1. 8 «Ð²Î» ¹ 13 (833) 29 áåðåçíÿ 2014
¿íà ïåðåæèâຠ«õâèëåïîä³áí³»
äåðæàâîòâîð÷³ ïðîöåñè,
õàðàêòåðí³ äëÿ ¿¿ ³ñòîð³¿
Автономія
ре
іонів,
том
числі
Заарпаття
—
не
на
часі.
Íà 23-ìó ðîö³ íåçàëåæ-íîñò
³ â Óêðà¿íè ïî÷àëè
íàõàáíî â³äáèðàòè
÷àñòèíó ¿¿ òåðèòîð³¿.
Çàãàëüíà êàðòèíà, ÿñíà
ð³÷, º íåâò³øíîþ ³ òðèâîæ-íîþ,
çàãðîæóº ñåðéîçíè-ìè
íàñë³äêàìè äëÿ
ñóâåðåí³òåòó äåðæàâè ³
æèòòÿ ¿¿ ãðîìàäÿí. Ïîïðè
òå, ùî «øòîðìèòü» ïîêè
ùî Êðèì ³ Ñõ³ä Óêðà¿íè,
îñòîðîíü ïîä³é íå çàëè-øàþòüñÿ
³ Çàõ³äí³ ðåã³îíè.
Íàéâàæëèâ³øå íà ñüî-ãîäí
³ ïèòàííÿ — ÿê äà-ëåêî
çàéäå Ðîñ³ÿ ó ñâî¿õ
³ìïåðñüêèõ àìá³ö³ÿõ òà
ÿê ¿¿ çóïèíèòè? ×èìàëî ðîçäóì³â
âèêëèêàþòü 䳿 íîâî¿ âëàäè, ðåàê-ö
³ÿ ñâ³òó íà óêðà¿íñüêó ñèòóàö³þ,
à òàêîæ ï³äãîòîâêà äî ìàéáóòí³õ
ïðåçèäåíòñüêèõ âèáîð³â â óìîâàõ
êðèçîâî¿ ñèòóàö³¿ é ïðàêòè÷íî âîº-
ííîãî ñòàíó.
Òîæ ïðî ðåâîëþö³éí³ ïî䳿,
ìîæëèâîñò³ òà ðåà볿 íàøî¿ äåðæà-âè,
à òàêîæ ïåðñïåêòèâè íàéçàõ³ä-í
³øîãî ðåã³îíó — ó ðîçìîâ³ ç Ìà-ð
³àíîì Òîêàðåì, äèðåêòîðîì Íàó-êîâî-
äîñë³äíîãî ³íñòèòóòó ïîë³òè÷-íî
¿ ðåã³îíàë³ñòèêè ÓæÍÓ, êàíäèäà-òîì
³ñòîðè÷íèõ íàóê, ïðîôåñî-ðîì.
— ßê âè îö³íþºòå ñó÷àñí³ ïî䳿
â Óêðà¿í³? ×è ìîæåòå íàçâàòè
ïîìèëêè, ÿêèõ óæå äîïóñòèëàñÿ
íîâîñòâîðåíà óêðà¿íñüêà âëàäà?
— Ïîíàä óñå, ââàæàþ, ùî ñó-÷àñí
³é âëàä³ âêðàé âàæëèâî çâåð-òàòè
óâàãó íà ïîñò³éíèé ³ ïðàãìà-òè÷íèé
çâ’ÿçîê ì³æ öåíòðîì ³ ðå-ã
³îíàìè. Öå ïðîáëåìà íå ñüîãîäí-
³øíÿ ³ ïîòðåáóº âèð³øåííÿ âæå
äàâíî.
Æîäíà äåðæàâà, ÿêà ïåðåæèâàº
êðèçîâ³ àáî ðåâîëþö³éí³ ïî䳿,
â³äðàçó íå ìîæå ñòàá³ë³çóâàòè
óâåñü ñïåêòð ñóñï³ëüíèõ â³äíîñèí:
ïîë³òè÷íèõ, åêîíîì³÷íèõ ÷è ñî-ö
³àëüíèõ. Öå ïîòð³áíî ðîçóì³òè ³ ç
öèì ðîçóì³ííÿì ñòàâèòèñÿ äî
ñïðîá íîâî¿ âëàäè ñòàá³ë³çóâàòè
ñèòóàö³þ â äåðæàâ³. Íà öå ïîòð³áåí
÷àñ. Àëå, íà æàëü, º çîâí³øí³é ôàê-òîð…
Íà ìîº ïåðåêîíàííÿ, Óêðà¿-
íà â ö³é ñèòóàö³¿ âòðàòèëà ÷àñ. Ïå-ðåäóñ
³ì öå ïîâ’ÿçàíî ç òèì, ùî áóâ
ïîðóøåíèé ïîë³òè÷íèé, åêîíîì³-
÷íèé, ñîö³àëüíèé êîíòàêò ³ç ðåã³î-íàìè.
Áàãàòîíàö³îíàëüíà, áàãàòî-êîíôåñ
³éíà, áàãàòîìîâíà äåðæàâà
ïîâèííà áóëà âðàõîâóâàòè âñ³
äð³áíèö³ ïðè ðîçðîáëåíí³ òà âïðî-âàäæåíí
³ ðåã³îíàëüíî¿ ïîë³òèêè,
ðåàë³çàö³ÿ ÿêî¿ ìàëà ìàòè ïðàãìà-òè÷íî-
ïðàêòè÷íó ïðîåêö³þ.
Ïèòàííÿ Êðèìó — öå ïèòàííÿ
íå ñüîãîäí³øíº. Ïîïåðåäí³ ïðåä-ñòàâíèêè
âëàäè íå ñïðîìîãëèñÿ â
öüîìó êîíòåêñò³ âèðîáèòè ÷³òêèé
ìåõàí³çì ñï³âïðàö³ àâòîíî쳿 òà
öåíòðó. Öå ñòîñóºòüñÿ é ³íøèõ ðå-ã
³îí³â, çîêðåìà Çàêàðïàòòÿ. Íàø
ðåã³îí òåæ ïîë³åòí³÷íèé ³ âñ³ ïî-ë
³òè÷í³ ïðîöåñè çàâæäè áóäóòü
òîðêàòèñÿ ìîâíî-êóëüòóðíèõ ïè-òàíü,
ì³æåòí³÷íèõ âçàºìèí òîùî.
Êîìóñü çäàºòüñÿ, ùî âîíè ïîçà ïî-Óêðà
ë³òè÷íîþ ñôåðîþ, îäíàê íà-ñïðàâä
³ º ìàñøòàáíèìè äåòîíàòî-ðàìè
ïîë³òè÷íèõ çì³í.
Öèõ òà ³íøèõ êîíôë³êò³â ìîæíà
óíèêíóòè ò³ëüêè, âèðîáèâøè åôåê-òèâíó
òà â³äïîâ³äàëüíó ðåã³îíàëü-íó
ïîë³òèêó äåðæàâè. Íà öå âàðòî
çâåðòàòè óâàãó ³ ñó÷àñí³é, ³ ìàé-áóòí
³é âëàä³.
Çâåðíó óâàãó íà ùå îäèí ìî-ìåíò.
Âàæëèâèé íàñë³äîê ñó÷àñíèõ
ïîä³é — óæå òðàäèö³éíà ïîðàçêà
Óêðà¿íè â ³íôîðìàö³éíèõ â³éíàõ.
Ìåä³à-ïðîñò³ð — öå îäíà ç áàçî-âèõ
îñíîâ ïîøèðåííÿ òà ïðîïà-ãàíäè
ñó÷àñíî¿ ïîë³òèêè, â òîìó
÷èñë³ ðåã³îíàëüíî¿. «×åòâåðòà âëà-äà
» ïîâèííà ïðàöþâàòè ³ íà íàö³î-íàëüíó
áåçïåêó äåðæàâè, áóòè
³íòåãðàòèâíèì ÷èííèêîì, à íå âè-êîíóâàòè,
ÿê ìè ìîãëè ñïîñòåð³ãà-òè
îñòàíí³ì ÷àñîì, ñâîþ àíòèíàö-
³îíàëüíó ôóíêö³þ. Ö³ òà ³íø³ ñó-÷àñí
³ ïðîáëåìè ïåðåáóâàþòü ó
öåíòð³ óâàãè ñï³âðîá³òíèê³â íàøî-ãî
³íñòèòóòó.
— ßêà éìîâ³ðí³ñòü òîãî, ùî
äîëþ Êðèìó ïîâòîðÿòü Ñõ³äí³ ðå-ã
³îíè Óêðà¿íè?
— Óñå çàëåæèòü â³ä òîãî, ÿê³ ä³¿
âæèâàòèìå öåíòð, ÿê â³äïðàöüîâó-âàòèìå
êîíòàêòè ç ðåã³îíàìè. Íå
õî÷ó ãîâîðèòè ïðî ïðîâîêàö³éí³
ðå÷³, ÿê³ ñüîãîäí³ ïåðåáóâàþòü ó
àâàíãàðä³ êðèçîâèõ ïîä³é. Îäíî-çíà÷íî,
ùî ñèòóàö³þ ïîòð³áíî ðîç-ãëÿäàòè
îá’ºêòèâíî. Ïîë³òè÷íèé
ðåæèì ßíóêîâè÷à ò³ëüêè ñüîãîäí³
äëÿ á³ëüøîñò³ ãðîìàäÿí ðîçêðèâ
ñâîþ ñóòí³ñòü. Çðîçóì³ëî, ùî ðå-æèì
öåé áóâ ïî ñóò³ àíòèóêðà¿íñü-êèì,
³ â³äïîâ³äàòè çà â³äöåíòðîâ³
ïðîöåñè ïîâèíí³ âñ³ ïîë³òè÷í³
ïàðò³¿ ³ ñèëè, ÿê³ ï³äòðèìóâàëè
éîãî. Îäíàê ³ ñüîãîäí³ ñïîñòåð³ãàº-
ìî, ùî êîìóí³ñòè é «ðåã³îíàëè»
íå íàäòî àêòèâí³ ùîäî ïèòàííÿ ïî-äîëàííÿ
êðèçè òà ñòàá³ë³çàö³¿ ñèòó-àö
³¿ â äåðæàâ³. Çâåðí³òü óâàãó, ùî
Ñõ³äí³ ðåã³îíè Óêðà¿íè — öå îñíîâ-íå
åëåêòîðàëüíå ïîëå ñàìå íàçâà-íèõ
ïîë³òè÷íèõ ñèë!
— Ñüîãîäí³ âêîòðå çàãîâîðèëè
ïðî àâòîíîì³þ òà ôåäåðàë³çàö³þ
ðåã³îí³â. Íàñê³ëüêè ðåàëüíà àâòî-íîì
³ÿ äëÿ Çàêàðïàòòÿ?
— Çâàæàþ÷è íà òàê³ ðîçìîâè
ñòîñîâíî Êðèìó, Çàêàðïàòòÿ, Ãà-ëè÷èíè
÷è ³íøèõ ðåã³îí³â Óêðà¿íè,
ïîòð³áíî çâåðòàòè óâàãó ³ íà ¿õíþ
³ñòîð³þ. Ìèíóëå ðåã³îí³â — öå
ôàêòîð ¿õ ñïðîìîæíîñò³ ó ìàéáóò-íüîìó.
²ñòîð³ÿ Çàêàðïàòòÿ âïðî-äîâæ
îñòàíí³õ 100 ðîê³â ³ëþñòðóº
íåçàïåðå÷íèé ôàêò òîãî, ùî ïî-ë
³òè÷íî êðàé íå áóâ ³ íå º ñàìîäî-ñòàòí
³é, ³ öå íàñë³äîê ³íøèõ ïðî-öåñ
³â — ñîö³àëüíèõ, åêîíîì³÷íèõ
òîùî. Àâòîíîì³ÿ êðàþ ñüîãîäí³
ïîçà ìåæåþ çäîðîâîãî ãëóçäó. Öå
ðàäøå ïðîïàãàíäèñòñüêî-ïðîâîêà-ö
³éíà òåçà, ÿêà ïðàêòè÷íó ðåàë³çà-ö
³þ íàâðÿä ÷è ìàòèìå. Á³ëüø íå-áåçïå÷íèì
äëÿ Çàêàðïàòòÿ º çíîâó
æ òàêè âàð³àíò ³ç çîâí³øí³ì ÷èí-íèêîì
òà «â³÷íèì» ñòàòóñîì áåç-ïåðñïåêòèâíî
¿ ïåðèôåð³¿.…
«Ïèòàííÿ ó òîìó,
íàñê³ëüêè âëàäà
³ ñóñï³ëüñòâî ãîòîâ³
çáåðåãòè ñâîþ äåðæàâó»
— ³äïîâ³äíî äî ³ñòîðè÷íèõ
îñîáëèâîñòåé íàøî¿ êðà¿íè, ÷îãî
ñüîãîäí³ âàðòî î÷³êóâàòè?
— Äîñèòü âàæêî ùîñü ïðîãíî-çóâàòè,
à êîíêðåòíî ñòâåðäæóâàòè
— ³ ïîãîò³â. ª äóìêè, ùî Êðèì óæå
âòðà÷åíèé äëÿ Óêðà¿íè... Ïèòàííÿ
â òîìó, íàñê³ëüêè âëàäà ³ ñóñï³ëü-ñòâî
ãîòîâ³ çáåðåãòè ñâîþ äåðæà-âó.
Äåõòî çàíàäòî ñïîä³âàºòüñÿ íà
äîïîìîãó Çàõîäó. Ñêàçàòè ñëîâà-ìè
â³äîìîãî â³ò÷èçíÿíîãî êëàñè-êà
ñóñï³ëüíî-ïîë³òè÷íî¿ äóìêè
Þð³ÿ Ëèïè, ùî í³ Ñõîäè, í³ Çàõîäè
íå äîïîìîæóòü Óêðà¿í³ â ñòàíîâ-ëåíí
³ ñâ äåðæàâè. Ïîíàä óñå —
ðîçðàõóíîê íà âëàñí³ ñèëè. Ñüî-ãîäí
³ áà÷èìî, ùî ï³äòðèìêà ªÑ,
ÍÀÒÎ, ÑØÀ º á³ëüø ìîðàëüíîþ,
í³æ ðåàëüíî ïðàãìàòè÷íîþ ó íàä-ñêëàäí
³é óêðà¿íñüê³é ñèòóàö³¿. ²
ïðàêòè÷íî¿ äîïîìîãè î÷³êóâàòè
â³ä íèõ, íà ì³é ïîãëÿä, îñîáëèâî
íåìຠñåíñó. Íà æàëü, ïðèíöèï
«áàãàòèé á³äíîãî íå ðîçó쳺»
ìîæå ñïðàöþâàòè…
Õî÷ó íàãîëîñèòè, ùî âñÿ ³ñòî-ð
³ÿ Óêðà¿íè ïîêàçóº «õâèëå-ïîä
³áí³ñòü» äåðæàâîòâîð÷èõ ïðî-öåñ
³â. Ó ïðîöåñ³ íàö³îòâîðåííÿ
óêðà¿íö³ æèâóòü çà òðàäèö³éíîþ
êíèãîþ áóòòÿ âíóòð³øí³õ ïîòóã ³
çîâí³øíüîïîë³òè÷íîãî âòðó÷àííÿ.
Íèí³øí³ ïî䳿 — ï³äòâåðäæåííÿ
³ñíóâàííÿ ñâîºð³äíîãî êîäó íàö³¿.
