Turiin sankhuu

1. НИЙГМИЙН ДААТГАЛЫН САНГИЙН ТӨСӨВ
1.Нийгмийн даатгал, түүний төрөл, хэлбэрүүд
2.Нийтийн даатгалын сан

2. 1.Нийгмийн даатгал,түүний төрөл, хэлбэрүүд
Нийгмийн даатгал бол ард иргэдийн ажил амьдралтай
салшгүй холбоотой чухал асуудал юм.
Энэ нь иргэдийн хэвийн ажиллаж амьдрах нөхцөл
боломжоор хангаж байсан орлогын эх үүсвэр багасах,
тэр нь огт байхгүй болох тохиолдолд даатгуулагчийн
амьдралын баталгааг хангах үүрэггэй.
Нийгмийн даатгал нь иргэдийн нийгмийн амьдралын
баталгааг хангах үндсэн зорилготойгоор анх үүсэн бий
болж хөгжиж ирсэн.

3. Нийгмийн даатгал гэдэг нь иргэн болон төр, аж
ахуйн нэгж байгууллагаас зохих журмын дагуу
шимтгэл төлж, нийгмийн даатгалын санг бүрдүүлэх,
даатгуулагч өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвараа
алдах, өвчлөх, ажилгүй болоход өөрт нь, даатгуулагч
нас барахад түүний асрамжинд байсан хүмүүст
хууль тогтоомжид заасан тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр
өгөх агуулга бүхий нийгэм, эдийн засгийн арга
хэмжээ юм.

4. Нийгмийн даатгал нь нэг талаас аж ахуйн нэгж
байгууллага нь ажилтныхаа нийгмийн хамгааллыг
хангах нөхцөл болдог, нөгөө талаас даатгуулагч
иргэний амьдралын бүхий л хугацааны туршид
тухайлбал: хөдөлмөрлөх явцдаа болон өвдөх
жирэмслэх, хүүхэд төрүүлэх, осолд орох, ажилгүй
болох, өндөр наслах, тахир дутуу болох зэрэг
тохиолдлын улмаас орлогогүй болох эсвэл орлого
нь буурсан нөхцөлд нийгмийн баталгааг нь хангаж
өгөх үүрэг гүйцэтгэдэг.

5. Нийгмийн даатгалын хэлбэр, хамрах хүрээ
Нийгмийн даатгал нь хоёр үндсэн хэлбэртэй.
1.Заавал даатгал
2.Сайн дурын даатгал
Заавал даатгуулах даатгалд:
• Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдтэй
хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллагч
• Төрийн албан хаагч .
• Аж ахуйн нэгж байгууллагын болон иргэний
малыг тэдэнтэй байгуулсан гэрээний дагуу маллаж
байгаа малчин тус тус хамаарагдана.

6. Сайн дурын даатгалд:
• Дээрх заавал даатгагдсанаас бусад хувиараа
хөдөлмөр эрхлэх замаар үйлдвэрлэл, ажил
үйлчилгээ эрхэлж байгаа иргэд
• Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч эзэд
• Чөлөөт уран бүтээлчид
• Хувийн аж ахуйтан малчид, тариаланчид зэрэг
хүмүүс хамрагдана.

7. Нийгмийн даатгалд даатгуулах шалтгаан
Нийгмийн даатгал нь иргэдийн ажил төрөл, хувийн
амьдралтай салшгүй холбоотой асуудал билээ.
Хүмүүсийн ажиллаж амьдрах хугацаанд тоцорхой
учир шалтгаан, аливаа нөхцөлөөс үүдэлтэй олон
эрсдэл тохиолдож болно.
Энэ нь иргэдийн хэвийн ажиллаж амьдрах нөхцөл
боломжийг бүрдүүлж байсан орлогын эх үүсвэрт
нөлөөлж, амьдралын баталгаа алдагдахад хүргэнэ.

