vi khuẩn đường ruột

1. H VI KHU N ðƯ NG RU T
(Enterobacteriaceae)
M c tiêu h c t p:
1. Trình bày ñ c ñ i cơng v h vi khu n ñ ng ru t
2. Trình bày ñ c các ñ c ñi m sinh v t h c và kh năng gây
b nh c a các vi khu n E.coli, Salmonella, Shigella, Klebsiella và
Proteus
3. Nêu ñ c phơng pháp ch n ñoán vi sinh v t, nguyên t c
phòng và ñi u tr b nh do E.coli, Salmonella, Shigella, Klebsiella
và Proteus

2. C u khu n Tr c khu n Xo n khu n

3. I. ð I CƯƠNG V H VI KHU N ðƯ NG RU T
1. Nơi cư trú
+ Thư ng s ng ng tiêu hóa c a ngư i và ñ ng v t, có th
gây b nh ho c không gây b nh
+ Có th s ng ngo i c nh (ñ t, nư c) và trong th c ăn
2. Hình th
+ Tr c khu n Gram âm không sinh nha bào+ Tr c khu n Gram âm không sinh nha bào
+ M t s gi ng thư ng không di ñ ng (Klebsiella, Shigella),
m t s khác di ñ ng nh có lông xung quanh thân t bào.
+ M t s gi ng có v (th y ñư c nh kính hi n vi: Klebsiella,
Salmonella)

4. Tr c khu n Gram âm

5. 3. Nuôi c y: Hi u khí k khí tùy ti n, phát tri n ñư c trên môi trư ng
nuôi c y thông thư ng
Trên mtrư ng ñ c: khu n l c nh n, bóng (d ng S). Tính ch t
này có th bi n ñ i sau nhi u l n nuôi c y liên ti p thành các khu n
l c có b m t khô và xù xì (d ng R)
Các khu n l c c a các VK có v như Klebsiella: nh y, l n hơn
khu n l c d ng S và có xu hư ng hòa l n vào nhau
4. Tính ch t sinh hoá4. Tính ch t sinh hoá
- Lên men glucose có sinh hơi ho c không sinh hơi
- oxidase âm tính; catalase dương tính; kh nitrat thành nitrit
- Lên men ho c không lên men m t s lo i ñư ng (ñư ng lactose)
- Có hay không có m t s enzym như urease; tryptophanase
- Kh năng sinh ra H2S khi d hoá protein, axit-amin, ho c các d n xu t
có lưu huỳnh…

8. DCA

12. 4. C u trúc kháng nguyên
các vi khu n ñư ng ru t ngư i ta có th phân bi t :
Các kháng nguyên thân ho c KNO
Các kháng nguyên lông ho c KNH
Các kháng nguyên b m t (v ho c màng b c): g i là KN K.
NC các KN khác nhau cho phép phân chia các VK thu c
cùng m t loài ho c m t gi ng ra các typ huy t thanh

13. 4.1 Kháng nguyên O
C u trúc vách VK Gram âm

14. Kháng nguyên O:
Là KN n m trong vách t bào VK, b n ch t là
Lipopolysaccharit (LPS) bao g m:
- Thành ph n protein làm cho ph c h p có tính KN.
- Thành ph n polysaccarit quy t ñ nh tính ñ c hi u c a KN
- Thành ph n lipit ch u trách nhi m v tính ñ c.
Kháng nguyên O (LPS) là n i ñ c t , khi tiêm cho ñ ng
v t gây ra các ph n ng gi m b ch c u, s t và nhi m ñ c. Các
ph n ng này ñ u th y b nh nhân m c b nh thương hàn và
s c n i ñ c t .
Cơ th ngư i ho c ñ ng v t ñáp ng l i v i KN O b ng
KTO: KN O khi g p kháng th tơng ng s x y ra ph n ng
ngng k t g i là hi n t ng ngng k t O: thân VK ngng k t v i
nhau d i d ng nh ng h t nh , l c khó tan

15. 4.2. Kháng nguyên H
Là KN c a lông ch có nh ng VK di ñ ng
Có b n ch t là protein gi ng như myosin c a cơ.
KN H kích thích cơ th hình thành KTH và khi g p nhau s
x y ra hi n tư ng ngưng k t H (các VK ngưng k t l i v i nhau do
các lông k t dính l i t o nên các h t ngưng k t r t d tan khi l c).
Các VK di ñ ng khi cho ti p xúc v i các KT H tương ng: b
b t ñ ng.b t ñ ng.
4.3. Kháng nguyên b m t
Là KN bao quanh thân VK
Dư i d ng m t cái v th y ñư c rõ KHV thư ng (ví d KN
K c a Klebsiella) ho c là m t màng b c không nhìn th y ñư c
kính hi n vi thư ng (ví d KN Vi c a Salmonella typhi)