Êè¿âñüêà Ðóñü, ÿê ïåðøèé âàæëè-âèé
åòàï äåðæàâîòâîðåííÿ ïðîòî-óêðà
¿íñüêî¿ íàö³¿, êîçà÷÷èíà, ïåð³-
îä íàö³îíàëüíîãî â³äðîäæåííÿ
Õ²Õ ñòîë³òòÿ, ïî䳿 óêðà¿íñüêî¿ íà-ö
³îíàëüíî¿ ðåâîëþö³¿ 1917—1920
ðîê³â, íåçàëåæí³ñòü Êàðïàòñüêî¿
Óêðà¿íè 1939 ðîêó, ïðîöåñ òâîðåí-íÿ
íîâ³òíüî¿ íåçàëåæíî¿ Óêðà¿íè ç
1991 ðîêó — âñ³ ö³ åòàïè ìàþòü
ïîä³áí³ îçíàêè â êîíòåêñò³ ïðî-áëåì
äåðæàâîòâîðåííÿ, áîðîòüáè
çà íåçàëåæí³ñòü. Âòðàòà äåðæàâ-íîñò
³ íà êîæíîìó ç åòàï³â òåæ ìàëà
ñâî¿ ñïåöèô³÷í³ îñîáëèâîñò³. Íà-çâåìî
õî÷à áè òàêó ðèñó, ÿê äåãðà-äàö
³ÿ ïîë³òè÷íî¿ åë³òè, ïåðåâàãà ó
¿¿ ñåðåäîâèù³ ïðèâàòíèõ ³íòåðåñ³â
íàä êîëåêòèâíèìè, íàö³îíàëüíè-ìè.
Çàéâèé ðàç çãàäóºìî ³ ïðî
çîâí³øí³é ôàêòîð.
— Íàéâàæëèâ³øîþ ðóø³éíîþ
ñèëîþ îñòàíí³õ ì³ñÿö³â â Óêðà¿í³
áóâ ³ çàëèøàºòüñÿ Ìàéäàí. Ìîæ-ëèâî,
ñàìå â³í çì³íèòü òó «õâèëå-ïîä
³áíó» ³ñòîð³þ, ÷è âîíà òðèâà-òèìå
é íàäàë³?
— ß äóìàþ, âîíà òðèâàòèìå,
òîìó ùî âêîòðå ïîòð³áíî ðîçïî÷è-íàòè
âñå ç ïî÷àòêó. Áóäü-ÿêå ïîë³òè÷-íå
â³äðîäæåííÿ ñòàâàëî íàñë³äêîì
êóëüòóðíîãî é äóõîâíîãî â³äðîä-æåííÿ.
Öå ïèòàííÿ îñâ³òè ³ âèõîâàí-íÿ
ìîëîä³. Íîâà ãåíåðàö³ÿ ç’ÿâèëà-ñÿ,
öå ìîëîä³ ëþäè, ÿê³ íå â³ä÷óëè
«ïåðåâàã» Ðàäÿíñüêîãî Ñîþçó, ò³í³
ÿêîãî òàê âàæêî ïîçáóâàºòüñÿ Óêðà¿-
íà. ² òàêèõ ëþäåé, î÷åâèäíî, âæå
ñêëàäíî çàãíàòè â êîëèøí³ ðàìêè
³ñíóâàííÿ ñóñï³ëüñòâà. Ç ³íøîãî
áîêó, öå ïèòàííÿ â÷èòåë³â, ïåäàãîã³â,
øêîëè, óí³âåðñèòåòó, âðåøò³, ñ³ì’¿.
Öå ò³ ñîö³àëüí³ öåíòðè, ÿê³ ôîðìó-þòü
³ ñòàá³ëüí³ñòü ãðîìàäñüêî-ïî-ë
³òè÷íîãî ôîðìàòó äåðæàâè, âèõî-âóþòü
ïàòð³îòè÷íî çäîðîâó íàö³î-íàëüíó
ãåíåðàö³þ, ÿêà ñïðîìîæíà
âèáóäóâàòè ÷³òê³ é íåçì³íí³ ïðàâè-ëà
ãðè â óìîâàõ ãðîìàäÿíñüêîãî
ñóñï³ëüñòâà.
— ßêó ðîëü âèêîíóþòü ïîë³-
òè÷í³ åë³òè â òàêèõ ïîë³òè÷íèõ
ïðîöåñàõ?
– ß áè ñêàçàâ, ùî äî ñüîãîäí³
ïîë³òè÷íî¿ åë³òè ÿê òàêî¿ â íàø³é
äåðæàâ³ íå ³ñíóâàëî. Ò³, õòî ñåáå
òàê íàçèâàâ, ñêîìïðîìåòóâàëè
ñóòí³ñòü öüîãî ïîíÿòòÿ. Âàðòî ðàä-øå
ãîâîðèòè ïðî ïàí³âíèé êëàñ.
Ïîë³òè÷íà åë³òà ³ âçàãàë³ ôîðìàò
åë³òè — öå íàáóòòÿ ïåâíèõ îçíàê
â³äïîâ³äàëüíîñò³, åôåêòèâíîñò³,
ñïðîìîæíîñò³ íà âàæëèâ³ äëÿ ñóñ-ï
³ëüñòâà ³ äåðæàâè ð³øåííÿ, ÿê³
äîçâîëÿþòü îðãàí³çîâóâàòè ñîö³óì
â ö³ëîìó ³ ñïðÿìîâóâàòè éîãî äî
ðîçâèòêó. Îñòàíí³ ðîêè ðåæèìó
ßíóêîâè÷à ³ éîãî ïàä³ííÿ çàéâèé
ðàç ï³äòâåðäèëè äóìêó ïðî ³ñíó-âàííÿ
ó íàñ ñàìå ïàí³âíîãî êëàñó.
Àäæå åë³òàì ïðèòàìàííà íå ò³ëüêè
ïðè÷åòí³ñòü äî âëàäè, à é àâòîðè-òåò,
â³äïîâ³äàëüí³ñòü, åôåêòèâí³ñòü,
ïåâíà ö³íí³ñíà øêàëà òà ³íøå. Àëå
ïðîáëåìà åë³ò äëÿ Óêðà¿íè º òðà-äèö
³éíîþ é ³ñòîðè÷íîþ. ×îìó
Ìèõàéëî Ãðóøåâñüêèé, â³äîìèé
³ñòîðèê, ó÷åíèé, à íå ïðîôåñ³éíèé
ïîë³òèê ñòàâ Ïðåçèäåíòîì ÓÍÐ?
Öå æ ïàðàäîêñàëüíà ñèòóàö³ÿ. Íå-âæå
íà òîé ÷àñ íå áóëî ïîë³òèê³â-ïðàêòèê
³â, ÿê³ àêòèâíî ïðîÿâèëè
ñåáå â ãðîìàäñüêî-ïîë³òè÷íîìó
æèòò³? Âî÷åâèäü öå ïèòàííÿ àâòî-ðèòåòó!
Ïîä³áíà ñèòóàö³ÿ, ââàæàþ,
â³äáóâàºòüñÿ é íèí³. Íà æàëü, ëþ-äåé,
ÿê³ á ôàõîâî ï³äõîäèëè äî ðî-çóì
³ííÿ ïðîáëåìè ïîë³òè÷íî¿
³íòåãðàö³¿ íàö³¿, ïîáóäîâè ìîäåð-íî
¿ íàö³îíàëüíî¿ äåðæàâè â ö³ëî-ìó,
îáìàëü.
Õòî ïîë³òè÷íî
çáàíêðóòóâàâ — ìຠï³òè
íà ñì³òíèê ³ñòîð³¿
— Íàáëèæàºìîñÿ äî ïðåçèäåí-òñüêèõ
âèáîð³â. Êîãî áà÷èòå íà ö³é
ïîñàä³?
— Òàêîãî ë³äåðà ñêëàäíî âèçíà-÷èòè
³ â ñòàá³ëüí³é ñèòóàö³¿, à íå òå
ùî â òàê³é êðèçîâ³é, ÿê íèí³. Î÷å-âèäíî,
ïðåòåíäåíò³â áóäå áàãàòî.
Àëå, íà ìîº ãëèáîêå ïåðåêîíàííÿ,
òðåáà äàâàòè øàíñ ëþäÿì íîâîãî
ïîêîë³ííÿ, íîâîãî òèïó ìèñëåííÿ,
òîáòî òèì, ÿê³ íå áóëè äî öüîãî íà
ïîë³òè÷íîìó îë³ìï³ Óêðà¿íè. Âàæ-ëèâî,
ùîá òàêà îñîáà â³äïîâ³äàëà
çàïèòàì ñó÷àñíî¿ óêðà¿íñüêî¿ ãðî-ìàäè.
Ïð³îðèòåò — ïàòð³îòèçì ³
ñóñï³ëüíà æåðòîâí³ñòü.
— À ÿê áóòè ç ïèòàííÿì äîñâ³-
äó?
— Äîñâ³ä — öå êîëè ëþäèíà äî-ïîìàãà
º. Àëå â³í íå ïîâèíåí ñëó-ãóâàòè
øëÿõîì äî âëàäè, çàñë³ïëþ-þ÷è
³íø³ çäîðîâ³ ³äå¿ ñóñï³ëüíîãî
çàãàëó. Íà ì³é ïîãëÿä, ªâðîìàéäàí
ïîêàçàâ, ùî âèçð³âຠíîâå ïîêîë³-
ííÿ ëþäåé, ÿê³ ïîòðåáóþòü íîâèõ
ë³äåð³â. Âîíè íå ñïðèéìàþòü òèõ,
õòî áóâ ó÷îðà.
— ßê îö³íþºòå ëþñòðàö³éí³
ïðîöåñè, ùî ñüîãîäí³ â³äáóâàþòü-ñÿ?
Ùî âçàãàë³ ïîòð³áíî ðîçóì³òè
ï³ä ëþñòðàö³ºþ?
— ßê íà ìåíå, òî ïèòàííÿ ëþñò-ðàö
³¿ ÿê ôåíîìåíó ñóñï³ëüíîãî
î÷èùåííÿ âàðòî ðîçãëÿäàòè ç äâîõ
ïîçèö³é. Ïåðøà ïîëÿãຠó òîìó, ùî
ïðîôåñ³îíàëè ïîòð³áí³ â áóäü-ÿêèõ
ñôåðàõ íà áóäü-ÿêèõ ì³ñöÿõ, òèì
ïà÷å, êîëè ëþäèíà ïðîÿâèëà ñåáå
ÿê çä³áíèé ôàõ³âåöü. Òàêîãî ïðîô³
ñë³ä îáåð³ãàòè â³ä ³äåîëîã³÷íî-ïàð-ò
³éíèõ óòèñê³â ð³çíèõ ïîë³òè÷íèõ
ðåæèì³â. Çãàäàþ â³äîìîãî ìèñëè-òåëÿ
Äìèòðà Äîíöîâà, êîòðèé â
îäí³é ç³ ñâî¿õ ïðàöü ïèñàâ, ùî ïàð-ò
³éíèé ïëþðàë³çì ó êîíòåêñò³ áî-ðîòüáè
çà âëàäó — öå äîáðèé ³äåî-ëîã
³÷íèé ñòðóì³íü äëÿ äåðæàâî-òâîðåííÿ.
Àëå êîëè ïðåäñòàâíèê
ò³º¿ ÷è ³íøî¿ ïîë³òè÷íî¿ ñèëè ïðè-õîäèòü
äî âëàäè, òî â³í ïîâèíåí
ïîçáóòèñÿ ïàðò³éíîñò³, à â³äïîâ³ä-íî
é ³íòåðåñ³â ïåâíî¿ ³äåîëîã³÷íî¿
ãðóïè ëþäåé. ³í ïåðåõîäèòü â³ä
ñòàòóñó íîñ³ÿ ³äåîëîã³÷íèõ, ïàðò-
³éíèõ ³íòåðåñ³â äî ñòàòóñó íîñ³ÿ
³íòåðåñ³â äåðæàâè ³ ñóñï³ëüñòâà. Öå
áóâ áè äëÿ Óêðà¿íè íàéêðàùèé
âèõ³ä ç ïîë³òè÷íîãî õàîñó, ÿêèé
ñüîãîäí³ òðèâàº. Ç ³íøîãî áîêó, íå
õî÷åòüñÿ áà÷èòè ëþäåé, ÿê³ ïî-ë
³òè÷íî çáàíêðóòóâàëè. Öå ëîã³÷-íå
³ áàæàíå ïðàâî ñóñï³ëüñòâà ïîç-áóòèñÿ
ïîë³òèê³â, äåðæàâíèõ ñëóæ-áîâö
³â ð³çíèõ ð³âí³â, ïðàö³âíèê³â
³íøèõ äåðæàâíèõ óñòàíîâ, ÿê³ çà-ïëÿìóâàëè
ñåáå â ìèíóëîìó. Íå-ïðîôåñ
³îíàë³çì, õàáàðíèöòâî,
ìàñøòàáíà êîðóïö³ÿ… ϳäëàáóç-íèöòâî
³ çðàäíèöòâî… ß âæå íå
êàæó ïðî ïðè÷åòí³ñòü äî æåðòâ.
Ïåðñïåêòèâà òàêèõ ïîë³òèê³â —
ñì³òíèê ³ñòîð³¿. Öå ïðîéøëà ×åõ³ÿ,
÷àñòêîâî ³íø³ äåðæàâè Öåíòðàëü-íî-
Ñõ³äíî¿ ªâðîïè. ¯õí³é ïðèêëàä
çàñâ³ä÷èâ ïîçèòèâíèé ìîìåíò äëÿ
âèð³øåííÿ òàêî¿ ïðîáëåìè.
— ßê³ âàø³ ïðîãíîçè ùîäî ïî-ë
³òè÷íî¿ êðèçè â Óêðà¿í³?
— Êðèçà òðèâຠ³ âî÷åâèäü òðè-âàòèìå.
Ââàæàþ, ùî îäíèì ³ç ïåð-øèõ
ïåðåëîìíèõ ìîìåíò³â ìàþòü
ñòàòè ïðåçèäåíòñüê³ âèáîðè â Óê-ðà
¿í³. Âîíè ïîâèíí³ áè ïîçèòèâíî
âïëèíóòè íà ñòàá³ë³çàö³þ â äåð-æàâ
³ òà çàñïîê³éëèâî íà ñóñï³ëü-ñòâî.
À äàë³ çíàäîáëÿòüñÿ ïîñòó-ïîâ
³ êðîêè â³ä ïîâíîãî ïåðåçàâàí-òàæåííÿ
âëàäè äî êîíêðåòíèõ ðå-ôîðì
ó ïðîáëåìíèõ ñôåðàõ. Ñïî-ä
³âàþñÿ, ùî öå ìàòèìå äîáð³ íà-ñë
³äêè äëÿ ïîäàëüøîãî ðîçâèòêó
Óêðà¿íè.
Íàòàë³ÿ Êàðàëê³íà
Àêòóàëüíî
Ôîòî Ð. Ïàïïà, ìåä³à-öåíòð ÓæÍÓ

2. Îñîáèñò³ñòü
¹ 15 (835) 12 êâ³òíÿ 2014 «Ð²Î» 19
«Â³ä êîæíîãî îñîáèñòî çàëåæèòü ñïðàâà
Ìàð³ÿ Ìàðòèí ïåðåêî-íàíà,
ùî â³ä ðîáîòè
ïîòð³áíî ìàòè íàñî-ëîäó.