8. Иргэдийн ажиллаж амьдрах хугацаанд нийгмийн
шинж чанартай эрсдэл ихээр тохиолдож, түүнээс
үүдэж хохирол амсахад хүрдэг.
Тухайлбал дараах эрсдэлүүд тохиолдож болох
бөгөөд тэдгээрийг даатгагдах бүрэн боломжтой гэж
үздэг.
• Даатгуулагч, иргэн өндөр наслах (эрэггэй 60 нас,
эмэггэй 55 нас хүрэх)
• Ердийн өвчин, ахуйн болон үйлдвэрлэлийн осол,
мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас
хөдөлмөрийн чадвараа байнга буюу удаан
хугацаагаар алдаж тахир дутуу болох

9. • Ажил хөдөлмөр эрхэлж байх үедээ дээр дурьдсан
шалтгааны улмаас өвчилж хөдөлмөрийн чадвараа
түр хугацаагаар алдах
• Эрхэлж буй ажлаасаа ямар нэгэн шалтгаанаар
чөлөөлөгдөж ажилгүй болох
• Асран хамгаалагч нь нас барж асрамжинд нь
байсан гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүд
орлогогүй болж тэдний амьдралын баталгаа
алдагдах
Эдгээр эрсдэлийн аль нь хэзээ, хэдийд, хэрхэн
тохиолдохыг бид урьдчилан тааж хэлэх боломжгүй
юм.

10. Тэгэхээр хүмүүсийн амьдралд тохиолдож болзошгүй
дээр дурдсан эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, нэгэнт
тохиолдсон эрсдэлийн үед тэтгэвэр, тэтгэмж,
төлбөрийн хэлбэрээр түүнийг нөхөж, амьдралын
баталгааг алдагдуулахгүй байхад нийгмийн даатгал
тусладаг.
Нийгмийн даатгалын харилцаанд оролцогчид
Даатгуулагч гэдэг нь нийгмийн даатгалын тухай
хууль болон гэрээний үндсэн дээр даатгагчдад тогтмол
шимтгэл төлж даатгуулсан, нийгмийн даатгалын
сангаас тэтгэвэр тэтгэмж, төлбөр авах эрх бүхий
иргэнийг хэлнэ.

11. Аж ахуйн нэгж байгууллагад байнгын, улирлын
шинжтэй, түр хугацааны аливаа ажлыг хөдөлмөрийн
гэрээгээр эрхэлж, цалин хөлс авч байгаа Монгол
Улсын иргэн, харьяалалгүй иргэнийг ажиллагч гэнэ.
Нийгмийн даатгалын хууль тогтоомжийн дагуу
ажил олгогч даатгуулагчаар нийгмийн даатгалын
шимтгэл төлүүлэн, нийгмийн даатгалын сангийн
хөрөнгийг бүрдүүлж, даатгуулагчдад тэтгэвэр
тэтгэмж, төлбөр олгох үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа
хуулийн этгээдийг даатгагч, нийгмийн даатгалын
байгууллага гэнэ.

12. Нийгмийн даатгал нь үндсэн 5 төрөлтэй байна.
1) Тэтгэврийн даатгал
2) Тэтгэмжийн даатгал
3) Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан
өвчний даатгал
4) Эрүүл мэндийн даатгал
5) Ажиллгүйдлийн даатгал гэсэн 5 төрөлтэй.

13. Эдгээр төрлүүд нь тус бүрдээ мөнгөн хөрөнгийн
сантай бөгөөд тэтгэврийн, тэтгэмжийн,
үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан
өвчний, эрүүл мэндийн даатгалын сангаас хуульд
заасан болзол, нөхцөлийг хангасан, ердийн болон
мэргэжлээс шалтгаалсан өвчин, үйлдвэрлэлийн болон
ахуйн ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн
буюу хагас алдсан даатгуулагчид тахир дутуугийн
тэтгэвэр, хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж,
бусад төрлийн төлбөр олгодог.

14. Тэтгэврийн даатгал нь тухайн даатгуулагч өндөр
наслах, тахир дутуу болох, тэжээгчээ алдах зэрэг үед
тэтгэвэр олгох нийгмийн даатгалын харилцаа юм.
Тэтгэмжийн даатгал нь тухайн даатгуулагч
хөдөлмөрийн чадвараа түр алдах, нас барах, жирэмсэн
болох амаржих үед мөнгөн тэтгэмж олгодог нийгмийн
даатгалын харилцаа юм.

15. Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах
өвчний даатгал нь тухайн даатгуулагч ажлын
байран дээрээ осолд орж, тахир дутуу болох,
хөдөлмөрийн чадвараа түр алдах, хөдөлмөрийн
чадвар нөхөн сэргээхтэй холбоотой зардал гаргах
үед даатгуулагчид мөнгөн төлбөр төлбөр төлөх,
хөнгөлөлт үзүүлэх нийгмийн даатгалын харилцаа
юм.

16. Эрүүл мэндийн даатгал нь төр, иргэн, хуулийн
этгээдийн хуульд заасан журмын дагуу даатгалын сан
бүрдүүлэн, иргэдийн эрүүл мэндийн тусламж,
үйлчилгээний зардлын төлбөрийг нөхөх зорилготой
эдийн засгийн арга хэмжээ юм.
Ажилгүйдлийн даатгал нь тухайн даатгуулагч
ажилтан нь эрхэлж байсан ажлаасаа ямар нэгэн
шалтгааны улмаас гэнэт чөлөөлөгдөх үед даатгалын
сангаас мөнгөн тэтгэмж олгох нийгмийн даатгалын
харилцаа юм.

17. Ажил олгогч болон даатгуулагчийн нийгмийн
даатгалын шимтгэл төлөх хувь хэмжээ
№ Даатгалын төрөл
Ажил олгогчийн
хөдөлмөрийн сан,
түүнтэй адилтгах
орлого
Даатгуулагчийн
хөдөлмөрийн хөлс,
түүнтэй адилтгах
орлого
1 Тэтгэврийн даатгал 7 7
2 Тэтгэмжийн даатгал 0,5 0,5
3 ҮОМШӨ-ний
даатгал
1-3 -
4 Ажилгүйдлийн
даатгал
0,5 0,5
5 Эрүүл мэндийн
даатгал
2,0 2,0

18. Сайн дураар даатгуулагч нь сарын хөдөлмөрийн хөлс,
түүнтэй адилтгах орлогоос нийгмийн даатгалын
шимтгэл төлөх боломжтой.
Тухайн сайн дурын даатгуулагч сарын хөдөлмөрийн
хөлс, түүнтэй адилтгах орлогоо өөрөө тодорхойлох
боломжтой.
Сарын хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах
орлогын хэмжээ нь доод болон дээд хязгаартай байна.
Сайн дүрын даатгалд даатгуулагч нь тэтгэврийн
даатгал, тэтгэмжийн даатгал.ҮОМШӨД, эрүүл
мэндийн даатгалд даатгуулах боломжтой.

19. Сайн дурын даатгуулагчийн төлөх шимтгэлийн хувь
№ Даатгалын төрөл Төлөх шимтгэлийн хувь
хэмжээ /хувь/
1 Тэтгэврийн даатгал 9,5%
2 Тэтгэмжийн даатгал 1%
3 ҮОМШӨ-ний даатгал 1%
4 Эрүүл мэндийн
даатгал
1%
5 Бүгд 12,5%

20. Нийгмийн даатгалын байгууллага нь дээр
дурдсан эрсдэлийн улмаас хөдөлмөрийн чадвараа
алдсан даатгуулагчийн хөдөлмөрийн чадвар
алдалтын хувь хэмжээ, хугацааг магадлан
шийдвэрлэх, энэхүү хувь хэмжээг үндэслэн тахир
дутуугийн тэтгэвэр тогтоох, тэтгэврийн олголтод
хяналт тавих, даатгуулагчдад хиймэл эрхтэн, засал
эмчилгээ /протез, ортопед /хийлгэх, рашаан сувилалд
эмчлүүлэхэд гарах зардал, төлбөр олгох зэрэг
үйлчилгээг үзүүлж байна.