16. 5. Phân lo i
Có nhi u cách phân lo i h Enterobacteriaceae.
Theo Bergey’s Manual (1984) chia Enterobacteriaceae làm
13 gi ng chính như sau:
Các gi ng : I. Escherichia II. Shigella
III. Edwardsiella IV. Citrobacter
V. Salmonella VI. KlebsiellaV. Salmonella VI. Klebsiella
VII. Enterobacter VIII. Serratia
IX. Proteus X. Providencia
XI. Morganella XII. Yersinia
XIII. Erwinia
Các gi ng có ý nghĩa y h c nh t là : Escherichia; Shigella;
Salmonella; Klebsiella; Enterobacter; Proteus; Yersinia; còn các
gi ng khác ít ý nghĩa

17. II. ESCHERICHIA COLI ( E.coli)
+ Là nh ng VK ký sinh, bình thư ng có ru t,
+ Là tác nhân gây b nh khi xâm nh p vào các cơ quan khác như
ñư ng ti t ni u, ñư ng máu, ñư ng m t...,
+ Và có m t s ch ng E. coli có kh năng gây b nh tiêu ch y
như ETEC, EPEC, EIEC...
1. ð c ñi m sinh v t h c1. ð c ñi m sinh v t h c
1.1. Hình th :

18. Left: Escherichia coli cells. Right: E.coli colonies on EMB Agar.

19. 1.1. Hình th
+ Tr c khu n Gram âm
+ Di ñ ng (có lông quanh thân)
+ M t s ch ng E.coli có v polysaccarit
+ Không sinh nha bào
1.2. Tính ch t nuôi c y
+ Hi u khí ho c k khí không b t bu c
+ Phát tri n d dàng môi trư ng nuôi c y thông thư ng, m t+ Phát tri n d dàng môi trư ng nuôi c y thông thư ng, m t
s có th phát tri n ñư c môi trư ng t ng h p ñơn gi n
+ T0 thích h p 370C, pH: 7 - 7,2.
1.3. Tính ch t sinh v t hóa h c
+ Lên men nhi u lo i ñư ng sinh axit và sinh hơi: Glucoza,
Lactoza, Ramnoza…
+ Indol (+), MR (+), VP (-), Citrat (-), Ureaza (-), H2S (-).

21. Lecture
Colonies incolores le pH est
neutre ou basique .
Les bactéries ne fermentent pas
le lactose : LACTOSELACTOSELACTOSELACTOSE ----
Colonies rouges le pH est acide
.
Les bactéries fermentent le lactose
en produisant des acides:
LACTOSE +LACTOSE +LACTOSE +LACTOSE +
Colonies avec centre noir
précipité de sulfure de fer.
Les bactéries ont produit de
l’H2S : HHHH2222S +S +S +S +

22. Glucose+
Lactose khg xñ nh
Glucose +
Lactose - H2S + Glucose -
Lactose -

23. 1.4. Kháng nguyên c a E.coli
Có r t nhi u typ huy t thanh: công th c d a vào s
xác ñ nh KN thân O, KN v K và KN lông H
KN O : Có 150 y u t khác nhau v m t huy t thanh
KN K : ðư c chia ra thành lo i L, A ho c B tùy theo s c
ñ kháng ñ i v i nhi t. Có ch ng 100 KN K khác nhau
KN H : kho ng 50 y u t HKN H : kho ng 50 y u t H

24. 2. Kh năng gây b nh cho ngư i
+ Là thành ph n VK hi u khí ch y u ru t c a ngư i bình thư ng
+ Có m t ngo i c nh và trong th c ăn:có s nhi m b n do phân
+ Vai trò gây b nh: có th gây nhi m khu n nhi u cơ quan
2.1. B nh tiêu ch y do E.coli
Các E.coli gây b nh tiêu ch y ngư i g m có:
2.1.1. Enterotoxigenic E.coli (ETEC): E.coli sinh ñ c t ru t.
+ Ng/nhân quan tr ng gây tiêu ch y n ng (gi ng tri u ch ng do+ Ng/nhân quan tr ng gây tiêu ch y n ng (gi ng tri u ch ng do
Vibrio cholerae 01)
+ B nh x y ra ch y u các x nhi t ñ i
+ G p các l a tu i khác nhau, ñ c bi t tr nh , khách du l ch
+ B nh c nh lâm sàng n ng d d n t i tình tr ng m t nư c và r i
lo n ñi n gi i

25. Cơ ch gây b nh :
+ ETEC g n vào niêm m c ru t (nh các y u t bám dính)
+ S n sinh ra ñ c t ru t tác ñ ng lên t bào niêm m c ru t
gây xu t ti t ra m t s lư ng l n m t ch t d ch ñ ng trương.
+ Tri u ch ng: nôn, tiêu ch y liên t c, có ñau nh c b p cơ,
ñau b ng và s t nh .
ETEC có th s n sinh ra 1 ho c 2 lo i ñ c t ru t ñư c mangETEC có th s n sinh ra 1 ho c 2 lo i ñ c t ru t ñư c mang
b i plasmid ñó là :
ð c t ru t LT (Heat - labile):
+ B h y b i nhi t
+ Là 1 polypeptit: 2 ti u ñơn v A (25.500 Dalton) và 5 ti u ñơn
v B (11.800 Dalton x 5)

26. + Các ti u ñơn v B: g n v i th th Gangliosid GM 1 b
m t t bào bi u mô ru t và chu n b m ñư ng cho ti u ñơn
v A thâm nh p vào bên trong t bào.
+ Ti u ñơn v A tác ñ ng lên Adenyl Cyclaza.
+ Adenyl Cyclaza b ho t hóa và làm tăng hàm lư ng Adenosin
monophosphat vòng (AMP vòng).
+ Tăng th m c a các ñi n gi i và nư c qua màng ru t, gây tiêu ch y
c p và ki t nư c, r i lo n ñi n gi i.
ð c t ru t ST (Heat - stable):ð c t ru t ST (Heat - stable):
+ Kháng nhi t,
+ Tr ng lư ng PT th p, không có tính KN.
+ Th th cho ST khác v i th th LT.
+ Sau khi ñã g n v i th th , ST s ho t hóa Guanyl Cyclaza trong t
bào niêm m c ru t.
+ Tăng Guanosin monophosphat vòng (GMP vòng) và do ñó x y ra
tình tr ng tăng ti t d ch ru t

27. 2.1.2. Enteropathogenic E.coli (EPEC)
+ G m m t s typ huy t thanh: gây b nh tiêu ch y c p (b nh
viêm d dày - ru t) tr em l a tu i nh (tr dư i m t tu i), có
th gây thành d ch.
+ Các v d ch do EPEC thư ng g p trong b nh vi n,
+ Cơ ch gây b nh c a EPEC chưa ñư c bi t rõ.
+ Các v d ch thư ng là thu c các type huy t thanh:+ Các v d ch thư ng là thu c các type huy t thanh:
O26 : B6 O111 : B4 O126 : B16
O55 : B5 O119 : B4 O127 : B18
O86 : B7 O125 : B15 O128 : B12

28. 2.1.3. Enteroinvasive E.coli (EIEC)
+ Gây b nh b ng cơ ch xâm nh p t bào bi u mô niêm
m c ru t, gây tiêu ch y ngư i l n và tr em
+ Tri u ch ng b nh lý gi ng Shigella: ñau b ng qu n,
mót r n, ñi tiêu nhi u l n, phân có nhi u mũi nh y và máu.
+ Kh năng xâm nh p t ch c ru t c a EIEC ñư c chi
ph i b i plasmid.ph i b i plasmid.
+ EIEC có th không lên men Lactoza, không di ñ ng và
gi ng Shigella v nhi u m t k c c u trúc KN (tiêu ch y do
EIEC gây nên d b nh m v i tiêu ch y do Shigella)

29. 2.1.4. Enteroadherent E.coli (EAEC)
+ Là lo i E.coli bám dính ñư ng ru t
+ Gây b nh do bám vào niêm m c
+ Làm t n thương ch c năng ru t.
2.1.5. Enterohemorrhagic E.coli (EHEC): m t trong nh ng typ
huy t thanh c a EHEC gây ra là O157:H7
+ Tác nhân gây tiêu ch y có th d n t i viêm ñ i tràng+ Tác nhân gây tiêu ch y có th d n t i viêm ñ i tràng
xu t huy t và h i ch ng tan máu - ure huy t.
+ Có kh năng s n xu t m t ñ c t gây ñ c t bào
Vero (Verocytotoxin), g i là VT

30. 2.2. Các nhi m khu n khác do E.coli
+ Nhi m khu n ñư ng ti t ni u:
S ñ ng nư c ti u do s i, thai nghén... t o ñi u
ki n thu n l i cho nhi m khu n ñư ng ti t ni u d x y ra .
M t khác, khi thông ni u ñ o, ngư i ta có th gây ra
nhi m khu n ngư c dòng.
+ Nhi m khu n ñư ng sinh d c, gan m t, viêm
màng não tr còn bú, nhi m khu n huy t ...

31. 3. Ch n ñoán vi sinh v t
Ch y u:ch n ñoán tr c ti p phân l p vk t b nh ph m
+ Trong b nh tiêu ch y do E.coli: c y phân phân l p VK. Gi a
các nhóm E.coli không th phân bi t ñư c b ng các th
nghi m sinh v t hóa h c.
- ð i v i EPEC: xác ñ nh typ huy t thanh b ng các kháng huy t
thanh m u.
- ð i v i ETEC: xác ñ nh b ng các th nghi m tìm kh năng
sinh ñ c t ru t (tìm ñ c t ru t b ng th nghi m ELISA)
- ð i v i EIEC: xác ñ nh tính xâm nh p (dùng th nghi m
Sereny).
- ð i v i EHEC: tìm kh năng sinh Verocytotoxin

32. + Trong nhi m khu n ñư ng ti t ni u:
L y nư c ti u gi a dòng ñ nuôi c y.
Ch nuôi c y khi nhu m soi kính hi n vi c n nư c ti u th y
nhi u b ch c u ña nhân cùng v i VK
C n ph i ñ nh lư ng VK trong 1 ml nư c ti u ñ kh ng ñ nh vai
trò gây b nh c a VK
4. Phòng b nh và ch a b nh4. Phòng b nh và ch a b nh
+ Chưa có vaccin ñ c hi u (phòng b nh chung: tôn
tr ng các n i quy v v sinh).
+ E.coli gây b nh kháng m t KS và kháng v i nhi u lo i
kháng sinh khá ph bi n,
+ ði u tr d a vào k t qu kháng sinh ñ

33. Nhu m xanh metylen B nh ph m Phân, nư c ti u,
Nhu m Gram m , d ch não tu
, d ch âm ñ o....
Môi trư ng Mac - Conkey D.C.A E.M.B
37 C/24 gi (Desoxycholate Citrat Agar) (EosinMethylen Blue)
Khu n l c to, tròn, l i, b Khu n l c lên men ñư ng Khu n l c màu tím
ñ u lactose có màu h ng có ánh kim
Nhu m Gram: K.I.A :Lactose (-), HS (-) MIU
Tr c khu n Gram âm ( 37 C/24 gi )
M.R V.P Citrat Glucose Lactose Indol Urease Th ch m m:
(+) (-) (-) (+) sinh hơi (+) (+) (-) Di ñ ng
ð nh typ huy t thanh (ñ i v i b nh ph m phân)
Kháng sinh ñ

34. III. SHIGELLA
Là tác nhân gây ra b nh l tr c khu n ngư i.
1. ð c ñi m sinh v t h c
+ Là tr c khu n Gram (-), không di ñ ng, không có v , không
sinh nhà bào.
+ Lên men glucoza không sinh hơi
+ Lên men manitol (tr Shigella dysenteriae)
+ Không lên men lactoza (tr S.sonnei lên men lactoza ch m)+ Không lên men lactoza (tr S.sonnei lên men lactoza ch m)
+ Không sinh H2S, Ureaza (-), Indol thay ñ i, ñ metyl dương
tính, VP (-), không s d ng citrat (-)
+ Có KN thân O, không có KN H.
Căn c vào KN O và tính ch t sinh hóa, chia Shigella ra làm 4
nhóm (loài):

35. Shigella dư i KHV ñi n t

36. Eosin methylene
blue (EMB) agar,
MacConkey agar,
ENDO agar,
Hektoen enteric
(HE) agar and
Salmonella-
Shigella (SS)Shigella (SS)
agar.

37. 1.1. Nhóm A (Shigella dysenteriae)
Không lên men manitol,
Có 10 typ huy t thanh (ký hi u b ng các ch s R p t 1 – 10)
Các typ huy t thanh trong nhóm không có quan h v KN v i
nhau và cũng không có quan h KN v i các nhóm khác.
Typ 1 (Sh. dysenteriae 1): tr c khu n Shiga, có ngo i ñ c t .
1.2. Nhóm B (Shigella flexneri)
Lên men manitol,
Có 6 typ huy t thanh. Các typ này có 1 KN nhóm chung và có 1Có 6 typ huy t thanh. Các typ này có 1 KN nhóm chung và có 1
KN ñ c hi u typ.
1.3. Nhóm C (Shigella boydii)
Lên men manitol,
Có 15 typ huy t thanh, m i typ có KN ñ c hi u typ.
1.4. Nhóm D (Shigella sonnei)
Lên men manitol, lên men lactoza ch m,
Ch có 1 typ huy t thanh

38. 2. Kh năng gây b nh
+ Gây b nh l tr c khu n,
+ Là m t b nh truy n nhi m có th gây thành các v
d ch ñ a phương.
+ Thương t n ñ c hi u khu trú ru t già: bi u hi n b ng
h i ch ng l v i các tri u ch ng: ñau b ng qu n, ñi ngoài nhi u
l n, phân có nhi u mũi nh y và th ng có máu.
Gây b nh b ng cơ ch xâm nh p vào t bào bi u mô c a
niêm m c ru t và nhân lên v i s lư ng l n trong t ch c ru t

42. Hình nh TK shigella kèm BC và HC trong b nh ph m phân

43. Electron Micrograph of Shigella in a membrane-enclosed
endosome of an epithelial cell

44. + Các Shigella ñ u có n i ñ c t . Riêng Sh. shiga có
thêm ngo i ñ c t b n ch t là protein .
+ N i ñ c t Shigella: có ñ c tính m nh, tính KN y u. Tác
d ng chính là gây ph n ng t i ru t.
+ Ngo i ñ c t c a tr c khu n S.shiga (typ 1 c a
S.dysenteriae) không gi ng như ñ c t ru t c a Vibrio cholerae
01 và ETEC, ho t tính sinh h c ch y u c a ngo i ñ c t Sh.01 và ETEC, ho t tính sinh h c ch y u c a ngo i ñ c t Sh.
Shiga là tác d ng ñ c ñ i v i t bào (Verotoxin).
+ Vi t Nam: thư ng g p nh t là nhóm B (Shigella
flexneri) và nhóm A (Shigella dysenteriae)

45. D ch t h c:
+ Ngư i lành mang vi khu n và ngư i b nh ñóng vai trò
quan tr ng gây d ch.
+ B nh lây theo ñư ng tiêu hóa, do ăn u ng ph i các
th c ăn, nư c u ng b nhi m khu n. Ru i là v t ch trung gian
truy n b nh.
+ D ch thư ng x y ra vào mùa hè.
Mi n d ch: kháng th d ch th không có hi u l c vì
thương t n c a b nh trên b m t c a ng tiêu hóa. Ngư c l i
các mi n d ch t i ch ru t có vai trò quan tr ng trư c h t là
các IgA ti t có trong ñư ng ru t và các ñ i th c bào ñư c ho t
hóa.