46 ðîê³â ðîáî-òè
âîíà ïðèñâÿòèëà øêîë³, ùå 20
— ÓæÍÓ. Ïðàöþâàëà ñòàðøèì
âèêëàäà÷åì êàôåäðè í³ìåöüêî¿
ô³ëîëî㳿. Íàäçâè÷àéíî âèìîãëèâà
äî ñåáå ³ ñâî¿õ âèõîâàíö³â, íàâ³òü ó
ïîâàæíîìó â³ö³ íå ïðèïèíÿº òðó-äèòèñÿ:
ïðîâîäèòü âäîìà ïîãî-äèíí
³ óðîêè ç í³ìåöüêî¿ ìîâè ç³
øêîëÿðàìè.
Ñüîãîäí³ ç øàíîþ ïðèãàäóº
³ìåíà âñ³õ, õòî äîïîìàãàâ íà æèò-ò
ºâîìó øëÿõó ³ êîìó äîïîìàãàëà
ñàìà. À òàêèõ ÷èìàëî, áî ñüîãîäí³
âîíà íà ïîðîç³ 90-ð³÷÷ÿ. Çà öåé ÷àñ
äîâåëîñÿ ïåðåæèòè é íåëåãê³
æèòòºâ³ ïåðèïåò³¿: ðîêè ð³çíèõ ïîë³-
òè÷íèõ ðåæèì³â, ëèõî Äðóãî¿ ñâ³òî-âî
¿, ñìåðòü êîõàíîãî ÷îëîâ³êà...
Îäíàê ñüîãîäí³ Ìàð³ÿ Àíäð³¿âíà
âòðå íîñà òèì, õòî âæå ó 30 ðîê³â
ïî÷óâàºòüñÿ çíåâ³ðåíèì ³ íåæèò-ò
ºçäàòíèì. «Ïðî ïîãàíå íå áóäå-ìî,
éîãî ³ òàê âèñòà÷ົ, — íåð³äêî
ïîâòîðþº âîíà ï³ä ÷àñ ðîçìîâè.
Òîæ ïðî íåëåãêå, àëå íàäçâè÷àéíî
ö³êàâå æèòòÿ øê³ëüíîãî ïåäàãîãà é
âèêëàäà÷à ÓæÍÓ — ó ðîçìîâ³ ç
Ìàð³ºþ Àíäð³¿âíîþ Ìàðòèí.
— Âè ïðèéøëè ïðàöþâàòè â
ÓæÄÓ ï³ñëÿ ðîáîòè ó øêîë³. ßêèì
ïðèãàäóºòå òîé ïåðøèé äåíü, êîëè
çàâ³òàëè äî âèøó é çðîçóì³ëè, ùî
áóäåòå âæå íå â÷èòåëåì, à âèêëà-äà÷åì?
— Ïàì’ÿòàþ, äóæå õâèëþâàëà-ñÿ
ïåðøîãî äíÿ, íå ïîãîäæóâàëà-ñÿ
íà ðîáîòó â óí³âåðñèòåò³. Êàçà-ëà,
ùî ÿ íå ïðîôåñîð, à ïðîñòà
â÷èòåëüêà. Òîä³øí³é çàâ³äóâà÷ êà-ôåäðè
ïðèéøîâ ïî ìåíå äî øêî-ëè,
ïåðåêîíóâàâ ³òè ïðàöþâàòè äî
âèøó. ß ïîãîäèëàñÿ, ùî ï³äó ïî-ïðàöþâàòè
íà ïåâíèé ÷àñ, äîêè íå
ï³äãîòóþòü êàäðè (òîä³ êàôåäðó
ÿêðàç â³äêðèëè), à ïîò³ì ïîâåðíó-ñÿ
â øêîëó, áî ñàìå òàì ïî÷óâàþ-ñÿ
íà ñâîºìó ì³ñö³. Àëå âèéøëî
çîâñ³ì íå òàê.
ϳñëÿ ðîçïîä³ëó êàôåäð íà îê-ðåì
³ ç âèâ÷åííÿ àíãë³éñüêî¿,
í³ìåöüêî¿, ôðàíöóçüêî¿ ìîâ ìåí³
çàïðîïîíóâàëè ðîáîòó íà ò³é, ÿêà
âæå áóëà ñïåö³àë³çîâàíîþ: ãîòóâà-ëà
â÷èòåë³â í³ìåöüêî¿ ìîâè. Òàê ÿ
çàëèøèëàñÿ íà âñ³ 20 ðîê³â. Çãîäîì
âèéøîâ çàêîí, ùî ëþäèíà ïåíñ³é-íîãî
â³êó ìàëà éòè íà ïåíñ³þ, à
ÿêùî ïðàöþâàëà, òî íå ìîãëà îò-ðèìóâàòè
ñóìó, á³ëüøó çà 300 êàð-áîâàíö
³â. ϳøëà ïðàöþâàòè â ó÷è-ëèùå.
Àëå íåâäîâç³ ïîâåðíóëàñÿ äî
óí³âåðñèòåòó: áóëà ïîòð³áíà çàì³-
íà, òîæ ñòàëà âèêëàäàòè ïîãîäèí-íî,
ÿê ïåíñ³îíåð.
Äàë³ ïðàöþâàëà íà ï³äãîòîâ÷èõ
êóðñàõ. Äî óí³âåðñèòåòó áóëà
â÷èòåëüêîþ, ïîò³ì ³íñïåêòîðîì
îáëâíî. Ñüîãîäí³ ìîæó ñêàçàòè,
ùî ó÷èòåëüñòâî ñòàëî íå ò³ëüêè
ìîºþ ïðîôåñ³ºþ, à é ïîêëèêàí-íÿì.
ß æèëà øêîëîþ, æèëà óí³-
âåðñèòåòîì, äóæå ëþáèëà ñâîþ
ðîáîòó.
Äî óí³âåðñèòåòó âñòóïàëè é ñëà-áåíüê
³ ñòóäåíòè, àëå ÿ ïðàöþâàëà ç
íèìè äîäàòêîâî — ï³ñëÿ çàíÿòü.
Ñòóäåíòè æàðòóâàëè, ùî Ìàð³ÿ
Àíäð³¿âíà îðãàí³çîâóº «ïðîäëüîí-êó
». Àëå ùî ÿ ìàëà ðîáèòè, êîëè
âîíè õîò³ëè â÷èòèñÿ, àëå íå âñòè-ãàëè.
 óí³âåðñèòåò³ ìèíóëè, ïåâíî,
êðàù³ ÷àñè ìîãî æèòòÿ. Ñïî÷àòêó
õâèëþâàëàñÿ, ÷è çìîæó âèêëàäàòè,
àëå âðåøò³ ïðèæèëàñÿ òàì. Âîäíî-÷àñ
ïðàãíóëà çàáåçïå÷èòè ñîá³
ì³ñöå â øêîë³, àáè ïîâåðíóòèñÿ
òóäè ï³ñëÿ âèøó, òîìó ïàðàëåëüíî
ìàëà ê³ëüêà óðîê³â ó ì³ñüê³é øêîë³.
×îëîâ³ê âèìàãàâ, àáè çàëèøèëà
ùîñü îäíå, áî ìàëà íà òîé ÷àñ ìà-ëîãî
ñèíà, ÿêîãî ïîòð³áíî áóëî
â³äâåñòè â äèòñàäîê, ïîò³ì ïðèéòè
íà ôàêóëüòåò, ÿêèé òîä³ ì³ñòèâñÿ
íàâïðîòè çàìêó, à ï³ñëÿ öüîãî ïðî-âåñòè
óðîêè â øêîë³, ÿêà áóëà íå-ïîäàë
³ê «Óêðà¿íè».
Äîñèòü äîâãî ÿ âåëà ò³ëüêè ïåð-øèé
êóðñ. Îäíîãî ðàçó êàæó çàâ³-
äóâà÷åâ³: «ß ó âàñ ÿê ïîãàíà ó÷å-íèöÿ
— âñå òðèìàºòå ìåíå íà ïåð-øîìó
êóðñ³», íà ùî òîé â³äïîâ³â:
«Âè ïðàöþâàëè â øêîë³ é çíàºòå,
ÿê ïåðåâåñòè ó÷í³â äî êàòåãî𳿠ñòó-äåíò
³â».
ß áóëà äóæå âèìîãëèâà. Ñòàð-øîêóðñíèêè,
ÿê³ çóñòð³÷àëè ìåíå
â óí³âåðñèòåò³, ðîçïîâ³äàëè, ùî
äóæå äîáðå ïàì’ÿòàþòü, ÿê ÿ ¿õ â÷è-ëà.
Ïåðøèé êóðñ âàæëèâèé, áî
ï³ñëÿ øêîëè â³ä÷óâàºòüñÿ ñóòòºâà
â³äì³íí³ñòü ó ï³äõîäàõ äî íàâ÷àí-íÿ.
— ßêèì, íà âàøó äóìêó, ïîâè-íåí
áóòè êëàñè÷íèé óí³âåðñèòåò,
à òàêîæ ñïðàâæí³é âèêëàäà÷ ó
íüîìó?
— Ó êëàñè÷íîìó óí³âåðñèòåò³
íàâ÷àëüíèé ïðîöåñ òåæ ïîâèíåí
áóòè íåðîçðèâíî ïîâ’ÿçàíèé ç âè-õîâíèì.
Ìåí³ çäàºòüñÿ, ùî öüîãî
íàøèì âèøàì íå âèñòà÷àº. ϳñëÿ
øêîëè ìîëîäü ÷àñòî íå ãîòîâà äî
íàâ÷àííÿ â óí³âåðñèòåò³. À ÿêùî
âèêëàäà÷³ íå çâåðòàþòü óâàãó íà
âèõîâí³ ìîìåíòè, òî òàêà ëþäèíà
çàê³í÷èòü âèø ïóñòîþ, òàêîþ ñîá³
íåîòåñîþ. Öå îñîáëèâî âàæëèâî
íà ôàêóëüòåòàõ, ÿê³ ãîòóþòü ó÷è-òåë
³â.
Ïðî ñó÷àñíèé óí³âåðñèòåò ìåí³
âàæêî ãîâîðèòè, áî äîñèòü äàâíî
òàì íå âèêëàäàþ. Àëå ÷óþ â³ä çíà-éîìèõ,
ùî ñüîãîäí³ ìîæíà êóïè-òè
ñîá³ îö³íêó. ß òàêîãî íå ðîçó-ì
³þ. Âèêëàäà÷ ïîâèíåí îð³ºíòóâà-òèñÿ
íå íà áàòüê³â ñâîãî ñòóäåíòà,
à íà çíàííÿ âèõîâàíöÿ é ïðèìíî-æóâàòè
¿õ. Ìåí³ íåð³äêî ãîâîðèëè,
ùî çàáàãàòî ÷àñó ïðèä³ëÿþ ñòóäåí-òàì,
âèìàãàþ â³ä íèõ. Àëå ÿ õîò³ëà,
ùîá ñòóäåíòè çàñâî¿ëè çíàííÿ.
Òîìó ââàæàþ, ùî âèêëàäà÷ ìàº
áóòè âèìîãëèâèì ³ ïðè öüîìó ëþ-áèòè
ñâî¿õ ñòóäåíò³â, à òàêîæ çíàòè
é ëþáèòè ñâ³é ïðåäìåò. Ùîá íå
ïðîñòî ïðîâåñòè çàíÿòòÿ, à íàâ÷è-òè
÷îãîñü, ïîðàäèòè, äå çíàéòè ìà-òåð
³àë ³ ÿê íàä íèì ïðàöþâàòè, ùîá
áóâ ðåçóëüòàò.
Ïåðøèé-äðóãèé êëàñ
íàâ÷àëàñÿ çà ×åõîñëî-âàöüêî
¿ Ðåñïóáë³êè,
ïåðøèé ñåìåñòð òðåòüîãî
êëàñó ïðîéøîâ ó ÷àñè
Êàðïàòñüêî¿ Óêðà¿íè,
à ê³íåöü íàâ÷àëüíîãî
ðîêó ÿ çóñòð³ëà
ç óãîðñüêèì ñâ³äîöòâîì
— Âè áóëè î÷åâèäöåì âîºííèõ
ïîä³é Äðóãî¿ ñâ³òîâî¿ íà Çàêàð-ïàòò
³. Ùî ïàì’ÿòàºòå ç öüîãî ïå-ð
³îäó æèòòÿ?
— ϳñëÿ çàê³í÷åííÿ 5-ãî êëàñó
ïî÷àòêîâî¿ øêîëè ÿ âñòóïèëà äî
ïåðøîãî êëàñó ã³ìíà糿 â Ìóêà÷åâ³.
Öå áóâ 1936 ð³ê. Ó ñâ³ò³ ãîòóâàëèñÿ
äî â³éíè. Ñèòóàö³ÿ áóëà äóæå âàæ-êà.
Òîä³ ç Äîðîáðàòîâà (ð³äíå ñåëî.
— Àâò.) ò³ëüêè 8 ä³òåé â÷èëèñÿ â
ã³ìíà糿, à âñüîãî òàêèõ ã³ìíàç³é íà
Çàêàðïàòòÿ áóëî ÷îòèðè. Ìóêà÷³-
âñüêà áóëà ðîñ³éñüêîãî ñïðÿìó-âàííÿ,
õî÷ âèêëàäàëè òàì íà âèñî-êîìó
ð³âí³. Çâ³äòè ÿ âèíåñëà îñíîâ-íå
ïðàâèëî: ñòóäåíò ïîâèíåí îòðè-ìóâàòè
ÿêîìîãà á³ëüøå ³íôîðìàö³¿
ï³ä ÷àñ çàíÿòòÿ. Ââàæàþ, ùî íàøå
ñó÷àñíå ðóñèíñòâî ðîçïî÷àëîñÿ ç
ò³º¿ ã³ìíà糿, áî äîáðå ïðèãàäóþ
ïîãëÿäè ñâî¿õ îäíîêóðñíèê³â, ÿê³ íà
òîé ÷àñ íå ìîãëè óÿâèòè ñîá³ Óê-ðà
¿íè.
Êîëè ÿ âñòóïèëà äî ã³ìíà糿, áóëî
äóæå ñêðóòíå ìàòåð³àëüíå ñòàíî-âèùå.
Ç ²ðøàâè äî Ìóêà÷åâà êóð-ñóâàëà
òîä³øíÿ ìàðøðóòêà-
«øòåðí», òîáòî «ºâðåé íà àâòî-áóñ
³». Ìè ç ñåëà äî äîðîãè á³ãëè
ïîäèâèòèñÿ íà òîãî «øòåðíà», à â³í
¿õàâ ³ç òàêîþ øâèäê³ñòþ, ùî ìè
ìîãëè á³ãòè çà íèì.
Îäí³ íàâ÷àëèñÿ äî îá³äó, ³íø³
ï³ñëÿ. À ùîñóáîòè ÷åêàëè îäí³ îä-íèõ
³ ï³øêè éøëè 20 ê³ëîìåòð³â ³ç
Ìóêà÷åâà äî Äîðîáðàòîâà. ß é
òåïåð ïàì’ÿòàþ âîðî÷àíñüêå ïîëå,
ÿêå ïåðåõîäèëè îï³âíî÷³. Ñòàðøî-êëàñíèêè
ëÿêàëè íàñ ñâ³òëÿ÷êàìè.
