БІЗ ХХІ ҒАСЫРДЫҢ ЖАҺАНДЫҚ КАРТАСЫНДА ЕШКІМГЕ ҰҚСАМАЙТЫН, ДЕРБЕС ОРНЫ БАР ҰЛТ БОЛАМЫЗ ДЕСЕК, ӘЛЕМ БІЗДІ МӘДЕНИ ЖЕТІСТІКТЕРІМІЗБЕН ТАНУЫ КЕРЕК Н.Ә.Назарбаев

1. Қостанай облысы әкімдігінің білім
басқармасының «Қостанай қаласы
әкімдігінің білім бөлімінің М.Хәкімжанова
атындағы №20 жалпы білім беретін
мектебі» ММ
БІЗ ХХІ ҒАСЫРДЫҢ ЖАҺАНДЫҚ
КАРТАСЫНДА ЕШКІМГЕ ҰҚСАМАЙТЫН,
ДЕРБЕС ОРНЫ БАР ҰЛТ БОЛАМЫЗ ДЕСЕК,
ӘЛЕМ БІЗДІ МӘДЕНИ ЖЕТІСТІКТЕРІМІЗБЕН
ТАНУЫ КЕРЕК
Н.Ә.Назарбаев
ЗИЯТКЕРЛІК
САЙЫС

3. ҰЛЫ ДАЛАНЫҢ ЖЕТІ ҚЫРЫ
1. Атқа міну мәдениеті
2. Ұлы даладағы ежелгі
металлургия
3. Аң стилі
4. Алтын адам
5. Түркі әлемінің бесігі
6. Ұлы Жібек жолы
7. Қазақстан – алма мен
қызғалдақтың отаны

4. Зияткерлік ойынның ережесімен
таныс болыңыздар!
Сіздерге «Ұлы даланың жеті қыры» тақырыбына
байланысты 12 сұрақ беріледі.
*Әр сұрақ белгілі бір тәсілмен шешіледі, яғни сұрақтар 4 түрде
кездеседі:
1) “Ат жүрісі” яғни шахматтағы аттың жүрісімен ( Г-тәрізді )
сұраққа жауап табу.
2) “Метаграмма”, яғни берілген сөздердің құрамындағы
әріптердің орнын алмастыру арқылы сұраққа жауап табу.
3) “Қызықты математика”, яғни есептер шығару арқылы
сұраққа жауап табу.
4) “Қай нұсқа?” Яғни сұрақтарға берілген нұсқалардың біреуін
таңдай отырып сұраққа жауап беру.

5. Шахматтағы
аттың
жүрісімен

6. АТҚА МІНУ МӘДЕНИЕТІ

7. Шахматтағы аттың жүрісімен
Жылқы тұңғыш рет Қазақстанның
қай өңірінде қолға
үйретілді?

8. К Қ
Т І
С Ү
Л Т
О С
Ж Ш

9. Жауабы:
Жылқы тұңғыш рет
Қазақстанның
Солтүстік аймағында,
Көкшетау маңында
қолға үйретілді.

10. Ұлы даладағы ежелгі металлургия
• Ежелгі заманда-ақ Қазақстанның
Орталық, Солтүстік және Шығыс
аймақтарында тау-кен өндірісінің
ошақтары пайда болып, қола,
мыс, мырыш, темір, күміс пен
алтын қорытпалары алына
бастады.
• Қазба жұмыстары барысында
табылған металл қорытатын
пештер мен қолдан жасалған
әшекей бұйымдары, ежелгі
дәуірдің тұрмыстық заттары
мен қару-жарақтары бұған дәлел.
• Осының бәрі ежелгі
замандарда біздің жеріміздегі дала
өркениеті технологиялық тұрғыдан
қаншалықты қарқынды
дамығанын көрсетеді.

11. Шахматтағы аттың жүрісімен
Ұлы даладағы ежелгі металлургия
Қазақстанның қай жерінде
дамыған?

12. Б
Ы
Т Л
Ұ
А Ө
Ғ У

13. Жауабы:
Археологтардың айтуынша, ұлы даладағы
ежелгі металлургия
Ұлытау жерінде дамыған.
www.24.kz

14. Аң стилі
«Өз жазуы мен
мифологиясы бар
Қазақстанның ежелгі
тұрғындарының озық
мәдениеті болды. Жануарлар
бейнесін тұрмыста пайдалану
адам мен табиғаттың өзара
байланысының символына
баланып, көшпенділердің
рухани бағдарын айқындап
отырған. Олар
жыртқыштардың, негізінен
мысық тұқымдас аңдардың
суретін көбірек қолданған».
https://aikyn.kz/2019/01/09/77122.html

15. Метаграмма
А Р Е С Б Ы Б Й
Егемен Қазақстанның
символдарының бірі –
жануарлар әлемінде сирек
кездесетін қар барысы екені
кездейсоқ емес. Ежелгі ата-
бабаларымыздың қайсысы
өзінің салдырған
құрылыстарында барысты
бейнелеп отырған?
www.aikyn.kz

16. Жауабы:
Бейбарыс салдырған құрылыстарда
барыстың бейнеленуі нені білдіреді?
Сұлтанның (дұрысы Байбарыс) есімінің өзі
«Қуатты барыс» дегеннен шыққан. Есімімен
тікелей байланысты дүниелердің бәріне барыс
бейнесін қондырды.
www.aikyn.kz

17. Алтын адам
Әлемдік ғылым үшін
сенсация саналған
жаңалық – 1969 жылы
Қазақстанның
Есік қорғанынан
табылған, өнертанушы
ғалымдар арасында
«қазақстандық
Тутанхамон» деген
атқа ие болған «Алтын
адам».