46. 3. Ch n ñoán vi sinh v t
+ C y phân là phương pháp ch n ñoán t t nh t.
+ B nh ph m c n ñư c l y s m trư c khi s d ng KS, l y
ch phân có bi u hi n b nh lý (có máu có nh y) và ph i chuy n
ñ n phòng xét nghi m ngay.
+ Nuôi c y phân l p VK trên các môi trư ng thích h p: môi
trư ng không có ch t c ch (th ch Lactoza) và môi trư ng có
ch t c ch (DCA, SS ho c Istrati).
+ Xác ñ nh VK d a vào các tính ch t sinh v t hóa h c và làm
ph n ng ngưng k t v i kháng huy t thanh m u c a Shigella.
+ Trong b nh l tr c khu n, c y máu không tìm ñư c VK

47. 4. Phòng b nh và ch a b nh
4.1.Phòng b nh
+ Cách ly b nh nhân, kh trùng phân và nư c th i, phát hi n và ñi u
tr ngư i lành mang VK
+ Áp d ng bi n pháp v sinh và ki m tra d ch t ñ i v i ngu n nư c,
th c ăn...
+ Chưa có Vaccin phòng b nh có hi u l c. ðang th nghi m dùng
vaccin s ng gi m ñ c l c ñư ng u ng nh m t o nên mi n d ch t i
ch ru t. Vaccin này ch có kh năng b o v ñ c hi u typ.
4.2.Ch a b nh
+ Dùng KS tiêu di t VK, ch n KS d a vào kháng sinh ñ .
+ Vi c s d ng KS b a bãi, thi u th n tr ng s có nguy cơ làm tăng
nhanh các ch ng kháng KS và tăng nguy cơ b lo n khu n

48. IV. SALMONELLA
+ Có t i 2.000 typ huy t thanh Salmonella khác nhau
+ Gây b nh cho ngư i ho c ñ ng v t ho c c hai
+ Các b nh do Salmonella gây ra ngư i có th chia
thành 2 nhóm:
Thương hàn và không ph i thương hànThương hàn và không ph i thương hàn

49. 1. ð c ñi m sinh v t h c
1.1. Hình th :
- Tr c khu n Gram âm.
- Có lông xung quanh thân (Tr S.gallinarum và S.pullorum),
có kh năng di ñ ng, không sinh nha bào.
1.2. Tính ch t sinh v t hóa h c
- Lên men Glucoza có sinh hơi (tr Salmonella typhi lên men- Lên men Glucoza có sinh hơi (tr Salmonella typhi lên men
Glucoza không sinh hơi), không lên men Lactoza,
- Indol (-), ñ metyl (+), VP (-), Citrat thay ñ i, Ureaza (-), H2S
(+) (tr Salmonella paratyphi A: H2S âm tính)...

50. Salmonella typhi

55. 1.3. C u trúc kháng nguyên
1.3.1. Kháng nguyên O
+ M i Salmonella có th có m t ho c nhi u y u t KN.
+ Hi n nay ngư i ta bi t có 67 y u t KN O.
+ Xác ñ nh các y u t KN O là quan tr ng ñ ñ nh nhóm và ñ nh typ.
1.3.2. Kháng nguyên H
+ Ch có nh ng Salmonella có lông.
+ KN H c a Salmonella có th t n t i dư i 2 pha: pha 1 ñư c ghi+ KN H c a Salmonella có th t n t i dư i 2 pha: pha 1 ñư c ghi
b ng ch vi t thư ng a, b, c, d... và pha 2 ñư c ghi b ng các ch
s r p 1, 2,,,
1.3.3. Kháng nguyên Vi
+ Là KN b m t bao bên ngoài vách t bào VK, dư i d ng m t
màng m ng không nhìn th y ñư c kính hi n vi thư ng.
+ KN Vi ch có 2 typ huy t thanh S. typhi và S. paratyphi C

56. + D a vào s khác nhau v c u trúc KN:
X p lo i Salmonella theo Kauffman - White:
Nhóm A g m S.paratyphi A có KNO là 1,2,12 và KNH là a….
Nhóm B g m: S. parartyphi B có KNO là 1,4,5,12 và KNH là 1b và 1,2. …
Nhóm C g m: S.paratyphi C có KNO là 6,7 có KNVi và KNH là c và 1,5…
Nhóm D g m S. typhi có KNO là 9,12 có KNVi và KNH là d …
Nhóm E…..Nhóm E…..