Ó ì³ñÿ÷íó í³÷ ïøåíèöÿ êîëèøåòü-ñÿ,
íà÷å ìîðå. À øåëåñò êóêóðóä-çè
âîñåíè ùå é äîñ³ ÷óºòüñÿ ìåí³ ó
âóõàõ. Ç ñåëà äî Ìóêà÷åâà ì³é áàòü-êî
çàçâè÷àé âîçèâ íàñ íà âîç³. Ïðè-÷îìó
â äîðîç³ áóëè áîñ³, áî âçóòòÿ
âçóâàëè âæå ó ì³ñò³. Ó 1939 ðîö³
óòëåð â³äîêðåìèâ Çàêàðïàòòÿ é
ïåðåäàâ Óãîðùèí³. Àëå ñïî÷àòêó
áóëè â³ää³ëåí³ ê³ëüêà çàêàðïàòñüêèõ
ì³ñò.
Ïåðøèé-äðóãèé êëàñ ÿ íàâ÷àëà-ñÿ
çà ×åõîñëîâàöüêî¿ Ðåñïóáë³êè,
ïåðøèé ñåìåñòð òðåòüîãî êëàñó
ïðîéøîâ ó ÷àñè Êàðïàòñüêî¿ Óê-ðà
¿íè, à ê³íåöü íàâ÷àëüíîãî ðîêó
çóñòð³ëà ç óãîðñüêèì ñâ³äîöòâîì.
1939 ðîêó íàøó ã³ìíàç³þ ÷àñòêîâî
ïåðåíåñëè äî Á³ëîê. Óêðà¿íà íå
áóëà âèçíàíà îô³ö³éíî. ßê ñüîãîäí³
ïàì’ÿòàþ 15 áåðåçíÿ, êîëè ïðèé-øëè
óãîðö³. Ùå ëåæàâ ñí³ã. Ìè âè-á
³ãëè íà âóëèöþ, ïî÷óâøè ãó÷í³
ïîñòð³ëè: óãîðö³ ðîçñòð³ëþâàëè
ñ³÷îâèê³â áåç ñóäó ³ ñë³äñòâà. Öå áóâ
äóæå ñòðàøíèé äåíü. Òîä³ æ
óãîðñüê³ â³éñüêà çàéíÿëè Çàêàð-ïàòòÿ.
ϳñëÿ öüîãî íàøó ã³ìíàç³þ
ïîâåðíóëè äî Ìóêà÷åâà.
Òîä³ íàñ íàâ÷àâ ³ñòîðèê, ÿêèé
âîëîä³â ëèøå óãîðñüêîþ ìîâîþ.
²ñòîð³þ íå ëþáëþ äî öüîãî ÷àñó,
áî ìåí³ âèêëàäàëè îäíó ³ñòîð³þ ó
ïî÷àòêîâ³é øêîë³, çà ×åõîñëîâà÷-÷èíè
— ³íøó, à óãîðö³ — òðåòþ.
ßêùî ÷åñüêà ìîâà áóëà ëåãøà, òî
óãîðñüêà äàâàëàñÿ äóæå âàæêî.
Àëå ì³é áàòüêî â³ääàâ ìåíå íà
êâàðòèðó äî óãîðö³â, ùå é íàêàçàâ
¿ì ãîâîðèòè ç³ ìíîþ óãîðñüêîþ. ²
ÿ òàê ¿¿ âèâ÷èëà, ùî ï³ñëÿ çàê³í÷åí-íÿ
ã³ìíà糿 íàïèñàëà òâ³ð óãîðñü-êîþ
áåç ºäèíî¿ ïîìèëêè, îäåðæàâ-øè
îö³íêó «íàéêðàùå».
Êîëè ïðèéøëè í³ìö³, ïðèì³ùåí-íÿ
ã³ìíà糿 â³ääàëè ¿ì. Äî òîãî ÷àñó
ìè äîñòðîêîâî îòðèìàëè àòåñòàò,
òîæ äèðåêö³ÿ âèð³øèëà â³äïóñòèòè
íàñ. Ìè ãîòóâàëèñÿ äî âèïóñêíî-ãî
âå÷îðà, àëå òàê ³ íå ïðîâåëè
éîãî, áî âæå ïðèéøëè â³éñüêà.
Âîíè ïîâîäèëèñÿ çóõâàëî. Ó ñåë³
õóäîáó ì ðîäèíè íàêàçàëè âèã-íàòè
ó ñàä, ïðèâ’ÿçàòè äî äåðåâ, à
íàñ âèãíàëè ç õàòè. Ñïàëè ìè â ïðè-ì
³ùåíí³, äå çáåð³ãàëè ñ³íî äëÿ õó-äîáè.
Íàòîì³ñòü âîíè ñïàëè ó íà-øîìó
áóäèíêó, à ñâî¿õ êîíåé çàâå-ëè
äî íàøîãî õë³âà.
Ïðèãàäóþ, ùî äóæå ïëàêàëà
òîä³. ß ìàëà íàïðàâëåííÿ äî Áóäà-ïåøòñüêîãî
óí³âåðñèòåòó íà
ô³çìàò, àëå äî Óãîðùèíè âæå íå
ìîãëà âè¿õàòè: ì³æ íàìè ïðîëÿãàâ
êîðäîí. Ìîãëà ïî¿õàòè ó Ëüâ³â, àëå
áàòüêî íå â³äïóñêàâ: ñèòóàö³ÿ áóëà
íàïðóæåíà, äåÿê³ ðîñ³éñüê³ ñîëäà-òè
ïîâîäèëèñÿ íàãëî — ìîãëè çàá-ðàòè
ïîñåðåä âóëèö³ áóäü-ÿêó ð³÷,
ðîçäÿãíóòè.
Îñê³ëüêè ÿ âæå çàê³í÷èëà ã³ìíà-ç
³þ, ìåíå çàïðîñèëè ïðàöþâàòè â
ñ³ëüñüêó øêîëó. Àëå íà òîé ÷àñ ÿ
íå çíàëà óêðà¿íñüêî¿ ìîâè, áî â÷è-ëàñÿ
ðîñ³éñüêîþ. Äèðåêòîð ïîðà-äèâ
âñòóïèòè çàî÷íî íà óêðà¿íñü-êó
ô³ëîëîã³þ. Òàê ÿ âèêëàäàëà ó
øêîë³ é â÷èëàñÿ íà ô³ëîëîãà. Òîæ
çà ïåðøèì äèïëîìîì ÿ óêðà¿íñü-êèé
ô³ëîëîã. À êîëè ïðàöþâàëà â
óí³âåðñèòåò³ âæå íà í³ìåöüê³é
ô³ëîëî㳿, íà ïàðó äî ìåíå ïðèé-øîâ
ïðîôåñîð ³ ïèòàº, äå çäîáóâà-ëà
îñâ³òó. ß â³äïîâ³äàþ, ùî ìàþ
äèïëîì óêðà¿íñüêîãî, à íå í³ìåöü-êîãî
ô³ëîëîãà. Òîä³ ÿ ñêëàëà åêñòåð-íîì
³ñïèòè, à äèïëîìíó ïèñàëà ³
çàõèùàëà ðàçîì ç³ ñâî¿ìè ñòóäåí-òàìè.
Êîëè ïèñàëà äèñåðòàö³þ, ïîìåð
ì³é ÷îëîâ³ê… ß ïåðåæèëà òàêèé
øîê, ùî ïîò³ì óæå ¿¿ íå äîïèñóâà-ëà.
˳êàðêà äî ìåíå ïðèõîäèëà
òðè÷³ íà äåíü ï³âðîêó ïîñï³ëü.
Äîòè ìîÿ äèñåðòàö³ÿ ëåæàëà ï³ä
äèâàíîì.  óí³âåðñèòåò³ ìåí³ çðî-áèòè
òàêèé ðîçêëàä, àáè ìàëà ÷àñ ³
äëÿ íàïèñàííÿ. Àëå êîëè ì³é ÷î-ëîâ
³ê ïîâåðòàâñÿ ç ðîáîòè, ÿ õîâà-ëà
äèñåðòàö³þ ï³ä äèâàí. Òàê ³ ï³ñëÿ
éîãî ñìåðò³ âîíà ïðîëåæàëà ï³ä
òèì äèâàíîì...
— ×è ïðîâîäèòå ÿê³ñü ïàðàëåë³
ì³æ ïîä³ÿìè 1938—39 ðîê³â é
ñó÷àñíèìè â Óêðà¿í³?
— Êàæó ñèíîâ³: «ß íå çíàþ, ÿê
ïðîéøëà öÿ çèìà. Ìåíå âäîìà íå
áóëî, áî ÿ âåñü ÷àñ ïåðåáóâàëà íà
Ìàéäàí³ ó Êèºâ³». Ç ðàíêó äî âå-÷îðà
ñïîñòåð³ãàëà, ïëàêàëà, ìîëè-ëàñÿ.
Áî ÿêùî òîä³ îêóïàíòè âáè-âàëè
óêðà¿íö³â, òî ñüîãîäí³ óêðà¿-
íåöü âáèâຠóêðà¿íöÿ. ß íå ìîæó
ç öèì çìèðèòèñÿ. Ñüîãîäí³ âæå
íàìàãàþñÿ íå äèâèòèñÿ òåëåâ³çîð,
ëèøå çð³äêà ïåðåãëÿäàþ íîâèíè,
àáè áóòè â êóðñ³ ïîä³é.
«ß ñâîþ ðîáîòó äóæå
ëþáèëà. Âîíà äëÿ ìåíå
— æèòòÿ»
— Ó òàêîìó ïîâàæíîìó â³ö³ ÷è
ìîæåòå ñêàçàòè, ó ÷îìó ñåíñ æèò-òÿ?
— Ó ðîáîò³, ÿêà ïðèíîñèòü çà-äîâîëåííÿ.
Êîæåí ðîáèòü ñâîþ
ðîáîòó íå ò³ëüêè äëÿ ñåáå. ² ÿêùî
êîæåí âèêîíóâàòèìå ¿¿ íà â³äì³ííî,
ç ïîâíîþ â³ääà÷åþ ³ â³äïîâ³äàëüí³-
ñòþ çà ðåçóëüòàò, òîä³ âñ³ì áóäå
äîáðå. Ââàæàþ, ùî â³ä êîæíîãî
îñîáèñòî çàëåæèòü ñïðàâà áàãàòü-îõ,
ñïðàâà ñóñï³ëüñòâà.
Âñå æèòòÿ ÿ õîò³ëà â÷èòåëþâàòè
íà Âåðõîâèí³, à äîëÿ çàêèíóëà â óí-
³âåðñèòåò. Àëå ñòàëîñÿ òàê, ùî ñòó-äåíòè
ïðè¿æäæàëè äî ìåíå ³ ç Âåð-õîâèíè.
Ñüîãîäí³ ìàþ õîðîøèõ
ïîñë³äîâíèê³â, ñåðåä íèõ — çàâ³-
äóâà÷ êàôåäðè í³ìåöüêî¿ ìîâè
Îëüãà Ôð³äìàíñüêà òà äîöåíò ö³º¿
êàôåäðè Ìèðîñëàâà Ëàä÷åíêî.
Æèòòÿ äîâãå, à íà äîâã³é äîðîç³ çó-ñòð
³÷àþòüñÿ ³ íåçãîäè. ß ñâîþ ðî-áîòó
äóæå ëþáèëà. Âîíà äëÿ ìåíå
— æèòòÿ.
ß çíàéøëà ñåáå â æèòò³. Çìàëêó
áóëà â÷èòåëüêîþ. Ïðèãàäóþ ñâîþ
ïåðøó â÷èòåëüêó Ìàðòó Áóëåöó.
Òîä³ ùå íå áóëî äèòñàäê³â, ³ âîíà
çáèðàëà äîøê³ëüíÿò ó ñåáå íà
ïîäâ³ð’¿ ³ â÷èëà õîðåîãðàô³¿. Âîíà
çàéìàëà ä³òåé ÷èìîñü ðîçóìíèì,
äîáðèì, ãðàëàñÿ, àáè âîíè íå ïðî-ñòî
òèíÿëèñÿ âóëèöåþ. ijòè ñòàâà-ëè
ïî ÷åòâåðî â îäèí ðÿä, ðîçñòàâ-ëÿëè
ðóêè, à âîíà ñï³âàëà «×îâåí
õèòàºòüñÿ ñåðåä âîäè...». Íåùîäàâ-íî
ÿ ïî÷óëà öþ ï³ñíþ ³ çãàäàëà äè-òÿ÷
³ ðîêè, ÿê ñïîñòåð³ãàëà çà öèì
íàâ÷àííÿì, à ïîò³ì ïðèõîäèëà äî
ñåáå äîäîìó ³ ç ñóñ³äí³ìè ä³òüìè
òåæ îðãàí³çîâóâàëà øêîëó, äå âæå
ÿ â÷èòåëþâàëà.
ß âñ³õ ëþáèëà ³ ìåíå ëþáèëè, ÿ
öå â³ä÷óâàëà. ͳêîëè íå äàâàëà
ïðèâ³ä, àáè õòîñü íà ìåíå ñåðäèâ-ñÿ.
Íàìàãàëàñÿ çðîáèòè òàê, àáè
êîæí³é ëþäèí³ áóëî ïðèºìíî ç³
ìíîþ. ßêùî ³ áóëî ùîñü íà äóø³, ÿ
íå ìàëà ïðàâà ïåðåäàâàòè öåé íå-ãàòèâ
³íøèì. Íàìàãàëàñÿ ñòâîðþ-âàòè
é ³íøèì äîáðèé íàñòð³é. Çàâ-æäè
ñòàâèëàñÿ äî ñâî¿õ îáîâ’ÿçê³â ç
ìàêñèìàëüíîþ â³äïîâ³äàëüí³ñòþ.
³ä ðîáîòè ïîòð³áíî ìàòè íàñîëî-äó,
ó ìåíå öå áóëî çàâæäè.
Íàòàë³ÿ Êàðàëê³íà,
ôîòî Ðîáåðòà Ïàïïà,
Ìåä³à-öåíòð ÓæÍÓ
áàãàòüîõ, ñïðàâà ñóñï³ëüñòâà», — êàæå
ïåäàãîã ³ç 66-ð³÷íèì ñòàæåì Ìàð³ÿ Ìàðòèí

3. ¹ 17 (837) 26 êâ³òíÿ 2014 «Ð²Î» 5
Âèñîêîã³ðíèê, ÿêèé ðÿòóâàâ çàêàðïàòñüê³
çàïîâ³äíèêè ³ âèíàéøîâ åë³êñèð çäîðîâ’ÿ
ВасильКомендарприсвятив30роів«БальзамКарпат»,
рецептяооньооврали.
ïèòàëè, õòî êóäè õî÷å éòè, ÷èì çàé-ìàòèñÿ.
ß ñêàçàâ, ùî õî÷ó âñòóïà-òè
äî àñï³ðàíòóðè â ²íñòèòóò áîòà-í
³êè Àêàäå쳿 íàóê. Ïîòð³áíî áóëî
çíîâó ñêëàñòè âñòóïí³ ³ñïèòè, ÿê³
ïðèéìàëà âåëèêà Â÷åíà ðàäà
²íñòèòóòó. Ãîëîâóâàâ òîä³ àêàäåì³ê
ç³ ñâ³òîâèì ³ìåíåì Äìèòðî Çåðîâ,
áðàò â³äîìîãî ïèñüìåííèêà Ìè-êîëè
Çåðîâà. Ïðî Çàêàðïàòòÿ âîíè
çíàëè íåáàãàòî — â îñíîâíîìó çà
³ñòîð³ºþ Ìèõàéëà Ãðóøåâñüêîãî,
ÿêèé íàçèâàâ íàñ óãðî-ðóñèíàìè.
