Chiec lexus va cay oliu

wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010
Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 1
Chi c Luxus và cây Ô liu
Tác gi : Thomas L. Friedman
D ch gi : Lê Minh
ðóng eBook và Share t i b n b i thư vi n sách ñi n t online: wWw.VietLion.Com
Ngu n: VNthuquan.Net

L i m ñ u
ðây là n b n bìa m m cu n Chi c Lexus và cây Ô liu. ð c gi c a n b n g c bìa c ng s th y
m t s thay ñ i so v i n b n m i này. Nhưng lu n thuy t ch y u c a cu n sách không thay ñ i:
Toàn c u hóa không ch ñơn gi n là m t trào lưu th i thư ng à ñúng ra là m t h th ng qu c t . H
th ng này bây gi ñã thay th h th ng Chi n tranh L nh và cũng như h th ng Chi n tranh L nh,
toàn c u hóa có quy t c và logic riêng hi n ñang tr c ti p hay gián ti p nh hư ng ñ n chính tr ,
môi trư ng, ñ a chính tr và kinh t c a h u như m i nư c trên th gi i.
Th nhưng thay ñ i g m nh ng gì? Tôi ñã s p x p l i các chương ñ u ñ ñ c gi nh n ñ nh và
tiêu hóa lu n thuy t ch y u c a tôi d dàng hơn. Tôi cũng s d ng th i gian t lúc cu n sách ñư c
xu t b n l n ñ u tiên vào tháng tư năm 1999 ñ thu th p thêm ch ng c và ñ c p nh t, m r ng
cu n sách v i m i ti n b khoa h c và th trư ng ñã nâng cao toàn c u hóa thêm m t bư c n a. Tôi
cũng ñã xem xét l i m t s ti u lu n ñ gây tranh cãi trong cu n sách này. M t trong s ñó là Lý
thuy t vòng cung vàng- cho r ng chưa có hai nư c nào có ti m ăn McDonald t ng giao chi n v i
nhau t khi có m t McDonald. Tôi th y lô gic ñ ng sau lý thuy t này ñư c cũng c hơn bao gi h t
vào tôi ñã tr l i cho nh ng ai nghi ng i lý thuy t này sau khi x y ra chi n tranh Kosovo. M t thay
ñ i khác là chương trư c ñây ñ t tên "Mua ðài Loan, gi l i Ý, bán Pháp" nay ñư c tách thành hai
chương. Chương m i mang tên "T o l p, thích nghi và nh ng cách tư duy m i khác v quy n l c",
d a trên m t câu h i tôi nêu lên trong n b n ñ u tiên: N u quy n l c kinh t trong h th ng toàn
c u hóa ñ u tiên d a vào s máy tinh cá nhân trong h gia ñình m t nư c, sau ñó là băng thông
Internet trên ñ u ngư i trong m t nư c, còn sau ñó là gì? Chương này c g ng tr l i câu h i ñó
b ng cách xem xét các cách m i khai sinh ñ ño lư ng quy n l c kinh t trong k nguyên toàn c u
hóa. Cu i cùng, tôi ñã c g ng tr l i m t s câu h i thư ng ñư c ñ c gi n b n ñ u tiên nêu lên:
"Ông miêu t h th ng m i này như th ñó, tôi ph i làm gì ñ chu n b cho con cái thích ng v i
nó?"; "Có Thư ng ñ trong không gian ñi u khi n h c chăng?" - ñ y là câu h i hàm ý "Giá tr ñ o
ñ c n m ñâu?".
Tr t t th gi i m i phát tri n quá nhanh ñôi lúc tôi ư c gì ñây là m t cu n sách ñi n t mà tôi có
th c p nh t hàng ngày. Hy v ng mang tính th c t hơn r ng s có ngày trong nhi u năm t i cu n
sách này s không còn n m trên k "V n ñ th i s " trong hi u sách n a. Nó s chuy n sang k
sách "L ch s " - ñư c nh ñ n như m t trong nh ng cu n sách phát hi n và l n ñ u tiên giúp ñ nh
nghĩa h th ng toàn c u hóa m i m ñang chi ph i chúng ta.
Thomas L. Friedman
Bethesda, Md.
Tháng giêng 2000

Màn d o ñ u:
Th gi i này tròn mư i tu i
Th t t h i - chúng tôi ñâu có liên quan gì ñ n Nga hay châu Á. Chúng tôi ch là m t doanh nghi p
nh trong nư c ñang c phát tri n nhưng chúng tôi ñang b ngáng ñư ng vì cách th c chính ph các
nư c y ñi u hành ñ t nư c h .
- Douglas Hanson, T ng giám ñ c công ty Rocky Moutain Internet tr l i ph ng v n t Wall Street
Journal sau sú s p ñ c a th trư ng năm 1998 ñã bu c ông ta ñình hoãn vi c phát hành 175 tri u
ñô-la trái phi u giá r .
Vào sáng ngày 8-12-1997, chính ph Thái Lan tuyên b ñóng c a 56 trong s 58 t ch c tín d ng
c a nư c này. Trong m t th i gian ng n, các t ch c tư nhân này ñã b phá s n do ñ ng ti n c a
Thái , ñ ng baht b suy s p. Các t ch c tín d ng ñã vay th t nhi u b ng ti n ñô-la M r i cho
doanh nghi p Thái vay ti n xây khách s n, cao c văn phòng, căn h cao c p và nhà xư ng. M i t
ch c tín d ng ñ u nghĩ h an toàn vì chính ph Thái có cam k t gi giá tr ñ ng baht theo m t t l
c ñ nh v i ñ ng ñô-la. Nhưng khi chính ph không làm ñư c ñi u h a h n ñó sau m t ñ t dân ñ u
cơ toàn c u t n công ñ ng baht - cũng do nh n th y r ng n n kinh t Thái Lan không m nh như
ngư i ta t ng tư ng- ñ ng ti n Thái Lan s t giá 30%. ði u này có nghĩa doanh nghi p nào t ng vay
ñô-la gi ph i ki m thêm m t ph n ba n a ti n baht m i mong tr ñư c n . Nhi u doanh nghi p
không tr n i kho n vay cho các t ch c tín d ng, nhi u t ch c tín d ng không th tr n cho ch
n nư c ngoài và c h th ng d n c c l i, ch t ñ ng, làm 20.000 nhân viên m t vi c làm. Ngày
hôm sau, tình c tôi ñi xe ñ n m t cu c h n t i Bangkok dư i ñư ng Asoke-khu v c tương ñương
ph Wall bên M -nơi ñ t tr s c a nhi u t ch c tín d ng b phá s n. Khi t t lái qua các ngân
hàng ñã s p ñ , ngư i tài x taxi ch m t, ñi m tên t ng cái, mi ng tuyên án: Ch t!...
ch t!...ch t!...ch t!...ch t!"
Lúc ñó tôi không bi t-mà nào ai bi t ñư c-các t ch c tín d ng Thái Lan này ch là nh ng quân c
ñô mi nô ñ u tiên trong cu c kh ng ho ng tài chính toàn c u ñ u tiên trong k nguyên toàn c u
hóa-k nguyên ti p n i th i kỳ Chi n tranh L nh. Cu c kh ng ho ng Thái Lan ñã châm ngòi cho
hàng lo t v rút v n ào t ra kh i h u h t m i th trư ng m i n i ðông Nam Á, làm giá tr ñ ng
n i t c a Hàn Qu c, Nakaysia và Indonesia suy s p. C nhà ñ u tư toàn c u và ñ a phương b t ñ u
xem xét các n n kinh t này c n th n hơn, th y chúng chưa hoàn h o nên chuy n v n ñ n nơi an
toàn hay ñòi lãi su t cao hơn ñ bù ñ p ñ r i ro cao hơn. Ch ng bao lâu sau, m t trong nh ng
chi c áo ñư c ưa chu ng Bangkok mang dòng ch "T ng R t Giàu".
Trong m t vài tháng, suy thoái ðông Nam Á b t ñ u có tác d ng lên hàng hóa toàn th gi i. Châu
Á t ng là m t ñ u máy quan tr ng trong phát tri n kinh t toàn c u-m t ñ u máy tiêu th nhi u
nguyên li u thô. Khi ñ u máy này kh c kh c, giá vàng, ñ ng, nhôm và quan tr ng hơn, giá d u thô
b t ñ u gi m. Vi c gi m giá hàng hoá toàn c u này hóa ra là cơ ch lan truy n kh ng ho ng ðông
Nam Á sang Nga. Lúc ngày Nga ñang lo chuy n c a mình, v i s giúp s c c a IMF ñang c g ng
thoát ra bãi l y kinh t t t o ñ ñ t tăng trư ng n ñ nh. Tuy nhiên, v n ñ c a Nga là nhi u nhà
máy không th s n xu t ra th gì có giá tr c . H u h t nh ng th chúng t o ra ñư c xem là "có giá
tr âm". Có nghĩa, m t máy cày do nhà máy c a Nga làm ra t h i ñ n n i giá tr c a lư ng s t thép
hay ngay c qu ng thép thô ñ làm ra nó còn cao hơn giá chi c mày cày hoàn ch nh. Hơn th n a,
nhà máy Nga nào làm ra s n ph m có th xu t kh u ñư c l i n p r t ít thu hay không n p ñ ng
nào cho chính ph nên ñi n Kremlin luôn luôn thi u ti n m t.

Không có m t n n kinh t có th d a vào trông ch ngu n thu, chính ph Nga ñã tr nên l thu c
vào thu xu t kh u d u thô và các lo i s n ph m khác nh m có kinh phí ho t ñ ng. H cũng l
thu c vào các ngu n cho vay nư c ngoài mà Nga thu hút nh ñưa ra m c lãi su t c c kỳ cao cho
nhi u lo i trái phi u chính ph .
Khi n n kinh t Nga ti p t c suy thoái vào ñ u năm 1998, Nga ph i nâng lãi su t ñ ng rúp t 20 lên
50 lên 70 ph n trăm ñ ti p t c gi chân nhà ñ u tư nư c ngoài. Các qu ñ u cơ và ngân hàng nư c
ngoài ti p t c mua trái phi u, v i tính toán ngay c n u chính ph Nga không tr n ñư c thì IMF
s nh y vào c u Nga và h s thu h i ñư c ti n. Có qu ñ u cơ và ngân hàng nư c ngoài không ch
ñ ti n vào Nga, h còn vay thêm ti n, lãi su t 5% r i l y ti n ñó mua trái phi u Nga lãi su t 20-
30%. Ngon ăn quá ch gì. Nhưng ông bà ta thư ng nói:"ði u gì t t ñ p quá không th tin ñư c thì
th c t là không t n t i!"
ðúng th . Giá d u s t gi m do kh ng ho ng châu Á gây ra làm chính ph Nga ngày càng khó tr
v n và lãi trái phi u kho b c. IMF thì ch u áp l c ph i cho vay gi i c u Thái Lan, Hàn Qu c và
Indonesia nên ch ng l i m i ñ ngh ñ thêm ti n vào Nga - tr phi Nga th c hi n l i h a c i t n n
kinh t , b t ñ u b ng vi c bu c các doanh nghi p l n và các ngân hàng n p thu . Vào ngày 17-8-
1998, n n kinh t Nga s p ñ làm th trư ng th gi i chao ñ o t hai phía: Nga v a phá giá ñ ng
ti n v a ñơn phương tuyên b không tr n trái phi u chính ph mà không báo trư c cho ch n
hay dàn x p b t kỳ th a thu n nào.Các qu ñ u cơ, ngân hàng và ngân hàng ñ u tư ñã rót ti n vào
Nga b t ñ u thua l n ng n và nh ng ai vay ti n ñ cá cư c vào sòng bài Kremlin b ñe d a phá
s n.
Nhìn t bên ngoài, s s p ñ n n kinh t Nga l ra không có tác ñ ng gì vào h th ng toàn c u. N n
kinh t Nga nh hơn n n kinh t Hà Lan. Nhưng h th ng mang tính toàn c u hơn bao gi h t và
trong khi giá d u thô là cơ ch lan truy n t ðông Nam Á sang Nga, qu ñ u cơ - nơi t p h p
ngu n v n tư kh ng l không ch u s ki m soát - là cơ ch lan truy n t Nga sang m i th trư ng
m i n i khác trên th gi , ñ c bi t là Brazil. Qu ñ u cơ và các hãng giao d ch khác, sau khi thua l
n ng n Nga, có qu m c l tăng ñ n 50 ch c l n vì dùng ti n ñi vay, b ng ph i ki m ti n tr
ngân hàng.H ph i bán b t kỳ tài s n gì có tính thanh kho n. Vì th h b t ñ u bán tài s n trên
nh ng th trư ng tài chính ñang lành m nh ñ bù ñ p vào các kho n l t i th trư ng suy s p. Ví d
Brazil ñang th c hi n nh ng ñi u ñúng ñ n trong con m t c a th trư ng toàn c u và IMF, b ng
th y các nhà ñ u tư ho ng lo n bán t ng các lo i c phi u trái phi u c a nư c mình. Brazil ph i
nâng lãi su t lên ñ n 40% ñ c g ng duy trì ñ ng v n l i. Các k ch b n tương t x y ra kh p
các th trư ng m i n i khi nhà ñ u tư b ñi tìm nơi an toàn. H bán h t m i c phi u, trái phi u
Brazil, Hàn Qu c, Ai C p, Israel và Mexico, ñem ti n v c t hay quay sang mua trái phi u M an
toàn nh t. Vì th vi c suy gi m các th trư ng m i n i và Brazil l i tr thành cơ ch lan truy n
gây nên m t ñ t tranh nhau mua trái phi u chính ph Hoa Kỳ. ð n lư t mình, ñi u này nâng giá
trái phi u chính ph M lên cao, làm gi m lãi su t trái phi u và gia tăng m c cách bi t gi a trái
phi u chính ph Hoa Kỳ và các lo i trái phi u th trư ng m i n i hay trái phi u doanh nghi p khác.
Vi c s t gi m m nh l i su t t trái phi u chính ph Hoa Kỳ như th ñã tr thành cơ ch lan truy n
gây s p ñ cho nhi u qu ñ u cơ và ngân hàng ñ u tư khác. L y ví d Qu Long-Term Capital
Managenment (LTCM) có tr s t i Greenwich, bang Connecticut. LTCM là qu ñ u cơ hàng ñ u.
Vì có quá nhi u qu ñ u cơ trên th trư ng vào cu i th p niên 1980, lãnh v c này tr nên c nh tranh
gay g t. Ai cũng tranh nhau giành cùng cơ h i. ð ki m ti n trong m t th gi i c nh tranh d d i
như th , các qu ñ u cơ ph i tìm nh ng canh b c ñen ñ hơn v i ti n cư c ngày càng l n. ð d n
ñư ng cho các v ñ t cư c ñúng ch , LTCM d a vào công trình c a hai nhà kinh t ño t gi i
Nobel. Nghiên c u c a h cho r ng tính không n ñ nh c a trái phi u và c phi u có th tính toán
ñư c nh quan sát bi n ñ ng giá trong quá kh . S d ng các mô hình máy tính và m nh tay vay t

nhi u ngân hàng khác, LTCM ñưa ra 120 t ñô-la cư c r ng m t s trái phi u s thay ñ i giá theo
chi u h ph ng ñoán vào mùa hè năm 1998. H ñoán giá tr trái phi u chính ph Hoa Kỳ s gi m
và giá trái phi u lo i r ti n và trái phi u c a các th trư ng m i n i s tăng. Tuy nhiên, mô hình
máy tính c a LTCM có bao gi d ñoán ñư c v kh ng ho ng lan truy n kh p th gi i, kh i ngu n
t cú s p ñ n n kinh t Nga vào tháng 8. Th là d báo c a h sai hoàn toàn. Khi toàn gi i ñ u tư
ho ng lo n cùng lúc và quy t ñ nh ñ ti n mua trái phi u chính ph M , giá tr c a chúng tăng v t
thay vì gi m sút và giá tr trái phi u giá r và trái phi u các th trư ng m i n i s p ñ thay vì tăng
v t. LTCM gi ng như chi c xương ñòn b kéo c hai ñ u. Các ngân hàng sau cùng ph i c u nó ñ
tránh vi c bán ñ m i trái phi u c phi u c a LTCM mà có th gây ra s p ñ th trư ng toàn c u.
Bây gi chúng ta quay v th gi ñư ng ph . Vào ñ u tháng 8-1998, tình c tôi ñ u tư vào ngân
hàng Internet mà b n tôi v a m i thành l p. Giá c phi u ban ñ u là 14,5 ñô-la r i tăng v t lên 27
ñô-la. Tôi th y mình như m t thiên tài. Nhưng r i Nga xù n và làm hàng lo t quân c ñô mi nô
s p ñ . Giá c phi u c a b n tôi ch còn 8 ñô-la. Vì sao? B i vì ngân hàng c a b n tôi nh n th
ch p nhi u lo i nhà và do lãi su t M xu ng th p, gây nên cơn tranh giành mua trái phi u chính
ph , th trư ng s r ng nhi u ngư i s tr ti n nhà s m hơn d ñ nh. N u nhi u ngư i cùng tr n
ñ l y l i th ch p, ngân hàng b n tôi s không còn ngu n thu ñ u ñ n mà ngân hàng ñã l p d toán
ñ tr lãi cho ngư i g i ti n. Th trư ng th t ra ñoán sai v ngân hàng b n tôi và giá c phi u c a nó
ph c h i m t cách tuy t v i. Th t th , ñ n ñ u năm 1999, tôi l i th y mình ch ng khác thiên tài là
m y khi cơn say các lo i công ty Internet như Amazon.com ñã ñ y giá c phi u ngân hàng Internet
c a b n tôi và c phi u các công ty công ngh khác lên t n mây xanh. Nhưng m t l n n a, ch ng
lâu sau, th trư ng th gi i l i s m ch m d t cơn say này. Ch có ñi u l n này thay vì Nga s p ñ ,
ñ n lư t Brazil gây xáo tr n th trư ng M và d p t t (t m th i) cú bùng n c phi u Internet.
Khi quan sát m i di n bi n này, t t c nh ng gì tôi có th nghĩ ñ n là vi c c n ñ n chính tháng ñ
các s ki n trên ñư ng Asoke tác ñ ng lên ph c a tôi, sau ñ y ch c n m t tu n ñ các s ki n t
Brazil tác ñ ng lên Amazon.com. T USA Today ñã tóm t t th trư ng toàn c u m t cách chính xác
vào cu i năm 1998:"Khó khăn tràn t l c ñ a này sang l c ñ a khác như m t con vi rút" - t báo ghi
nh n - "Th trư ng M ph n ng ngay t c thì... M i ngư i trong ti m h t tóc bàn ñ n c chuy n
ñ ng baht Thái Lan."
Tuy nhiên, ch ng m t bao lâu sau Amazon.com l i ph c h i, kéo theo các lo i c phi u khác, ñ n
lư t mình kéo theo th trư ng ch ng khoán Hoa Kỳ, r i b n thân nó giúp t o ra hi u ng giàu có t i
M , nh ñó khuy n khích dân M tiêu ti n nhi u hơn m c dành d m. Dân M ch u chi ti n nên
Brazil, Thái Lan và các th trư ng m i n i khác có th xu t kh u hàng, l i có ti n gi i quy t khó
khăn nh bán hàng cho dân M . Amazon.com, Amazon.toàn c u - t t c chúng ta ñang t m cùng
dòng sông.
Dù sao, chu kỳ t ñư ng Asoke ñ n ph c a tôi, t Amazon.toàn c u ñ n Amazon.com r i quay v
Amzon.toàn c u là bài h c giúp chúng ta hi u hơn v tình c nh th gi i ngày nay. H th ng ch m
ch p, c ñ nh và chia c t trong Chi n tranh L nh chi m ng quan h qu c t t năm 1954 ñã ñư c
hoàn toàn thay th b i m t h th ng m i r t trơn tru và g n k t ch t ch g i là toàn c u hóa. N u
chúng ta không hi u ñư c ñi u ñó vào năm 1989 khi b c tư ng Berlin s p ñ thì chúng ta ñã hi u
rõ vào m t th p k sau ñó. Th t th , vào ngày 11-10-1989, vào ñ nh cao c a cu c kh ng ho ng kinh
t toàn c u, Merrill Lynch cho ch y qu ng cáo nguyên trang trên nhi u t báo l n kh p nư c M ñ
nh n m nh ñi m này. Qu ng cáo vi t:
Th gi i tròn 10 tu i
Th gi i sinh ra khi B c tư ng s p ñ vào năm 1989. Không ng c nhiên gì khi n n kinh t non tr

nh t c a th gi i - n n kinh t toàn c u - v n ñang tìm cách ñ nh hư ng. Cơ ch ki m tra, ñi u ch nh
tinh vi ñ n ñ nh các n n kinh t ch có th hoàn ch nh theo th i gian. Nhi u th trư ng th gi i ch
m i ñư c t do hóa g n ñây, l n ñ u tiên b chi ph i b i tâm lý con ngư i thay vì n m ñ m c a nhà
nư c. T ch chúng ta ñang ñ ng, không có ñi u gì có th làm suy gi m h a h n ñư c ñưa ra m t
th p k trư c khi th gi i b chia c t ñã b tiêu di t... S phát tri n c a th trư ng t do và dân ch
kh p th gi i ñang cho phép nhi u ngư i kh p nơi chuy n hoài bão thành thành t u. Công ngh
ñư c làm ch ñúng cách và phân ph i t do s có s c m nh xoá b không ch biên gi i ñ a lý mà
còn biên gi i dân t c. Chúng tôi c m th y m t th gi i ch v a tròn 10 tu i v n ti p t c có nh ng
h a h n to l n. Xin nh cho trư ng thành bao gi cũng là m t quá trình ñ y khó khăn.
Th t ta, qu ng cáo c a Merrill Lynch s chính xác hơn n u nói k nguyên toàn c u hóa này ñã tròn
10 tu i. B i vì t gi a nh ng năm 1800 ñ n cu i th p niên 1920, th gi i cũng ñã tr i qua m t k
nguyên toàn c u hóa tương t . N u so sánh kh i lư ng thương m i và dòng ch y ñ ng v n qua biên
gi i, tương quan v i GNP và dòng ch y l c lư ng lao ñ ng qua biên gi i, tương quan v i dân s thì
giai ño n toàn c u hóa trư c Th chi n th nh t r t gi ng giai ño n chúng ta ñang s ng ngày nay.
Anh qu c lúc y là m t cư ng qu c toàn c u, là nhà ñ u tư l n vào các th trư ng m i n i và nh ng
tay tài phi t giàu s Anh, châu Âu và M thư ng b khánh ki t vì các v kh ng ho ng tài chính
b i m t s c nào ñó tác ñ ng lên trái phi u ñư ng s t Argentina, trái phi u chính ph Latvia hay
trái phi u chính ph ð c. Không có ki m soát ti n t cho nên ngay sau khi dây cáp xuyên ñ i
dương ñư c k t n i vào năm 1866 thì kh ng ho ng ngân hàng và tài chính New York nhanh
chóng lan truy n sang London hay Paris. Có l n tôi ñư c x p cùng nhóm th o lu n v i John
Monks, ngư i ñ ng ñ u ð i h i Liên ñoàn Lao ñ ng Anh. Ông ta nh n xét chương trình ngh s
c a ð i h i ñ u tiên t i Manchester, Anh vào năm 1968 có li t kê trong s nh ng v n ñ c n th o
lu n: "Nhu c u c n gi i quy t s c nh tranh t các thu c ñ a châu Á" và "Nhu c u c n ñ t chu n
m c giáo d c và ñào t o c a Hoa Kỳ và ð c". Vào th i ñó, ngư i ta di dân nhi u hơn c và tr lúc
có chi n tranh, các nư c không ñòi h i h chi u khi ñi du l ch trư c năm 1914. M i di dân ñ n M
ñ u không có th th c. Khi k t h p các y u t này v i nhau, cùng v i phát minh tàu ch y b ng hơi
nư c, ñi n tín, ñư ng s t và sau cùng là ñi n tho i, có th nói k nguyên toàn c u hóa l n ñ u trư c
Th chi n th nh t ñã thu nh th gi i t c "l n" thành c "trung".
K nguyên toàn c u hóa ñ u tiên này và ch nghĩa tư b n tài chính toàn c u b tan v do các cú ñ m
c a Th chi n th nh t, Các m ng Nga và ð i suy thoái, k t h p l i ñã làm th gi i thương t n
n ng n v th ch t và tinh th n. Th gi i b chia c t sau Th chi n th hai l i b ñông c ng vì
Chi n tranh L nh. Chi n tranh L nh cũng là m t h th ng qu c t . Nó kéo dài t kho ng năm 1945
ñ n 1989 khi cùng v i s s p ñ c a b c tư ng Berlin, nó ñư c thay th b ng m t h th ng khác:
k nguyên toàn c u hóa m i mà chúng ta ñang s ng. G i nó là "Toàn c u hóa hi p II", hóa ra giai
ño n ch ng 75 năm t lúc b t ñ u Th chi n th nh t ñ n lúc ch m d t Chi n tranh L nh ch là m t
cách ngh gi a hi p kéo dài t k nguyên toàn c u hóa này sang k nguyên khác.
Trong khi có r t nhi u ñi m tương ñ ng gi a k nguyên toàn c u hóa trư c ñây và k nguyên
chúng ta ñang s ng, ñi m m i ngày nay là m c ñ th gi i ñang g n k t v i nhau thành m t th
trư ng toàn c u hóa và m t ngôi làng chung. M t ñi m m i khác là s lư ng ngư i dân và qu c gia
có th tham gia vào n n kinh t toàn c u hóa và m ng thông tin cũng như b chúng chi ph i. K
nguyên trư c năm 1914 có th r t mãnh li t nhưng nhi u nư c ñang phát tri n trong k nguyên này
b rơi ngoài rìa. K nguyên trư c năm 1914 có th l n v quy mô xét trong m i tương quan v i th i
ñ i y tính theo con s tuy t ñ i thì th t nh bé khi so v i ngày nay. Giao d ch ngo i h i hàng ngày
vào năm 1900 ch tính b ng tri u ñô-la. Năm 1992, con s này là 20 t m i ngày theo C c D tr
Liên bang t i New York và ñ n tháng Tư năm 1998, con s này lên ñ n 1.500 t ñô-la m i ngày và
v n ñang còn tăng lên. Vào kho ng năm 1900, dòng ch y ñ ng v n tư nhân t nư c phát tri n sang

nư c ñang phát tri n ño b ng s trăm tri u ñô-la và r t có ít nư c liên quan. ð n năm 2000, dòng
ch y này ño b ng s trăm t ñô-la v i hàng ch c nư c tham gia. K nguyên toàn c u hóa m i, so
v i k nguyên trư c Th chi n th nh t có t c ñ siêu t c.
Nhưng k nguyên toàn c u hóa ngày nay không ch khác v m t m c ñ ; trên m t s phương di n
quan tr ng nó còn khác v tính ch t, c k thu t l n chính tr . Xét v m t k thu t, khác bi t là
ch k nguyên toàn c u hóa trư c ñây xây d ng trên giá v n chuy n ngày càng gi m. Nh phát
minh ñư ng s t, tàu ch y b ng hơi nư c và ô tô, con ngư có th ñ n ñư c nhi u nơi nhanh hơn và
r hơn; h cũng có th giao thương v i nhi u nơi m t cách nhanh hơn và chi phí r hơn. Nhưng,
như t The Economist nh n xét, k nguyên toàn c u hóa ngày nay ñư c xây d ng nh vào giá vi n
thông ngày càng gi m - nh b vi x lý, v tinh, cáp quang và Internet. Công ngh thông tin m i
này ñã k t n i th gi i càng ch t ch hơn. Các k thu t này có nghĩa các nư c ñang phát tri n
không ch bán nguyên li u thô cho phương Tây và nh n v s n ph m hoàn ch nh; chúng có nghĩa
các nư c ñang phát tri n cũng có th tr thành nhà s n xu t l n. Các k thu t này cũng cho phép
nhi u công ty ñ t ñ a ñi m s n xu t, nghiên c u va marketing khác nhau các nư c khác nhau
nhưng v n k t n i chúng qua máy tính và h i ngh t xa như th chúng ñang cùng m t nơi. Tương
t , nh s k t h p máy tính và vi n thông giá r , con ngư i ngày nay có th cung ng và trao ñ i
d ch v trên toàn c u - t tư v n s c kh e ñ n vi t ph n m m hay x lý thông tin - nh ng d ch v
trư c ñây chưa bao gi ñư c trao ñ i. Và t i sao không nh ? M t cu c g i ba phút (tính b ng ñô-la
giá năm 1996) gi a New York và London m t 300 ñô-la vào năm 1930. Ngày nay h u như không
t n phí n u g i qua Internet.
Các k thu t này không nh ng t o ñi u ki n cho các qu c gia và doanh nghi p vươn ra kh p th
gi i xa hơn, nhanh hơn, r hơn và sâu hơn trư c ñây nhi u mà các cá nhân cũng làm ñư c ñi u ñó.
Vào mùa hè năm 1998, tôi càng th y ñi u này rõ hơn khi m tôi Margaret Friedman, lúc ñó ñã 79
tu i s ng Minneapolis g i ñi n cho tôi gi ng r t b i r i. "Chuy n gì v y m ?" Tôi h i. Bà ñáp:
" , m chơi bài trên Internet v i ba ngư i Pháp mà h c nói chuy n b ng ti ng Pháp v i nhau, m
không hi u gì c ". Khi tôi b t cư i khi tư ng tư ng c nh bà chơi bài v i ba ngư i Pháp trên m ng,
bà t ái: "ð ng có mà cư i. Hôm kia m còn chơi bài v i m t ngư i t n Siberia."
V i nh ng ai nói k nguyên toàn c u hóa này không khác gì so v i trư c, tôi ch c n h i: Th c c
c a b n có chơi bài v i ngư i Pháp qua m ng Internet vào năm 1900 không? Tôi nghĩ là không.
Nhưng, như tôi ñã nói, k nguyên toàn c u hóa này cũng khác v m t chính tr so v i nh ng năm
1900. K nguyên ñó do siêu cư ng Anh, ñ ng b ng Anh và H i quân Anh th ng tr . K nguyên
ngày nay do siêu cư ng M , văn hóa M , ñô-la M và H i quân M th ng tr . Quy n l c c a M
sau Th chi n th hai ñã c ý m ra m t h th ng thương m i qu c t m ñ t o công ăn vi c làm
và ñ i tr ng v i ch nghĩa c ng s n Xô Vi t. Chính M ñã thúc ñ y s hình thành Qu Ti n t
Qu c t , Hi p ư c chung v thu quan và thương m i (GATT) và hàng lo i ñ nh ch khác nh m m
c a th trư ng và thúc ñ y thương m i kh p th gi i. Chính các h m ñ i c a M ñã gi ñư ng bi n
thông thương nh m giúp k t n i các th trư ng m i m này. Cho nên khi Cách m ng Thông tin n
ra vào cu i nh ng năm 1980 - cho phép nhi u ngư i ho t ñ ng toàn c u, liên l c toàn c u, du l ch
toàn c u và bán buôn toàn c u - nó ñã thăng hoa thành m t c u trúc quy n l c ñã khuy n khích và
nâng cao nh ng xu hư ng này, làm cho nư c nào mu n l ng tránh ph i tr giá ñ t.
Nói tóm l i, có m t s ñi u v k nguyên toàn c u hóa m i này mà chúng ta ñã t ng ch ng ki n
(nhưng m c ñ bây gi cao hơn nhi u), có m t s ñi u trư c ñây chúng ta chưa bao gi th y và
cũng có ñi u quá m i ñ n n i chúng ta chưa hi u h t chúng. Vì nh ng lý do ñó, tôi mu n tóm t t s
khác bi t gi a hai k nguyên toàn c u hóa theo cách này: N u k nguyên ñ u tiên thu nh th gi i
t c "l n" thành c "trung" thì k nguyên toàn c u hóa l n này ñang thu nh th gi i t c "trung"
thành c "nh ".

