1. KHÔNG ðƠN GI N CH LÀ PHÁ GIÁ ð NG TI N
TS. Nguy n Th Kim Thanh
Vi n trư ng Vi n Chi n lư c Ngân hàng
Trong ho ch ñ nh và th c thi chính sách t giá không ch ñơn gi n là phá giá ñ ng ti n ñ
ñ t ñư c m c tiêu “tăng xu t kh u”, nh t là ñ i v i n n kinh t Vi t Nam có nhi u ñ c thù
riêng. ð th c hi n chính sách phá giá ñ ng n i t , các m t l i và h i c a phá giá ph i
ñư c xem xét và cân nh c m t cách k lư ng d a trên t t c các khía c nh c a n n kinh
t , ph i ñ m b o n n kinh t ñã có ñ các ñi u ki n ñ có th phát huy t t m t tích c c và
h n ch ñư c nh ng m t tiêu c c c a vi c phá giá. Nh ng ñi u này gi i thích vì sao, Ngân
hàng Nhà nư c (NHNN) không th tùy ti n ñi u ch nh t giá công b lên cao, cho dù ñó
ch là m t ñ ng tác ñơn gi n.
T các cơ s ñi u hành t giá…
Nh ng l p lu n trong các lý thuy t kinh t vĩ mô ñư c các h c gi ñưa ra ñ u có nh ng gi
ñ nh và c ñ nh các nhân t tác ñ ng khác liên quan ñ n bi n s c n nghiên c u, vì các bi n
s kinh t vĩ mô b tác ñ ng b i nhi u nhân t trái chi u nhau. Lý thuy t v t giá khi nói v
ñ ng n i t phá giá s khuy n khích xu t kh u, h n ch nh p kh u cũng có nh ng gi ñ nh
nh t ñ nh v ñi u ki n th trư ng tài chính, ñi u ki n v h s co dãn gi a t giá v i xu t nh p
kh u. Hơn n a, vi c ñi u hành t giá không ch d a vào cơ s duy nh t là tình hình thương
m i v i m t qu c gia riêng l hay ch d a trên tình hình xu t nh p kh u.
T giá h i ñoái tác ñ ng ñ n tăng trư ng kinh t thông qua các nhân t c a s n xu t (v n và
lao ñ ng), ñ u tư và tăng năng su t lao ñ ng, ñi u này ñư c ph n ánh qua m c tăng trư ng
thương m i qu c t . ð ng th i, t giá h i ñoái thay ñ i cũng làm thay ñ i m c giá tương ñ i
c a hàng hoá và d ch v b ng ñ ng ti n trong nư c và ñ ng ti n nư c ngoài. Do ñó, t giá s
có nh hư ng nh t ñ nh ñ n tăng trư ng kinh t và n ñ nh vĩ mô, nhưng m c ñ nh hư ng
ph thu c nhi u vào cơ c u hàng xu t-nh p kh u, ñ c ñi m th trư ng tài chính và vào cơ ch
t giá ñư c áp d ng t i m i qu c gia.
Chính vì v y, t giá là m t công c qu n lý vĩ mô r t quan tr ng c a chính ph các nư c, và
khi s d ng công c này trong qu n lý vĩ mô, có hai v n ñ quan tr ng mà các nhà ho ch ñ nh
chính sách các nư c ñ u ph i xem xét khi quy t ñ nh cơ ch ñi u hành t giá ( n ñ nh, ñi u
ch nh t ng bư c hay phá giá), ñó là xem xét tác ñ ng chính sách t giá trên hai khía c nh vĩ
mô và vi mô. Xét v khía c nh vĩ mô, m t chính sách t giá c n ph i ñư c nh n m nh ñ n
t m quan tr ng c a vi c thi t l p m t cái neo rõ ràng và ñáng tin c y như m t nhân t c a
chi n lư c chính sách nh m n ñ nh m c giá trong nư c và n ñ nh th trư ng tài chính. V
khía c nh vi mô, chính sách t giá c n ph i ñư c nh n m nh t m quan tr ng c a vi c duy trì
kh năng c nh tranh qu c t c a n n kinh t , ñ m b o m t v th cán cân thanh toán m nh,
theo ñó chính sách t giá g n v i các bi n s v tăng trư ng kinh t .