ßê ïîò³ì ç’ÿñóâàëîñÿ, Äìèòðî
Çåðîâ áóâàâ íà Çàêàðïàòò³ é ðàí³-
øå. Êîëè ÿ ñêëàäàâ ³ñïèòè,
ï³ä³éøîâ äî ìåíå ³ ïåðåïèòàâ, ÷è
çíàþ ÿ òàêó ðîñëèíó, ÿê ðîäîäåíä-ðîí,
áî âîíà éîìó äóæå ïîäîáà-ëàñÿ.
Ðîçïîâ³äàâ òàêîæ, ÿê ïðîõî-äèâ
ìî¿ì ð³äíèì ñåëîì ³ çàïàì’ÿ-òàâ
íàçâó êóçí³ «Ôåðåíö ßíîø
Êîâà÷». Íàóêîâåöü äèâóâàâñÿ, ùî
â òîé ÷àñ, êîëè âñå íàâêîëî áóëî
êîëåêòèâíèì, íà Çàêàðïàòò³ ìîãëà
áóòè ïðèâàòíà âëàñí³ñòü.
 ²íñòèòóò³ áîòàí³êè ÀÍ êîí-êóðñ
áóâ âèñîêèé — ÷åòâåðî íà
ì³ñöå. Òîä³ ìåí³ çäàëîñÿ, ùî ñèì-ïàò
³¿ Çåðîâà áóëè íà ìîºìó áîö³,
áî êð³ì òîãî, ùî ÿ â³äïîâ³â íà ïè-òàííÿ,
ìàâ õîðîø³ ðåêîìåíäàö³¿,
çíàâ, ùî òàêå ðîäîäåíäðîí
(ñ쳺òüñÿ. — Àâò.).
Óæå ï³ä ÷àñ íàâ÷àííÿ â ²íñòè-òóò
³ ÿ îòðèìàâ äóæå ö³êàâó òåìó
— «Ã³ðñüêèé õðåáåò ×îðíîãîðà»
(öå íàéâèùèé ðàéîí Óêðà¿íñüêèõ
Êàðïàò). Îáñÿã ðîáîòè áóâ âåëè-÷åçíèì
— ïðàöþâàâ ö³ëèé ð³ê.
Âë³òêó ñï³ëüíî ç ë³ñ³âíèêàìè îá-ñòåæóâàâ
ãîðè. Ó ï³ñëÿâîºíí³ ðîêè
áóëî âàæêî çàéìàòèñÿ íàóêîþ, àëå
ìåí³ ÿê àñï³ðàíòîâ³ âèä³ëèëè 8 òè-ñÿ÷
êàðáîâàíö³â íà äîñë³äæåííÿ.
Æèâ òîä³ ó ñåë³ Áîãäàí, ï³ä ñàìîþ
Ãîâåðëîþ. Äîòè âèâ÷èâ êàðòó
ì³ñöåâîñò³. dzáðàâ ñåðéîçíèé ìà-òåð
³àë, ãåðáàð³¿, êóïèâ â Óæãîðîä³
õîðîøèé í³ìåöüêèé ôîòîàïàðàò,
ÿêèé çàâåçëè ñþäè ï³ä ÷àñ â³éíè.
Êîëè ïðè¿õàâ äî Êèºâà, ìåíå
ñïèòàëè, ÷îìó ÿ íå îá³éøîâ ³íøèé
ñõèë ×îðíîãîðè ç áîêó Ïðèêàð-ïàòòÿ.
Òîä³ òàì ñïðàâä³ áóëè áàí-äåð
³âö³, ³ íå òàê³, ÿê ñüîãîäí³ ðîñ³ÿ-íè
âèãàäóþòü, à ñïðàâæí³ ïî-ñë
³äîâíèêè. Òîìó ÿ íå âèÿâëÿâ
îñîáëèâîãî áàæàííÿ ¿õàòè òóäè, àëå
â ²íñòèòóò³ ìåí³ ñêàçàëè, ùî äëÿ
â÷åíîãî íå ìຠáóòè í³÷îãî, êð³ì
áîòàí³êè. Òîæ íàñòóïíîãî ðîêó ÿ
âæå ïî¿õàâ íà âåðõîâèíó Æàá’þ.
Òàì áóëà íåñïîê³éíà ñèòóàö³ÿ,
ïðîòå ìåíå çàïåâíèëè, ùî íå âàð-òî
áîÿòèñÿ áàíäåð³âö³â — ì³ñöåâ³
çíàþòü ¿õ ïî³ìåííî.
ß ç³áðàâ âåëè÷åçíèé ìàòåð³àë
ï³ñëÿ òðüîõ ðîê³â äîñë³äæåíü. Ìîþ
ðîáîòó ïåðåãëÿäàëè äóæå äåòàëü-íî,
äîâîäèëîñÿ ê³ëüêà ðàç³â çâ³òó-âàòè
ïðî ðåçóëüòàòè. Â÷åí³ ñåðé-îçíî
ðîçïèòóâàëè, óòî÷íþâàëè. ²
ÿ íå ì³ã ïîñòàâèòèñÿ äî ðîáîòè
ÿêîñü íåñåðéîçíî. Ïðîñèäæóâàâ
äî íî÷³ â á³áë³îòåêàõ. Ùå àñï³ðàí-òîì
äðóãîãî ðîêó íàâ÷àííÿ íàïè-ñàâ
ñòàòòþ, ÿêà áóëà îïóáë³êîâàíà
â Óêðà¿íñüêîìó àêàäåì³÷íîìó áî-òàí
³÷íîìó æóðíàë³. Ïðàöþâàâ
íàäçâè÷àéíî íàïîëåãëèâî ³ ïåð-øèì
â ³íñòèòóò³ çàê³í÷èâ íàïèñàí-íÿ
äèñåðòàö³¿ ùå çà äâà ì³ñÿö³ äî
çàê³í÷åííÿ àñï³ðàíòóðè.
ϳñëÿ çàê³í÷åííÿ àñï³ðàíòóðè
îòðèìàâ çâ³ñòêó ç Óæãîðîäà ïðî
òå, ùî á³îôàê ÓæÍÓ çàïðîøóº
ìåíå íà ðîáîòó. Ïî÷èíàâ ÿ íå ç
ðîáîòè ëàáîðàíòà ÷è ïðåïàðàòî-ðà,
à â³äðàçó ïî÷àâ ïðàöþâàâ ñòàð-øèì
âèêëàäà÷åì.  ²íñòèòóò³ áî-òàí
³êè õîò³ëè, àáè ÿ çàëèøèâñÿ ó
íèõ, àëå íà òîé ÷àñ íå áóëî âà-êàíñ
³é. Ñüîãîäí³ äóìàþ: äîáðå, ùî
ïîâåðíóâñÿ ñþäè, áî â Êèºâ³ ìåíå
ïëàíóâàëè íàïðàâèòè íà äîñë³ä-æåííÿ
ñòåïîâèõ çàïîâ³äíèê³â, à ÿ
íà âñå æèòòÿ ïîëþáèâ Êàðïàòè.
Êîëè ïî÷àâ ÷èòàòè ïàðè, âèÿâè-ëîñÿ,
ùî ñåðåä ñòóäåíò³â áóëè é ìî¿
äðóç³. Îäíîìó ç íèõ êàçàâ, àáè â
êîðèäîð³ é ïîçà óí³âåðñèòåòîì
çâåðòàâñÿ íà «òè», àëå â àóäèòîð³¿
— íà «âè». Òàê ³ äîìîâèëèñÿ. Â
ÓæÄÓ ïðàöþâàâ óñï³øíî, íà òîé
÷àñ óæå çàïëàíóâàâ òåìó äîê-òîðñüêî
¿ — «Âåðõíÿ ìåæà ë³ñó ³
êðèâîë³ññÿ». Çáèðàâ ìàòåð³àëè, à
÷åðåç 15 ðîê³â çàéíÿâñÿ ¿õ îôîðì-ëåííÿì.
ϳñëÿ öüîãî çàõèñòèâñÿ ³
ñòàâ äîêòîðîì íàóê. 1962 ðîêó ïî-ìåð
íàø çàâ³äóâà÷ êàôåäðè, òîæ
íà éîãî ì³ñöå ïðèçíà÷èëè ìåíå.
Íà ïåðøîìó êóðñ³ ÿ ïðîâîäèâ
ïàðè ç ìîðôîëî㳿 ðîñëèí.
Âæå òîä³ âèçíà÷àâ çä³áíèõ ñòó-äåíò
³â, ÿê³ çãîäîì ñòàâàëè êàíäèäà-òàìè
â àñï³ðàíòóðó. Íà ñüîãîäí³ â
ìåíå 32 êàíäèäàòè íàóê, îäíà äîê-òîðñüêà,
àâòîðà ÿêî¿ ÿ êîíñóëüòó-âàâ.
Öå ðîáîòà äèðåêòîðà Êàðïàòñü-êîãî
á³îñôåðíîãî çàïîâ³äíèêà.
Çàì³ñòü Äîëèíè íàðöèñ³â
ìàëà áóòè çðàçêîâà
òðàâîï³ëüíà, à óãîëüñüê³
áóêè õîò³ëè âèðóáàòè
çà âàëþòó
— Çíàºìî, ùî ê³ëüêà âêðàé
âàæëèâèõ çàïîâ³äíèê³â áóëè çáå-ðåæåí
³ çàâäÿêè âàì. Ðîçêàæ³òü
ïðî ö³ ïåðèïåò³¿?
— ß äâ³÷³ äîïîì³ã íàðîäèòèñÿ
Äîëèí³ íàðöèñ³â. Âïåðøå, êîëè ¿¿
â³äêðèâ, óäðóãå — êîëè ¿¿ ìàëè ïå-ðåîðàòè.
Òàì áóëî 300 ãåêòàð³â
çåìë³, íà ÿê³é ðîñëè äóæå ö³êàâ³
âèäè. Òîä³øí³é ãîëîâà êîëãîñïó ï³ä
âïëèâîì çàêëèê³â Õðóùîâà âèð³-
øèâ ñòâîðèòè íà ì³ñö³ Äîëèíè
çðàçêîâó òðàâîï³ëüíó: õîò³â çàðî-áèòè
ñîá³ ÷åðãîâó ìåäàëü. Òî áóëè
ñòðàøí³ ïëàíè. ß âæå çíàâ ö³íó
Äîëèíè. Íåîäíîðàçîâî ïîðóøó-âàâ
öå ïèòàííÿ íà ïëåíóì³ îáêî-ìó
ïàðò³¿, ïèñàâ ñòàòò³ â ãàçåòè íà
çàõèñò Äîëèíè. Òîä³ ÿ áóâ óæå äå-êàíîì
ôàêóëüòåòó.
Ãîëîâà êîëãîñïó ïîñòàâèâ óñ³õ
ïåðåä ôàêòîì —15 òðàêòîð³â óæå
áóëè ãîòîâ³ äî îðàííÿ çåìë³. Òîãî
äíÿ ÿ îòðèìàâ äâ³ òåëåãðàìè ç ïî-ïåðåäæåííÿì
ïðî òå, ùî Äîëèíà
íàðöèñ³â ó íåáåçïåö³. Öå áóëà ï’ÿò-íèöÿ,
ÿ îäðàçó íàïèñàâ ñòàòòþ,
ïîí³ñ ó ãàçåòó. Çðîçóì³ëî, ùî âæå
çàï³çíþâàâñÿ, áî íîìåð âèõîäèâ ó
ñóáîòó. Âèÿâèëîñÿ, ùî ðåäàêòîð
òåæ çíàâ ïðî Äîëèíó, òîìó âêëþ-÷èâ
ó íîìåð ì³é ìàòåð³àë.
ϳñëÿ öüîãî â íåä³ëþ çðàíêó ÿ
ï³øîâ â îáêîì ïàðò³¿. ³ä÷èíÿþ
äâåð³ ñåêðåòàðÿ ç ïðîïàãàíäè, à â³í
ìåí³ âæå ç ïîðîãà: «×èòàâ-÷èòàâ
òâîþ ñòàòòþ». Êàæó: «Ìàëî, ùî
ëèøå ÷èòàëè. Ïåðåîðþþòü Äîëè-íó.
Ðàéêîì ïàðò³¿ âæå ïðèéíÿâ
ð³øåííÿ». Òîé â³äðàçó çàòåëåôî-íóâàâ
ñåêðåòàðåâ³ ðàéêîìó ïàðò³¿:
«Òè ÷èòàâ ñòàòòþ Êîìåíäàðÿ?
Áåðè íåãàéíî ìàøèíó ³ çóïèíè ¿õ,
àáè á³ëüøå æîäíîãî ìåòðà íå ïå-ðåîðàëè
». Òàê ìè ³ âðÿòóâàëè Äî-ëèíó.
Âîþâàâ ùå é çà Óãîëüñüêèé çà-ïîâ
³äíèê. Öå óí³êàëüí³ ó ñâ³ò³ áó-êîâ
³ ïðàë³ñè. Òàì áóëî çàïëàíîâà-íî
âèðóáóâàííÿ — çà ë³ñè íà
ïëîù³ 4 òèñÿ÷³ ãåêòàð³â ìàëè îòðè-ìàòè
âàëþòó. ß ä³çíàâñÿ ïðî öå ç³
ñâî¿õ äæåðåë. Âàëþòà âæå íà-ä
³éøëà, à Áóøòèíñüêèé äåðæë³ñ-ãîñï
ðîçðîáèâ ïëàíè âèðóáëåííÿ
³ âèâåçåííÿ äåðåâèíè. Ò³º¿ íî÷³ ÿ
âæå íå ñïàâ.
Íàïèñàâ ñòàòòþ «Ï³ä çàõèñò êàð-ïàòñüêèõ
çàïîâ³äíèê³â» ³ ðîç³ñëàâ
¿¿ ïî âñüîìó Ñîþçó òèì, õòî âì³â ³
õîò³â êðè÷àòè. Âèñëàâ ¿¿ ðåôåðåí-òîâ
³ ç îõîðîíè ïðèðîäè Êîëîñó. ³í
ìåíå çàïàì’ÿòàâ ç³ ç’¿çä³â, ó ÿêèõ
ìè îáîº áðàëè ó÷àñòü. Öå áóëî çà
ê³ëüêà äí³â äî çàñ³äàííÿ, íà ÿêîìó
ìàëè ïðèéíÿòè îñòàòî÷íå ð³øåí-íÿ.
Ìåíå òåæ çàïðîñèëè íà íüîãî.
Âñ³ ïîãîäèëèñÿ ç òèì, ùî ðóáàòè
ë³ñ â Óãîëüö³ íå ìîæíà, àëå ð³øåí-íÿ
ùå íå ñêàñóâàëè. Ðàïòîì ï³ä ÷àñ
çàñ³äàííÿ ïðîëóíàâ òåëåôîííèé
äçâ³íîê, ï³ä ÷àñ ÿêîãî ñàìå òîâà-ðèø
Êîëîñ ñêàçàâ, ùî ðóáàòè
óãîëüñüê³ ë³ñè íå ìîæíà, áî âîíè
ìàþòü áóòè çàïîâ³äíèìè. Òàê ³ ñòà-ëîñÿ,
ùî ñüîãîäí³ â Óãîëüö³ çàïî-â
³äíèê.
