ผลงานนักศึกษาชั้นปีที่ 6 (พี่สอนน้อง) เรื่องการเลิกบุหรี่ในร้านยา

1. การเลิกบุหรี่ในร้านขายยา
SMOKING CESSATION
นศภ.ชุตินันท์ แซ่เจว และ นศภ. ปุญญิศา ตะเพียนทอง
ปี 6 มหาวิทยาลัยรังสิต ฝึกงานเภสัชกรรมชุมชน 1 ผลัด 1 ร้านยาศิวพรเภสัช

2. สารพิษในบุหรี่

3. สารพิษในบุหรี่
สารประกอบในบุหรี่ ในบุหรี่ 1 มวน เมื่อเกิดการเผาไหม้จะทาให้เกิดสารเคมีมากกว่า 4,000 ชนิด
สารหลายร้อยชนิดมีผลต่อการทางานของอวัยวะต่างๆ ในร่างกาย และมีมากกกว่า 60 ชนิด ที่เป็น
สารก่อมะเร็ง
นิโคติน (Nicotine) เป็นสารที่มีลักษณะคล้ายนามัน ไม่มีสี เป็นสารที่ทาให้เกิดการเสพติด และทาให้
เกิดโรคหัวใจ นิโคตินเป็นสารพิษที่พบตามธรรมชาติในใบยาสูบเท่านัน นิโคตินสามารถออกฤทธิ์โดย
ตรงที่สมองทาให้ผู้สูบมีความรู้สึกที่เป็นสุข สบายใจ ติดบุหรี่และเลิกได้ยาก สารนีในระยะแรกมีฤทธิ์
กระตุ้นสมองและระบบประสาทส่วนกลาง แต่ในระยะต่อมาจะมีฤทธิ์กดระบบประสาท นิโคตินทาให้
ความดันเลือดสูงขึน จากการที่ทาให้เส้นเลือดหดตัว และกระตุ้นหัวใจให้เต้นเร็วขึน โดยอาจจะ
เพิ่มขึนถึง 33 ครังต่อนาที ในผู้ที่ไม่เคยสูบบุหรี่นิโคตินจะทาให้คลื่นไส้เวียนศีรษะ และแม้แต่ในผู้ที่ติด
บุหรี่แล้ว หากสูบบุหรี่มาก เกินไปก็จะทาให้อาการคลื่นไส้เช่นกัน ในผู้ใหญ่หากได้รับนิโคติน 60
มิลลิกรัมในครังเดียว จะเสียชีวิตได้ทันทีจากการที่กล้ามเนือหายใจเป็นอัมพาต

4. สารพิษในบุหรี่
สารพิษอื่นๆ ที่สาคัญในควันบุหรี่
1. ทาร์ (Tar) มีลักษณะคล้ายนามันดิน เกิดจากการเผาไหม้ของใบยาสูบ กระดาษมวน และ
สารประกอบอื่นๆ ในบุหรี่ ทาร์มีสีนาตาลประกอบด้วยสารที่เป็นอันตรายหลายชนิดผสมรวมกัน เช่น
เบนโซพัยรีน (benzopyrine) ซึ่งเป็นสารก่อมะเร็ง ทาร์จะจับอยู่ที่ปอด และเมื่อทาร์รวมตัวกับฝุ่นต่างๆ ที่
หายใจเข้าไปก็จะขังอยู่ในถุงลมปอด ทาให้เกิดการระคายเคือง ทางเดินหายใจ ไอเรือรังและมีเสมหะ
ซึ่งจะเป็นสาเหตุของการเกิดหลอดลมอุดกันเรือรัง รวมทังโรคมะเร็งปอด
2. คาร์บอนมอนอกไซด์ (Carbon monoxide) ซึ่งเป็นก๊าซชนิดเดียวกับที่พ่นออกจากท่อไอเสีย รถยนต์
เกิดจากการเผาไหม้อย่างไม่สมบูรณ์ของใบยาสูบ ก๊าซนีจะขัดขวางการลาเลียงออกซิเจนของเม็ดเลือด
แดง โดยจะแย่งจับกับฮีโมลโกลบินในเม็ดเลือดแดงได้ดีกว่าออกซินเจนถึง 200 เท่า ดังนันร่างกายของผู้
สูบบุหรี่จึงได้รับออกซิเจนต่ากว่าปกติ ทาให้หัวใจต้องทางานหนักเพิ่มขึน เพื่อให้เลือดนาออกซิเจนไป
เลียงส่วนต่างๆ ของร่างกายได้เพียงพอ และถ้าได้รับก๊าซนีจานวนมาก จะทาให้เกิดอาการมึนงง
คลื่นไส้ เหนื่อยง่าย
3. ไฮโดรเจนไซยาไนด์ (Hydrogen cyanide) เป็นก๊าซที่ทาลายเยื่อบุหลอดลมส่วนต้น ซึ่งบริเวณนีจะทา
หน้าที่คอยดักสิ่งแปลกปลอมต่างๆ ไม่ให้เข้าสู่ทางเดินหายใจ ซึ่งผลของการได้รับก๊าซชนิดนีจะทาให้ผู้
สูบบุหรี่เกิดอาการไอ มีเสมหะและหลอดลมอักเสบเรือรัง

5. 4. ไนโตรเจนไดออกไซด์ (Nitrogen dioxide) เป็นสาเหตุของโรคถุงลมปอดโป่งพอง เพราะไปทาลาย
เยื่อบุหลอดลมส่วนปลายและถุงลม ทาให้ผนังถุงลมโป่งพองและถุงลมลดจานวนลง ส่งผลต่อการ
ทางานของปอดและการแลกเปลี่ยนก๊าซ
5. แอมโมเนีย (Ammonia) มีฤทธิ์ระคายเคืองเนือเยื่อ ทาให้แสบตา แสบจมูก หลอดลมอักเสบ ใช้ใน
ขบวนการผลิต เพื่อให้นิโคตินถูกดูดซึมผ่านปอดเร็วขึน
6. ไซยาไนด์ (Cyanide) ซึ่งปกติใช้เป็นยาเบื่อหนู ก็พบในบุหรี่ด้วยเช่นกัน
7. ฟอร์มาล์ดีไฮด์ (Formaldehyde) เป็นสารที่ใช้ดองศพมีการนามาใช้ในขบวนการผลิตบุหรี่
8. สารอนุมูลอิสระ (free radical) กระบวนการเผาไหม้ของใบยาสูบทาให้เกิดสารพวกอนุมูลอิสระ
จานวนมาก ซึ่งสามารถเหนี่ยวนาให้เกิดกระบวนการต่างๆ ของร่างกาย เช่น การกระตุ้นเม็ดเลือด
ขาวบางชนิด และการเปลี่ยนแปลงของไขมันบางชนิดไปเป็นไขมันที่อันตรายต่อผนัง หลอดเลือดแดง
ทาให้เกิดโรคหลอดเลือดแดงแข็งตัว (atherosclerosis)
9. สารปรุงแต่งกลิ่นรสจานวนมากซึ่งยังไม่ทราบผลกระทบต่อร่างกาย
สารพิษในบุหรี่

6. บุหรี่ 1 ซอง มี 20 มวน
บุหรี่ 1 มวน มี nicotine 10 mg แต่ดูดซึม 1-2 mg ต่อมวน
สารพิษในควันบุหรี่

7. ควันที่เกิดจาการเผาไหม้ มี 2 ลักษณะ
1. ควันบุหรี่ในมวน (Mainstream smoke ; MS) คือ ควันที่สูดเข้าในร่างกาย แล้วพ่นออกมา
2. ควันบุหรี่ปลายมวน (Sidestream smoke ; SS) คือ ควันบุหรี่ที่ลอยอยู่ด้านนอกขณะที่ไม่มีการสูดควัน
การได้รับพิษจากการสูบบุหรี่

8. 1. Active smoke หรือ First-hand smoker คือ กลุ่มผู้ที่สูบบุหรี่โดยตรง
2. Second-hand smoking คือ กลุ่มของคนที่ไม่ได้สูบเอง แต่ต้องมาอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่มีคนสูบ ทา
ให้ต้องสูดควันบุหรี่เข้าไปด้วยโดยจาใจ
3. Third-hand smoking คือ สารพิษหรือสิ่งปนเปื้อนจากควันบุหรี่ที่ตกค้างอยู่ในสิ่งแวดล้อม
แบ่งตามลักษณะของการรับควันบุหรี่

9. ► บุหรี่มือสองจะเพิ่มจานวนและความรุนแรงของ asthma attacks และหูชันกลางอักเสบในเด็ก
► เด็กที่มีพ่อแม่สูบบุหรี่ มากกว่า 15 มวนต่อวัน จะเพิ่มความเสี่ยงต่อการเข้าโรงพยาบาล ด้วย
อาการทางเดินหายใจเป็น 2 เท่า
► เพิ่มความเสี่ยงต่อโรคในผู้ไม่สูบบุหรี่
• โรคหัวใจและหลอดเลือด 25-30%
• โรคมะเร็งปอด 20%
อันตรายของบุหรี่มือสอง

10. Neurotransmitters Effects of nicotine use
Dopamine รู้สึกพึงพอใจ (pleasure) สุขใจ ความอยากอาหารลดลง
Norepinephrine ทาให้ตื่นตัว (arousal) มีแรงจูงใจ ลดความอยากอาหาร
Acetylcholine ทาให้ตื่นตัว และสมาธิดีขึน (cognitive enhancement)
Serotonin ช่วยปรับอารมณ์ (mood modulation), ลดความอยากอาหาร
Glutamate ช่วยการเรียนรู้ (learning) เพิ่มความจา (memory enhancement)
นิโคตินมีผลต่อการเพิ่มขึ้นของสารสื่อประสาท

11. ภาวะติดนิโคติน
หากหยุดจะเกิดอาการถอนยา
(Withdrawal symptoms)
สร้างสัมพันธ์
วงเหล้า
กาแฟ
หลังเบรค
เพื่อความสัมพันธ์
ทัศนคติ ความเชื่อ
รู้สึกผ่อนคลาย
คลายกังวล
มีสมาธิ
กระตุ้นให้ตื่นตัวความรู้สึกดี
เมื่อได้สูดควัน
องค์ประกอบในการเสพติดบุหรี่
ภาวะเสพติด
นิโคติน
ภาวะเสพติด
ทางจิตใจ
ภาวะเสพติดทาง
สังคม หรือ
ความเคยชิน

12. อาการถอนนิโคติน
1. ซึมเศร้า 7. นอนไม่หลับ
2. หงุดหงิด โมโหง่าย 8. วิตกกังวล
3. ไม่มีสมาธิ 9. เหนื่อยง่าย
4. มีไข้ 10. อยากอาหาร นาหนักเพิ่ม
5. ปวดท้อง 11. ปวดศีรษะ
6. หัวใจเต้นช้า ความดันโลหิตต่า
Nicotine withdrawal symptoms

13. 1. Ask about tobacco เป็นการถามเรื่องการสูบบุหรี่กับผู้ป่วยทุกรายว่าสูบหรือไม่ แพทย์ควรถามผู้ป่วยทุกคนเกี่ยวกับประวัติการสูบบุหรี่
เช่น สูบมานานเท่าไร ปริมาณเท่าไร และให้ข้อมูล เกี่ยวกับความเสี่ยงต่อสุขภาพ (health risk) ของการสูบบุหรี่
2. Advise smokers to quit เป็นการแนะนาให้ผู้สูบบุหรี่ว่าควรเลิกสูบ โดยให้ข้อมูลเกี่ยวกับผลเสียของการสูบต่อไป และข้อดีของการเลิกสู
บุหรี่ แนะนาผู้ป่วย เกี่ยวกับวิธีการเลิกสูบที่เหมาะสมกับผู้ป่วย และเสนอความช่วยเหลือเพื่อให้เพิ่มโอกาสในการเลิกบุหรี่ได้สาเร็จ
3. Assess willingness to quit ประเมินแรงจูงใจและความตังใจในการเลิกสูบบุหรี่ เป็นการประเมินว่าผู้ป่วยมีความพร้อมที่จะเลิกสูบหรือไม่
เคยพยายามเลิกบุหรี่ด้วยวิธีใดมาบ้าง และผลเป็นอย่างไร ในขันตอนนีอาจมีการประเมินพฤติกรรมการเสพติด และความรุนแรงของการ
เสพติดนิโคติน
4. Assist with quitting เป็นการช่วยเหลือในการช่วยเลิกบุหรี่ได้สาเร็จ โดยแพทย์อธิบายขันตอนของการเลิกบุหรี่ การบาบัดประกอบด้วย
การให้การคาปรึกษา (จิตสังคมบาบัด) และการบาบัดทางยา การใช้ยาช่วยในการเลิกบุหรี่ จะทาให้มีโอกาสประสบความสาเร็จมากขึน
5. Arrange follow-up เป็นการติดตามผล และอาจให้การช่วยเหลือ ควรมีการติดตามตังแต่ เริ่มให้การบาบัด ระหว่างการบาบัด และหลัง
การบาบัดอีกอย่างน้อย 1 ปี
แนวทางการบาบัดรักษาผู้ติดบุหรี่ที่เป็นสากล
ใช้หลักการเข้าถึงผู้ป่วยโดยหลัก 5A ได้แก่

14. Assess
Ask
Advise
Assist
Arrange
ถามว่าสูบบุหรี่หรือไม่
แนะนาว่าควรเลิกบุหรี่
ประเมินว่าสนใจเลิกบุหรี่หรือไม่
ช่วยเหลือเพื่อให้เลิกบุหรี่
จัดการนัด และติดตาม
5 A’s technique
การให้คาปรึกษาแนะนาในการเลิกบุหรี่

15. ผู้ที่มารับบริการร้านยา มีประวัติสูบบุหรี่ (current
smoker)
Ask Advise เชิญชวนให้เลิกบุหรี่
+ แจกแผ่นพับข้อมูล
+ ประวัติอาการถอนนิโคตินถ้าสนใจเลิกบุหรี่ใน 1
เดือน
ข้อมูลพืนฐานทั่วไป:
ชื่อ ที่อยู่ (เพื่อการ
ติดตาม) อายุ อาชีพ
กิจกรรมใน
ชีวิตประจาวัน มีใคร
ในบ้านที่สูบบุหรี่ โรค
ประจาตัว ยาที่ใช้
สอบถามประวัติเคยเลิกบุหรี่
ประเมินระดับการติดนิโคติน
สอบถามสิ่งกระตุ้นให้สูบ ปัญหา อุปสรรค / สาเหตุที่ทาให้
คิดเลิกบุหรี่ / การติดทางจิตใจ สังคม ความเคยชิน
แนะนาวิธีเลิกบุหรี่โดยไม่ใช้ยา (ปรับพฤติกรรม) / ยาช่วยเลิกบุหรี่
และวิธีใช้ / วิธีป้องกันการหวนกลับมาสูบ
กาหนดวันเลิกบุหรี่ และขออนุญาตในการติดตาม
+ แผ่นพับประกอบการ
อธิบาย
ขั้นตอนการให้บริการ