Cu n sách này là m t n l c nh m gi i thích b ng cách nào k nguyên toàn c u hóa m i m này tr
thành h th ng qu c t vư t tr i vào cu i th k 20 - thay th h th ng Chi n tranh L nh - và xem
xét cách nó ñang ñ nh hình h u như toàn b quan h chính tr , thương m i, môi trư ng trong nư c
và quan h qu c t . Theo nghĩa ñó, sách nh m ñóng góp vào lo t sách c g ng ñ nh nghĩa th gi i
h u Chi n tranh L nh. Trong s nh ng cu n ñư c ñ c nhi u nh t trong th lo i này có b n cu n:
S hưng suy c a các cư ng qu c:Thay ñ i kinh t và xung ñ t quân s t năm 1500 ñ n 2000 (Paul
M. Kennedy), K t c c c a l ch s và con ngư i cu i cùng (Francis Fukuyama), các bài ti u lu n và
nh ng cu n sách c a Robert D. Kaplan và cu n Xung ñ t các n n văn minh và s tái t o tr t t th
gi i (Samuel P. Huntington).
Trong khi các tác ph m này ch a ñ ng nhi u chân lý, tôi nghĩ không có cu n nào ghi nh n th gi i
th i h u Chi n tranh L nh m t cách t ng th . Cách vi t c a Kaplan r t sinh ñ ng và trung th c
nhưng ông l i dùng các ngóc ngách ñen t i nh t c a th gi i này r i khái quát m t cách quá tay ñ
liên h s ph n c a chúng cho ph n còn l i c a th gi i. Huntington ch ng ki n các cu c xung ñ t
văn hóa kh p th gi i và m r ng không cân nh c r ng ñ y là cu c xung ñ t c a các n n văn minh
dai d ng, gay g t, th m chí còn tuyên b cu c th chi n k ti p, n u có, "s là chi n tranh gi a các
n n văn minh". Tôi tin c Kaplan và Huntington ñánh giá quá th p kh năng mà quy n l c nhà
nư c, s c hút th trư ng toàn c u, s lan truy n công ngh , s tr i d y c a m ng lư i truy n thông
và s lan to các chu n m c toàn c u có th l t ngư c các d phóng tr ng ñen phân minh (h u h t
là ñen t i) c a h .
C Kennedy và Huntington c g ng d phóng tương lai mà d a quá nhi u vào quá kh , ch m t
mình quá kh . Kennedy ghi nh n (r t tài tình) s s p ñ c a các ñ ch Tây Ban Nha, Pháp và Anh
nhưng ông k t lu n b ng cách suy ñoán r ng ñ ch M cũng s s p ñ vì s bá quy n quá ñáng
c a nó. Thông ñi p n ý c a ông cho r ng k t thúc Chi n tranh L nh không ch có nghĩa k t thúc
Liên Xô mà còn ñem l i s suy vong c a Hoa Kỳ. Tôi tin Kennedy chưa hi u h t r ng s suy y u
tương ñ i c a M trong th p niên 1980 khi ông vi t sách là m t ph n c a s chu n b khi M t
ñi u ch nh theo h th ng toàn c u hóa m i - m t quá trình mà h u h t ph n còn l i c a th gi i hi n
ñang tr i qua. Kennedy không nghĩ ñ n chuy n dư i áp l c toàn c uhóa, M c t gi m ngân sách
qu c phòng, tinh gi n b máy chính ph va chuy n ngày càng nhi u quy n l c cho th trư ng t do
và nh th càng kéo dài v th m t siêu cư ng ch không gi m.
Quan ñi m c a Huntington r ng khi Chi n tranh L nh ch m d t, không còn ph i ñ i phó v i Liên
Xô thì M ñương nhiên quay sang ñ i phó v i ngư i theo ñ o Hindu hay ñ o H i và h s ñ i phó
v i ngư i M . Ông y hoàn toàn lo i b s tr i d y c a m t h th ng qu c t m i có th ñ nh hình
bi n c theo m t cách hoàn toàn khác. V i Huntington, ch có ch nghĩa b t c ti p n i Chi n tranh
L nh ch không ph i xu hư ng gì khác.
Cu n sách r t n tư ng c a Fukuyama ch a ñ ng nh ng hi u bi t sâu s c chính xác v nh ng ñi m
m i - s vư t th ng c a ch nghĩa t do và ch nghĩa tư b n kinh t th trư ng là cách hi u qu nh t
ñ t ch c xã h i - nhưng nhan ñ sách (K t c c c a l ch s ...) hàm ý s vư t th ng này r i s k t
thúc, hàm ý này còn m nh hơn n i dung sách và khác v i nh ng gì tôi ñư c ch ng ki n trên th
gi i ngày nay.
Theo m t cách nào ñó, các cu n sách này tr nên n i b t vì chúng ñ u c g ng n m b t lu ng tư
duy v "ði u vĩ ñ i duy nh t" - ph n ch ch t, ñ ng cơ thi t y u s thúc ñ y các v n ñ qu c t
trong th gi h u Chi n tranh L nh - dù ñó là s xung ñ t các n n văn minh, h n lo n, s suy vong
c a các ñ ch hay s vư t th ng c a ch nghĩa t do.
L p lu n c a tôi khác h n. Tôi tin r ng n u mu n hi u th gi i h u Chi n tranh L nh, chúng ta b t
ñ u b ng cách hi u r ng m t h th ng qu c t m i ñã k t c nó - toàn c u hóa. ð y là "ði u vĩ ñ i
duy nh t" mà m i ngư i ph i t p trung. Toàn c u hóa không ch là tác ñ ng ñ n các bi n c trên th

gi i ngày nay, b n thân nó là m t h th ng như trên tr i có sao B c ð u v y. ði m m i chính là h
th ng này; ñi m cũ là chính tr quy n l c, là h n lo n, xung ñ t văn minh và t do ch nghĩa. Và
k ch tính c a th gi i h u Chi n tranh L nh là s tương tác gi a h th ng m i này và t t c nh ng
c m xúc và khát v ng cũ. ðó là m t màn k ch ph c t p mà h i chót v n chưa ñư c vi t xong.
ðó là lý do t i sao trong h th ng toàn c u hóa, chúng ta s th y c xung ñ t văn minh và ñ ng nh t
văn minh, c th m h a môi trư ng và các v c u môi trư ng th t ñáng kinh ng c, c s vư t th ng
c a ch nghĩa tư b n kinh t th trư ng và làn sóng ch ng ñ i nó, c s b n v ng c a khái ni m
qu c gia và s tr i d y c a nh ng con ngư i có quy n l c to l n không thu c qu c gia nào. ði u
tôi mu n vi t là m t cu n sách hư ng d n cách theo dõi màn k ch ñó và suy nghĩ cách qu n lý nó.
Thêm m t ñi u sau chót trư c khi chúng ta b t ñ u. Ngư i xu t b n và biên t p cu n sách này,
Jonathan Galassi, m t hôm g i cho tôi và nói: "Tôi ñang k cho m y ngư i b n nghe là anh ñang
vi t m t cu n sách v toàn c u hóa, h b o: A, Friedman h , anh này khoái toàn c u hóa l m. Anh
nghĩ sao?" Tôi tr l i cho Jonathan r ng tôi c m nh n v toàn c u hóa cũng như c m nh n bình
minh. Nói chung, tôi nghĩ sáng nào m t tr i ñ u m c là ñi u t t. T t nhi u hơn x u, ñ c bi t n u
b n có mang kính râm. Nhưng ngay c n u tôi không thèm quan tâm gì ñ n bình minh, tôi cũng
ch ng làm gì ñư c nó. Tôi không gây ra toàn c u hóa. Tôi không ngăn nó ñư c - tr phi ph i tr
m t giá r t ñ t cho s phát tri n c a nhân lo i - và tôi không phí s c th ngăn nó làm gì. Tôi là m t
nhà báo, không ph i là ngư i rao gi ng v toàn c u hóa. Như quý v s th y t cu n sách này, tôi
hoàn toàn hi u rõ nh ng m t trái c a toàn c u hóa. Câu h i trong tôi là ph i làm gì v i các m t trái
này. Tôi tin r ng cách t t nh t ñ chúng ta gi i quy t tính tàn b o c a toàn c u hóa là ñ u tiên ph i
hi u lô-gic c a h th ng, các b ph n ho t ñ ng c a nó, r i suy tính xem làm sao ñ h th ng này
có l i cho nhi u ngư i nh t trong khi gây ra ít ñau ñ n nh t. ð y là tinh th n thúc gi c tôi vi t cu n
sách này.
Ph n ñ u sách gi i thích cách nhìn vào h th ng toàn c u hóa ngày nay và cách h th ng ho t ñ ng.
Ph n hai gi thích các các qu c gia, c ng ñ ng, cá nhân và môi trư ng tương tác v i h th ng.
Ph n ba gi i thích s ch ng ñ i toàn c u hóa. Và ph n b n gi i thích vai trò ñ c ñáo c a M , cũng
như nhu c u c n ph i ñóng vai trò này ñ n ñ nh h th ng m i.
PH N I
HI U H TH NG
Chương 1
H th ng m i
M c a nhân v t Forrest Gump thư ng thích nói gì nh ? Cu c ñ i như h p k o sôcôla: trong h p
k o có lo i k o gì ai mà bi t trư c ñư c. V i tôi, m t k l hành lâu năm, m t phóng viên qu c t ,
ñ i như d ch v phòng khách s n - không bao gi bi t khi m c a phòng ra ta s th y gì.
Ch ng h n vào t i ngày 31 tháng 12 năm 1994, khi b t ñ u ph trách m c bình lu n qu c t cho t
New York Times, tôi kh i ñ u chuyên m c b ng nh ng bài vi t t Tokyo. ð n khách s n Okura
sau m t chuy n bay dài xuyên Thái Bình Dương, tôi g i ñi n xu ng d ch v bu ng v i m t yêu c u
ñơn gi n: "Vui lòng cho mang lên phòng tôi b n qu cam". Tôi nghi n ăn cam và lúc ñó ñang lên
cơn thèm. Khi g i ñi n tôi nghĩ ñây là m t yêu c u ñơn gi n và hình như ngư i ñ u dây ñ ng kia
cũng hi u tôi. Kho ng 20 phút sau, có ti ng gõ c a phòng. M t ngư i ph c v xu t hi n, ñ ng ph c
th ng t p, ñ y m t xe có khăn bàn tr ng toát. Trên xe là b n ly cam v t tươi ngon, m i ly n m trong
m t khay ñá sang tr ng.
"Không, không ph i", tôi nói v i ngư i ph c v . "Tôi mu n cam qu - không mu n cam v t." Tôi
há mi ng gi v c n, ra d u qu cam.

"A a", ngư i ph c v g t g t ñ u. "Cam... cam."
Tôi tr l i phòng, ti p t c làm vi c. Hai mươi phút sau, có ti ng gõ c a. Cũng v n ngư i ph c v
ñó, v n chi c xe ph khăn tr ng toát. Nhưng l n này, trên xe có b n ñĩa, trên m i ñĩa là m t qu
cam ñã ñư c bóc và c t thành nh ng mi ng nh , x p theo l i ngư i Nh t bày món sushi.
"Không, không ph i", tôi l i l c ñ u. "Tôi mu n cam ñ nguyên." Tôi khum tay ra hi u. "Tôi mu n
gi chúng trong phòng ñ ăn d n. Tôi không th ăn h t m t lúc b n qu c t ra như v t ñư c. Tôi
không th b chúng vào trong t l nh ñư c. Tôi mu n cam ñ nguyên."
M t l n n a, tôi l i c ra hi u, b t chư c m t ngư i ñang ăn c qu cam.
"A a", ngư i ph c v g t g t ñ u. "Cam... cam. Ông mu n c qu cam."
L i thêm hai mươi phút n a trôi qua. R i có ti ng gõ c a. V n ngư i ph c v ñó. V n chi n xe ñó.
Nhưng l n này trên xe là b n qu cam th t ñ p bày trên b n chi c ñĩa l n, cùng dao, dĩa và khăn ăn.
L n này có ti n b .
"ðư c r i", tôi v a nói v a ký phi u thanh toán. "Chính là th tôi mu n." Khi anh ta quay gót ñi,
tôi nhìn xu ng phi u thanh toán. B n qu cam h t 22 ñô-la. Làm sao tôi gi i trình ñư c ñi u này
cho tòa so n ñây?
Nhưng cu c phiêu lưu cam quýt c a tôi chưa k t thúc ñó. Hai tu n sau, tôi sang Hà N i, ăn t i
m t mình trong khách s n Metropole. Vi t Nam lúc này ñang vào mùa quýt, m i góc ñư ng
ngư i ta bán t ng thúng quýt cao ng t vàng bóng, ngon m t. Sáng nào tôi cũng thư ng ăn vài qu
quýt. B a t i hôm ñó, khi ngư i h u bàn h i tôi có dùng tráng mi ng, tôi b o ch c n m t qu quýt.
Anh ta ñi m t lúc r i quay l i.
"Xin l i ông, h t quýt r i", anh nói.
"Sao th ", tôi hơi b c. "Sáng nào cũng th y c bàn ñ y quýt d n ăn sáng! Ch c ch n th nào trong
b p cũng còn quýt mà".
"Xin l i", anh ta l c ñ u. "Hay ông dùng t m dưa h u?"
"Cũng ñư c, cho tôi ít dưa h u", tôi nói.
Năm phút sau, ngư i ph c v quay l i, mang theo m t ñĩa có ba qu quýt.
"Tôi tìm ra quýt. Nhưng không có dưa h u", anh ta nói.
N u lúc y tôi hi u ñư c như bây gi , thì tôi ñã coi ñó ñi m báo trư c. Vì t ngày ñó, khi ñi công
tác kh p nơi trên th gi i cho t Times, tôi th y nh ng gì ñón ñ i tôi ngoài c a và trên bàn ăn
thư ng không ph i là nh ng gì tôi ñ nh trư c.
Làm cây bút bình lu n qu c t cho The New York Times th c ra là công vi c lý thú nh t th gi i. Ý
tôi mu n nói th nào cũng ph i có m t lo i công vi c t t nh t th gi i, ñúng không? N u th , công
vi c y ñang trong tay tôi. ðây là lo i công vi c tuy t v i vì tôi ñư c làm du khách có ch ki n.
Tôi có th ñi b t c ñâu, b t c lúc nào và có ý ki n v b t c ñi u gì tôi th y ho c nghe ñư c.
Nhưng câu h i dành cho tôi khi b t ñ u cu c chu du trong cương v m i này là: ch ki n gì? Lăng
kính nào, cách nhìn như th nào và thông qua h th ng t ch c nào ñ tôi có th quan sát th gi i,
hi u ñư c s ki n, ưu tiên cho ñi u gì, bày t chính ki n và nói v chúng như th nào ñ ñ c gi
hi u ñư c?
V nhi u phương di n thì nh ng ngư i ñi trư c trong t báo Times có l i th hơn tôi. Ngư i nào
cũng có m t câu chuy n xuyên su t và m t h th ng qu c t ñư c ñ nh hình s n, h c vi c ng i
vi t. Tôi là ký gi bình lu n qu c t th năm trong l ch s t The New York Times. M c "Qu c t "
là chuyên m c lâu năm nh t c a t báo. M c này ra ñ i năm 1937, do bà Anne O'Hare McCormick,
m t ph n ñ y tài năng ch p bút, và lúc ñó có tên là "Tình hình châu Âu"; vì lúc ñó ñ i v i h u h t
ngư i M "châu Âu" là chuy n qu c t , và ñương nhiên, bình lu n viên qu c t duy nh t c a t báo
ph i ñóng t i châu Âu. Theo cáo phó năm 1954 ñăng trên t The New York Times, bà McCormick
kh i ñ u là phóng viên qu c t "trong tư cách là v c a ông McCormick, m t k sư vùng Dayton.