21. 2.Нийтийн даатгалын сан
Нийгмийн даатгалын сангийн төсөв гэж нийгмийн
даатгалын тухай хуулийн дагуу бүрдүүлж,
зарцуулах, тухайн жилд Улсын Их Хурлаас баталсан
төсвийг хэлнэ.
“Ажил олгогч, даатгуулагчийн хөдөлмөрийн
хөлс‚түүнтэй адилтгах орлогоос тэтгэвэр, тэтгэмж,
төлбөр, үйлчилгээнд зарцуулах, нийгмийн даатгалын
үйл ажиллагааны зардлыг нөхөх зорилгоор төлсөн
шимтгэлийн орлого, бусад эх үүсвэрээс бүрдүүлсэн
мөнгөн хөрөнгийг нийгмийн даатгалын сан” гэж
хэлнэ.

22. Нийгмийн даатгалын сангийн орлогын эх үүсвэр
Нийгмийн даатгалын орлого доор дурьдсан эх
үүсвэрээс бүрдэнэ.
• Даатгуулагчийн төлсөн нийгмийн даатгалын
шимтгэл
• Ажил олгогчийн төлсөн нийгмийн даатгалын
шимтгэл
• Сангийн чөлөөт үлдэгдлийг банкинд хадгалуулсан
хүү
• Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөх хугацааг
хэтрүүлсэнд оногдуулсан алданги
• Улсын төсвөөс олгох хөрөнгө
• Бусад эх үүсвэр

23. Нийгмийн даатгалын сангийн бүтэц
Нийгмийн
даатгалын сан
Тэтгэврийн
даатгалынсан
Тэтгэмжийн
даатгалынсан
ҮОМШӨ-ний
даатгалынсан
Ажилгүйдлийн
даатгалынсан
Эрүүлмэндийн
даатгалынсан

24. Нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжинд
заасан болзол журмын дагуу шимтгэл төлж,
нийгмийн даатгалд даатгуулсан даатгуулагч, иргэн
хуульд заасан зориулалтын дагуу тэтгэвэр, тэтгэмж,
төлбөр авах эрхтэй.
Үүнд:
Тэтгэврийн даатгалын сангаас:
• Өндөр насны тэтгэвэр
• Тахир дутуугийн тэтгэвэр
• Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр

25. Тэтгэмжийн даатгалын сангаас:
• Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж
• Оршуулгын тэтгэмж
• Жирэмсэний болон амаржсаны тэтгэмж
УОМШЭ-ний даатгалын сангаас:
• Тахир дутуугийн тэтгэвэр
• Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр
• Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж
• Хөдөлмөрийн чадвар нөхвн сэргээхтэй холбогдсон
төлбөр

26. Ажилгүйдлын даатгалын сангаас:
• Ажилгүйдлын тэтгэмж
• Сургалтын зардал
Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас:
• Даатгуулагчид үзүүлэх амбулаторын болон хэвтэн
эмчлүүлэх тусламж үйлчилгээний зардал
• Эмийн үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх зардал
Нийгмийн хамгааллын бодлого нь хэд хэдэн чиглэл,
бодлогын төрлөөр хэрэгждэг. Энэ нь тухайн улсын
эдийн засаг, улс төрийн систем, хууль эрх зүйн
орчинтой шууд холбоотой юм.

27. Нийгмийн даатгал
 Нийгмийн халамж, халамжийн бодлого
 Тогтоосон тэтгэмжийн төлөвлөгөө
 Тогтоосон шимтгэлийн төлөвлөгөө
 Мөнгөн балансын төлөвлөгөө
Нийгмийн даатгал бол хамгийн түгээмэл өргөн
ашиглагддаг арга хэмжээ, бодлого юм.
Нийгмийн даатгалд даатгуулагч иргэд нь шимтгэл
төлж, түүгээрээ сан байгуулан, сангийн хөрөнгийг
иргэдийн нийгмийн баталгааг хангахад зарцуулдаг
тогтолцоо юм.

28. Нийгмийн халамжийн бодлого нь нийгмийн даатгалд
хамрагдаж, түүнээс ашиг тус хүртэх боломжгүй ард
иргэдэд төрөөс бүрдүүлсэн халамжийн сангаар
дамжуулан мөнгөн тэтгэмж олгох тогтолцоо юм.
Нөөцийн сан нь нийгмийн хамгааллын сан байгуулж,
түүгээр дамжуулан ард иргэдэд нийгмийн үйлчилгээ
үзүүлэх тогтолцоо юм.

29. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА