#hayrenagitutyun

1. Տերնընդառաջ

2. Ինչպե՞ս են տոնել Տրնդեզը հին ժամանակ, այժմ
ինչպե՞ս են տոնում
• Տյառնընդառաջը Հայոց եկեղեցու տոներից է:
• Հայ Առաքելական Եկեղեցին ամեն տարի փետրվարի 14-ին՝ Քրիստոսի
Սուրբ Ծննդյան օրվանից 40 օր հետո, նշում է քառասուն օրական մանուկ
Հիսուսին տաճարին ընծայաբերելու տոնը՝
Տյառնընդառաջը։Տյառնընդառաջի նախատոնակին՝ երեկոյան
ժամերգությունից հետո, կատարվում է Անդաստանի կարգ՝ աշխարհի չորս
ծագերի, արտերի եւ այգիների օրհնություն, ինչը ազդարարում է ձմռան
ավարտն ու գարնանամուտը: Այնուհետեւ եկեղեցիների կանթեղներից
վերցված օրհնված կրակով եկեղեցիների բակերում վառվում են
խարույկներ, ինչը խորհրդանշում է Աստծու լույսը: Տոնական խարույկի
խորհուրդը, ըստ քրիստոնեական ավանդույթի, կապ չունի այն
հեթանոսական խարույկների հետ: Տոնին հիմնականում պատրաստվում
են քաղաքի տարեց եւ ավանդույթներով ապրող ընտանիքները:։ Այն շատ է
սիրվելի դարձել բոլորի կողմից, քանի որ այդ տոնը նվիրված է Հիսուսին։
• Օրը մեծ խորհուրդ ունի, ըստ որի պետք է միշտ ընդառաջ գնալ Տիրոջ
կանչին, քանի որ նա միշտ ընդառաջ է գալիս մեզ: Իսկ կրակի խորհուրդը`
մաքրագործվելն է: Հիսուսն ասել է. «Ես եմ աշխարհի լույսը, ով իմ հետևից
է գալիս, խավարի միջով չի քայլի, այլ կընդունի կենաց լույսը»»:

3. Տրնդեզի պատմությունը, ավանդույթները
• Տոնի ժողովրդական ավանդույթներից այսօր պահպանվել է նաև
խարույկավառությունը: Տյառնընդառաջի հիմնական ծեսը խարույկ վառելն էր և
այդ խարույկի շուրջ տոնակատարությունը:
• Հնում ծնողներն առաջնեկ տղա երեխային քառասուն օրականում տանում էին
տաճար։ Հովսեփն ու Մարիամը մանուկ Հիսուսին նույնպես տանում են տաճար։
Սիմեոն անունով մի ազնիվ ու արդար մարդ, Հիսուսին տեսնելով, հասկանում է, որ
նա փրկություն ու լույս կլինի մարդկանց համար և ընդառաջ է գալիս
նրանց: Երեկոյան ժամերգությունից հետո, կատարվում է նախատոնակ, որն
ազդարարում է տոնի սկիզբը: Կանոնի համաձայն՝ նախատոնակի արարողության
ավարտին կատարվում է Անդաստանի կարգ` աշխարհի չորս ծագերի, արտերի և
այգիների օրհնություն:
Անդաստանին հաջորդում է մոմերի օրհնության արարողությունը: Օրհնված
մոմի կրակով էլ վառում է Տեառնընդառաջի խարույկը` որպես Քրիստոսի լույսի
խորհրդանիշ: Նախկինում խարույկի ծխի ուղղությամբ կատարել են
գուշակություններ. հետեւելով ծխի ուղղությանը՝ որոշել են տարվա
բերքառատությունը: Ընտանիքների ավագ կանայք, իրենց հարսների բարեհաջող
ծննդաբերության համար Տրնդեզի կրակի մոխիրը լցրել են ջրի մեջ եւ խմեցրել հղի
հարսին,
մարդիկ կրակի ածուխը քսում էին կոպերին, որպեսզի պայծառ տեսողություն
ունենան, անպտուղ կանայք պտղաբերության ակնկալիքով կրակով այրում էին
իրենց ներքանզգեստի մի հատվածը կամ խարույկի մոխիրը թափում էին տան չորս
անկյուններում, որպեսզի օջախը հաջողություններով լի լինի, ինչպես նաև
տոնական խարույկի վրա բազմազան գուշակություններ էին անում և այլն:

5. Տրնդեզ բառի ծագումը, ինչի հետ էր
կապված էլ ինչպե՞ս են անվանում
ԵրբՀովսեփն ու Մարիամը մանուկ Հիսուսին տանում են
տաճար, Սիմեոն անունով մի ազնիվ ու արդար մարդ,
Հիսուսին տեսնելով, հասկանում է, որ նա փրկություն ու լույս
կլինի մարդկանց համար և ընդառաջ է գալիս նրանց։
Այստեղից էլ առաջացել է «Տեառնընդառաջը», որը նշանակում է
տիրոջն ընդառաջ. տոնի խորհուրդը Տիրոջն ընդառաջ գնալն
է:
Տրնդեզ Տոնը ժողովրդի մեջ ավելի շատ հայտնի է Տրնդեզ
անունով: Որոշ մասնագետներ կարծում են, որ Տրնդեզ բառը
նշանակում է դիզված կրակ:
Տրնդեզ, Տյառնընդառաջ, Տանդառեջ, Տնդալեշ, Տառինջ-
տառինջ, Դառդառանջ, Դոռոնջ, Մելետ և բազմաթիվ այլ
անուններով է հայտնի տոնը, որ հայ ժողովուրդն արդեն
հազարամյակներ շարունակ նշում է:

6. Տրնդեզի ուտեստները
• Տյառնընդառաջի հիմնական ծեսը խարույկ
վառելն էր և այդ խարույկի շուրջ
տոնակատարությունը: Խարույկը վառում էին
հիմնականում ցորենի հասկերից: Կրակի
վառվելու ընթացքում կանայք սկուտեղի վրա
բերում էին Տյառնընդառաջի տոնական
կերակրատեսակները` փոխինձը, չամիչը,
աղանձը, ընկույզը, բոված սիսեռը, և պտտեցնում
կրակի շուրջը, մի մասը բաժանում էին, մյուս
մասը ներս տանում` երեկոյան խնջույքի համար:
Նրանք պտտվում են խարույկի շուրջը, և երբ
բոցը ցածրանում է, սկսում են կրակի վրայով
թռչել` իբր մաքրագործվելու և ծնունդը
նվիրագործելու համար:

7. Ինչպե՞ս են տոնում Տրնդեզը
Հայաստանի տարբեր մարզերում
• Ժողովրդական ավանդության մեջ Հայաստանի որոշ վայրերում
պահպանվել է նաեւ այն ծեսը, երբ չբեր կանայք, այրելով իրենց
զգեստի քղանցքը, ակնկալել են պտղաբերություն: Իսկ չբեր
կանանցից հետո կրակի վրայով թռել են երիտասարդները,
տղամարդիկ՝ չարից եւ անեծքից ազատվելու համար, իսկ վերջում՝
երեխաները: Տրնդեզի մոխիրը խորհրդանշել է առատությունը, եւ
այն հաճախ պահել են կճուճների մեջ, որ առատություն լինի: Եթե
Երեւանում եւ մայրաքաղաքի շրջակա բնակավայրերում Տրնդեզն
ավելի շատ ընկալվում է որպես նորապսակների տոն, ապա
Երեւանից 217 կմ հարավ գտնվող Սիսիան քաղաքում այն ավելի
սիրելի է երեխաների համար: Այստեղ Տրնդեզն ունի Խըդր
անվանումը: Խըդրի օրը երեխաները՝ հիմնականում ցածր եւ միջին
տարիքի դպրոցականներ, 5-ից մինչեւ 15 հոգիանոց խմբեր
կազմելով, այցելում են համաքաղաքացիների բնակարաններ: Երբ
բացվում է դուռը, բոլորն իրենց տոպրակները ներս են գցում,
միաբերան արտասանում են տոնի հիմնական պահանջը. «Խըդր,
խըդր խդըր ա, խըդրի օրը էսօր ա, ով տա՝ զորանա, ով չտա,
քյոռանա»: Երեխաներին տրվող հիմնական բարիքներն են աղանձը,
չրեղենը, խնձորը, քաղցրավենիքը:

8. Ինչ կապ ուներ Տրնդեզին վառվող
կրակը հեթանոսության հետ
• Հեթանոսական ավանդությամբ տոնը խորհրդանշել է Վահագն աստծու ծնունդը,
երբ երկունքը տեւել է քառասուն օր: Վահագնի ծնունդը տեղի է ունեցել բոցերի մեջ,
որոնցից քուրմը կրակ է վերցրել եւ հեթանոս համայնքի համար խարույկ վառել:
Խարույկի շուրջ հեթանոսների տոնակատարության ժամանակ նորահարսները
թռչում են կրակի վրայով՝ Վահագնի նման արու զավակներ ծնելու ունակություն
ձեռք բերելու ակնկալիքով: Մեկ այլ վարկածով՝ տոնը նվիրված է եղել Միհր
աստծուն եւ կապված է կրակի պաշտամունքի հետ: Տոնի նպատակն է եղել կրակի
միջոցով ազդել սառնամանիքների վրա եւ հմայական ճանապարհով ուժեղացնել
արեւի ջերմությունը:
Տրնդեզը հեթանոս հայերը նշել են` որպես երազների մեկնիչ, գիտության և
դպրության աստված Տիրի, նաև արևի և ռազմի աստված Վահագնի տոն: Դրա
ամենատարածված բաղադրիչը, որ պահպանվել է մինչ օրս, խարույկն է: Մարդիկ
խարույկի վրայով ցատկում են` հավատալով, որ դա նրանց հաջողություն կբերի:
Ահա սա է այսօր վառվող խարույկի հիմնական խորհուրդը:«Գնամ անեմ
բարություն, հոգիս գնա արքայություն»,- այսպես են շնորհավորել մարդիկ
Տյառընդառաջին միմյանց տեսնելիս:

9. Սարգսյան Էրիկա
4-3դասարան