2. O Հայ Առաքելական Եկեղեցին ամեն տարի
փետրվարի 14-ին՝ Քրիստոսի Սուրբ
Ծննդյան օրվանից 40 օր հետո, նշում է
քառասուն օրական մանուկ Հիսուսին
տաճարին ընծայաբերելու տոնը՝
Տյառնընդառաջը:
3.
4. O Համաձայն նախնյաց օրենքի` ծննդաբերած
կինը քառասուն օրական զավակին պիտի
տաներ տաճար, Աստծուն նվեր մատուցեր և
աղոթեր: Մարիամը քառասուն օրական
Հիսուսին տանում է տաճար: Այստեղ էր
Սիմեոն անունով բարեպաշտ ծերունին, որն
Աստծուց խնդրում էր իր կյանքը երկարացնել
այնքան, մինչև տեսնի աշխարհի ու
մարդկության Փրկչին: Նա հրաշքով զգում է
Փրկչի ներկայությունը և ընդառաջ է ելնում
Հիսուս մանուկին: Այստեղից էլ «Տիրոջն
ընդառաջ» արտահայտությունը:
5. O Տրնդեզ, Տյառնընդառաջ, Տանդառեջ,
Տնդալեշ, Տառինջ-տառինջ, Դառդառանջ,
Դոռոնջ, Մելետ և բազմաթիվ այլ անուններով
է հայտնի տոնը, որ հայ ժողովուրդն արդեն
հազարամյակներ շարունակ նշում է:
Տյառնընդառաջի ծիսական արարողակարգը
սկսվում է փետրվարի 13-ին՝ երեկոյան
ժամերգության ավարտին, երբ սկսվում է
նախատոնակը: Երեկոյան և առավոտյան
ժամերգությունների ընթացքում
Ավետարանների ընթերցումները նվիրվում
են քառասնօրյա Փրկչի Տաճար գալուն:
6.
7. O Տյառնընդառաջը (Տրնդեզը)
ամենասիրված տոներից է
Հայաստանում, որն այսօր պարտադիր
նշում են այն ընտանիքները, որոնք
նշանված կամ նոր ամուսնացած
զավակներ ունեն: Նաև Տրնդեզի օրը
տեղի են ունենում նշանադրման և
հարսանիքի արարողություններ:
8.
9. O Տոնի ժողովրդական ավանդույթներից այսօր
պահպանվել է նաև խարույկավառությունը:
Տյառնընդառաջի հիմնական ծեսը խարույկ
վառելն էր և այդ խարույկի շուրջ
տոնակատարությունը: Խարույկը վառում
էին հիմնականում ցորենի հասկերից:
Կրակի վառվելու ընթացքում կանայք
սկուտեղի վրա բերում էին Տյառնընդառաջի
տոնական կերակրատեսակները` փոխինձը,
չամիչը, աղանձը, ընկույզը, բոված սիսեռը, և
պտտեցնում կրակի շուրջը, մի մասը
բաժանում էին, մյուս մասը ներս տանում`
երեկոյան խնջույքի համար: Նրանք
պտտվում են խարույկի շուրջը, և երբ բոցը
ցածրանում է, սկսում են կրակի վրայով
թռչել` իբր մաքրագործվելու և ծնունդը
նվիրագործելու համար:
10.
11. O Տերընդեզի խարույկին վերագրվել են
տարբեր հատկություններ: Կա մի
հավատալիք, ըստ որի` չբեր կինը,
այրելով իր քղանցքը Տրնդեզի կրակով,
անպայման կհղիանա և արու զավակ
կունենա: Տղամարդիկ կրակի վրայով
թռել են նրա միջոցով մաքրագործվելու,
իսկ երեխաները` չարից ազատվելու
համար:
12. O Նախկինում խարույկի ծխի ուղղությամբ կատարել
են գուշակություններ. հետևելով ծխի ուղղությանը՝
որոշել են տարվա բերքառատությունը (եթե ծուխը
թեքվել է հարավ կամ արևելք, ակնկալել են առատ
բերք, իսկ եթե թեքվել է հյուսիս կամ արևմուտք`
համարել են, որ երաշտ կլինի): Ծխի ուղղությամբ
փորձել են գուշակել, թե որ կողմից է գալու
հարսնացուն կամ փեսացուն: Տրնդեզի մոմերով
կամ ջահերով հատուկ պար է եղել նորապսակների
համար: Յոթ ամուսնական զույգեր մոմերով կամ
ջահերով շրջապատել են պարող նորապսակներին`
չարքերից պաշտպանելու համար, և նրանք պարել
են այդ շրջանակի մեջ:Տրնդեզի մոխիրը համարվել է
սրբազան: Հարսների բարեհաջող ծննդաբերության
համար Տրնդեզի կրակի մոխիրը կանայք լցրել են
ջրի մեջ և խմեցրել հղի հարսին: Տրնդեզի մոխիրը
խորհրդանշել է առատությունը, և այն հաճախ
պահել են կճուճների մեջ, որ առատություն լինի:
13.
14. O Տրնդեզի սեղանին դնում են փոխինդից
պատրաստված գնդիկներ, հարիսա,
հացերի բազմաթիվ տարատեսակներ,
չրեր, հալվա, աղանձ:
