ph n l n là lao ng Trung
Qu c. Theo báo cáo m i nh t c a Ban Qu n lý khu kinh t Vũng Áng (nơi
ư c t nh Hà Tĩnh y quy n c p gi y phép lao ng cho ngư i nư c ngoài),
hi n t i khu kinh t này có 3.730 ngư i nư c ngoài, ch y u là ngư i Trung
Qu c, nhưng ch có 1.560 ngư i ư c c p gi y phép lao ng. áng chú ý là
lao ng Trung Qu c ã xu t hi n v i s lư ng l n t i m t s a bàn nh y
c m v an ninh – qu c phòng như Mi n Trung, Tây Nguyên b t ch p nhi u
c nh báo c a dư lu n.
Vi c t ng th u EPC rơi vào tay ngư i Trung Qu c ư c cho là xu t
phát t nh ng nguyên nhân ch y u sau ây:
Th nh t, nhi u d án v n u tư ph i vay t Trung Qu c và h t ra
các i u ki n u tư ng t nghèo trong ó có vi c ph i mua thi t b t chính th
trư ng Trung Qu c.
Th hai, Lu t u th u ưu tiên giá r mà không chú ý n ngu n g c
xu t x , không ưu tiên úng m c t l n i a hóa, do v y h u h t các d án rơi
vào tay các nhà th u Trung Qu c. Khi ó, các nhà máy ch t o c a Vi t Nam
h u như không có cơ h i tham gia như nhà th u ph trong khi các cơ s trong
nư c này hoàn toàn có kh năng m nh n m t kh i lư ng áng k .
Th ba, Vi t Nam thi u m t khuôn kh pháp lý ch t ch liên quan n
vi c u th u và x lý sai ph m. Có th th y nhi u trư ng h p nhà th u nư c
ngoài (không ch nhà th u Trung Qu c) ch m ti n , ho c i giá công trình
v i các lý do không thuy t ph c, nhưng các b ngành ch qu n c a Vi t Nam
v n không th x lý m nh tay ư c.
K t lu n
Trong m t th gi i ph ng, s ràng bu c, tương tác l n nhau v kinh t
là m t t t y u khách quan. Trong b i c nh h i nh p kinh t th gi i, Vi t Nam
c n a phương hóa, a d ng hóa các i tác tranh th n m b t cơ h i. Tuy
nhiên, l ch s và th c ti n ã ch ng minh, s ph thu c quá l n vào m t th
trư ng nh t nh s d n n nh ng nguy cơ r i ro khi bi n ng. Nhìn r ng
hơn, m b o ANQG, Vi t Nam c n ch ng xây d ng m t n n kinh t
c l p, t ch thông qua nh ng bư c i, l trình và cách làm phù h p có
th i phó v i nh ng r i ro do ph thu c quá nhi u vào Trung Qu c./.

16. 16
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
Tài li u trích t ng thu t:
Tài li u tham kh o c bi t; T p chí Nghiên c u Trung Qu c, T p chí
Tài chính; Các website: Tin nhanh Vi t Nam, Kinh t Sài gòn Online, Báo
i n t Chính ph , T ng c c H i quan, Báo dân trí, Th i báo Ngân hàng, Báo
Lao ng,…