— ßê ñòâîðþâàâñÿ â³äîìèé
«Áàëüçàì Êàðïàò»? ßêà éîãî
äîëÿ ï³ñëÿ òàêî¿ íàõàáíî¿ ôàëü-ñèô
³êàö³¿?
— Îäíîãî ðàçó ìè ç ñåêðåòàðåì
ïàðòêîìó ïðèéøëè â îáêîì ïàðò³¿.
Íà ñòîë³ ñòîÿëè ÿê³ñü ïëÿøêè. Òàì
áóâ íàï³é «Áàëüçàì êàâêàçüêèé».
Òîä³øí³é ñåêðåòàð ²ëüíèöüêèé
êàæå: «Çíàþ, ùî âè çàéìàºòåñÿ
ë³êàðñüêèìè ðîñëèíàìè. Íåâæå â
íàñ íåìຠòàêèõ òðàâ, ùîá ìè ñòâî-ðèëè
áàëüçàì Êàðïàò?». Êàæó:
«Áåç ñóìí³âó, º, àëå ïîòð³áíå
ô³íàíñóâàííÿ». ²ëüíèöüêèé äîðó-÷èâ
îáëñïîæèâñï³ëö³ çíàéòè êîø-òè.
Òàê íà ïåðøèé ð³ê ãðîø³ çíàé-øëèñÿ,
à òîä³ âæå äîâåëîñÿ âêëà-äàòè
ñâî¿ çàîùàäæåííÿ.
30 ðîê³â ÿ ïðàöþâàâ íàä òâîðåí-íÿì
áàëüçàìó, äîáèðàâ ð³çí³ êîì-ïîíåíòè,
âèâ÷àâ çàïàñè ë³êàðñüêèõ
ðîñëèí. Ïîò³ì äîâåëîñÿ ïðîéòè
÷èìàëî åòàï³â ïåðåâ³ðêè, àáè áàëü-çàì
ï³øîâ ó ñâ³ò.
Çíàäîáèëîñÿ ÷èìàëî ðîê³â ³ íà
òå, àáè âíåñòè ïîïðàâêè, âäîñêî-íàëèòè
«Áàëüçàì Êàðïàò». ß í³êî-ëè
íå îïóñêàâ ðóê.
Çãîäîì ̳í³ñòåðñòâî íàïðàâè-ëî
ìåíå ïðàöþâàòè à Êèºâî-Ìî-ãèëÿíñüêó
àêàäåì³þ. ϳñëÿ ïåðøî¿
ëåêö³¿ ï³ä³éøîâ äî ìåíå õëîïåöü.
Ç’ÿñóâàëîñÿ, ³ç Çàêàðïàòòÿ, ÷èòàâ
ìî¿ ñòàòò³, ïàì’ÿòàâ ìåíå ùå âåäó-÷èì
ïðîãðàìè «Øîâêîâà êîñèöÿ».
Â³í ºäèíèé ³ç Çàêàðïàòòÿ íàâ÷àâñÿ
â Êèºâî-Ìîãèëÿíñüê³é àêàäå쳿.
Çãîäîì ñàìå Âàñèëü Øàôàð äî-ïîìîæå
ìåí³ ó ðîçïîâñþäæåíí³
áàëüçàìó. ³í õîäèâ ïî ð³çíèõ çàê-ëàäàõ,
çáèðàþ÷è äîçâ³ëüí³ ï³äïè-ñè
äëÿ ðåàë³çàö³¿ áàëüçàìó. Ëàáî-ðàòîð
³ÿ ×åðâîíîãî Õðåñòà äîñë³ä-æóâàëà
öåé íàï³é ³ äîçâîëèëà ïî-ñòàâèòè
ñâ³é çíàê íà íüîãî, ï³äòâåð-äèëà,
ùî öå ë³êè. Çàâäÿêè çóñèë-ëÿì
Âàñèëÿ ÿ îòðèìàâ ïàòåíò íà
âèãîòîâëåííÿ áàëüçàìó. Àëå ùî ç
òîãî, êîëè â ìåíå ïàòåíò, à ³íø³ çà-ðîáëÿþòü
âåëèê³ ãðîø³ íà ìîºìó
áàëüçàìó.
Âàñèëåâ³ ïðèñâÿ÷óþ ñâîþ êíè-ãó
«Ïîäîðîæ³ áëèçüê³ òà äàëåê³», ó
ÿê³é îïèñàíà é ³ñòîð³ÿ «Áàëüçàìó
Êîìåíäàðÿ». ß ãîòóâàâ áàëüçàì ³
äëÿ ñåáå. Íåð³äêî äî ìåíå íà âó-ëèö
³ ï³äõîäèëè ëþäè, äÿêóâàëè çà
íàï³é. Îäíà æ³íêà ðîçïîâ³äàëà, ÿê
âèë³êóâàëà áðîíõ³ò, ³íøà — àñòìó.
ͳêîëè íå çàáóäó, ÿê äÿêóâàâ ìåí³
çà áàëüçàì ñâÿùåíèê, ÿêèé âèë³êó-âàâ
íèì çàõâîðþâàííÿ øëóíêîâî-êèøêîâîãî
òðàêòó.
Ïðèáëèçíî çäîãàäóþñÿ, õòî ïåð-øèì
çàðîáèâ íà ìîºìó âèíàõîä³.
Ò³ëüêè-íî ÿ çðîáèâ íàï³é, ï³ä³éøîâ
äî ìåíå ñóñ³ä, çàïðîïîíóâàâ óê-ëàñòè
ç íèì äîãîâ³ð, à ïîò³ì ö³ äî-êóìåíòè
ñòàëè ï³äãðóíòÿì òîãî, ùî
áàëüçàì ôàëüñèô³êóâàëè. Çäîãà-äóþñÿ,
ùî ç öèõ ëþäåé óñå ïî÷à-ëîñÿ.
ß êîðèñòóâàâñÿ áàëüçàìîì
óñüîãî ð³ê. Ñüîãîäí³ ïàòåíò ó
ìåíå, ÿ í³êîìó éîãî íå â³ääàâàâ.
Àëå ñàì ìàþ ò³ëüêè ïëÿøêó ñâîãî
æ âèíàõîäó. Ìåí³ ðàäèëè ïîäàâà-òè
äî ñóäó. Àëå ÿ ç³ ñâîºþ ïåíñ³ºþ
íå âèãðàþ ñóä ïðîòè òîãî á³çíåñ-ìåíà,
ÿêèé çàðàç çàéìàºòüñÿ âèãî-òîâëåííÿì.
Êîëè ðîçïîâñþäæåííÿì «Áàëü-çàìó
Êîìåíäàðÿ» çàéìàâñÿ Âà-ñèëü,
íàï³é ìîæíà áóëî êóïèòè â
óñ³é Óêðà¿í³. ß ïåðåêîíàíèé, ùî ò³
äâ³ àâàð³¿, ÿê³ ç íèì òðàïèëèñÿ, òåæ
÷åðåç áàëüçàì. Âîñåíè â³í äèâîì
âðÿòóâàâñÿ, à íàâåñí³ â Êèºâ³ çíî-âó
ïîòðàïèâ ó àâàð³þ — öüîãî
ðàçó òðàâìà áóëà âæå íåñóì³ñíà ç
æèòòÿì. Âàñèëü ïîìåð ó 32 ðîêè.
Öå áóëà ÷óäîâà ëþäèíà.
ß â³ääàâàâ ñåáå ðîáîò³
ïîâí³ñòþ, ³ õîò³â áè
ùå ïðàöþâàòè
— Âè ïîáóâàëè â áàãàòüîõ óí³-
êàëüíèõ ì³ñöÿõ Çàêàðïàòòÿ. ßê³
ç íèõ íàéá³ëüø óëþáëåí³? Ùî ïî-ðàäèòå
â³äâ³äàòè?
— Ìî¿ óëþáëåí³ ì³ñöÿ íà Ðàõ³â-ùèí
³. Êîëè â³ä÷óâ á³ëü ó íîç³, ë³êàð
ïèòàº: «Âè 44 ðàçè áóëè íà Ãîâåðë³,
à ÿ ðàç íå ì³ã ä³éòè, òî çâ³äêè, äó-ìà
ºòå, âàø³ ñóãëîáè áîëÿòü?».
Êð³ì òîãî, ùî áóâàâ òàì ñàì, íåî-äíîðàçîâî
¿çäèâ ç³ ñòóäåíòàìè íà
÷àñ ïðàêòèêè. Ìè äîñèòü ÷àñòî
îðãàí³çîâóâàëè åêñêóðñ³¿, ³ íå
ò³ëüêè Êàðïàòàìè.
— ßê³ çì³íè ïîì³÷àëè ó ôëîð³
Çàêàðïàòòÿ ïðîòÿãîì ðîê³â ðîáî-òè
é íàóêîâèõ äîñë³äæåíü?
— Äëÿ çàóâàæåííÿ ñóòòºâèõ
çì³í öüîãî ÷àñó çàìàëî. Ñüîãîäí³
ôëîðà çì³íþºòüñÿ âíàñë³äîê ä³ÿëü-íîñò
³ ëþäèíè. Âåñü ÷àñ âîþþ çà
øîâêîâó êîñèöþ (åäåëüâåéñ. —
Àâò.) — âîíà íà ìåæ³ ïîâíîãî
çíèêíåííÿ. Çíèêàþòü ³íø³ ð³äê³ñí³
ðîñëèíè — òèðëè÷ êîõà, ðîäîäåí-äðîí.
Ëþäè ðâóòü ö³ êâ³òè, ÿê³ íà
ñîíö³ øâèäêî â’ÿíóòü, à ïîò³ì ïðî-ñòî
âèêèäàþòü. Ïðèãàäóþ, ùî â
Òàòðàõ ï³ä ÷àñ ì³æíàðîäíî¿ åêñ-êóðñ
³¿ íàì çàáîðîíÿëè ðâàòè êâ³òè
íàâ³òü äëÿ äîñë³äæåíü. Öå êóëüòó-ðà,
ÿêî¿ íàì ïîêè ùî áðàêóº.
— Ó òàê³ ïîâàæí³ ðîêè ÷è îã-ëÿäà
ºòåñÿ íàçàä? Ïðî ùî øêîäóº-
òå? ×èì ñüîãîäí³ æèâåòå?
— Íå øêîäóþ í³ ïðî ùî. ß â³ääà-âàâ
ñåáå ðîáîò³ ïîâí³ñòþ, õîò³â áè
ùå ïðàöþâàòè. ª íàä ÷èì. Äóæå
ìàâ áè äÿêó ùå ñòàòè íà íîãè. Õî-äèâ
ÿ îé ÿê áàãàòî. Áóâ ³ â Âèñîêèõ
Òàòðàõ, ³ â Ãîðíî-Àëòàéñüêîìó
êðà¿, Òÿíü-Øàí³, òðè÷³ áóâ ó Çàïî-ëÿð’
¿. ²äåé äóæå áàãàòî. ßê Áîã
äàñòü, òàê ³ áóäå. Àëå ñêàæó âàì,
ùî íàéâàæëèâ³øå â æèòò³ — çäî-ðîâ’ÿ
³ ëþäñüêå ùàñòÿ.
Íàòàë³ÿ Êàðàëê³íà,
ôîòî Ðîáåðòà Ïàïïà,
Ìåä³àöåíòð ÓæÍÓ
Äîêòîð á³îëîã³÷íèõ íàóê,
çàñëóæåíèé ïðîôåñîð
Óæãîðîäñüêîãî Íàö³î-íàëüíîãî
óí³âåðñèòåòó
òà Íàö³îíàëüíîãî óí³âåðñèòåòó
«Êèºâî-Ìîãèëÿíñüêà àêàäåì³ÿ»,
Ñîðîñ³âñüêèé ïðîôåñîð, â³ä-ì
³ííèê îñâ³òè Óêðà¿íè, çàâ³äóâà÷
íàóêîâî-äîñë³äíî¿ ëàáîðàòî𳿠îõî-ðîíè
ïðèðîäíèõ åêîñèñòåì, çàñëó-æåíèé
ä³ÿ÷ íàóêè ³ òåõí³êè Óêðà¿-
íè, åêñïåðò BSP Âàñèëü Êîìåíäàð
ó ñâî¿ 88 ìຠñò³ëüêè ³äåé, ùî ãîðè
ãîòîâèé çâåðíóòè. Îò ò³ëüêè áè
âñòàòè ç êð³ñëà, ïîë³êóâàòè ïî-øêîäæåí
³ ñóãëîáè...
«Í³êîëè íå ïîäóìàâ áè, ùî äîâå-äåòüñÿ
òàêå òåðï³òè — ÿ æ âèñîêîã³ð-íèê.
Òàê ìåíå òÿãíå íà âóëèöþ...»,
— ç ëåäü ïîì³òíîþ óñì³øêîþ ðîç-ïîâ
³äຠÂàñèëü ²âàíîâè÷. Ëþäèíà,
ÿêà îá³éøëà íå îäèí ã³ðñüêèé õðå-áåò,
ñüîãîäí³ ìàéæå âòðàòèëà â³ðó ó
ñïðàâåäëèâ³ñòü. 30 ðîê³â ðîáîòè íàä
óí³êàëüíèì áàëüçàìîì íàõàáíî
âêðàëè êîëèøí³ äðóç³, ïî ñóò³, êîëå-ãè
ó íàóêîâ³é ñôåð³.
Âèíàõ³äíèê ñüîãîäí³ ìຠëèøå
ïàòåíò íà «Áàëüçàì Êàðïàò», à âè-ãîòîâëÿþòü
³ ïðîäàþòü éîãî çà ÷è-ìàë
³ ãðîø³ çîâñ³ì ³íø³ ëþäè. Öÿ
³ñòîð³ÿ ëÿãëà áè â îñíîâó õîðîøî-ãî
äåòåêòèâó ïðî áàëüçàì Êîìåí-äàðÿ,
áî àæ çàáàãàòî â í³é âèïàä-êîâîñòåé
òà íåùàñíèõ âèïàäê³â.
Âàñèëü ²âàíîâè÷ íå õî÷å ñóäîâèõ
ð³øåíü, ïåðåêîíàíèé, ùî ôåì³äà
âñå îäíî áóäå íà áîö³ òèõ, õòî ñüî-ãîäí
³ óñï³øíî çàðîáëÿº íà áàëü-çàì
³, íàçâàíîìó «Ëåãåíäîþ Êàð-ïàò
». Ó íüîìó äåùî çì³íåíèé
ñêëàä êîìïîíåíò³â, àëå îñíîâà —
Êîìåíäàðÿ, ÿêèé äîñêîíàëî âèâ÷èâ
ë³êóâàëüí³ âëàñòèâîñò³ ôëîðè é
âì³ëî ïîºäíàâ ¿õ â îäíîìó ðåöåïò³.
Íà âñòóï äî àñï³ðàíòóðè,
êð³ì áåçñóìí³âíèõ çíàíü ³
ðåêîìåíäàö³é, âïëèíóâ…
ðîäîäåíäðîí
— Âè íàâ÷àëèñÿ â ÓæÍÓ íåçà-äîâãî
ï³ñëÿ éîãî â³äêðèòòÿ. ßêè-ìè
ïðèãàäóºòå ñòóäåíòñüê³ ðîêè?
ßê îáèðàëè ìàéáóòíþ ïðîôåñ³þ?