Bà thư ng ñi cùng ch ng sang châu Âu mua hàng." (Cáo phó trên T The New York Times t ngày
ñó ñã tr nên ñúng khuôn sáo hơn). H th ng qu c t mà bà McCormick t ng vi t là s r n v cán
cân quy n l c châu Âu theo h th ng Versailles và ph n d o ñ u c a cu c Chi n tranh Th gi i
th hai.
Khi M tr i lên t sau Chi n tranh Th gi i th hai, cư i trên lưng th gi i như m t siêu cư ng vô
ñ ch, có tr ng trách toàn c u và tham gia tranh giành quy n l c v i Liên Xô, thì m c "Tình hình
châu Âu" năm 1954 ñ i tên thành "Qu c t ". B ng nhiên, c th gi i tr thành sân chơi c a Hoa
Kỳ, và c th gi i ch nào cũng quan tr ng, vì m i ngõ ngách trên th gi i ñ u có s tranh giành
v i Liên Xô. H th ng Chi n tranh L nh, v i s tanh giành nh hư ng và tính vư t tr i gi a tư b n
phương Tây và c ng s n phương ðông, gi a Washington, Moskva và B c Kinh, tr thành câu
chuy n xuyên su t cho ba bình lu n viên sau ñó c a m c "Qu c t ", t The New York Times, suy
nghĩ và vi t lách.
Vào lúc tôi b t ñ u ñ m nh n m c này, h i ñ u năm 1995, Chi n tranh L nh ñã k t thúc, b c tư ng
Berlin ñã s p ñ và Liên Xô là chuy n l ch s . Tôi may m n ñư c ch ng ki n t i ñi n Kremlin
nh ng hơi th cu i trong cơn h p h i c a Liên Xô. ðó là ngày 16-12-1991. Ngo i trư ng Hoa Kỳ
James A.Baker lúc ñó ñang thăm Moskva, cùng lúc Boris Yeltsin ñang nh nhàng tháo g quy n
l c kh i tay Mikhail Gorbachev. Trư c ñó, m i khi Baker thăm Gorbachev thì h thư ng g p trong
cung ñi n dát vàng mang tên St. Catherine; và lúc nào cũng có nh d o ñ u th t ngo n m c cho gi i
báo chí. Ông Baker cùng tùy tùng bao gi cũng ch trong m t phòng ñ u hành lang, c a ñóng,
trong khi ông Gorbachev cùng các ph tá thì ch sau c a m t phòng ñ u ñ i di n c a ñi n
Kremlin. R i sau m t tín hi u nào ñó, c a hai căn phòng cùng m , hai v cùng bư c ra và ti n ñ n
gi a nh, b t tay nhau trư c ng kính c a báo gi i.
Th nhưng l n này, khi ông Baker sang, ñ n gi h n, c a m và ngư i bư c ra là Boris Yeltsin,
thay vì Mikhail Gorbachev. Ai là ch b a ti c t i nay? "Hoan nghênh quí v trên ñ t Nga và trong
toà nhà này c a nư c Nga," Yeltsin nói v i Baker. Sau ñó, Baker qu có g p Gorbachev trong cùng
ngày, nhưng rõ ràng quy n l c ñã ñư c chuy n giao. Chúng tôi, nh ng phóng viên c a B ngo i
giao ñi tư ng thu t s kiên, hôm ñó ph i c ngày trong ñi n Kremlin. Lúc chúng tôi trong ñi n
thì bên ngoài tuy t rơi nhi u l m. ð n lúc s p t i, r i kh i Kremlin, bư c ra ngoài thì tuy t ñã ñóng
thành m t t m chăn th t dày. Chúng tôi l i tuy t sang c ng Spassky c a ñi n Kremlin, ñ l i nh ng
v t gi y lún sâu trong tuy t. Tôi ñ ý th y c ñ búa li m c a Liên Xô v n còn treo trên tháp, ñư c
ñèn chi u sáng, như nó v n ñó kho ng 70 năm r i. Tôi t nh , "có l ñây là l n cu i cùng mình
ñư c th y lá c tung bay trên ñó." Qu th c ch vài tu n sau, lá c ñó bi n m t, ra ñi cùng v i nó là
c h th ng Chi n tranh L nh và m t câu chuy n xuyên su t.
Sau ñó vài năm, khi tôi vào ph trách m c bình lu n tin qu c t c a The New York Times, có ñi u
tôi còn chưa rõ: cái gì ñã thay th h th ng Chi n tranh L nh ñ ñóng vai trò như m t c u trúc ch
ñ o cho quan h qu c t . Vì th tôi b t ñ u vi t c t báo trong tư cách m t du khách không mang
ñ nh ki n - m t du khách có ñ u óc m . Trong nhi u năm, cũng như nhi u tay vi t khác, tôi ch
nh c ñ n th i kỳ H u Chi n tranh L nh. Chúng tôi bi t ñã có m t h th ng khác ñang hình thành và
tr thành khuôn m u chung cho các m i quan h qu c t , nhưng không bi t g i ñó là h th ng gì.
V y chúng tôi ñành mô t nó theo hư ng khác - t c là ch ng minh: nó không ph i là Chi n tranh
L nh. Nên chúng tôi g i là H u Chi n tranh L nh.
Càng ñi nhi u tôi càng nh n th y chúng ta ngày nay không ph i ñang t n t i trong m t th gi i h n
mang, thi u nh t quán và khó ñ nh nghĩa c a th i H u Chi n tranh L nh. Ngư c l i, chúng ta ñang
tong m t h th ng qu c t m i. H th ng này có lôgic, có quy lu t, có áp l c và có ñ ng l c riêng
c a nó - nó ñáng ñư c g i b ng cái tên riêng - "toàn c u hóa". Toàn c u hóa không ch là m t th
m t kinh t , không ph i là m t khuynh hư ng nh t th i. Nó là m t h th ng qu c t - m t h th ng

ch ñ o, thay th Chi n tranh L nh sau khi b c tư ng Berlin s p ñ . Chúng ta c n hi u toàn c u
hóa theo nghĩa như v y. N u trong hình s có khái ni m th i hi u, thì ch c cũng ph i có m t th i
hi u nh t ñ nh ñ i v i nh ng khái ni m hoa m trong chính sách ñ i ngo i. V i suy nghĩ ñó, khái
ni m "th gi i th i kỳ H u Chi n tranh L nh" ph i ñư c ch m d t. Bây gi chúng ta ñang trong
h th ng toàn c u hóa.
Khi nói toàn c u hóa ñã thay th Chi n tranh L nh như m t h th ng ñ nh hình th gi i, chính xác
là tôi ñang nói ñi u gì?
Tôi mu n nói r ng trong vai trò là m t h th ng qu c t , Chi n tranh L nh có c u trúc quy n l c
riêng: cán cân l c lư ng gi a Hoa Kỳ và Liên Bang c ng hòa Xã h i ch nghĩa Xô Vi t. Chi n
tranh L nh có nh ng lu t l riêng: trong quan h ñ i ngo i, không m t siêu cư ng nào mu n xâm
nh p vào vùng nh hư ng c a m t siêu cư ng khác; trong kinh t , nh ng nư c kém phát tri n chú
tâm vào vi c phát tri n nh ng ngành công nghi p qu c gia c a riêng h , các nư c ñang phát tri n
chú tâm tăng trư ng trên cơ s xu t kh u, các nư c xã h i ch nghĩa t p trung th t lưng bu c b ng
và phương Tây thì chăm chăm vào vi c buôn bán có ñi u ti t. Chi n tranh L nh có h tư tư ng
riêng c a nó: cu c ch m trán gi a ch nghĩa xã h i và ch nghĩa tư b n, giai ño n hòa hoãn, không
liên k t hay c i t (perestroika). Chi n tranh L nh có khuynh hư ng v dân s riêng: di cư t ðông
sang Tây b b c màn s t ngăn tr , nhưng di cư t mi n Nam lên phía B c thì ñ u ñ n hơn. Chi n
tranh L nh có cái nhìn toàn c u riêng: th gi i ñư c chia thành phe xã h i ch nghĩa, phe tư b n
ch nghĩa và phe trung l p; nư c nào cũng thu c v m t trong nh ng phe này. Chi n tranh L nh
sinh ra nh ng công ngh ñ nh hình riêng: ch ñ o là vũ khí h t nhân và cu c cách m ng công ngh
l n th hai, nhưng ñ i v i dân chúng các nư c ñang phát tri n thì búa li m v n là nh ng công c
g n gũi. Chi n tranh L nh có thư c ño riêng: s lư ng tên l a h t nhân c a m i bên. Và sau cùng,
Chi n tranh L nh t o ra m i lo riêng: s h y di t h t nhân. T ng h p nh ng y u t trên ñây ta th y
Chi n tranh L nh nh hư ng t i chính sách ñ i n i, m u d ch và quan h ñ i ngo i c a h u h t m i
nư c trên th gi i. Chi n tranh L nh không t o l p t t c nhưng l i ñ nh hình r t nhi u th .
K nguyên toàn c u hóa ngày nay là m t h th ng qu c t tương t , có nh ng ñ c tính ñ c ñáo
tương ph n v i nh ng ñ c tính th i Chi n tranh L nh. Trư c h t, nói v Chi n tranh L nh là nói
ñ n s chia c t. Th gi i b chia c t ngang d c thành nhi u cánh ñ ng v n v t manh mún. Nh ng
m i ñe d a cùng nh ng cơ h i kh i phát t chuy n b n b chia c t như th nào. Qu th c h th ng
Chi n tranh L nh ñư c tư ng trưng b ng m t t : b c tư ng - b c tư ng Berlin. M t trong nh ng
miêu ta v Chi n tranh L nh mà tôi thích nh t là c a di n viên Jack Nicholson trong phim A Few
Good Men [V n còn ngư i t t]. Nicholson trong vai m t ñ i tá th y quân l c chi n Hoa Kỳ ñóng
t i căn c Guantanamo, Cuba. Vào phút cao trào trong phim, Nicholson b Tom Cruise ch t v n vì
sao Santiago, m t ngư i lính y u ñu i dư i quy n c a Nicholson b ñ ng ñ i ñánh ch t. " Anh
mu n có câu tr l i ư?" Nicholson hét lên. Cruise ñ p l i, "Tôi mu n s th t." "Anh không th ch u
n i s th t ñâu", Nicholson nói. "Anh b n , chúng ta ñang s ng trong m t th gi i có nh ng b c
tư ng, và nh ng b c tư ng ñó l i ph i ñư c nh ng ngư i có súng canh gác. Ai là ngư i s làm ñi u
ñó? Anh ư? Anh ư, trung úy Weinberg? Tôi ph i ch u trách nhi m n ng n hơn là anh tư ng. Anh
khóc cho Santiago và anh nguy n r a l c lư ng th y quân l c chi n. Anh có quy n làm ñi u phù
phi m như v y. B i anh may m n không bi t nh ng ñi u tôi bi t - ñó là cái ch t c a Santiago, d u
có là b k ch, có th ñã c u ñư c nhi u m ng s ng khác. Và s hi n di n c a tôi, d u có ghê t m và
khó hi u v i anh, cũng c u ñư c m ng s ng ngư i khác. Anh không mu n th y s th t, vì t n ñáy
lòng, t i nh ng nơi ít ñư c nói t i trong nh ng b a ti c, anh v n mu n tôi ñ ng canh gác trên
nh ng b c tư ng ñó. Anh c n có tôi ñ ng canh gác bên nh ng b c tư ng ñó."
H th ng toàn c u hóa hơi khac chút ít. Nó cũng ch a ñ ng m t ñ c ñi m l n - s h i nh p. Th
gi i nay ñã tr nên m t nơi có nh ng quan h ngày càng ch ng chéo ñan xen. Dù b n là m t công