T th c t ñ c ñi m kinh t c a Vi t Nam…
ð i v i th c t c a Vi t Nam, có 5 ñ c ñi m kinh t và th trư ng tài chính c n ñư c nh n
m nh xem xét trong các quy t sách v t giá, ñó là:
Th nh t, n n kinh t Vi t Nam ñang trong giai ño n phát tri n, nên có nhu c u l n v nh p
kh u thi t b máy móc ñ ñ i m i công ngh và nh p kh u các nguyên, v t li u s n xu t các
s n ph m tiêu dùng trong nư c và xu t kh u. Trên th c t , nhi u m t hàng s n xu t trong
nư c ph thu c vào nguyên v t li u nh p kh u. Theo s li u th ng kê c a T ng c c Th ng kê
1
2. hi n nay kho ng 90% t ng giá tr hàng nh p là nh p thi t b máy móc và nguyên, v t li u s n
xu t. Vì v y, vi c tăng hay gi m giá tr nh p kh u s ph thu c nhi u vào chu kỳ tăng trư ng
kinh t hơn là t giá h i ñoái.
Th hai, trong cơ c u hàng xu t kh u c a Vi t Nam ch y u là hàng nông th y s n, s n ph m
tài nguyên, như d u thô, cao su... Thêm vào ñó, trong c u thành các m t hàng xu t kh u,
nguyên li u nh p kh u chi m t tr ng ñ n 70% là giá tr hàng nh p kh u. M t khác, xu t kh u
c a Vi t Nam cũng như các nư c khác ch u tác ñ ng r t nhi u c a các y u t như: Thu xu t
kh u, m c giá c hàng hoá trong nư c và nư c ngoài, năng su t lao ñ ng c a ngành hàng xu t
kh u, cơ c u hàng xu t, ch t lư ng và m c ñ ña d ng hoá ch ng lo i, công tác ti p th , xúc
ti n thương m i... Trong cơ c u hàng xu t kh u c a Vi t Nam thì d u thô, hàng d t may, th y
s n và g o chi m t tr ng tương ñ i l n (kho ng g n 40%), mà giá tr xu t kh u c a các m t
hàng này ch y u d a vào k t qu c a ho t ñ ng s n xu t và kh năng chi m lĩnh th trư ng
qu c t hơn là t giá h i ñoái. Do v y, m t s gi m giá VNð không ch c ñã làm tăng cư ng
kh năng c nh tranh c a hàng xu t kh u. B i năng l c c nh tranh c a hàng xu t kh u ch u tác
ñ ng b i nhi u y u t ñan xen nhau. Bên c nh ñó, năng l c s n xu t hàng hóa thay th nh p
kh u và hàng hóa ñ tiêu chu n xu t kh u Vi t Nam ñ u còn h n ch .
B ng 1. T tr ng giá tr các m t hàng xu t kh u ch y u so v i t ng giá tr xu t kh u
c a Vi t Nam qua các năm (%)
M t hàng
2005
2006
2007
2008
2009
Tháng 9/
2010
Th y s n
8,50
8,49
7,84
7,25
7,43
6,66
G o
4,34
3,30
3,00
4,61
4,70
5,03
D u thô
22,92
21,02
17,52
16,61
10,97
7,14
Cao su
2,44
3,21
2,89
2,54
2,12
2,76
G và s n ph m g
4,71
4,81
4,89
4,42
4,51
4,68
D t, may
14,91
14,65
16,09
14,48
15,91
15,61
Giày dép
9,32
8,98
8,19
7,47
7,10
7,02
ði n t , máy tính
4,47
4,47
4,50
4,30
4,90
4,84
Khác
Ngu n: T ng c c Th ng kê
Tuy nhiên, phân tích t ng lĩnh v c xu t nh p kh u c th , n u VNð lên giá thì m t s lĩnh
v c cũng b nh hư ng, nhưng t u chung l i là tác ñ ng không l n. Ch ng h n, kh i doanh
nghi p xu t kh u hàng nông, lâm, thu s n là nhóm hàng ch y u s n xu t trong nư c ch u
tác ñ ng b t l i hơn ñ i v i các doanh nghi p s n xu t hàng gia công ch bi n, l p ráp linh
ki n ñi n t . Kh i khai thác d u khí ch u b t l i khi VNð lên giá, nhưng do giá th gi i lên
cao, nên tác ñ ng không l n.