— Ìåí³ ïîòàëàíèëî, ùî ÿ ïåðå-áóâàâ
ó âèø³ ìàéæå ç ïåðøèõ äí³â
â³äêðèòòÿ ôàêóëüòåòó. Çàê³í÷èâ ñå-ðåäíþ
øêîëó â Õóñò³, ïîò³ì âñòó-ïèâ
äî óí³âåðñèòåòó. Íà òîé ÷àñ â
ÓæÄÓ âæå íàâ÷àëèñÿ ïåðø³ ñòó-äåíòè.
Ñïî÷àòêó âîíè ìàëè ïðîé-òè
ï³äãîòîâ÷³ êóðñè, ÿê³ òðèâàëè ç
âåðåñíÿ, à ëèøå âçèìêó ïî÷àëè
âèâ÷àòè óí³âåðñèòåòñüêó ïðîãðà-ìó.
ß âñòóïàâ óæå ç âåðåñíÿ. Çíàº-
òå, ñòóäåíòè çàâæäè ùîñü âèãàäà-þòü:
ñâî¿õ ïîïåðåäíèê³â ìè íàçè-âàëè
íåíîðìàëüíèìè, áî âîíè
ðîçïî÷èíàëè ³ çàê³í÷óâàëè íà-â÷àííÿ
âçèìêó, à ïðî ñåáå ãîâî-ðèëè
ÿê ïðî íîðìàëüíèõ, òîáòî
òèõ, õòî íàâ÷àâñÿ ç îñåí³.
Çàãàëîì íàâ÷àííÿ áóëî äóæå
ö³êàâèì. ³äðàçó âèð³øèâ, ùî áóäó
âñòóïàòè íà ñïåö³àëüí³ñòü «áîòà-í
³êà». Ìåí³ ïðèãàäóþòüñÿ ëåêö³¿
çàâ³äóâà÷à êàôåäðè, ÿêèé âèêëàäàâ
öþ äèñöèïë³íó: ó íüîãî áóâ íàâ³òü
îñîáëèâèé òîí ÷èòàííÿ. Òàêîæ çà-ïàì’ÿòàëèñÿ
ïàðè ç õ³ì³¿, ÿê³ ìè
ìàëè ç ìåäèêàìè. ¯¿ ÷èòàâ äîöåíò
Îðëîâñüêèé, ó ÿêîãî âñ³ ôîðìóëè
áóëè â ãîëîâ³.
Ïðèãàäóþ, íà âèâ÷åííÿ êóðñó
«íèæ÷èõ ðîñëèí» áóëî âñüîãî äâà
ï³äðó÷íèêè. Çðîçóì³ëî, ùî âñ³ì
õîò³ëîñÿ â÷èòèñÿ, ñòóäåíò³â áóëî
âæå ÷èìàëî. Òîä³ çðîáèëè ÷åðãó-âàííÿ
âïðîäîâæ äîáè íà îäèí
ï³äðó÷íèê. Áóâàº, ñïèø âíî÷³ äâ³-
òðè ãîäèíè, à ïîò³ì òåáå áóäÿòü,
áî íàñòàëà òâîÿ ÷åðãà â÷èòèñÿ.
Ïîò³ì òè áóäèø ³íøîãî, ³ òàê äàë³.
— ϳñëÿ çàê³í÷åííÿ âèøó
â³äðàçó çíàëè, ùî áóäåòå çàéìàòè-ñÿ
íàóêîâîþ ðîáîòîþ?
— Íàïðèê³íö³ íàâ÷àííÿ äî íàñ
ïðèéøëè ç îáêîìó ïàðò³¿ çàââ³ää³-
ëîì øê³ë ³ âèø³â, à òàêîæ ðåêòîð:
Îñîáèñòîñò³

4. ¹ 35 (855) 30 ñåðïíÿ 2014 «Ð²Î» Òåìà 9
Âñòóïíà êàìïàí³ÿ ï³ä ÷àñ â³éíè
НавчальнийрівУжНУрозпочнетьсязновимистдентами,зоремасхідняами
Âñòóïíà êàìïàí³ÿ â
óêðà¿íñüêèõ âèøàõ öüîãî
ðîêó ñóòòºâî â³äð³çíÿëàñÿ
â³ä óñ³õ ïîïåðåäí³õ âñòóï-íèõ
êàìïàí³é, îñê³ëüêè
òðèâàëà â óìîâàõ â³éíè.
Íîâèé íàâ÷àëüíèé ð³ê òåæ
ïåðåäáà÷ຠ÷èìàëî
â³äì³ííîñòåé. ²ç âåðåñíÿ
â óñ³õ óí³âåðñèòåòàõ,
çîêðåìà é â ÓæÍÓ, áóäóòü
íàâ÷àòèñÿ ñòóäåíòè ç³
Ñõîäó é ϳâäíÿ. ¯õí³
³ñòîð³¿, íà æàëü, ñõîæ³:
ïåðåâåëèñÿ ÷è âñòóïèëè
äî ÓæÍÓ, áî ïåðå¿õàëè íà
Çàêàðïàòòÿ ö³ëèìè
ðîäèíàìè ³ ïîâåðòàòèñÿ
íå õî÷óòü, àäæå, âëàñíå,
íåìຠêóäè...
áîþ ò³ëüêè ñòóäåíòñüêèé êâèòîê,
îñê³ëüêè ³íôîðìàö³þ ïðî éîãî
óñï³øí³ñòü ìîæíà ä³çíàòèñÿ ç
ªÄÅÁÏÎ.
Íàéá³ëüøèé âèø îáëàñò³ Óæ-ãîðîäñüêèé
Íàö³îíàëüíèé óí³-
âåðñèòåò îïðèëþäíþº òàê³ ðå-çóëüòàòè
âñòóïíî¿ êàìïàí³¿ ñòà-íîì
íà 18 ñåðïíÿ 2014 ðîêó. «Íà
ïåðøèé êóðñ Óæãîðîäñüêîãî
Íàö³îíàëüíîãî óí³âåðñèòåòó
çàðàõîâàíî íà íàâ÷àííÿ 2507
îñ³á, ³ç íèõ íà äåðæàâíå çàìîâ-ëåííÿ
— 1161 àá³òóð³ºíò (970
íà äåííó ôîðìó íàâ÷àííÿ òà 191
íà çàî÷íó) ³ 1346 âñòóïíèê³â óê-ëàëè
êîíòðàêòè íà íàâ÷àííÿ (ç
íèõ 1031 íà äåííó ôîðìó íàâ÷àí-íÿ
òà 315 íà çàî÷íó).
Êð³ì òîãî, íà íàâ÷àííÿ çà äåð-æàâíèì
çàìîâëåííÿì íà äåííó
ôîðìó íàâ÷àííÿ çàðàõîâàíî çà
ÎÊÐ «ñïåö³àë³ñò» (áåç ñïåö-
³àëüíîñòåé ìåäè÷íîãî ñïðÿìó-âàííÿ)
670 îñ³á (532 — äåðæàâ-íå
çàìîâëåííÿ òà 138 çà êîí-òðàêòîì)
òà çà ÎÊÐ «ìàã³ñòð»
— 516 (314 — äåðæçàìîâëåííÿ
òà 202 çà êîíòðàêòîì). Íà çà-î÷íó
ôîðìó íàâ÷àííÿ çàðàõîâà-íî
çà ÎÊÐ «ñïåö³àë³ñò» 422
îñîáè (127 — äåðæàâíå çàìîâ-ëåííÿ
òà 295 çà êîíòðàêòîì) òà
çà ÎÊÐ «ìàã³ñòð» — 335 îñ³á
(66 — äåðæçàìîâëåííÿ òà 269
çà êîíòðàêòîì).
Ó ö³ëîìó íà 5-é êóðñ äåííî¿ òà
6-é êóðñ çàî÷íî¿ ôîðì íàâ÷àííÿ
äëÿ çäîáóòòÿ ÎÊÐ «Ñïåö³àë³ñò»,
«Ìàã³ñòð» íà 18 ñåðïíÿ 2014 ð.
çàðàõîâàíî 1943 îñîáè, ó ò. ÷.
1186 — äåííî¿ ôîðìè íàâ÷àííÿ
(516 ìàã³ñòð³â, 670 ñïåö³àë³ñò³â)
òà 757 çàî÷íî¿ (335 ìàã³ñòð³â,
422 ñïåö³àë³ñò³â)», — ïîâ³äîìëÿº
îô³ö³éíèé ñàéò ÓæÍÓ.
Öüîãî ðîêó ïåðøîêóðñíèêè óê-ëàëè
1346 äîãîâîð³â, ó ò. ÷. 1031 íà
äåííó òà 315 íà çàî÷íó ôîðìè íà-â÷àííÿ.
Íàéá³ëüøå
âñòóïíèê³â â ÓæÍÓ
íà ìåäè÷í³ íàïðÿìè,
à òàêîæ æóðíàë³ñ-òèêó,
ãåîãðàô³þ òà
ì³æíàðîäí³ åêîíî-ì
³÷í³ â³äíîñèíè
«Ê³ëüê³ñòü âñòóïíèê³â íà ÎÊÐ
«Áàêàëàâð» òà «Ñïåö³àë³ñò» ìå-äè÷íîãî
ñïðÿìóâàííÿ â ÓæÍÓ
çá³ëüøèëàñÿ íà 17,46 %. Ñüîãîäí³
ìîæåìî êîíñòàòóâàòè, ùî öüî-ãî
ðîêó çðîñëà é ê³ëüê³ñòü çàðà-õîâàíèõ
íà íàâ÷àííÿ íà 1-é êóðñ.
Òàê, íà äåííå â³ää³ëåííÿ — 2001
îñîáà (ïðîòè 1985 ó 2013 ð.). Ç
íèõ 970 áóäóòü íàâ÷àòèñÿ çà êîø-òè
äåðæàâíîãî áþäæåòó (963
ìèíóëîãî ðîêó) ³ 1038 çà êîøòè
ô³çè÷íèõ òà þðèäè÷íèõ îñ³á
(1022 òîð³ê).
Ïîïóëÿðí³ ñïåö³àëüíîñò³ â
ÓæÍÓ çàñâ³ä÷óþòü ìàêñèìàëüíî
çàïîâíåí³ ë³öåíç³éí³ îáñÿãè.
Éäåòüñÿ ïðî «Ôàðìàö³þ» — 50
îñ³á (100 %), «Çäîðîâ’ÿ ëþäèíè»
— 60 îñ³á (100 %), «Æóðíàë³ñòè-êó
» — 30 îñ³á (100 %), «Ãåîãðà-ô
³þ» — 30 îñ³á (100 %), «Ë³êó-âàëüíó
ñïðàâó» —249 îñ³á (99,6
%), «Ì³æíàðîäí³ åêîíîì³÷í³
â³äíîñèíè» — 58 (98,5 %) òîùî.
Ìèíóëîãî ì³ñÿöÿ áóëî çá³ëüøåíî
íà 35 îñ³á (³ç 215 äî 250) ë³öåí-ç
³þ íà ñïåö³àëüí³ñòü «Ë³êóâàëü-íà
ñïðàâà», ùî äàñòü ìîæ-ëèâ
³ñòü äîäàòêîâî ïðèéíÿòè íà
íàâ÷àííÿ ãðóïó ³íîçåìíèõ ñòó-äåíò
³â», — ïîâ³äîìëÿº îô³ö³éíèé
ñàéò ÓæÍÓ.
Çà âñòóïíîþ êàìïàí³ºþ â
ÓæÍÓ ñë³äêóâàëà é Ãðîìàäÿíñüêà
ìåðåæà «Îïîðà», ùîïðàâäà, öüî-ãî
ðîêó âîíà âîíà çì³íèëà ôîðìàò
ìîí³òîðèíãó. «Íà â³äì³íó â³ä ìè-íóëèõ
ðîê³â, êîëè îáèðàëèñÿ äâà-òðè
ÂÍÇ, äå ìè õîäèëè íà çàñ³äàí-íÿ
ïðèéìàëüíèõ êîì³ñ³é, âñòóïí³
âèïðîáóâàííÿ, ñë³äêóâàëè çà
ïðèéîìîì äîêóìåíò³â, öüîãî ðîêó
ìè îõîïèëè âñ³ ÂÍÇ â Óêðà¿í³ é
îñíîâíà óâàãà áóëà çîñåðåäæåíà
íà â³äêðèòîñò³ ³íôîðìàö³¿ ïðî
îñîáëèâîñò³ ðîáîòè ïðèéìàëü-íèõ
êîì³ñ³¿, ïðàâèëà ïðèéîìó, õ³ä
âñòóïíî¿ êàìïàí³¿, ñâîº÷àñí³ñòü
ïóáë³êàö³é ðåéòèíãîâèõ ñïèñê³â
òà ñïèñê³â ðåêîìåíäîâàíèõ äî çà-ðàõóâàííÿ.
Ñüîãîäí³ òðèâຠðî-áîòà
ç óçàãàëüíåííÿ ³íôîðìàö³¿
ïðî õ³ä ïðèéîìó äîêóìåíò³â», —
ðîçïîâ³äຠÑâÿòîñëàâ Áàá³ëÿ, êî-îðäèíàòîð
ÃÌ «Îïîðà» â Çàêàð-ïàòò
³.
ßê ³ â ïîïåðåäí³ ðîêè, «Îïî-ðà
» ïðèéìàëà äçâ³íêè íà «ãàðÿ-÷ó
ë³í³þ». Çâåðòàííÿ ñòîñóâàëè-ñÿ
ìîæëèâîñò³ âñòóïó íà áþäæåò,
ÿêùî ðàí³øå âæå â÷èâñÿ, àëå íå
çäîáóâ â³äïîâ³äíèé îñâ³òíüî-êâà-ë
³ô³êàö³éíèé ð³âåíü. Òàêîæ áóëè
âèïàäêè, êîëè àá³òóð³ºíò õîò³â
â³äêëèêàòè åëåêòðîííó çàÿâó
ï³ñëÿ òðåòüî¿ õâèë³. Ñêàðæèëèñÿ
é íà íåêîðåêòíî ââåäåí³ äàí³ â
ªÄÅÁÏÎ.
Ñòóäåíòàì
³ç çîíè ÀÒÎ
³øëè íàçóñòð³÷,
îäíàê ïðèéìàëè
ò³ëüêè íà êîíòðàêò
Öüîãî ðîêó â ÓæÍÓ íàâ÷àòè-ìóòüñÿ
ïðèíàéìí³ 6 ñòóäåíò³â ç³
Ñõîäó. Äî öüîãî ÷àñó ïðèõîäÿòü
ñòóäåíòè ç çîíè ÀÒÎ, ãîòîâ³ ïåðå-âåñòèñÿ
íà òó ÷è ³íøó ñïå-ö
³àëüí³ñòü äî çàêàðïàòñüêîãî âèøó.
«Îäíîçíà÷íî ïîòð³áíî éòè íà-çóñòð
³÷ òàêèì ñòóäåíòàì. Ùî-ïðàâäà,
̳í³ñòåðñòâî ùå íå
ïðèéíÿëî ê³íöåâîãî ð³øåííÿ ùîäî
ôîðìè íàâ÷àííÿ òàêèõ ñòóäåíò³â.
Íàðàç³ âèø íå ìຠïðàâà çàðàõó-âàòè
òàêîãî ñòóäåíòà íà áþä-æåò,
à ò³ëüêè íà êîíòðàêòíó
ôîðìó», — ïîÿñíèâ ðåêòîð ÓæÍÓ
Âîëîäèìèð Ñìîëàíêà.