ty hay là m t ñ t nư c thì nh ng m i ñe d a cũng như nh ng cơ h i s ñ n v i b n chính t nh ng
ñ i tác mà b n có quan h . H th ng này cũng ñư c miêu t tư ng trưng b ng m t t : web [m ng
Internet]. Vì th , theo m t nghĩa r ng thì chúng ta ñang ti n t m t h th ng xây d ng trên s chia
c t, nhi u b c tư ng ngăn cách, ñ n m t h th ng ñư c xây nên b ng s h i nh p và m ng Internet.
Trong th i Chi n tranh L nh, chúng ta bám vào "ðư ng dây Nóng" - bi u tư ng cho th y m c dù
chúng ta b chia c t, nhưng ít ra có hai ngư i, Liên Xô và Hoa Kỳ, ñ ng ch u trách nhi m. Và trong
h th ng toàn c u hóa, chúng ta bám vào Internet, m t bi u tư ng cho th y chúng ta ngày càng ch t
ch hơn và không có ai ñ ng ch ñ o c .
ði u này d n ñ n nhi u khác bi t n a gi a hai h th ng Chi n tranh L nh và toàn c u hóa. Khác
v i Chi n tranh L nh, toàn c u hóa không ph i là m t c c di n ñông c ng, mà là m t quá trình phát
tri n năng ñ ng. Chính vì th , tôi ñ nh nghĩa toàn c u hóa như sau: nó là m t s h i nh p không th
ñ o ngư c gi a nh ng th trư ng qu c gia và công ngh , t i m c chưa t ng có - theo phương cách
t o ñi u ki n cho các cá nhân, t p ñoàn công ty và nhà nư c vươn quan h ñ n nhi u nơi trên th
gi i xa hơn, sâu hơn v i chi phí th p hơn bao gi h t và cũng theo phương cách giúp th gi i ti p
c n các cá nhân, t p ñoàn công ty và nhà nư c xa hơn, sâu hơn v i chi phí th p hơn bao gi h t.
Quá trình toàn c u hóa cũng khi n nãy sinh ch ng ñ i d d i t nh ng ai b thi t h i hay b h
th ng m i b rơi.
Ý tư ng làm ñ ng l c cho toàn c u hóa là ch nghĩa tư b n d a trên kinh t th trư ng - n u b n ñ
cho th trư ng t ñi u ti t, n u b n m c a n n kinh t cho phép thông thương và c nh tranh t do,
thì n n kinh t c a b n s càng h u hi u và tăng trư ng nhanh hơn. Toàn c u hóa có nghĩa là ch
nghĩa tư b n kinh t th trư ng lan vào h u h t m i qu c gia trên th gi i. Do ñó, toàn c u hóa hình
thành cho riêng nó m t h th ng lu t l kinh t - lu t l xoay quanh vi c m c a, th n i và tư nhân
hóa n n kinh t c a b n, ñ nó có tính c nh tranh cao hơn và thu hút ñư c nhi u hơn ñ u tư nư c
ngoài. Theo th ng kê c a Ngân hàng Th gi i, trong năm 1975, vào ñ nh ñi m c a Chi n tranh
L nh, ch có 8% qu c gia có ch ñ kinh t th trư ng t do, và lúc ñó v n tư nư c ngoài trên kh p
th gi i là 23 t ñô-la. T i năm 1997, con s các nư c có ch ñ kinh t th trư ng chi m 28% và
t ng v n ñ u tư nư c ngoài là 644 t ñô-la.
Không như Chi n tranh L nh, h th ng toàn c u hóa mang m t s c thái văn hóa riêng, bao trùm và
có xu hư ng ñ ng hóa các qu c gia và cá nhân t i m t m c ñ nh t ñ nh. Trư c ñây s ñ ng hóa
như v y ch di n ra quy mô khu v c - ví d s ñ ng hóa văn hóa La Mã ñ i v i mi n Tây châu
Âu và vùng ð a Trung H i, s ñ ng hóa c a giá tr ñ o H i vùng Trung Á, Bác Phi, m t ph n
châu Âu và Trung ðông, do ngư i R p và sau ñó là ñ qu c Ottoman ti n hành, hay s Nga hóa
vùng ðông và Trung Âu và nhi u ph n vùng giáp gi i châu Âu và châu Á dư i th i Xô Vi t. ð ng
v m t văn hóa, toàn c u hóa hi n nay bao g m m t quá trình M hóa (dù t t hay x u) - t hi n
tư ng Mc Donald's ñ n Macs r i ñ n chu t Mickey.
Toàn c u hóa có công ngh ñ nh hình riêng: vi tính hóa, thu nh kich c các lo i thi t b , s hóa,
vi n thông v tinh, cáp quang và Internet, giúp cho vi c vun ñ p vi n c nh h i nh p. Khi m t nư c
nh y vào dòng ch y toàn c u hóa, gi i tinh hoa c a ñ t nư c ñó b t ñ u chuy n t i vi n c nh h i
nh p và bên trong và c tìm cho h m t ch ñ ng trong b i c nh toàn c u. Mùa hè năm 1998, tôi
sang Amman, Jordan, ng i u ng cà phê v i ngư i b n tên là Rami Khouri, m t nhà bình lu n chính
tr hàng ñ u c a nư c này trong khách s n Inter-Continental. Tôi h i anh có tin gì m i không. ði u
ñ u tiên anh nói v i tôi là "Jordan v a ñư c ñài CNN ñưa vào màn hình d báo th i ti t toàn c u
c a h ." Rami mu n nói r ng ñ t nư c này ph i hi u ra m t ñi u quan tr ng: ñó là nh ng ñ nh ch
toàn c u gi ñây mu n cho m i ngư i th y c n ph i bi t th i ti t Jordan. ði u này khi n ngư i
Jordan t c m th y sang tr ng hơn, và hy v ng s có thêm du khách và nhi u nhà ñ u tư ñ n ñ t
nư c c a h . M t ngày sau khi g p Rami, tôi sang Israel và g p Jacob Frenkel, Th ng ñ c Ngân

hàng Trung ương c a nư c này, ñ ng th i là m t kinh t gia t t nghi p ð i h c Chicago. Frenkel
cũng th a nh n chính b n thân ông ñang tr i qua m t th i kỳ thay ñ i nh n th c: "Trư c ñây, khi
nói v kinh t vĩ mô, chúng tôi b t ñ u t nh ng th trư ng ñ a phương, h th ng tài chính khu v c
và nh ng quan h tương h gi a chúng v i nhau, r i sau ñó, như ch t nh ra, chúng tôi bàn ñ n n n
kinh t qu c t . H i ñó có m t c m giác chung là nh ng gì chúng tôi làm là vi c riêng c a chúng
tôi, r i sau ñó thông qua m t s kênh, chúng tôi bán hàng ra nư c ngoài. Gi ñây, chúng tôi ñ o
ngư c quá trình ñó. Không có chuy n quy t ñ nh s n xu t trư c r i m i tìm th trư ng xu t kh u;
mà trư c h t hãy nghiên c u khung c nh toàn c u, r i quy t ñ nh s n xu t hàng gì. Quan ñi m này
thay ñ i toàn cách nghĩ c a m i chúng ta."
Trong khi thư c ño c a th i Chi n tranh L nh là tr ng lư ng, ñ c bi t là tr ng lư ng các lo i tên
l a. Nay ñ ño ñ m toàn c u hóa, ngư i ta dùng ñơn v t c ñ - t c ñ trong buôn bán, ñi l i, liên
l c và sáng t o. Chi n tranh L nh là nói ñ n phương trình năng lư ng và kh i lư ng c a Einstein:
e=mc2. Toàn c u hóa xoay quanh ñ nh lu t Moore r ng công su t tính toán c a các con chíp silicon
s tăng g p ñôi trong vòng 18 ñ n 24 tháng, trong khi giá gi m còn m t n a. Trong th i Chi n tranh
L nh, câu h i thư ng là "quý v ñ ng v phe nào?" Trong toàn c u hóa ngư i ta hay h i, "b n k t
n i v i ngư i khác m c ñ nào?" Trong Chi n tranh L nh, ngư i ta hay h i, "tên l a c a b n l n
ñ n ñâu?" Trong toàn c u hóa ngư i ta mu n bi t, "modem c a b n nhanh ñ n m c nào?" Văn ki n
ch ñ o c a Chi n tranh L nh là "Hi p Ư c." Trong toàn c u hóa, văn ki n t i h u là "Giao Kèo."
H th ng Chi n tranh L nh th m chí có th i trang riêng c a mình. Năm 1961, theo t p chí Foreign
Policy (Chính sách ð i ngo i), Ch t ch Cu ba là Fidel Castro, trong b quân ph c kaki màu xanh
ôliu ñưa ra tuyên b n i ti ng - "Tôi nguy n là ngư i Marxist-Leninist ñ n cu i ñ i." Vào tháng
Giêng năm 1999, ông Castro m c m t b complet thương gia ñ n d m t h i ngh toàn c u hóa t i
Th ñô La Habana, nơi có nhà tài phi t George Soros và nhà kinh t ch trương th trư ng t do,
Milton Friedman, cùng ñư c m i tham d .
N u như kinh t gia ch ñ o c a Chi n tranh L nh là John Maynard Keynes, mu n thu n hóa ch
nghĩa tư b n, thì trong toàn c u hóa có kinh t gia Joseph Schumpeter và Andy Grove, Ch t ch t p
ñoàn Intel, c hai ñ u mu n th l ng con thú tư b n ch nghĩa. Schumpeter, c u B trư ng Tài
chính c a nư c Áo và c u Giáo sư Trư ng Kinh doanh, ð i h c Harvard, ñã bày t quan ñi m
trong tác ph m n i ti ng Ch Nghĩa Tư B n, Ch Nghĩa Xã H i và Dân Ch , cho r ng ñi u c t lõi
c a ch nghĩa tư b n là quá trình "h y di t sáng t o" - m t chu kỳ không ng ng ñào th i nh ng s n
ph m và d ch v l i th i và thay th chúng b ng nh ng s n ph m và d ch v m i, h u hi u hơn.
Andy Grove ñã l y l i suy nghĩ c a Schumpeter r ng "ch có nh ng k hoang tư ng m i t n t i",
làm ñ u ñ cu n sách c a ông, k v cu c s ng trong Thung lũng Silicon, và bi n nó thành khuôn
m u cho nhi u doanh nghi p trong th i tư b n toàn c u hóa. Grove là ngư i giúp qu ng bá cho
quan ñi m r ng sáng ki n c i ti n táo b o, thay ñ i công ngh hi n ñang di n ra nhanh chóng hàng
ngày, hàng gi . Do nh ng ñ t phá k thu t, nh ng phát minh c a b n có th nhanh chóng b l i th i
ho c nhanh chóng tr thành hàng hóa - c hai kh năng có th di n ra ch trong thoáng ch c. Do ñó,
ch nh ng k hoang tư ng, c lo, chăm chăm nhìn ñ ng sau xem có ai ñó sáng ch ñư c ñi u gì m i
hơn s n ph m c a h , và c g ng ñi trư c m t bư c, thì m i s ng sót. Nh ng qu c gia s n sàng ñ
cho ch nghĩa tư b n nhanh chóng th i ñi nh ng công ty làm ăn thua l c a mình, r i t p trung ti n
ñ u tư cho nh ng doanh nghi p làm ăn t t hơn, s th c s ti n bư c trong th i ñ i toàn c u hóa.
Nh ng qu c gia nào l i vào chính ph b o tr cho nh ng doanh nghi p làm ăn y u kém, tránh né
s ñào th i sáng t o nói trên r i s t t h u trong th i toàn c u hóa.
James Surowiecki, bình lu n viên kinh doanh c a t p chí Slate ñã ñi m cu n sách c a Grove và tóm
t t r t khúc chi t nh ng ñi m tương ñ ng gi a Grove và Schumpeter, là c t lõi c a kinh t toàn c u.
ðó là lý thuy t: "Sáng t o s thay th truy n th ng. Hi n t i và có l tương lai s thay th quá kh .

Không có gì quan tr ng b ng nh ng ñi u s p x y ra, và li u nh ng ñi u ñó có x y ra hay không l i
tùy thu c vào kh năng có th ñ o ngư c ñư c nh ng gì hi n có. B i c nh ñó thu n l i cho sáng t o
nhưng gây nhi u khó khăn cho cu c s ng bình thư ng, vì con ngư i ta v n dĩ ch mong hư ng ñ n
m t tương lai n ñ nh, hơn là m t cu c ñ i trong ñó h u như ch ng có gì ch c ch n... Chúng ta
không b bu c ph i tái t o thư ng xuyên các m i quan h v i nh ng ngư i thân. Nhưng, ñó l i
chính ñi u mà Schumpeter, và sau ñó là Grove ñ xu t, c n thư ng xuyên tái t o ñ ñư c th nh
vư ng [trong ngày nay]."
Qu th t, n u ví Chi n tranh L nh là m t môn th thao thì nó s là m t v t Sumo, qua ñánh giá c a
Giáo sư Michael Mandelbaum, môn quan h ñ i ngo i, ð i h c Hopkins. "S có hai anh béo ñ ng
trên ñài, múa máy l bái ñ ñư ng, gi m chân huỳnh hu ch, nhưng r t ít khi ch m vào nhau... cho
t i cu i tr n thì có chút ít xô ñ y và có m t tay b thua do b ñ y kh i ñài, nhưng r t cu c ch ng có
anh nào ch t c ."
Ngư c l i, n u toàn c u hóa là m t môn th thao thì ñó s là môn ch y nư c rút 100 mét, liên ti p,
không ng ng ngh . Dù b n th ng trong ngày hôm nay thì b n s ph i ñua ti p vào ngày mai. Và n u
b n ch thua trong m t ph n trăm giây thì cũng t i t như b n b ch m m t c m t gi v y. (C h i
các công ty xuyên qu c gia c a Pháp thì bi t. Năm 1999, lu t lao ñ ng c a Pháp ñư c s a ñ i, yêu
c u gi i ch ph i gi m s gi làm vi c c a nhân viên t 39 ti ng xu ng còn 35 ti ng m t tu n,
không gi m lương. Nhi u doanh nghi p Pháp ñã ch ng ñ i vì h u qu vi c s a ñ i lu t s nh
hư ng t i năng su t c a h trên th trư ng toàn c u. Henri Thierry, Giám ñ c nhân s hãng
Thomson-CSF Communications, m t công hãng công ngh cao ñóng ngo i thành Paris, nói v i t
The Washington Post: " Chúng tôi ñang trong m t cu c c nh tranh toàn c u. N u chúng tôi m t
m t ñơn v năng su t, chúng tôi s m t ñi nhi u ñơn ñ t hàng. N u chúng tôi ch p hành lu t làm
vi c trong 35 gi m i tu n thì không khác gì chuy n b t v n ñ ng viên ngư i Pháp ph i ñi dép lê ñ
ch y thi 100 mét. H s không có nhi u cơ may ño t huy chương ñâu.")
Nói theo cách c a lý thuy t gia chí tr ngư i ð c Carl Schmitt, Chi n tranh L nh là m t th gi i
c a "b n" và "thù". Trong toàn c u hóa, thì ngư c l i, b n cũng như thù ñ u bi n thành "nh ng ñ i
th c nh tranh."
N u n i lo âu trong th i Chi n tranh L nh là kh năng b k thù h y di t, k thù v i danh tính rõ
ràng, và trong m t th gi i b phân chia rành m ch, thì n i ám nh c a th i toàn c u hóa chính là s
s thay ñ i c a m t th k thù mà b n không nhìn th y, c m nh n hay s th y ñư c - m t tâm lý lo
l ng r ng công vi c, c ng ñ ng hay môi trư ng làm vi c c a quý v có th b nh ng th l c kinh t
và công ngh không n ñ nh khi n cho thay ñ i. H th ng phòng ng ch y u trong Chi n tranh
L nh là radar - dùng ñ phát hi n nh ng ñe d a t bên kia b c tư ng. H th ng phòng th ñ c trưng
c a toàn c u hóa là chi c máy X quang - dùng ñ tìm nh ng hi m h a ngay t bên trong.
Toàn c u hóa cũng s n sinh m t khuynh hư ng dân s riêng - s d ch chuy n nhanh chóng c a dân
chúng t nh ng vùng nông thôn v i ñ i s ng nông nghi p ra thành th . Và l i s ng thành th ñang
ngày càng g n li n v i xu hư ng toàn c u hóa trên phương di n th c ph m, lương th c, th i trang,
th trư ng và gi i trí.
Sau cùng và quan tr ng nh t, toàn c u hóa mang ñ c trưng c u trúc quy n l c riêng, ph c t p hơn
so v i c u trúc quy n l c th i Chi n tranh L nh. H th ng Chi n tranh L nh ñư c xây d ng ch
y u trên n n t ng các qu c gia. B n ho t ñ ng ñ i ngo i thông qua nhà nư c c a b n. Trong k ch
b n Chi n tranh L nh ta th y các qu c gia ñ i ñ u, ñ i tr ng và liên k t v i nhau. Và trong h
th ng này, Chi n tranh L nh ñư c cân b ng b i hai siêu cư ng: Hoa Kỳ và Liên Xô.
Ngư c l i, toàn c u hóa ñư c xây d ng quanh ba cán cân quy n l c ch ng chéo và quan h tương
h . Trư c h t là s ñ i tr ng truy n th ng gi a các qu c gia. Trong toàn c u hóa, Hoa Kỳ là siêu
cư ng duy nh t, và t t c các nư c khác ñ u ít nhi u ph thu c vào Hoa Kỳ. Tuy nhiên, ñ i tr ng