Th ba, l m phát c a Vi t Nam tuy ñã ñư c ki m soát m c dư i hai con s , nhưng tính n
ñ nh chưa cao, còn ti m n nh ng y u t gây áp l c tăng giá. Bên c nh ñó, thâm h t ngân
sách kéo dài, vay n nư c ngoài ñ bù ñ p thâm h t ngày càng tăng.
B ng 2. T ng s dư n nư c ngoài so v i GDP (%)
2005
2006
2007
2008
2009
31,2
31,4
32,5
29,8
39,0
Ngu n: B Tài chính
2
3. Th tư, n n kinh t Vi t Nam là n n kinh t ñang b “ñô la hóa”, trong su t th i kỳ c i cách,
m c ñ ñô la hóa tính theo tiêu chí c a IMF có gi m d n, song so v i các nư c trên th gi i
Vi t Nam v n là nư c b ñô la hóa. V i m t n n kinh t ñô la hóa, n u các bi n pháp chính
sách ti n t , t giá h i ñoái thi u th n tr ng, không cân nh c ñ n t t c các khía c nh c a v n
ñ thì h u qu c a b t n vĩ mô là r t n ng n , khi ñó thì không th nói ñ n v n ñ tăng trư ng
kinh t cũng như ñ y m nh xu t kh u ñư c.
Nhìn vào di n bi n th trư ng ti n t t nh ng năm 1990 tr l i ñây cho th y, vào nh ng th i
ñi m t giá bi n ñ ng, trên th trư ng ti n t có s d ch chuy n v n t ti n g i VNð sang ti n
g i ngo i t tương ñ i rõ nét. Năm 1997, n n kinh t b tác ñ ng b i kh ng kho ng tài chính
c a khu v c ðông Á, khi ñó Vi t Nam bu c ph i phá giá VNð ñ h n ch nh ng tác ñ ng
tiêu c c c a cu c kh ng ho ng ñ n n n kinh t Vi t Nam. ð ng th i, ñ thúc ñ y tăng trư ng
kinh t lãi su t VNð có xu hư ng gi m, c ng thêm lãi su t trên th trư ng qu c t có xu
hư ng tăng nên x y ra hi n tư ng chuy n d ch t VNð sang USD, t l ti n g i USD/t ng
ti n g i tăng t m c 33% năm 1997 lên m c 36,6% năm 2000 và 41% năm 2001. Ngư c l i
thì các kho n vay b ng ngo i t / trên t ng dư n l i có xu hư ng gi m t m c 31,3% năm
1997, xu ng m c 25,4% năm 1998 và 21% năm 2001. M t xu hư ng ngư c l i di n ra rõ nét
trong năm 2007 và quí 1/2008 là VNð có xu hư ng lên giá do dòng v n nư c ngoài vào
nhi u, lãi su t VNð tăng cao do tác ñ ng c a y u t cung c u và l m phát, và lãi su t USD có
xu hư ng gi m do nh hư ng c a lãi su t th gi i, kéo theo hi n tư ng chuy n d ch t ti n
g i ngo i t sang VNð. T tr ng ti n g i ngo i t /t ng ti n g i t m c 25,9% năm 2006
xu ng 21,5% vào tháng 4/2008, trong khi ñó cho vay b ng ngo i t /t ng dư n l i tăng m nh
t m c 21% năm 2006 lên 23,25% vào tháng 4/2008.
S d ch chuy n t VNð sang ngo i t và ngư c l i, có th s gây m t cân ñ i ngu n v n và
v i s d ng v n c a các ngân hàng thương m i (NHTM), gây m t an toàn ho t ñ ng c a các
NHTM- m t mà s ñ v c a m t ngân hàng có th là ngòi n cho s b t n kinh t vĩ mô
tr m tr ng.