57. M t s typ h/thanh Salmonella ch y u gây b nh cho ngư i g m :
S. typhi : Ch gây b nh cho ngư i. VN b nh thương hàn
ch y u do S. typhi gây ra.
S. paratyphi A : Ch gây b nh thương hàn cho ngư i và cũng
hay g p nư c ta sau S.typhi.
S. paratyphi B : Gây b nh thương hàn ch y u cho ngư i,
ñôi khi c súc v t. B nh thư ng g p các nư c châu Âu.
S. paratyphi C : Gây b nh thương hàn, viêm d dày ru t vàS. paratyphi C : Gây b nh thương hàn, viêm d dày ru t và
nhi m khu n huy t. B nh thư ng g p các nư c ðông Nam Á.
S. typhimurium và S. enteritidis : Gây b nh cho ngư i và gia
súc, g p trên toàn th gi i. Là nguyên nhân gây nhi m trùng, nhi m
ñ c th c ăn do th c ăn nhi m Salmonella.
S. cholerae suis: hay gây nhi m khu n huy t

59. 2. Kh năng gây b nh cho ngư i
2.1. B nh thơng hàn
nư c ta, b nh thương hàn ch y u do S. typhi, sau ñó
ñ n S. paratyphi A, còn S. paratyphi B và S. paratyphi C: ít g p.
B nh lây t ngư i này sang ngư i khác, qua th c ăn, nư c u ng
b nhi m khu n.
Sau khi kh i b nh v m t lâm sàng: kho ng 5% b nhSau khi kh i b nh v m t lâm sàng: kho ng 5% b nh
nhân tr thành ngư i lành mang VK kéo dài hàng tháng ho c
hàng năm ñư ng m t và VK v n ñư c ti p t c ñào th i theo
phân ra ngo i c nh.
Ngư i lành mang trùng là ngu n lan truy n b nh

61. Sinh b nh h c:
+ VK vào cơ th qua ñư ng tiêu hóa ñ n ru t non chui
qua niêm m c ru t r i vào các h ch m c treo ru t. ñó chúng
nhân lên và 1 ph n VK b dung gi i, gi i phóng ra n i ñ c t .
+ N i ñ c t kích thích th n kinh giao c m b ng, gây
thương t n màng Peyer, xu t huy t tiêu hóa, có th gây th ng
ru t.
+ Ngoài ra, n i ñ c t theo máu lên kích thích trung tâm
th n kinh th c v t não th t ba, gây ra tr ng thái s t kéo dài, li
bì, và gây ra bi n ch ng tr y tim m ch...
+ VK t các h ch m c treo ru t lan tràn vào máu gây nên
nhi m khu n huy t và lan ñi kh p cơ th , r i vào m t và t ñó
quay tr l i ru t, theo phân ra ngo i c nh.

62. 2.2. Các b nh khác
Các b nh không ph i thương hàn do Salmonella gây ra
thư ng là:
+ Nhi m trùng gi i h n ng tiêu hóa:
- Nhi m trùng nhi m ñ c th c ăn do S.typhimurium... hay g p
nh t, sau ñó là S. enteritidis...
- Nhi m trùng nhi m ñ c do Salmonella có th i gian nung b nh t
10 ñ n 48 gi . B nh bi u hi n có s t, nôn, tiêu ch y. B nh kh i
sau 2 - 5 ngày, không có bi n ch ng.
+ Các t n thương ngoài ñư ng tiêu hóa: viêm màng
não, th nhi m trùng huy t ñơn thu n, nhi m trùng ph i...

63. 3. Ch n ñoán vi sinh v t
3.1. Ch n ñoán tr c ti p
Phân l p VK t các b nh ph m như máu (c y máu), phân
(c y phân) và các b nh ph m khác .
3.1.1.C y máu
L y 5ml ñ n 10ml máu tĩnh m ch b nh nhân lúc s t cao
c y vào bình canh thang có m t bò, m 370C, sau 24 ñ n 48c y vào bình canh thang có m t bò, m 370C, sau 24 ñ n 48
gi n u VK m c: ki m tra hình th , tính ch t b t màu nhu m
Gram, tính ch t sinh v t hóa h c, xác ñ nh công th c KN v i các
kháng huy t thanh Salmonella m u.
ð i v i b nh thương hàn, n u b nh nhân chưa s d ng
kháng sinh thì giá tr c a phương pháp c y máu cao.

64. N u c y máu vào :
Tu n l ñ u c a b nh: t l dương tính ñ t 90%
Tu n l th hai c a b nh: dương tính ñ t 70% - 80%
Tu n l th ba: t l dương tính ñ t 40 - 60%
N u b nh tái phát: c y máu s tìm th y VK trong nhi u
ngày.
3.1.2. C y phân
+ Dương tính t tu n th 2 tr ñi.
+ Nuôi c y phân l p VK môi trư ng tăng sinh và môi trư ng có+ Nuôi c y phân l p VK môi trư ng tăng sinh và môi trư ng có
ch t c ch (SS, DCA, Istrati, Endo...).
+ Xác ñ nh VK d a vào tính ch t sinh v t hóa h c và làm ngưng k t
v i kháng huy t thanh m u.
* Khi nghi ng m t trư ng h p m c b nh thương hàn ph i
ñ ng th i: c y máu, c y phân và huy t thanh ch n ñoán.
* Trư ng h p ng ñ c th c ăn nghi do Salmonella và xác
ñ nh ngư i lành mang m m b nh: c y phân.

65. 3.1.3. C y các b nh ph m khác
C y t y xương, nư c ti u, d ch ñào ban, d ch m t c a b nh nhân.
3.2. Ch n ñoán huy t thanh
Tìm KT ngưng k t c a Salmonella b ng ph/ ng Widal (t tu n l
th hai, làm 2 l n).
4. Phòng b nh và ch a b nh
4.1. Phòng b nh
+ Bi n pháp v sinh phân, nư c, rác, tích c c di t ru i.
+ Ăn chín, u ng sôi, r a tay trư c khi ăn...
+ Qu n lý ch t ch b nh nhân: Phát hi n ngư i lành mang m m+ Qu n lý ch t ch b nh nhân: Phát hi n ngư i lành mang m m
b nh, ñi u tr tri t ñ .
+ Tiêm Vaccin T.A.B: vacxin ch t. M t s nư c dùng Vaccin thương
hàn s ng gi m ñ c l c và vacxin chi t t KN Vi .
4.2. Ch a b nh
+ Di t VK Salmonella b ngKS, thư ng dùng: Chloramphenicol,
Ampicillin (li u lư ng thích h p ñ tránh bi n ch ng tru tim m ch)
+ Xu t hi n ch ng Salmonella kháng các KS trên, vì v y c n làm
kháng sinh ñ ñ ch n KS thích h p.

66. V. KLEBSIELLA PNEUMONIAE
Klebsiella có nhi u typ có kh năng gây b nh cho ngư i:
- Klebsiella pneumoniae: Thư ng gây ra các b i nhi m
ñư ng hô h p.
- Klebsiella rhinoscleromatis : Gây b nh xơ c ng mũi.
- Klebsiella ozenae: Gây b nh trĩ mũi
Klebsiella pneumoniae hay còn g i là ph tr c khu nKlebsiella pneumoniae hay còn g i là ph tr c khu n
Friedlander là lo i VK r t ph bi n trong thiên nhiên (nư c, ñ t), ký
sinh ñư ng hô h p trên c a ngư i, là tác nhân “gây b nh cơ h i”.

67. 1. ð c ñi m sinh v t h c
1.1. Hình th
Trong b nh ph m: tr c khu n ng n, Gram âm, b t màu ñ m
2 c c,
VK có nhi u hình th : c u khu n, hình dài; có v , không di ñ ng,
không sinh nha bào.
1.2. Tính ch t nuôi c y
D m c trên môi trư ng nuôi c y thông thư ng.D m c trên môi trư ng nuôi c y thông thư ng.
Trên th ch dinh dư ng hay th ch máu: khu n l c l y nh y, màu
xám.
Canh thang: m c nhanh và ñ c ñ u, ñáy ng có l ng c n

68. Hình nh Klebsiella

70. K.pneumoniae trên th ch máu

71. 1.3. Tính ch t sinh v t hóa h c
+ Lên men nhi u lo i ñư ng sinh acid và hơi: Glucoza, Lactoza,
manit.
+ Indol (-), ñ metyl (-), VP (+), Citrat (+), Ureaza (+), H2S (-).
1.4. C u trúc kháng nguyên
+ Kháng nguyên thân O : Có 5 typ
+ Kháng nguyên v K : B n ch t là polysaccarit, ñ c hi u+ Kháng nguyên v K : B n ch t là polysaccarit, ñ c hi u
typ, có 72 typ, trong ñó typ 1 và typ 2 hay g p nh t trong nhi m
khu n ñư ng hô h p.

72. 2. Kh năng gây b nh cho ngư i
Là VK gây b nh có ñi u ki n g i là “gây b nh cơ h i”.
Nh ng “nhi m trùng cơ h i” x y ra ch y u môi trư ng b nh
vi n và trên nh ng b nh nhân b suy ki t, suy gi m mi n d ch.
Nh ng ñi u ki n ñ các “nhi m trùng cơ h i” xu t hi n là :
- Ngày càng có nhi u kháng sinh ph r ng, vi c s d ng
kháng sinh r ng rãi và thi u th n tr ng làm m t th quân bình c a
vi khu n chí bình thư ng, ñ ng th i làm cho VK ñư c ch n l cvi khu n chí bình thư ng, ñ ng th i làm cho VK ñư c ch n l c
b i KS và t o nên s ñ kháng KS
- Các th thu t như n i soi, thông tim... ñư c phát tri n và
áp d ng ngày càng nhi u trong các b nh vi n: có th ñưa VK vào
cơ th qua ng thông...

73. - Nh ng b nh nhân m c các b nh làm suy gi m mi n
d ch (ví d : K máu, suy t y...)
Klebsiella pneumoniae có th gây ra :
+ Nhi m trùng ñư ng hô h p dư i như viêm ph i,
viêm ph qu n ph i th phát sau cúm, sau s i, sau ho gà
ho c các b nh nhân ñang h i s c hô h p (ñang dùng máy
hô h p nhân t o).
+ Nhi m trùng máu: g p nh ng b nh nhân b suy+ Nhi m trùng máu: g p nh ng b nh nhân b suy
ki t như xơ gan, ung thư máu, suy t y...
+ Nhi m trùng ñư ng ti t ni u, ñư ng m t ho c
ñư ng sinh d c, viêm màng não, viêm tai, viêm xoang và viêm
n i tâm m c.

74. NTrùng huy t Nhtrùng m t Viêm ph i do
K.pneumoniae

75. 3. Ch n ñoán vi sinh v t: Ch n ñoán tr c ti p:
+ B nh ph m ñàm, máu v.v... tùy theo th b nh.
+ Nuôi c y lên các môi trư ng thích h p ñ phân l p và xác ñ nh VK
d a vào hình th , tính ch t nuôi c y ñ c bi t (khu n l c nh y, dính),
tính ch t sinh v t hóa h c, kh năng gây b nh th c nghi m.
+ ð nh typ b ng ph n ng ngưng k t ho c ph n ng phình v v i
kháng huy t thanh ñ c hi u typ.
4. Phòng b nh và ch a b nh
4.1. Phòng b nh4.1. Phòng b nh
Chưa có vaccin phòng b nh ñ c hi u.
Tránh nh ng ñi u ki n thu n l i cho nhi m trùng cơ h i xu t
hi n: nâng cao s c ñ kháng c a ngư i b nh và d phòng t t các
nhi m trùng b nh vi n.
4.2. Ch a b nh
Theo kháng sinh ñ : ch n KS công hi u.
Klebsiella pneumoniae thư ng ñ kháng v i KS

76. VI. PROTEUS
Gi ng Proteus kí sinh ru t và các h c t nhiên c a ngư i
(ví d : ng tai ngoài). Là VK “gây b nh cơ h i”
1. ð c ñi m vi sinh h c
1.1. Hình th
Tr c khu n gram âm, r t di ñ ng. VK có hình th thay ñ i trên các
môi trư ng khác nhau, t d ng tr c khu n ñ n d ng hình s i dài.
1.2. Tính ch t nuôi c y1.2. Tính ch t nuôi c y
+ M c d dàng trên các môi trư ng nuôi c y thông thư ng.
+ Trên th ch dinh dư ng: khu n l c có trung tâm lan d n ra, t ng
ñ t, t ng ñ t, m i ñ t là m t g n sóng và có mùi th i ñ c bi t.
+ Trên môi trư ng có natri dexoxycholat: m c thành khu n l c tròn,
riêng bi t không g n sóng, có 1 ñi m ñen trung tâm, xung quanh
màu tr ng nh t.

77. Hình th c a Proteus

78. Khu n l c c a Proteus

81. Khu n l c lan to ra xquanh như
sóng ñ ng tâm

82. Khu n l c c a Proteus trên môi
trư ng có ch t c ch , khl c ñen
t o H2S

83. 1.3. Tính ch t sinh v t hóa h c
+ Không lên men lactoza.
+ ða s Proteus : H2S (+) và Ureaza (+).
+ D a vào tính ch t sinh v t hóa h c ngư i ta phân lo i gi ng
Proteus thành các loài: Proteus mirabilis, Proteus vulgaris, Proteus
myxofaciens, Proteus penneri.
1.4. C u trúc kháng nguyên
+ C u trúc KN c a Proteus r t ph c t p và không ñư c v n d ng
vào công tác th c t hàng ngày.
+ Có m t m i tương quan ñ c bi t gi a KN O c a m t s ch ng
Proteus (ñư c g i là OX2 ; OX19; OXK) và Rickettsia. Vì v y, ngư i
ta dùng các ch ng này ñ làm KN trong ch n ñoán huy t thanh
b nh do Rickettsia (ph n ng Weil - Felix).

84. 3. Kh năng gây b nh
Là VK gây b nh cơ h i. Có th gây ra :
- Viêm tai gi a có m
- Viêm màng não th phát sau viêm t i gi a tr còn bú.
- Nhi m khu n ñư ng ti t ni u
- Nhi m khu n huy t ...
4. Ch n ñoán vi sinh v t
B nh ph m như: m tai, nư c ti u, máu ... tùy theo th b nh
ð c ñi m c a các t n thương và m do Proteus: có mùi th ið c ñi m c a các t n thương và m do Proteus: có mùi th i
Nuôi c y trên môi trư ng thông thư ng.
Xác ñ nh VK: hình thái khu n l c g n sóng, mùi th i ñ c bi t,
tr c khu n Gram âm, ureaza (+) và m t s tính ch t sinh hóa khác.
Mu n phân l p khu n l c riêng r thì nuôi c y trên môi
trư ng có Natri desoxycholat, Proteus s m c thành khu n l c riêng
bi t có ch m ñen gi a sau 48 gi .

85. 5. Phòng b nh và ch a b nh
5.1. Phòng b nh
Nâng cao th tr ng ngư i b nh
Áp d ng các th thu t thăm khám ph i tuy t ñ i vô trùng d
phòng t t các nhi m trùng b nh vi n...
5.2. Ch a b nh
S d ng kháng sinh d a vào k t qu c a kháng sinh ñ .S d ng kháng sinh d a vào k t qu c a kháng sinh ñ .
VK ñ kháng cao v i kháng sinh.

86. Các trư ng h p có th g p KIA