quy n l c gi a Hoa Kỳ và các nư c khác v n ñóng vai trò duy trì n ñ nh cho toàn h th ng. ði u
này gi i thích cho nhi u m u tin b n ñ c ñư c trên trang nh t các t báo, ch ng h n vi c cô l p Iraq
Trung ðông hay s m r ng kh i NATO ñ ki m ch nh hư ng c a Nga Trung Âu.
Cán cân quy n l c th hai là gi a các qu c gia và các th trư ng toàn c u. Các th trư ng toàn c u
ñư c xây d ng b i hàng tri u nhà ñ u tư, di chuy n v n qua nhi u nơi trên th gi i b ng cách nh p
chu t máy tính. Tôi g i chúng là "B y thú ñi n t ". Nh ng con thú này t p trung nh ng trung tâm
tài chính toàn c u như ph Wall, Hongkong, London và Frankfurt, nh ng nơi tôi g i là "nh ng Siêu
Th ." Hành vi c a B y thú ñi n t và ho t ñ ng c a các Siêu Th ngày nay có th có tác ñ ng r t
l n ñ i v i các qu c gia, th m chí có th gây s p ñ cho các chính ph . Ai là ngư i ñã h b T ng
th ng Suharto t i Indonesia năm 1998? Không ph i là m t qu c gia khác, mà chính là các Siêu Th ,
thông qua vi c rút l i s ng h và ni m tin và kinh t Indonesia. B n không th hi u n i n i dung
nh ng m u tin trên báo ngày nay n u không xét ñ n y u t các Siêu Th trong phân tích c a b n. Vì
Hoa Kỳ có th xóa s b n b ng cách ném bom, nhưng các Siêu Th có th khi n b n bi n m t b ng
cách ñánh s t h ng trái phi u b n phát hành.
Nói cách khác, Hoa Kỳ ñóng vai trò n i tr i trên bàn c toàn c u hóa, nhưng b n thân Hoa Kỳ
không tác ñ ng ñư c gì vào nh ng nư c ñi trên bàn c ñó. Bàn c toàn c u ngày nay r t gi ng bàn
Quija - th nh tho ng có bàn tay c a các siêu cư ng hi n h u d ch chuy n nh ng quân c , nhưng
th nh tho ng các quân c l i ñư c nh ng bàn tay vô hình c a các Siêu Th ñi u khi n.
ð i tr ng v quy n l c th ba trong h th ng toàn c u hóa là gi a các cá nhân và các nhà nư c -
ñi u này m i m hơn c . Do toàn c u hóa ñã phá ñi nhi u b c tư ng ngăn cách dân chúng, và n i
c th gi i vào m t m i, nó mang l i cho các cá nhân kh năng chi ph i c các th trư ng l n các
qu c gia trong b t c th i ñi m nào. Các cá nhân có th công di n tr c ti p trên sân kh u th gi i
mà không c n ñ n s giúp ñ môi gi i c a nhà nư c. V y ngày nay, không nh ng b n có m t siêu
cư ng, nhi u siêu th , và, như s ñư c ch ng minh thêm trong ph n sau c a cu n sách, b n có các
cá nhân ñư c trang b quy n l c t i thư ng. M t s nh ng cá nhân ñó ñang gi n d , m t s khác
th t tuy t v i, nhưng ai cũng như ai, h ñ u có th công di n trên sân kh u th gi i.
Qu Long-Term Capital Managenment, - g m m t s cá nhân v i m t qu ñ u cơ tín d ng ñóng t i
Greenwich, Connecticut, ñã phân b nh ng kho n ti n ñ u tư trên kh p th gi i còn nhi u hơn
lư ng ngo t t d tr c a Trung Quôc - ñi u mà ngay c chính ph Hoa Kỳ cũng không ng ñ n.
Osama Bin Laden, m t tri u phú ngư i R p Xêut có m ng lư i toàn c u riêng tuyên chi n v i
Hoa Kỳ vào cu i nh ng năm 1990, và không quân Hoa Kỳ ñã tr ñũa băng cu c không kích vào
Afghanistan, nơi ông ta cư ng , như tu ng Bin Laden là c m t qu c gia. C nghĩ v ñi u ñó mà
xem. Hoa Kỳ b n 75 tên l a hành trình, m i cái gíá m t tri u ñô-la, nh m vào m t cá nhân! ðó
chính là m t siêu cư ng ch ng m t cá nhân có quy n l c l n. Jody Williams ño t gi i Nobel Hoà
bình năm 1997 do ñóng góp c a bà vào công ư c qu c t c m các lo i mìn trên ñ t li n. Bà ñ t
ñư c ñi u này không nh ng không có s giúp ñ c a ñ t nư c c a bà, mà còn do b t ch p s ch ng
ñ i c a nhi u nư c l n. Và vũ khí bí m t c a bà là gì, khi v n ñ ng ñư c 1.000 nhóm nhân quy n
và ki m soát vũ khí kh p sáu châu l c? - Email.
Các qu c gia và ñ c bi t siêu cư ng M ngày nay v n có vai trò quan tr ng. Nhưng quan tr ng
không kém, là vai trò c a các Siêu Th và các cá nhân có quy n l c l n. B n không th hi u ñư c
toàn c u hóa cũng như nh ng m u tin trên trang nh t báo chí, tr phi nhìn nh n chúng qua lăng
kính t ng hòa quan h ph c t p gi a ba y u t k trên: nhà nư c va ch m v i nhà nư c, nhà nư c
và ch m các Siêu Th và Siêu Th cùng nhà nư c va ch m v i nh ng cá nhân có quy n l c l n.
Kh m t n i là, do nh ng lý do tôi s nêu sau này, h th ng toàn c u hóa ñ n v i chúng ta trư c khi
chúng ta có kh năng nh n bi t và hi u ñư c nó. Hãy nghĩ v ñi u này: trong năm 1990, h u h t
không m y ai bi t v Internet, và r t hi m ngư i th i ñó có ñ a ch Email riêng. ðó là m i hơn 10

năm trư c! Gi ñây, Internet, ñi n tho i di ñ ng và Email ñã tr thành công c thi t y u c a nhi u
ngư i, không ch các nư c phát tri n ñ n n i h không th tư ng tư ng cách s ng thi u chúng.
Tôi ch c r ng nó cũng tương t như tình hình h i ñ u Chi n tranh L nh, khi xu t hi n các kho vũ
khí h t nhân cùng các h c thuy t răn ñe. Ph i m t m t th i gian dài thì các nhà lãnh ñ o và các nhà
phân tích th i ñó m i hi u ñư c b n ch t th c s và các khuynh hư ng c a h th ng Chi n tranh
L nh. H s ng sót t Chi n tranh Th gi i th hai; h nghĩ r ng cu c chi n ñó ñã t o ra m t th th
gi i m i, nhưng th c t di n ra hoàn toàn khác, h s m nh n ra r ng th gi i m i hoàn toàn không
gi ng nh ng gì ngư i ta mong ñ i. Ph n nhi u nh ng y u t ñ nh hình th gi i và chi n lư c trong
th i Chi n tranh L nh ch ng qua là nh ng ph n ng t i ch ñ i v i nh ng di n bi n cùng các hi m
h a m i xu t hi n. R i d n d n các nhà ho ch ñ nh chi n lư c b t ñ u xây d ng nh ng ñ nh ch
m i, các quan ni m và l i ng x m i mà sau này ñư c bi t ñ n dư i cái tên g i h th ng Chi n
tranh L nh.
ð i v i toàn c u hóa thì s th cũng di n ra không khác m y, ngo i tr chuy n chúng ta có th m t
nhi u th i gian hơn ñ hi u v nó, vì ñ hi u h th ng không thôi cũng c n ph i ñài t o l i; v l i
khác v i Chi n tranh L nh, nơi m i th ñư c ñ nh hình xung quanh các siêu cư ng, toàn c u hóa
ñư c xây d ng v i s tham gia c a các Siêu Th và các cá nhân có quy n l c l n. Tôi xin nói cách
chúng ta hi u v toàn c u hóa vào năm 2000 cũng gi ng như cách chúng ta hi u v Chi n tranh
L nh vào năm 1946 - năm ñó Winston Churchill c nh báo "B c Màn S t" ngăn cách khu v c nh
hư ng c a Liên Xô kh i Tây Âu s p ñư c d ng lên. Ba mươi năm sau ngày Churchill ñ c bài di n
văn này chúng ta cũng chưa hi u ñư c h th ng Chi n tranh L nh r i s ra sao! Cũng vào lúc ñó
nhà sách Routledge xu t b n m t t p ti u lu n c a các nhà nghiên c u v Liên Xô v i ch ñ N n
kinh t Xô Vi t ñ n năm 2000. T p sách y bán r t ch y. Nhưng không m t tác gi nào lúc ñó có
th d ñoán r ng vào năm 2000, s không còn n n kinh t Xô Vi t.
ð ch ng minh cho lu n ñi m r ng r t ít ngư i hi u ñích xác v ho t ñ ng c a h th ng toàn c u
hóa, xin d n ra ñây m t b ng ch ng lý thú. Hai nhà kinh t làm tư v n cho Qu Long-Term Capital
Management, là Robert C. Merton và Myron S. Scholes, c hai cùng nh n m t gi i Nobel Kinh t
năm 1997, kho ng m t năm trư c khi Qu này hi u sai v b n ch t c a r i ro trong th trư ng toàn
c u ñan xen ngày nay, r t cu c d n ñ n s thua l l n nh t trong l ch s các lo i qu ñ u tư. Nhưng
hai kinh t gia c a Qu này ñư c gi i Nobel do công lao gì? Chính là do các nghiên c u c a h v
cách s d ng các lo i công c tài chính ph c t p, g i là phái sinh, ph c v các nhà ñ u tư toàn c u
lo i b các r i ro v tài chính! Năm 1997, h ñư c trao gi i thư ng Nobel do có công giúp qu n lý
r i ro. Năm 1998, h tr thành k ñ u têu do ñã t o ra các lo i r i ro m i. V n nh ng con ngư i ñó,
v n nh ng th trư ng ñó, nhưng là m t th gi i m i.
Chương 2
Trao ñ i thông tin
Trong khu b o tàng khoa h c tuy t v i thành ph Barcelona, tôi th y m t hi n v t minh h a th t
tuy t cho "s h n lo n". M t qu l c phi tuy n ñư c d ng lên, cho du khách c m vào và ñ y qu
l c b t ñ u t m t v trí t ch n, v i v n t c t ch n. Chuy n ñ ng c a qu l c ñư c quan sát và ghi
l i trên m t m nh gi y. Sau ñó du khách ñư c yêu c u làm l i l n n a, v n v trí như cũ, v n t c
như cũ. Nhưng dù có c n th n ñ n ñâu thì dao ñ ng c a qu l c trong nh ng l n sau v n khác h n
v i l n ñ u... Tôi h i giám ñ c b o tàng hai ngư i ñàn ông ñang ñ ng ch gì g n ñó. Ông ta nói,
" ñó là hai anh chàng ngư i Hà Lan ñang ch ñ mang "s h n lo n" ñi. "Hình như hi n v t này
r i s ñư c tháo ra và chuy n v Amsterdam. Nhưng tôi t nh : nhi u nơi trên toàn c u, d ch v
c a hai anh này th t s có nhu c u l n - vì có r t nhi u t ch c hi n ñang r t c n có ngư i lo i b
cho h nh ng s h n lo n.

Murray Gell-Mann,
tác gi cu n The Quark and the Jaguar
Cũng như nhi u ngư i ñang c g ng t ñi u ch nh ñ nhìn nh n toàn c u hóa cho rõ hơn, b n thân
tôi cũng ñang h c h i thêm và tìm cho ra lăng kính m i ñ quan sát nó. ð gi i thích thêm, tôi xin
b t ñ u b ng m t l i sám h i, mà lâu nay tôi nh ng mu n ñư c giãi bày? y là: có th i tôi ñã b a
ñ t khi ñưa tin v th i ti t Beirut.
Th c ra không ph i tôi hoàn toàn b a ñ t. Làm như th là sai. Tôi ch "ph ng ñoán" th i ti t. ðó là
vào năm 1979, tôi là m t phóng viên t p s làm vi c cho hãng thông t n UPI Beirut. Tôi thư ng
ph i làm ca ñêm, và m t trong nh ng nhi m v c a ngư i tr c cu i cùng trong ca ñêm là so n d
báo th i ti t Beirut. D báo này s ñư c t ng h p trong d báo toàn c u c a UPI và ñư c g i cho
các báo g m nhi t ñ cao nh t và th p nh t. Ng t m t n i là lúc ñó không có nhân viên d báo th i
ti t Beirut, ho c là có mà tôi lúc ñó không bi t. ð t nư c này lúc ñó ñang có n i chi n và không
ai m t công tìm hi u v chuy n th i ti t làm gì. Còn s ng ñư c là may m n l m r i. Th nhi t ñ
mà m i ngư i quan tâm nh t Beirut lúc ñó chính là thân nhi t c a m i ngư i - 37 ñ C. V y thì
tôi ph ng ñoán th i ti t b ng cách h i quanh. Làm b n tin d báo th i ti t lúc ñó có nghĩa là tôi hô
lên trong phòng hay g i ra ngoài hành lang: "Ahmed ơi, hôm nay anh c m th y th i ti t ra sao?"
Và Ahmed hay Sonia hay Daod hô ñáp l i, "Th y nóng ñ y."
"Kho ng 32 ñ ?" tôi h i l i. "ðúng r i, ông Thomas, ông nói th nào cũng ñư c", có ngư i tr l i.
Và tôi s vi t vào b n tin, "Nhi t ñ cao nh t là 32 ñ . Sau ñó tôi l i h i, "Gi ngoài kia ch c mát
r i/" "ðúng th , ông Thomas," có ngư i ñáp l i. "Kho ng 22 ñ , ñư c không?" tôi h i. "ðúng r i,
ông Thomas, ông nói th nào cũng ñư c", l i có ngư i tr l i. Và tôi l i vi t ti p, "Nhi t ñ th p
nh t là 22 ñ ." Và ñó là tin d báo th i ti t c a tôi s n xu t t Beirut.
Nhi u năm sau, khi làm vi c cho m c Thương m i hàng ngày c a The New York Times, tôi nh l i
nh ng giây phút như v y. Lúc ñó th nh tho ng tôi ñư c giao vi t tin h i ñoái và th trư ng ch ng
khoán. Thư ng thì m i khi các th trư ng ngưng giao d ch, tôi ph i g i ñi n ñ n các tay môi gi i ñ
n m giá ñô-la lên hay xu ng trong ngày so v i các ngo i t m nh khác, hay vì sao ch s Dow
Jones lên hay xu ng. Bao gi tôi cũng ng c nhiêu khi th y dù ch s ñi theo hư ng nào, giá ñô-la
lên hay xu ng, thì cũng có nhà phân tích bao gi cũng cho ra ñư c m t câu phân tích cô ñ ng, gi i
thích vì sao, ch ng h n s lư ng 1.200 t ñô-la giao d ch sáu châu l c, trong su t 24 múi gi ñã
d n ñ n vi c giá ñô-la tăng hay gi m n a xu v i ñ ng yên Nh t. Và chúng tôi ai cũng tin vào nh ng
gi i thích như v y. Nhưng trong thâm tâm, tôi có c m giác là nh ng nhà phân tích tài chính ñó chơi
x tôi. Trong thâm tâm, tôi nghĩ không hi u có ph i h làm như cái l i tôi vi t b n tin th i ti t
Beirut hay không. Như ki u có ngư i g i quanh văn phòng c a Merrill Lynch hay Paine Webber
theo l i "Này Ahmed, t i sao ñô-la hôm nay l i xu ng?" Và m t tay môi gi i, ho c ngư i thư ký
hay ngư i ph c v sàn giao d ch lúc ñó ti n ñi qua ñã ñáp l i gì ñó, thì thông tin ñó s ñư c ñăng
vào trang báo ngày mai, như l i gi i thích cho cung cách làm ăn c a hàng ngàn giao d ch tài chính
trên toàn c u.
Năm 1994, tôi, phóng viên thương m i và tài chính cho t The New York Times, ñã tư ng thu t
cu c ñàm phán thương m i Nh t-M . M t bu i chi u, khi ng i bên bàn làm vi c, theo dõi tin thông
t n trên máy tính, tôi phát hi n hai m u tin c a Teuters xu t hi n k nhau:
Giá ñô-la tăng do l c quan xung quanh ñàm phán thương m i.
New York (Teuters) - Giá ñô-la vào lúc ñóng c a hôm th Sáu tăng cao hơn sơ v i các ngo i t
hàng ñ u khác, do m i ngư i l c quan hơn r ng Hoa Kỳ và Nh t B n s s m ký hi p thương m i.
C phi u gi m giá do b t n xung quanh ñàm phán thương m i.
New York (Reuters) - Giá c phi u hàng ñ u gi m vào cu i hôm th Sáu khi xu t hi n nh ng b t