Th năm, Vi t Nam chính th c tr thành thành viên c a WTO t năm 2007, kéo theo m t
bi u hi n rõ nét nh t ngay sau khi h i nh p, ñó là dòng v n nư c ngoài ch y vào nhi u, áp l c
l m phát gia tăng. Cũng như h u h t các nư c khi m c a h i nh p, Vi t Nam ñang ph i ñ i
m t v i hi n tư ng “B ba b t kh thi”, ñó là n ñ nh t giá, t do hóa dòng v n và chính
sách ti n t ñ c l p. Khi dòng v n nư c ngoài vào nhi u, ñ n ñ nh t giá NHNN mua ngo i
t , qua ñó gây áp l c l m phát, vi c ki m soát dòng v n theo qui ñ nh c a Pháp l nh Ngo i
h i thì Vi t Nam ñã t do hoá giao d ch vãng lai, còn các giao d ch v n chưa ñư c t do hoàn
toàn nhưng ñã n i l ng m t cách tương ñ i. Theo lý thuy t này, v i m t tài kho n v n m ,
m t qu c gia không th ñ t ñư c cùng m t lúc 2 m c tiêu n ñ nh l m phát và n ñ nh t giá
(t giá m c tiêu). Các n l c tăng lãi su t ñ làm gi m áp l c l m phát thì ñ ng th i cũng làm
tăng kh năng hút các ngu n v n t bên ngoài. Vì v y, t giá l i ñư c nâng lên, nhưng ñi u
này l i làm suy y u m c tiêu c a các Ngân hàng Trung ương v t giá h i ñoái. Tác ñ ng hai
chi u ngư c nhau c a chính sách này ñã tác ñ ng m nh trong môi trư ng hi n t i. ð i v i các
th trư ng m i n i, nơi mà th trư ng tài chính và ti n t còn kém phát tri n, thì hi n tư ng
“b ba b t kh thi” là v n ñ ñ c bi t nghiêm tr ng. Vi c gi i quy t h p lý 3 m c tiêu vĩ mô
này, ñ i v i m i qu c gia khác nhau thì có các ph n ng khác nhau. Ví d như Thái Lan và
Colombia ñã l a ch n áp d ng ki m soát các ngu n v n ñi vào các nư c này (t c là b m c
tiêu th 3 trong “b ba b t kh thi”). Trong khi ñó thì Nga l i cho phép nâng giá ñ ng Rúp ñ
làm gi m áp l c v l m phát.
Trong tình hình hi n nay, NHNN nh n m nh vai trò c a t giá như m t công c quan tr ng ñ
n ñ nh vĩ mô và n ñ nh th trư ng tài chính là r t ñúng hư ng. V i m t cơ ch ñi u hành t
giá kh ng ch biên ñ và ñi u hành th n tr ng c a NHNN hi n nay là gi i pháp h u hi u nh t
ñ n ñ nh kinh t vĩ mô, thúc ñ y tăng trư ng kinh t b n v ng.
ð n các quy t sách ñi u hành t giá th n tr ng c a Ngân hàng Nhà nư c…
3
4. V i nh ng ñ c ñi m và tình hình kinh t , ti n t như v y, Chính ph và NHNN Vi t Nam ñã
ph i cân nh c, tính toán th n tr ng trong ñi u hành t giá, nh t là khi mà n n kinh t Vi t
Nam v n ph i ñang ñ i m t v i nh ng tác ñ ng c a kh ng ho ng tài chính và suy thoái kinh
t toàn c u, cùng v i nh ng y u kém n i t i c a n n kinh t , ñã làm cho n n kinh t ph i ñ i
phó v i s tăng cao c a l m phát, thâm h t cán cân thương m i l n và dòng v n ñ u tư nư c
ngoài có xu hư ng ñ o chi u trong năm 2008.
T th c t này, trong năm 2009, 2010, Chính ph ñã coi m c tiêu n ñ nh kinh t vĩ mô ñư c
ñ t lên hàng ñ u ñ ñ m b o cho n n kinh t tăng trư ng b n v ng. Chính ph ñã nh n th c
rõ, ch có n ñ nh ñư c kinh t vĩ mô thì m i thúc ñ y ñư c tăng trư ng kinh t b n v ng.
Chính vì v y, mà các bi n pháp chính sách vĩ mô và vi mô theo s ch ñ o c a Chính ph ñ u
hư ng t i m c tiêu ñi u hành trên.
K t qu ñ t ñư c c a kinh t vĩ mô 9 tháng năm 2010: L m phát ñư c ki m soát m c
6,46% so v i tháng 12/2009; tăng trư ng kinh t ñ t 9 tháng năm 2010 ư c tính tăng 6,52%
so v i 9 tháng năm 2009, trong ñó quý I tăng 5,83%; quý II tăng 6,4% và quý III tăng 7,16%.
ðây là m c tăng khá cao so v i m c tăng 4,62% c a cùng kỳ năm trư c; thâm h t thương
m i m c 16,7% t ng kim ng ch hàng hóa xu t kh u, ñã kh ng ñ nh m c tiêu ñi u hành và
các gi i pháp vĩ mô c a Chính ph là ñúng hư ng, trong ñó chính sách t giá có vai trò r t
quan tr ng trong n ñ nh vĩ mô th i gian qua cũng như hi n nay.
M t n n kinh t th trư ng h i nh p qu c t ph i d a trên n n t ng th ch kinh t th trư ng
theo nguyên t c t do hóa các ho t ñ ng kinh t - thương m i và ñư c h tr b i các th ch
chính tr tương thích là r t c n thi t, song ph i có nh ng bư c ñi, l trình c th ñ ñ m b o
s n ñ nh vĩ mô. V n ñ l a ch n cơ ch ñi u hành ti n t , cơ ch ñi u hành t giá nào là
thích h p trong quá trình h i nh p kinh t luôn là nh ng v n ñ hóc búa. S l a ch n sai l m
r t có th d n ñ n s b t n ti n t , b t n kinh t vĩ mô. Trong tình hình hi n nay, NHNN
nh n m nh vai trò c a t giá như m t công c quan tr ng ñ n ñ nh vĩ mô và n ñ nh th
trư ng tài chính là r t ñúng hư ng. V i m t cơ ch ñi u hành t giá kh ng ch biên ñ và
ñi u hành th n tr ng c a NHNN hi n nay là gi i pháp h u hi u nh t ñ n ñ nh kinh t vĩ mô,
thúc ñ y tăng trư ng kinh t b n v ng.
Tuy nhiên, trong dài h n, khi n n kinh t ñã ñ t ñư c nh ng ñi u ki n nh t ñ nh, như ti m l c
tài chính c a qu c gia ñã ñ m nh; th trư ng tài chính phát tri n ñ y ñ và v n hành n ñ nh;
tình tr ng ñô la hóa trong n n kinh t ñư c ki m soát m c th p; l m phát m c n ñ nh; Cơ
c u xu t nh p kh u có s thay ñ i căn b n, theo hư ng xu t kh u các m t hàng tinh ch , t
tr ng xu t kh u các m t hàng thô gi m, giá tr hàng xu t ñư c hình thành ch y u b ng
nguyên, v t li u trong nư c thì vi c ñi u hành t giá s nh n m nh t m quan tr ng c a t giá
là công c h tr tích c c trong vi c c i thi n cán cân thương m i, tăng kh năng c nh tranh
trong xu t kh u, t ñó ñ m b o tính b n v ng c a cán cân thanh toán nói riêng và tăng
trư ng kinh t nói chung.
Tài li u tham kh o:
- Báo cáo thư ng niên c a NHNN t năm 2004-2009
- Báo cáo các v n ñ l a ch n, ngày 10/6/2006 c a IMF
- Lu t Ngân hàng Nhà nư c năm 1997, 2010
- Thông tin trên trang Web c a Ngân hàng Nhà nư c
- Thông tin trên trang Web c a T ng c c Th ng kê
- T giá h i ñoái và các nguyên lý kinh t cơ b n: Khuôn kh phân tích, c a IMF
4