18. Метаграмма
Т А* Л Ө А Е Б Р
Екінші
алтын адам
Қазақстанның
қай жерінен
табылған?

19. Жауабы:
Екінші алтын адам
1999 жылы Ақтөбе (Атырау)
облысының Жылыой ауданына қарасты
Аралтөбе қорымында табылды.
Екінші Алтын адам: Аралтөбеден
табылған сақ көсемі.
www.aikyn.kz

20. Түркі әлемінің бесігі
• Қазақтардың және
Еуразияның басқа да
халықтарының тарихында
Алтай таулары ғасырлар
бойы Қазақстан жерінің
тәжі ғана емес, күллі түркі
әлемінің бесігі саналды.
Дәл осы өңірде біздің
дәуіріміздің
І мыңжылдығының орта
шенінде Түркі дүниесі
пайда болып, Ұлы дала
төсінде жаңа кезең
басталды.

21. Метаграмма
Ә Г Ө Т Б Б Е Е Й
2003 жылы
Шығыс Қазақстан
облысына қарасты
Зайсан ауданының
Шілікті жазығынан
табылған үшінші
«Алтын адам»
қалай аталады?

22. Жауабы:
Шілікті қорғанынан табылған Үшінші «Алтын адам» сақ
патшасы және Алтын адамдардың ішіндегі ең көнесі.
Аса бір геометриялық дәлдікпен жасалған бесжұлдыз бейнелі
түйменің алтын жұлдызшалары көк лазурит тасынан
жасалған. Айналасы сүйекпен көмкерілген. Ортасына томпақ
мүйіз орнатқан.
Бесжұлдыз сол заманда да биліктің белгісі саналған. Бұл
жәдігер тарихқа Бәйгетөбе деген атаумен енді.
www.aikyn.kz

23. •

24. Еліміздің Еуразия құрлығының ортасында орналасуы
ежелден әртүрлі мемлекеттер мен өркениеттер арасында
транзиттік «дәліздердің» пайда болуына септігін тигізді.
Біздің дәуірімізден бастап бұл құрлық жолдары Үлкен
Еуразияның Шығысы мен Батысы, Солтүстігі мен Оңтүстігі
арасындағы сауда және мәдениет саласындағы
байланыстардың желісіне - Ұлы Жібек жолы жүйесіне
айналды. Керуен жолдарын мінсіз ұйымдастырып,
қауіпсіздігін қамтамасыз еткен Ұлы дала халқы ежелгі және
орта ғасырлардағы аса маңызды сауда қатынасының басты
дәнекері саналды. Алғаш пайда болған сәттен бастап, Ұлы
Жібек жолы картасы, негізінен, Түрік империяларының
аумағын қамтыды.
https://www.inform.kz/kz/kr-prezidenti-nursultan-nazarbaevtyn-
makalasy-uly-dalanyn-zheti-kyry_a3461994

25. Қай нұсқа?
Ұлы жібек жолымен ең алғаш қандай
тауарлар тасылды?
А) Ағаш бұйымдары
Ә) Мыстан жасалған бұйымдар
Б) Темір мен қола
В) Лазурит пен нефрит
Г) Жібек пен шұға

26. Жауабы:

27. Қызықты математика

28. Алатаудың баурайы алма мен
қызғалдақтың «тарихи отаны»
екені ғылыми тұрғыдан
дәлелденген. Қазақстан қазір де
әлемдегі алма атаулының арғы
атасы – Сиверс алмасының
отаны саналады. Осы жеміс
тарихының символы ретінде
еліміздің оңтүстігіндегі ең әсем
қала Алматы деп аталды.
. Қазақстан – алма мен қызғалдақтың
отаны
Қазақстан аумағындағы
Регель қызғалдақтары
жерімізде Тянь-Шань
тауларының етегі мен
шөлейт даланың түйісер
тұсында пайда болған.
Бүгінде жер жүзінде
қызғалдақтың 3 мыңнан
астам түрі бар, олардың
көпшілігі – біздің дала
қызғалдағының
«ұрпағы».

29. СҰРАҚ
Бұл есепті дұрыс
шығарсаңыз
Ресейлік ғалым Николай
Вавиловтың қазіргі
алмалардың Сиверс
алмасының арғы атасы
екенін қай жылы
анықтағанын біле
аласыз.

30. Жауабы:
Ресейлік ғалым
Николай Вавилов қазіргі
алмалардың Сиверс алмасының
арғы атасы екенін
1929 жылы
анықтады.

31. СҰРАҚ

Бұл есепті дұрыс
шығарсаңыз
Қазақстанда
қызғалдақтың неше
түрі өсетінін біле
аласыз.
[(10*70+300)-(10*60+300)]- 25 - 50 +2* [15-2*5]=

32. Жауабы:
Бүгінде жер жүзінде қызғалдақтың
3 мыңнан астам түрі бар, олардың басым
көпшілігі - біздің дала қызғалдағының «ұрпағы».
Қазір Қазақстанда
қызғалдақтың 35 түрі өседі.
• https://www.inform.kz/kz/kr-prezidenti-nursultan-
nazarbaevtyn-makalasy-uly-dalanyn-zheti-
kyry_a3461994

33. Төл тарихын білетін, бағалайтын
және мақтан ететін халықтың
болашағы зор болады деп
сенемін.
Өткенін мақтан тұтып, бүгінін
нақты бағалай білу және болашаққа
оң көзқарас таныту - еліміздің
табысты болуының кепілі.
Назарларыңызға рахмет!
Жұмыстарыңызға сәттілік тілеймін!!!