n xung quanh cu c ñàm phán thương m i M -Nh t trư c h n chót cho vi c ký k t, vào n a ñêm.
"Ahmed ơi, b n nghĩ gì v cu c ñàm phán M -Nh t?"
Vi c tôi so n th o tin th i ti t t Beirut cũng như vi c Teuters ñưa tin v ch ng khoán và h i ñoái
có ý nghĩa gi ng như vi c l p l i tr t t , g t b nh ng h n lo n - nhưng ñã không m y thành công
trong c hai trư ng h p. Khi b t ñ u ph trách c t ñ i ngo i c a t The New York Times năm
1995, tôi bi t là n u còn mu n t n t i lâu dài và giúp hi u tr t t t nh ng v h n lo n, thì không
th làm cái ñi u tương t như khi d báo th i ti t t Beirut. V y ph i làm gì? Làm th nào ñ gi i
thích cho ñư c h th ng toàn c u hóa ph c t p này?
Câu tr l i ng n g n là ph i ñ ng th i làm hai vi c - quan sát th gi i qua nhi u lăng kính và ñ ng
th i, truy n t i s ph c t p y ñ n ñ c gi , thông qua nh ng câu chuy n ñơn gi n, ch không dùng
nh ng lý thuy t hào nhoáng. Tôi dùng hai phương pháp: " Trao ñ i thông tin" ñ hi u th gi i, và
"k chuy n" ñ gi i thích th gi i.
Trao ñ i thông tin là gì? Trao ñ i - arbitrage là m t thu t ng th trư ng. V lý thuy t, thu t ng
này miêu t hi n tư ng cùng m t lúc bán và mua cùng m t lo i ch ng khoán, cùng m t m t hàng
ho c cùng m t ñơn v ti n t t các th trư ng khác nhau ñ thu l i t nh ng chênh l ch v giá c ,
do thông tin b t ñ i x ng. Ngư i trao ñ i thành công là ngư i bi t m l n ñư c bán giá 1 ñô-la m t
cân Chicago, và 1,5 ñô-la m t cân New York, v y anh ta s mua m l n t Chicago bán New
York. Ngư i ta có th trao ñ i trên thương trư ng và ngư i ta cũng có th trao ñ i như v y trong
văn h c. Chuy n xưa v Jose Ortega y Gasset, m t nhà văn n i ti ng ngư i Tây Ban Nha, k r ng
ông ta "mua thông tin v i giá r London và bán chúng v i giá cao hơn Tây Ban Nha". Nhà văn
này ñã t ng lê la các phòng khách l n London, thu th p các câu chuy n, các ki n gi i r i d ch
chúng sang ti ng Tây Ban Nha cho nh ng ñ c gi Tây Ban Nha quê nhà. Nhưng dù anh là ngư i
buôn m l n hay buôn ki n th c, chìa khóa thành công là ch anh ta có m t m ng lư i các tay
trong th o tin, r i ch t l c thông tin theo hư ng làm ra lãi.
Ngày nay, hơn bao gi h t, ranh gi i truy n th ng gi a chính tr , văn hóa, công ngh , tài chính, an
ninh qu c gia và h sinh thái ñang d n m nh t ñi. B n thư ng không th gi i thích v m t m t mà
không ñ c p t i nh ng m t khác, và cũng không th gi i thích ñư c toàn c c n u không nhìn ñư c
t t c các m t. Cho nên, ñ tr thành m t nhà phân tích và ký gi tin ñ i ngo i, m i ngư i ñ u c n
ph i trao ñ i thông tin t nhi u ngu n có cái nhìn khác nhau, ch p n i chúng l i ñ d t nên m t b c
tranh toàn c nh th gi i. N u ch nhìn t m t hư ng, ngư i ta s không th v ñư c m t b c tranh
toàn c nh. ðó là c t lõi c a "trao ñ i thông tin." Trong m t th gi i có nh ng liên h ch t ch tương
h , thì kh năng phân tích nh ng m i quan h , ñi n vào nh ng ch tr ng, chính là giá tr gia tăng
nhà báo t o ra. N u không nhìn th y nh ng m i liên h thì b n s không nhìn th y th gi i.
Ư c gì tôi có th hi u ñư c ñi u này khi m i bư c vào ngh báo. Tôi tìm ra ñư c chân lý này ch
do tình c , nh ng thay ñ i trong ñ i làm báo bu c tôi ph i tìm thêm cho mình nh ng lăng kính m i,
v l i cũng là ñ s ng sót trong ngh . Xin k l i sau ñây câu chuy n c a tôi:
Tôi b t ñ u ngh báo như m t phóng viên thi u hi u bi t nh t. Trong su t th p niên ñ u tiên trong
ngh , tôi tư ng thu t "Cu c chi n l n nh t gi a nh ng s c t c" - xung ñ t Israel- R p, ñ u tiên t
Beirut, r i sau ñó ñ n Jerusalem, Israel. Trong nh ng ngày ñó, báo chí ñ i v i tôi cơ b n là m t
ho t ñ ng hai chi u. Báo chí là chính tr và văn hóa, vì Trung ðông, văn hóa c a b n quy t ñ nh
chi u hư ng chính tr b n ñang theo ñu i. Hay nói m t cách khác, lúc ñó v i tôi, th gi i xoay
quanh chuy n quan sát nh ng ngư i dân bám vào g c r c a mình nhưng l i c ñào tr c cây ô liu
c a hàng xóm.
Năm 1981, tôi r i Jerusalem, sau m t th p niên ñóng t i Trung ðông, quay l i Washington, nơi tôi
tr thành phóng viên thư ng trú v ngo i giao. Bài tư ng thu t ñ u tiên trong cương v m i là v
bu i ñi u tr n trư c thư ng vi n Hoa Kỳ c a Ngo i trư ng s p ñư c b nhi m James A Baker. R t

ngư ng nhưng tôi cũng ph i thú th t, là trình ñ c nhân và th c sĩ c a tôi ch y u là v r p và
Trung ðông, và do c ngh báo c a tôi cho ñ n lúc ñó là tư ng thu t tình hình Trung ðông, tôi th c
không bi t nhi u v nh ng vùng khác trên th gi i. Và tôi th c s không hi u gì v nh ng ñi u các
thư ng ngh sĩ ch t v n ông Baker, ch ng h n Hi p ư c START, l c lư ng Contras, Angola, CFE
[L c lư ng quy ư c ñóng châu Âu], ñàm phán gi i tr quân b và kh i NATO. Khi bư c ra kh i
cu c ñi u tr n ñó ñ u tôi mu n v tung. Tôi không bi t ch ñ c a bài tư ng thu t s là gì. Tôi
cũng không hi u ñ n phân n a nh ng c m t nói t t ñư c ñ c p trong cu c ñi u tr n. Tôi cũng
không hi u Contras là "quân ta" hay "quân ñ ch," và tôi nghĩ CFE là l i ñánh máy nh m vì ñáng l
là CAFE nhưng thi u m t ch A. Trên taxi quay l i tòa so n The New York Times, tôi mư ng
tư ng trong ñ u m t kh năng là vào ngày hôm sau t Washington Post ch y tít ñi u ông Baker bàn
ñ n mà tôi b qua. May mà có Michael Gordon phóng viên chuyên theo dõi ho t ñ ng c a L u
Năm Góc, giúp tôi m i gom góp ñư c m t s ñi m ñ vi t thành m t bài báo. Nhưng t ñó, tôi hi u
r ng cách nhìn hai chi u trong báo chí tôi s d ng trư c kia s không còn phù h p n a. May thay
sau ñó, nh có b n năm theo dõi tình hình ngo i giao và 500.000 d m ñi cùng ñư ng v i ông
Baker, tôi thêm ñư c m t chi u n a vào chính tr và văn hóa - ñó là ch ñ an ninh qu c gia và cán
cân l c lư ng. Ch ñ m i bao g m m t lo t các v n ñ xoay quanh ki m soát vũ khí, c nh tranh
gi a các siêu cư ng, qu n lý ñ ng minh trong Chi n tranh L nh và quy n l c ñ a chính tr . Th gi i
quan hai chi u c a tôi nh ñó ñã thay ñ i. Tôi nh có l n bay cùng chuy n v i Baker sang Israel,
máy bay b ñ i hư ng, khi ñ n sân bay Tel Avil, ph i lư n hình vòng cung qua B Tây sông Jordan
trư c khi h cánh. Tôi nhìn qua c a s xu ng vùng B Tây, nghĩ: "Trên phương di n quy n l c thì
khu v c này không còn m y quan tr ng. Thú v thì có, nhưng quan tr ng theo ki u ñ a-chính tr thì
không."
Sau th i gian tư ng thu t B Ngo i giao và m t th i gian ng n Nhà Tr ng (may mà ng n ng i
vì không ai có ñó là làm báo c ), tôi có thêm m t lăng kính ñ phân tích. ðó là vào năm 1994, khi
The New York Time yêu c u tôi b t tay vào m t m c m i bàn v quan h tương h gi a chính sách
ngo i giao và n n tài chính qu c t . Lúc ñó, manh nha m t kh năng là v i s k t thúc c a Chi n
tranh L nh cùng s tan rã c a Liên Xô, thì tài chính và thương m i s có vai trò l n hơn trong vi c
ñ nh hình các m i quan h qu c t . Ph trách m ng quan h kinh t và ho ch ñ nh chính sách an
ninh qu c gia ñã là m t th nghi m ñ i v i b n thân tôi cũng như ñ i v i t The New York Times
nói chung. V lý thuy t, tôi ñư c b nhi m làm phóng viên Thương m i và Tài chính, nhưng do có
kinh nghi m v i B Ngo i giao và Nhà Tr ng, tôi ñ ngh k t h p t t c các ch ñ ñó v i nhau.
Chúng tôi g i lĩnh v c này b ng nhi u tên "Ngo i giao Thương m i", r i thì "ð i ngo i và Tài
chính." Lúc ñó tôi nghi m th y hai ñi u. Trư c h t, do h th ng Chi n tranh L nh k t thúc, lĩnh v c
này s là nơi ñ ra r t nhi u tin. ði u n a, chưa có ai ho t ñ ng trong lãnh v c này. Có r t nhi u
phóng viên vi t v ñ tài thương m i, nhưng không ñ ng ñ n m ng ngo i giao. Có nhi u phóng
viên tài chính, nhưng không tư ng thu t các tin an ninh qu c gia. Có nhi u phóng viên ngo i giao
không ñưa tin tài chính. L i có nh ng phóng viên Nhà Tr ng ch ng quan tâm ñ n thương m i, tài
chính ho c chính sách ñ i ngo i, mà ch c m ñ u vào vi t v nh ng gì t ng th ng nói và làm.
Tôi nghĩ, g n thêm m ng th trư ng tài chính vào ñ tài chính tr , văn hóa và an ninh qu c gia cũng
t a như ñư c ñeo thêm m t c p kính, khi n cho b n b ng nhiên nhìn ñư c c b n chi u c a th
gi i. T ñó tôi th y nh ng m u tin tôi chưa t ng th y. Tôi th y nh ng m i liên k t nhân qu mà
trư c ñó tôi không tài nào nhìn ra ñư c. Và t ñó tôi c m nh n ñư c nh ng bàn tay vô hình và
nh ng chi c cùm có th trói và cùm tay các v nguyên th và các qu c gia, không cho h hành ñ ng
theo nh ng chi u hư ng nh t ñ nh... nh ng ñi u trư c ñó tôi không th tư ng tư ng n i.
Nhưng không gian b n chi u r i v n chưa ñ . Khi tôi ñư c giao nhi m v là bình lu n viên th i s
qu c t , tôi d n d n nh n th c r ng cái thúc ñ y s lên xu ng c a th trư ng, ñ nh hình các m i

