զինագործություն

1. Զինագործություն
Արսեն
Մելքումյան

2. Զինագործություն
• Մարտական զենքերի արտադրություն: Զինագործությունը
համեմատաբար ավելի վաղ, քան երկաթի մշակման հետ կապված մյուս
արհեստները, անջատվեց դարբնությունից և ինքնուրույն արհեստ
դարձավ: Միքայել Ասորու ժամանակագրության մեջ այդ արհեստը
դիտված է իբրև առանձին արհեստ և կոչվում է զինագործություն:
Հայկական զորքերը գործածել են զենքի շատ տեսակներ և հանդերձանք,
զրահ ու նման այլ արհեստական պաշտպանական միջոցներ, իսկ դա
հնարավոր էր արհեստագործության և առաջին հերթին
մետաղագործության իր ժամանակի համար բարձր զարգացման
պայմաններում։
Միջնադարյան Հայաստանում զորքի տեսակները կազմվում էին ըստ
զենքի տեսակների, որի վերաբերյալ բավականաչափ առատ
տեղեկություններ կան հայկական մատենագրական աղբյուրներում։

3. • 1. պարսատիկ
2. նետ ու աղեղ
3. նիզակ (գեղարդ)
4. տեգ
5. սուր, թուր, սուսեր
6. սվին
7. շերտ
8. սակր
9. վաղր
10. մուրճ
11. մկունդ
12. ճիկռ (ճկուռ)
13. վարոց
14. վահան
15. սաղավարտ
16. ամեն տեսակի զրահներ
17. պարիսպ քանդող և քար նետող մեքենաներ
18. հրձիգ նյութեր։

4. Նետի ծայրեր
• Բերված ցուցակից պարզ երևում է, որ զինագործը կամ սլեհարարը,
գործունեության լայն ասպարեզ ուներ։ Նետ պատրաստող վարպետը
տարբեր էր սլեհարարից և հիշատակված է իբրև առանձին արհեստավոր
նետրար անունով։
Զինագործության խոշոր կենտրոնները քաղաքներն էին, մանավանդ
Դվինը և Անին։ Դեռևս 770-ական թվականներին Դվինը աչքի էր ընկնում
զինագործությամբ և զինանոցներով։ Այստեղ էր, որ զինեց իր ջոկատը
Արտավազդ Մամիկոնյանը, որն այնուհետև հարձակվելով արաբական
հարկահանների վրա, Կումայրիում կոտորեց նրանց։

5. Նիզակի ծայրեր և երկաթե զրահի շերտեր:
• Միջին դարերում սովորություն կար նաև գործածելու թունավոր սլաք.
Թեև հայկական զորքերը անուն էին հանել իբրև քաջ և դիպուկ
նետաձիգներ, բայց նրանք նետ աղեղից ավելի գործածում էին նիզակն ու
սուրը։ Հետևակը, մեծ մասամբ, զինված էր լինում նիզակով, իսկ
հեծելազորը՝ սրով և երկար նիզակով, կար և ճոճ նիզակ, որը գործածվում
էր մոտիկ տարածությունից թշնամու վրա նետելու համար։

6. Նիզակի ծայրեր, հեծյալներին հարվածելու և
ձիուց վայր բերելու հարմարանքով
• Նետելու ավելի ծանր զենք էր նաև ռումբը կամ ըռումբը։ Հեծելազորի
հիմնական զենքը սուրն էր։ Զենքի այս հատու տեսակը հեծելազորին,
նրա արագաշարժության հետ միասին, դարձնում էր մի ահարկու ուժ
պատերազմի դաշտում։ Սուրը երկսայրի մի զենք էր, որով հատում-
կտրում էին, իսկ ծայրով՝ խոցում։Գործածական էր նաև սուսերը, որը նեղ
և երկար շեղբով սուր ծայրով զենք էր, որով խոցում էին թշնամուն։ Սրան
մոտ էր սվինը, որը լինում էր երկսայրի, բայց գործածվում էր
առավելապես սուր ծայրով խոցելու համար, երբեմն մոտիկ տեղից
նետելով։

7. Դաշույններ
• Հատող զենք էր նաև շերտը։ Դվինում գտնված մանգաղաձև, կտրող
բերանով դեպի դուրս զենքը հավանաբար պատմիչների հիշատակած
շերտն է։ Սա հետևակի զենք էր հագցված երկար կոթի վրա, որից բռնելով
զինվորը թշնամուն հարվածում էր երկու ձեռքի
ուժգնությամբ։Գործածական զենքերի թվին էր պատկանում սակրը։ Սա
թեթև լայնաբերան կացնի տեսք ուներ. կտրիչ բերանը լինում էր մեկ կամ
երկու կողմից։ Մովսես Խորենացին հիշատակում է կացինը և երկբերան
սակրը։ Սակրը նույնպես հետևակի զենք էր, որը գործածվում էր երկու
ձեռքով հարվածելով կտրելու համար։Սակրին մոտ էր նաև նրա դերը
կատարող, բայց հավանաբար ավելի ծանր վաղրը։

8. Վերջ