22. Cold turkey (หลัก STAR)
Tell : พูด
Anticipate : ลงมือปฏิบัติ
Remove : ทิงบุหรี่และอุปกรณ์
Set : เลือกวัน

23. • Nicotine replacement therapy (NRT)
- Nicotine gum
- Nicotine patch
Pharmacologic treatment
• Non- Nicotine replacement therapy (NNRT)
• First line
- Bupropion
- Varenicline
• Second line
- Nortriptyline
- Clonidine
หยุดสูบบุหรี่ทันทีก่อนเริ่มใช้ยา

24. Nicotine gum

25. First line
- Bupropion
- Varenicline

26. - Norepinephrine dopamine reuptake inhibitors
- 150 mg OD เช้า x 3 days
- จากนัน เพิ่มเป็น 150 mg BID ห่างกัน 8 hr (Max 300 mg/d)
- Duration : 7-12 weeks + maintenance up to 6 months
Bupropion

27. Contraindications
-Seizure disorders
-Concomitant use of MAOI
-Alcohol or sedatives
-History of anorexia
Bupropion
Adverse reaction
- Insomnia
- Headache
- Dry mouth
- Nervousness
- Rash
- Constipation
- Seizures*

28. •Initial 0.5(day 1-3) , then1 mg (day 4-7) starter pack
•1 mg tablets  Continuation pack (12 weeks)
Varenicline

29. Adverse reaction
- Nausea, Vomiting (ให้กินนาเยอะๆ)
- Insomnia, dream disorder
- Constipation, flatulence
- Behavior changes, depresses, mood, suicidal ideation
Varenicline

30. Second line
- Nortriptyline
- Clonidine

31. •25 mg hs 3-5 days, then 50 mg hs 3-5 days, titrate up 75-100 mg hs 6-14 weeks
•Adverse effects : Constipation
Nortriptyline

32. •Transdermal patch initial 0.1 mg/day ; titrate by 0.1 mg/d q 7 days
•(max 0.6 mg/day q 7 days)
•Dosage range 0.15-0.75 mg/days
•Duration 3-10 weeks
Clonidine

33. 1. Long acting formulation + short acting formulation
Ex. Nicotine patch + nicotine gum
2. Combine medication on different part of brain
Ex. Nicotine patch + Bupropion SR/Varenicline
Combination therapy

34. • หญ้าดอกขาว เช่น ยาเม็ดอมเลิกบุหรี่
• 0.5% sodium nitrate solution
Miscellaneous Products

35. • โรงเรียนปลอดบุหรี่. สารพิษที่สาคัญในควันบุหรี่. 2557; [1 screen]. Available at: http://www.smokefreeschool.net. Accessed July 12, 2016.
• ผศ.พญ. สุรินทร์พร ลิขิตเสถียร. การบาบัดรักษาเพื่อเลิกบุหรี่. [23 screens]. Available at:
http://www.med.cmu.ac.th/secret/edserv/curriculum/file/2556/%E0%B9%80%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A
3%E0%B8%84%E0%B8%B3%E0%B8%AA%E0%B8%AD%E0%B8%99%20Smoking%20Cessation%20Therapy%20[Aj.Surinporn].pdf. Accessed
July 12, 2016.
• สานักงานกองทุนสนับสนุนและการสร้างเสริมสุขภาพเครือข่ายวิชาชีพเภสัชกรรมเพื่อควบคุมยาสูบ. หมากฝรั่งนิโคติน;[1]. Available at:
http://www.smokefreepharmacy.com/dbdoc/12/35_f1.pdf. Accessed July,13, 2016.
• Truven Health Analytics. Micromedex. 2016; [1]. Available at:
http://www.micromedexsolutions.com/micromedex2/,DanaInfo=www.micromedexsolutions.com+librarian. Accessed July 13, 2016.
• Sherman JJ. Chapter 9. Smoking Cessation. Community and Clinical Pharmacy Services: A Step-by-Step Approach. 2013:[11]. Available
from: https://110.164.184.29/,DanaInfo=accesspharmacy.mhmedical.com+content.aspx?sectionid=45145844&bookid=684&Resultclick=2.
Accessed July 13, 2016.
Reference