quan h , các tương tác gi a qu c gia và cá nhân và cái th t s hi n h u là trung tâm c a toàn c u
hóa chính là nh ng ti n b trong công ngh hi n nay - t Internet t i h th ng vi n thông qua v
tinh. Tôi nh n th y tôi không th t hi u, chưa nói ñ n gi i thích cho ñ c gi v nh ng l c lư ng
ñang ñ nh hình n n chính tr th gi i, n u tôi mù t t v nh ng công ngh m i ñó - nh ng công ngh
ñang trao quy n v nhi u m t cho con ngư i, cho các chính ph và các công ty. Ai ki m soát súng
ñ n trong xã h i luôn luôn là y u t quan tr ng. Nhưng ngày nay ai ki m soát h th ng ñi n tho i
cũng quan tr ng không kém. ð t nư c c a quý v có bao nhiêu binh lính và bao nhiêu vũ khí h t
nhân - ñi u ñó mang tính quy t ñ nh. Nhưng băng thông ñư ng truy n Internet c a b n là bao nhiêu
- ñi u ñó cũng quan tr ng không kém. V y là tôi ph i b sung thêm m t chi u m i - công ngh - và
tr thành m t phóng viên v i lăng kính năm chi u. Có nghĩa là b sung Thung lũng Silicon vào
danh sách các th ñô c a th gi i như Moskva, B c Kinh, London, Jerusalem, nơi mà tôi c m th y
ph i thăm vi ng ít nh t m i năm m t l n, ñ c p nh t ki n th c cho b n thân.
Sau cùng, càng quan sát ho t ñ ng c a h th ng toàn c u hóa, tôi càng th y h th ng này s n sinh
nh ng ngu n l c phát tri n m nh m , cũng như kh năng ñ ng hóa có t c ñ chóng m t. Và n u
không b ki m soát ch t ch , nh ng ngu n l c này có ti m năng h y di t môi trư ng và nh b t các
giá tr văn hóa v i t c ñ nhanh ñ n m c nhân lo i chưa t ng ch ng ki n. D n dà tôi nh n th y n u
không b sung thêm khía c nh môi trư ng vào l p lu n c a mình thì tôi s b qua m t trong nh ng
s c m nh chính y u, có th h n ch phát tri n và gây s ch ng toàn c u hóa. Th là tôi b sung
chi u th sáu - t h c v xu hư ng b o v môi trư ng - vào h th ng trao ñ i thông tin. Trong
nh ng chuy n ñi sau này tôi thư ng mu n r ngo t sang tìm hi u h sinh thái b toàn c u hóa tác
ñ ng ra sao, và s suy thoái c a môi sinh, ngư c l i, tác ñ ng ra sao t i toàn c u hóa.
Gi ñây tôi ñang nói ñ n không gian sáu chi u. Chi u ti p theo là gì, tôi chưa bi t. Nhưng n u có
manh nha m t chi u kích m i thì tôi s ch c ch n s ti p t c b sung thêm - vì gi ñây tôi là nhà
toàn c u h c. Có nghĩa là tôi không ph i là ngư i theo phái hi n th c - cho r ng m i th trong quan
h qu c t ñ u có th gi i thích b ng ham mu n quy n l c và l i th ñ a-chính tr , r ng th trư ng
không th t s quan tr ng. Tôi không là ngư i b o v môi trư ng - ch quan sát th gi i qua lăng
kính b o t n, gìn gi môi trư ng b ng m i cách, ch phát tri n không quan tr ng. Tôi cũng không
là m t nhà k tr - trong hàng ngũ nh ng tay chuyên nghi p Thung lũng Silicon, cho r ng l ch s
kh i th y t ngày phát minh ra b vi x lý và Internet s quy t ñ nh tương l i c a các quan h qu c
t - ñ a chính tr không quan tr ng. Tôi không ph i là ngư i theo phái b n ch t - c tin r ng hành vi
con ngư i b t ngu n t nh ng ñ c tính ADN ho c văn hóa nào ñó - nên nghĩ khoa h c và công
ngh không là gì c .Và tôi cũng không ph i là m t nhà kinh t - nh ng k cho r ng bi n ñ ng th
trư ng gi i thích toàn b ho t ñ ng c a th gi i, trong khi coi nh nh hư ng c a quy n l c chính
tr l n văn hóa.
Tôi tin r ng h th ng toàn c u hóa ngày nay - trong ñó có nh ng rào c n v ñ a lý, th trư ng và
lu n thuy t ngày càng b phá b - ñang thi t l p m t th tr ng m i trên th gi i. Và cách duy nh t
giúp ngư i ta nh n bi t và gi i thích nó là cân ño và phân tích thông qua sáu chi u kích k trên,
nhưng tùy lúc tùy hòan c nh mà gán ý nghĩa n ng nh cho m i chi u kích. ði u c t y u là ph i th y
ñư c s k t h p và tương tác c a t t c sáu chi u kích ñang th t s là nh ng nét ñ nh hình quan h
qu c t ngày nay. Vì th tr thành nhà toàn c u h c là cách duy nh t k t n i m i s ki n, hi u ñư c
h th ng toàn c u hóa và giúp l p l i tr t t nh ng nơi h n lo n.
N u nh ng ñánh giá trên c a tôi là sai, thì ñi u ñó s s m l ra. Nhưng n u nh ng ñánh giá c a tôi
là ñúng thì s có nhi u ngư i ph i quay l i nhà trư ng. Tôi tin r ng ñ i v i nhà báo, nh ng ngư i
nh n nhi m v gi i thích th gi i, và nh ng nhà chi n lư c, có trách nhi m nhào n n th gi i này,
ñi u thi t y u là h c n ph i suy nghĩ như nh ng nhà toàn c u h c. Ngày nay càng có nhi u nh ng
m ng lư i liên l c, k t n i th gi i và nhi u t ch c khác nhau; và ngư i làm báo cũng như các nhà

chi n lư c c n ph i tư duy liên l c nhưng m ng lư i y. Nhưng th t không may, trong gi i h c gi
và nhà báo, v n hi n h u xu hư ng suy nghĩ riêng r , b nh ng nghi p v và k năng riêng chi ph i,
làm cho nhi u ngư i b qua m t th c t : th gi i không còn b chia c t thành nh ng m ng riêng r
n a, và nh ng ranh gi i gi a các v n ñ n i ñ a, qu c t , chính tr và công ngh ñang lu m d n ñi.
Xin ñơn c m t ví d . ðã nhi u năm, chính ph Clinton hăm h a tr ng ph t Nh t B n n u nư c
này không h y b m t s bi u thu quan, chính th c cũng như không chính th c, ñánh vào m t lo t
các m t hàng. Nhưng c m i l n ñ i di n thương m i ñ y hi u bi t c a Hoa Kỳ Mickey Kantor l i
thúc ñ y chuy n tr ng ph t Nh t B n ñ n m c g n thành công và T ng th ng g n h roi ph t Nh t,
ñ n phút cu i, thì Clinton l i rút v . ðây là nh ng gì tôi tư ng tư ng ñã x y ra trong phòng B u
D c lúc y:
Kantor bư c vào phòng B u D c, kéo gh ng i xu ng c nh T ng th ng và nói: "Thưa T ng th ng,
m y th ng cha ngư i Nh t l i b t ñ u làm khó d cho chúng ta. H không cho m y m t hàng c a ta
ñư c nh p vào Nh t. ðã ñ n lúc ta ph i cho h bi t th nào là l ñ . Tr ng ph t. Thưa T ng th ng.
Tr ng ph t m nh. Gi là th i ñi m cho h bi t tay. Ph i ñ t chúng vào ñúng ch . Và thêm n a, làm
như v y, cánh nghi p ñoàn s r t khoái chúng ta."
"Mickey, ông nói ñúng quá", T ng th ng ñáp. "Làm ñi." Nhưng ngay lúc Kantor s p ra ñi ñ th c
thi tr ng ph t Tokyo, thì B trư ng Thương m i Robert Rubin bư c vào phòng.
"À, thưa T ng th ng", Rubin nói, "Ngài có nh n ra r ng n u chúng ta áp ñ t tr ng ph t ch ng l i
Nh t B n thì ñ ng ñô-la s s t giá, và ngư i Nh t s b t ñ u bán ñ bán tháo trái phi u ngân kh
M c a h , khi n cho m c lãi su t n i ñ a M s tăng."
Và Kantor, ngư i v a bư c chân kh i c a, b T ng th ng g i gi t l i. "Ê, Mickey, Mickey, Mickey.
Quay l i ñây m t giây. Chúng ta ph i nghĩ l i chuy n này m t chút."
Vài ngày sau, Kantor quay l i. Ông ta l i ñ ngh tr ng ph t. L n này, T ng th ng t ra th t s b
thuy t ph c. Ông ta nói v i Kantor: "Tôi không th ch u ñ ng ñư c m y tay Nh t B n hơn ñư c,
Mickey. Tr ng ph t. Xu ng tay ngay."
Nhưng ngay trư c khi Kantor bư c ra ñ ra tay v i ngư i Nh t, thì B trư ng Qu c phòng William
Perry bư c vào phòng B u D c qua l i c a h u.
"Thưa T ng th ng," Perry nói, "Ngài có nh n ra là n u chúng ta áp ñ t tr ng ph t ch ng Nh t thì
ngư i Nh t s không ñàm phán ñ kéo dài th i h n chúng ta ñư c ñóng t i căn c Okinawa, ho c s
không giúp thanh toán ñ n bù cho m y cái lò ph n ng h t nhân c a B c Tri u Tiên, mà chúng ta
ñang trông ñ i."
Và lúc ñó, T ng th ng s l i cu ng quít v y Kantor l i, khi ông này ñang c chu n nhanh ra kh i
c a. "Ê, Mickey, Mickey, Mickey. Quay l i ñây m t giây thôi. Chúng ta ph i nghĩ l i chuy n này
m t chút."
Trên ñây ch là k ch b n mà tôi tư ng tư ng ra. Nhưng tôi s ñánh cư c r t nhi u ti n r ng nó
tương t như nh ng gì ñang th c s di n ra, và ngư i phóng viên có trách nhi m k l i nh ng
chuy n như v y không ph i ñơn thu n là phóng viên thương m i, phóng viên tài chính ho c qu c
phòng - h là ngư i ñi ñi l i l i, trao ñ i thông tin c a ñ ng th i ba lĩnh v c này.
Hai s gia v quan h qu c t Trư ng ð i h c Yale, Paul Kennedy và John Lewis Gaddis quan
ni m r ng m t trong nh ng ch c năng c a h là ñào t o m t th h các nhà chi n lư c m i. Công
lao c a h cho th y h quy t ñ nh tìm ra m t phương hư ng m i ñ m r ng chương trình gi ng
d y ñ t o nên m t th h các nhà chi n lư c, nh ng ngư i có cái nhìn toàn c u, thay vì nh ng
ngư i ch bó h p cách nhìn trong các khía c nh chuyên sâu. Trong m t ti u lu n mà hai ông là ñ ng
tác gi , Gaddis và Kennedy cho r ng vi c có nh ng chuyên gia trong các lĩnh v c nh t ñ nh là c n
thi t, duy trì m t t p th nh ng ngư i có ki n th c sâu v nhi u m ng khác nhau luôn luôn quan
tr ng; nhưng cũng quan tr ng không kém, các chuyên gia chuyên sâu t ng lãnh v c không th m t

mình ho ch ñ nh và phân tích chính sách ñ i ngo i.
Hai s gia vi t: "Nh ng ngư i này hoàn toàn có kh năng nhìn t ng m ng trong m t b c tranh l n,
nhưng h khó có th nhìn th y toàn b b c tranh. H ñ riêng các th t ưu tiên, th c thi riêng r
t ng nhi m v , mà không nghĩ ñ n kh năng các nhi m v ñó ch ng chéo nh hư ng l n nhau. H
di chuy n t cây này sang cây khác th t ngon lành, nhưng l i t ra s ng s t khi nh n th y mình l c
trong c m t khu r ng. Trong quá kh , các nhà chi n lư c quan sát ñư c c cây l n r ng. H là
nh ng nhà t ng h p, ho t ñ ng theo quan ñi m sinh thái. H hi u th gi i là m t m ng lư i, trong
ñó nh ng ñi u ch nh nơi này t t s hình thành nh ng tác ñ ng nơi khác - vì r ng, m i s ñ u quan
h v i nhau. Các nhà t ng h p ñó gi ñây, ñi ñâu r i? Trong các trư ng ñ i h c và vi n nghiên c u
gi ñây, xu hư ng hi n t i là t p trung nghiên c u chuyên sâu ngày càng bó h p: ñ u tư ch y u
dành cho ho t ñ ng trong t ng ngành riêng l hơn là vào nghiên c nhi u ngành cùng lúc. Nhưng
n u không có ki n th c t ng h p, không th y ñư c toàn c nh - không hi u ñư c phương ti n k t
h p ñ hoàn t t hay phá h y c u cánh thì làm sao ñ nh ra chi n lư c. Và n u không có chi n lư c
thì ch có vi c ch u trôi n i mà thôi."
M t s ngư i ñã l ng nghe l p lu n trên ñây. Cu i nh ng năm 1990, Cơ quan An ninh Qu c gia
(NSA) t i m t, v n th c hi n vi c nghe tr m trên toàn c u, thu th p hàng núi thông tin tình báo, ñã
quy t ñ nh ñi u ch nh phương pháp làm vi c c a h - t ch ph c v cho nh ng ai "c n bi t," quý
v c n thì m i ñư c bi t, sang phương pháp "c n trao ñ i," nghĩa là s không bao gi hi u n i b c
tranh l n n u không trao ñ i ñ tìm hi u nh ng m ng nh trong b c tranh ñó.
Có th ñi u ñó gi i thích cho vi c m t s (ch không ph i t t c ) ngu n tin mang tính nghiên c u
mà tôi thu th p ñư c ñã không ñ n t phía các giáo sư quan h qu c t hay viên ch c B Ngo i
giao - mà t nh ng ngư i thu c trư ng phái toàn c u hóa hi n ñang ngày càng phát tri n - giám ñ c
các qu ñ u cơ tài chính. Tôi c m nh n r ng mình ngày càng b lôi cu n ñ n v i các nhà qu n lý
các qu ñ u cơ tài chính hơn là ñ n v i các nhà ngo i giao hay các v giáo sư, vì nh ng nhà qu n lý
tài chính gi i thư ng r t hi u v các v n ñ toàn c u và có k năng b m sinh ñ trao ñ i và b sung
thông tin t sáu chi u kích, trư c khi v ch quy t ñ nh. M t trong nh ng tay gi i nh t trong s h là
Rebert Johnson, v n là ñ i tác c a George Soros. Johnson và tôi thư ng k t lu n, sau m i khi phân
tích tình hình th gi i, r ng c hai chúng tôi làm công vi c gi ng nhau - ch khác m t ch r t cu c
anh ñ t cư c vào m t c phi u ho c trái phi u, còn tôi thì vi t bài v m t khía c nh trong quan h
qu c t . Nhưng c hai chúng tôi ñ u ph i tr i qua m t quá trình trao ñ i thông tin m i ñ n ñư c
ñích.
Trong khi lăng kính sáu chi u trong trao ñ i thông tin là phương pháp t t nh t ñ quan sát h th ng
toàn c u hóa, ñây là m t h th ng quá ph c t p không th ch dùng nh ng h c thuy t l n ñ gi i
thích. Cách gi i thích t t nh t là dùng nh ng ví d ñơn gi n. M t hôm, tôi nói ñi m này v i Robert
Hormats, Phó ch t ch (qu ñ u tư) Goldman Sachs International và ông nh n xét: "ð hi u và r i
gi i thích cho ñư c toàn c u hóa, ñi u c n thi t là hãy coi mình là m t tay trí th c lãng du. Trong
th gi i lãng du, không có lãnh ñ a nào riêng bi t. ðó là lý do t i sao nh ng ngư i lãng du là nh ng
ngư i truy n bá tôn giáo ñ c th n như H i giáo hay phái Juda. N u là ngư i ñ nh cư m t ch , b n
có th tư ng tư ng ra bao nhiêu truy n thuy t v t ng ñá này, g c cây này, g c cây n . Nhưng
nh ng k lãng du thì bao gi cũng th y nhi u hơn. H bi t Thư ng ñ không n m trong t ng ñá ñó.
Ngài m i nơi. Và bên nh ng ng n l a tr i, hay trên nh ng d m ñư ng t c ñ o này sang c ñ o
khác, nh ng k lãng du truy n bá chân lý ph c t p này thông qua nh ng câu chuy n ñơn gi n.
Th i trư c, m t phóng viên, m t bình lu n viên hay m t chính khách có th ch c m chăm chú vào
"th trư ng c a mình", là tòa th chính, qu c h i ti u bang, Nhà tr ng hay L u Năm Góc hay B Tài
Chính hay B Ngo i giao. Nhưng ngày nay, th trư ng là toàn b hành tinh này và nh ng quan h
tương tác gi a công ngh , tài chính, thương m i và thông tin, và chính nh ng m ng ñó tác ñ ng ñ n

Chiec lexus va cay oliu

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Chiec lexus va cay oliu

Similar to Chiec lexus va cay oliu (20)

More from PhamGiaTrang

More from PhamGiaTrang (20)

Chiec lexus va cay oliu