²ñòî𳿠äåÿêèõ ñòóäåíò³â âæå çà-ïèñàâ
Ìåä³àöåíòð ÓæÍÓ. Ç âå-ðåñíÿ
íà ³ñòôàêó ÓæÍÓ â÷èòè-ìåòüñÿ
ïåðøîêóðñíèê ðîäîì ³ç
Äîíå÷÷èíè ²âàí Ôëîð³ÿ. ϳñëÿ 9-
ãî êëàñó â³í âñòóïèâ äî Êðàìà-òîðñüêîãî
âèùîãî ïðîôåñ³éíîãî
ìåòàëóðã³éíîãî ó÷èëèùà òà çäî-áóâ
ôàõ êîâàëÿ íà ìîëîòàõ ³ ïðå-ñàõ.
Ç ³ñòî𳿠ó øêîë³ ìàâ â³äì³íí³
îö³íêè, òîìó îáðàâ ñàìå öåé ôà-êóëüòåò
ÓæÍÓ.
Íà ôàêóëüòåò³ çäîðîâ’ÿ ëþäèíè
íàâ÷àòèìåòüñÿ Ìèõàéëî Êîðîá-÷àíñüêèé,
ðîäîì ³ç Ëóãàíñüêà.
Òàòî õëîïöÿ çàëèøèâñÿ âäîìà, à
̳øà ðàçîì ³ç ìàìîþ òà ñòàðøîþ
ñåñòðîþ âæå ï³âòîðà ì³ñÿöÿ ïðî-æèâàþòü
íà Çàêàðïàòò³. Ìèõàéëî
ï³äêðåñëþº, ùî çàêàðïàòö³ í³÷èì
íå â³äð³çíÿþòüñÿ â³ä éîãî çåìëÿê³â.
Äëÿ íüîãî âñ³ óêðà¿íö³ äîáð³ òà
ùèð³, â³í íå ðîçìåæîâóº Ñõ³ä ³
Çàõ³ä — êðà¿íà äëÿ íüîãî ºäèíà.
«Õîðîø³ ëþäè íà Çàêàðïàòò³.
Öå òåïåð ñòàëî ùå îäí³ºþ ïðè-÷èíîþ,
÷îìó õî÷ó íàâ÷àòèñÿ ñàìå
â ÓæÍÓ, — ðîçïîâ³äຠÀíàñòàñ³ÿ
Òèìîôåºâà ç ²çìà¿ëà. — Ùå ìèíó-ëîãî
ðîêó ÿ ä³çíàëàñÿ ïðî Óæãî-ðîäñüêèé
Íàö³îíàëüíèé óí³âåðñè-òåò
ç ³íôîðìàö³éíî¿ ñèñòåìè
«Êîíêóðñ». Íà âèá³ð öüîãî âèøó
í³ÿê íå âïëèíóëà ñèòóàö³ÿ, ùî
ñêëàëàñÿ â íàø³é äåðæàâ³. Ó äè-òèíñòâ
³ ÿ ÷àñòî ¿çäèëà ç ð³äíèìè
äî Áîëãàð³¿, òàì ìåíå çà÷àðóâà-ëà
ã³ðñüêà ì³ñöåâ³ñòü, òîìó é çó-ïèíèëà
ñâ³é âèá³ð íà Çàêàðïàòò³.
Òóò, çäàºòüñÿ, ùå âèù³ ãîðè,
ñâ³æå ïîâ³òðÿ. Áàòüêè, äî ðå÷³,
íå ïðîòè, ùîá ÿ â÷èëàñÿ òàê äà-ëåêî
â³ä äîìó. Ìîÿ ìàìà òàêîæ
ñâîãî ÷àñó áóëà ñòóäåíòêîþ îä-íîãî
ç çàõ³äíèõ óí³âåðñèòåò³â».
²ç íîâîãî íàâ÷àëüíîãî ðîêó ôà-êóëüòåò
³íîçåìíèõ ìîâ ìàòèìå ñòó-äåíòêó
ç³ Ñëîâ’ÿíñüêà Êñåí³þ
Øàìîòó. Ó ÷åðâí³ ðàçîì ç³ ñâîºþ
ðîäèíîþ âîíà ïðè¿õàëà íà Çàêàð-ïàòòÿ.
Áàòüêè íàïîëÿãëè, àáè ä³â÷è-íà
ïåðåâåëàñÿ íà íàâ÷àííÿ â
ÓæÍÓ, îñê³ëüêè äîäîìó ïîâåðòà-òèñÿ
ïîêè ùî íå õî÷óòü ³ íå ìî-æóòü:
÷àñòèíà ¿õíüîãî ïîìåøêàí-íÿ
çðóéíîâàíà ï³ä ÷àñ áî¿â ó çîí³
ÀÒÎ.
ijâ÷èíà ïðîâ÷èëàñÿ íà Ñõîä³ äâà
ðîêè. Ñüîãîäí³ ¿é äîâåäåòüñÿ ñêëà-ñòè
íåâåëèêó àêàäåìð³çíèöþ. Âèê-ëàäà÷
³ ôàêóëüòåòó ³íîçåìíèõ ìîâ
íàäàþòü ¿é ðåêîìåíäàö³¿ ùîäî
ïðîãðàì, àáè âñòèãëà äîáðå ï³äãî-òóâàòèñÿ
äî ïî÷àòêó íàâ÷àííÿ.
Êñåí³ÿ çàäàðìà ÷àñ íå âèòðà÷àº
— ïðàöþº âîæàòîþ â äèòÿ÷îìó
òàáîð³. ¯¿ ðîäèí³ — áàòüêàì, äâîì
áðàòàì ³ áàáóñ³ — äîçâîëèëè ïðî-æèâàòè
â ãîòåë³ íà Çàêàðïàòò³. Îäèí
³ç áðàò³â òàêîæ ìຠíàì³ð ïåðåâåñ-òèñÿ
íà íàâ÷àííÿ äî êîëåäæó
ÓæÍÓ. Áàòüêè Êñåí³¿ âæå çíàéøëè
ðîáîòó â íàø³é îáëàñò³. Ðàçîì ³ç
íèìè â öüîìó ãîòåë³ ïðîæèâàþòü
ùå ê³ëüêà ñ³ìåé á³æåíö³â.
²ç êâ³òíÿ Êñåí³ÿ âæå íå ïðîæè-âàëà
ó Ñëîâ’ÿíñüêó. Äðóç³ ïèøóòü
¿é, ùî ì³ñòî â³äðîäæóºòüñÿ ï³ñëÿ
ñòðàøíèõ ïîä³é, àëå ä³â÷èíó íå
â³äïóñêຠðîäèíà, òîìó é íàïîëÿã-ëè,
àáè ïåðåâåëàñÿ äî ÓæÍÓ. Òîæ
ñüîãîäí³ Êñåí³ÿ Øàìîòà ìຠíàì³ð
çäîáóòè äèïëîì â ÓæÍÓ ³ ñòàòè
ïåðåêëàäà÷åì. Ç íîâîãî íàâ÷àëü-íîãî
ðîêó ¿¿ ìð³ÿ ñòàíå íà êðîê
áëèæ÷îþ.
Ö³ëêîì ìîæëèâî, ùî ñòóäåíòè ç
çîíè ÀÒÎ áóäóòü íàâ÷àòèñÿ â
³íøèõ âèøàõ ò³ëüêè îäèí ñåìåñòð
àáî æ îäèí ð³ê, ï³ñëÿ ÷îãî çìîæóòü
ïîâåðíóòèñÿ äîäîìó. Çã³äíî ç ðå-êîìåíäàö
³éíèì ëèñòîì, ÿêèé íà-ä
³éøîâ äî ðåêòîðàòó, ̳í³ñòåðñòâî
îñâ³òè ³ íàóêè Óêðà¿íè äîçâîëÿº
â³äòåðì³íóâàòè ïëàòó çà íàâ÷àííÿ
ñòóäåíòàì ³ç çîíè ÀÒÎ, ÿê³ ïåðå-âîäÿòüñÿ
íà íàâ÷àííÿ ÷è âñòóïà-þòü
äî âèøó, äî ê³íöÿ ô³íàíñîâî-ãî
ðîêó.
Óù³ëüíåííÿ ïàð
³ òðèâàë³ êàí³êóëè
áóäóòü ó ñòóäåíò³â
÷åðåç åêîíîì³þ
òåïëà
̳í³ñòåðñòâî îñâ³òè ³ íàóêè Óê-ðà
¿íè ðåêîìåíäóº âñ³ì âèøàì
óù³ëüíèòè ðîçêëàä çàíÿòü ó íîâî-ìó
íàâ÷àëüíîìó ðîö³, ïåðåéòè íà
6-äåííèé ðîáî÷èé òèæäåíü, à òà-êîæ
çá³ëüøèòè òðèâàë³ñòü çèìîâèõ
êàí³êóë äî 4 òèæí³â. Éäåòüñÿ ïðî
åêîíîì³þ åíåðãîðåñóðñ³â ó çèìî-âèé
ïåð³îä.
 ÓæÍÓ ïðîïîíóþòü ñêëàñòè
ðîçêëàäè â òàêèé ñïîñ³á, àáè äî 1
ãðóäíÿ çàâåðøèòè çèìîâèé ñå-ìåñòð,
à ç 16 ñ³÷íÿ äî 13 áåðåçíÿ
ïðîâîäèòè äèñòàíö³éíå íàâ÷àííÿ
ç çàñòîñóâàííÿì ³íôîðìàö³éíî-êîìóí
³êàö³éíèõ òåõíîëîã³é.
Íàðàç³ êåð³âíèöòâî âèøó çîáî-â’ÿçàëî
äåêàíàòè ñêëàäàòè ðîçêëà-äè
ç óðàõóâàííÿì âèìîã ÌÎÍÓ, à
òàêîæ âèçíà÷àòèñÿ ç òåðì³íàìè
çèìîâî¿ ñåñ³¿. Ïàðà, éìîâ³ðíî, òðè-âàòèìå
áåç ïåðåðâè îäíó ãîäèíó
äâàäöÿòü õâèëèí.
ϳñëÿ îïðàöþâàííÿ ïðîïîçèö³é
ôàêóëüòåò³â êåð³âíèöòâî óõâàëèòü
îñòàòî÷íå ð³øåííÿ. Òîæ ÷åðåç åêî-íîì
³þ åíåðãîðåñóðñ³â ïîïðàöþ-âàòè
íà ðåçóëüòàò çà äóæå êîðîò-êèé
÷àñ ó íîâîìó íàâ÷àëüíîìó
ðîö³ äîâåäåòüñÿ âñ³ì.
Íàòàë³ÿ Êàðàëê³íà
Ç ³íøîãî áîêó, äëÿ Çàêàð-ïàòòÿ
öüîãî ðîêó, ÿê í³êî
ëè, àêòóàëüíå ïèòàííÿ
ïðî ÿê³ñòü âèùî¿ îñâ³òè,
îñê³ëüêè îáëàñòü ïîêàçàëà íàäçâè-÷àéíî
íèçüê³ ðåçóëüòàòè Çîâí³ø-íüîãî
íåçàëåæíîãî îö³íþâàííÿ.
³äîì³ íàóêîâö³, ìèòö³, ïðåäñòàâ-íèêè
ãðîìàäñüêîñò³, âèïóñêíèêè
çàêàðïàòñüêèõ øê³ë ìèíóëèõ ðîê³â
îäðàçó çàáèëè íà ñïîëîõ ³ çâåðíó-ëèñÿ
ó â³äêðèòîìó ëèñò³ äî îáëàñ-íî
¿ âëàäè ç ïðîïîçèö³ºþ ôàõîâî
ïðîàíàë³çóâàòè ðåçóëüòàòè ÇÍÎ â
Çàêàðïàòñüê³é îáëàñò³ îäíàê íàòèê-íóëèñÿ
íà ñò³íó ìîâ÷àííÿ. Äåòàëü-í
³øå ÷èòàéòå â îãëÿä³ ëèñò³â, à òà-êîæ
ó ïîïåðåäí³õ íîìåðàõ ãàçåòè
«Ð²Î».
Äî âèø³â âñòóïàëî
ìàéæå íà 8 %
ìåíøå àá³òóð³ºíò³â,
í³æ òîð³ê
Ó çàãàëüí³é ñèòóàö³¿ íåñòàá³ëü-íîñò
³, åêîíîì³÷íî¿ é ñîö³àëüíî¿
êðèçè â äåðæàâ³, áåç ñóìí³âó, ïî-ñòðàæäàëè
é óêðà¿íñüê³ âèø³. Äåð-æàâíèõ
ì³ñöü äëÿ âñ³õ íåìàº, íà-â÷àííÿ
íà êîíòðàêò³ íå ç äåøåâèõ
òà é óçàãàë³ öüîãî ðîêó ñïîñòåð³-
ãàºòüñÿ ñïàä îõî÷èõ çäîáóâàòè
âèùó îñâ³òó. Çà äàíèìè ³íôîðìà-ö
³éíî¿ ñèñòåìè «Êîíêóðñ», ÇÍÎ
ñêëàäàëî íà 7,74 % øêîëÿð³â ìåí-øå,
í³æ òîð³ê. Íà Çàêàðïàòò³
ê³ëüê³ñòü òèõ, ÿê³ ñêëàäàëè ÇÍÎ, íà
6,3 % ìåíøà, í³æ ó 2013 ðîö³. Ïðè
öüîìó, ÿê çàçíà÷àþòü â ÓæÍÓ, âèø
âñòàíîâèâ ñâîºð³äíèé ðåêîðä íà
ôîí³ çàãàëüíîíàö³îíàëüíîãî çìåí-øåííÿ
ê³ëüêîñò³ âñòóïíèê³â. ϳä ÷àñ
âñòóïíî¿ êàìïàí³¿ áóëî ïðèéíÿòî
ìàéæå íà 3 òèñÿ÷³ çàÿâ á³ëüøå, í³æ
òîð³ê. Ðåçóëüòàòîì öüîãî º ð³çêå
çá³ëüøåííÿ êîíêóðñó íà ì³ñöÿ
ë³öåíçîâàíîãî îáñÿãó (ç 1,28 äî
1,82 îñîáè íà ì³ñöå, òîáòî íà
42 %). Çîêðåìà, íà ÎÊÐ «Áàêà-ëàâð
» êîíêóðñ çð³ñ íà 36 % (ç 1,83
äî 2,49 îñîáè íà ì³ñöå), ïèøå âè-äàííÿ
Çàãîëîâîê.
Ñèñòåìà ªÄÅÁÏÎ öüîãî ðîêó,
ÿê ³ ïîïåðåäí³ ðîêè, çíîâó «çàâè-ñàëà
» ï³ä ÷àñ îïðàöþâàííÿ ðåçóëü-òàò
³â.  îêðåìèõ âèïàäêàõ áàçà áëî-êóâàëà
ó ñïèñêàõ îñ³á, ÿê³ ùå äåñü
íàâ÷àþòüñÿ. Ç ³íøîãî áîêó, öÿ íî-âàö
³ÿ âèïðàâäîâóº ñåáå â íàäàíí³
³íôîðìàö³¿ ïðî óêðà¿íñüêèõ ñòó-äåíò
³â. Äî ïðèêëàäó, ÿêùî ñòóäåíò
ç³ Ñõîäó çàõî÷å ïåðåâåñòèñÿ â
ÓæÍÓ, éîìó äîñòàòíüî ìàòè ç ñî-
фото Медіацентру УжНУ