Ar mungun chagnuur orhiin emneleg

1. Эрүүл, зохистой
хооллолт
Архангай Эрүүл Мэндийн Газар
Ар Мөнгөнчагнуур ӨЭМТөв
Хүний их эмч Б.Амараа

2. Илүүдэл жин ба таргалалтын тархалт,
хүн амын бүлэг болон бүс нутгаар

3. Д аминдэм дутал, нөөц дутмаг
байдлын тархалт (OH)Д < 30нг/мл)
61%
40%
75%
29%
42%
20%
10%
18%
4%
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Хүүхэд, 6-59
сартай
Эрэгтэй, 15-49 нас
Жирэмсэн эмэгтэй
Д аминдэм дутал Д аминдэмийн нөөц дутмаг Хэвийн

4. Эх сурвалж: ДЭМБ

5. Эх сурвалж: ДЭМБ

6. Эрүүл хоол гэж юу вэ?
Хүний бие махбодын өсөлт
хөгжил, эрхтэн тогтолцооны
хэвийн үйл ажиллагаанд
шаардагдах хэрэгцээт үндсэн
шимт бодис, аминдэм, эрдэс
бодисыг шаардлагатай хэмжээгээр
агуулсан, хими, биологи, физикийн
ямар нэг бохирдуулагч агуулаагүй
хоолыг эрүүл хоол гэнэ.
6

7. Хүнс, хоолны найрлага дах шимт
бодисууд
• Үндсэн шимт бодис:
уураг/15%/, өөх тос/25%/, нүүрс ус /60%/
• Аминдэм:
тосонд уусдаг– А, Д, Е, К гм
усанд уусдаг – С, В-ийн төрөл гм)
• Эрдэс бодис:
макро – Fe, Ca, Mg, Na
микро – I, Zn, Se, Cu, Co, F
• Ус
7

8. Эрүүл, зохистой хооллолт гэдэг нь:
• Эрүүл хоолыг
–Нас
–Хүйс
–Эрхэлж буй ажил
–Эрүүл мэндийн байдал
–Байгаль, цаг ууртай тохируулан
–Хүнсний бүлгүүд нь зохистой
харьцаатай /гэр зөвлөмж/
–Өглөө, өдөр, орой зөв хуваарилан
хэрэглэхийг хэлнэ.
Өдөрт 1,5-2 литр ус /8-10 аяга/ уух!!!
8

13. Илчлэгийн
хэрэгцээ
/ккал/
Үр тарианы
бүтээгдэхүүн
Мах
Хүнсний
ногоо
Жимс
Сүү
цагаан
идээ
Жирэмсэн эх:
- 0-3 сар
- 4-9 сар
2040 12 – 15 2 – 3 3 – 5 2 2 – 3
2340 12 – 16 2 – 3 3 – 5 2 2 – 3
Хөхүүл эх 2560 12 – 16 2 – 3 3 – 4 2 2 – 4
Ахмад настан 1800-2030 9 – 11 2 – 3 3 – 4 2 – 3 2 – 4
Хүүхэд - 1-3 нас
- 4-6 нас
1200-1260
1600-1700
6 – 8
8 – 12
1
1-2
1 – 2
2 – 3
1
1
1 – 2
1 – 2
Сургуулийн насны
хүүхэд :
7-10 нас
11-14 нас
15-18 нас
1800-2170
1850-2400
2180-2630
11 – 14
12 – 16
13 – 17
2 – 3
2 – 3
3 – 4
3 – 4
3 – 4
3 – 4
2
2
2
2 – 3
2 – 4
2 – 4
Насанд хүрэгчид 11-16 2-3 3-5 2-3 2-3

14. Үр тарианы бүтээгдэхүүн өдөрт 11-16
нэгж
• Í¿¿ðñ óñ (íèéëìýë)
• Цàðäóóë
• Эñëýã
• Тèàìèí
• Рèáîôëàâèí
• Тºìºð
• Нèàöèí
• Уóðàã
• Мàãíè
• Аìèíäýì  òºðºë

15. • Уураг
• Төмөр
• Витамин А, В6, В12
• Цинк
• Тиамин
• Ниацин
Мах махан бүтээгдэхүүн
Өдөрт 2 – 3 нэгж

16. Өсөлтөнд
/шинэ эд, эс
үүсэх/
Алдагдсан
аминхүчлийг
нөхөх
Химийн урвалд
биохурдасгагч
Халдварын
эсрэг
Илч, дулаан
үүсгэнэ
Уураг
Уураг

17. • Аминдэм А, С
• Фолийн хүчил
• Магни, Кали
• Эслэг, Нүүрс ус
Хүнсний ногоо
Өдөрт 3 – 5 нэгж

18. • Аминдэм А, С
• Эслэг, Нүүрс ус
• Ус, Эрдэс
Жимс жимсгэнэ
Өдөрт 2 – 3 нэгж

19. • Кальци
• Уураг
• Рибофлавин, цинк
• Аминдэм А, Д
Сүү, Сүүн бүтээгдэхүүн
Өдөрт 2 – 3 нэгж

20. Сүү, цагаан идээ хүний биед
Кальциар
баялаг
Яс, шүд зэрэг
тулгуур эд,
эрхтний
бүтцэд
Мэдрэл
булчингийн
агшилт
Зүрхний үйл
ажиллагаанд

21. Хязгаартай хэрэглэх хоол хүнс
Хийжүүлсэн
ундаа
Транс тос
Чихэр
Боловсруулсан
бүтээгдэхүүн
Цай, кофе
Давс
Согтууруулах
ундаа
Шарсан, утсан,
нөөшилсөн
хүнс
Түргэн хоол

22. Усны ач холбогдол
Хүнд хоногт 2-2.5 л /6-8 аяга/ ус
шаардлагатай.
• Биеийн эд, эсийн шингэнийг бүтээнэ.
• Бодисын солилцоо, биед явагдах бүх л
химийн урвалын ïроцесст оролцоно
• Доргилтоос хамгаална
• Биеийн дулааныг тохируулна
• Биед хэрэгцээгүй зүйлсийг гадагшлуулна.
• Амны цангаа гаргана.
5 хүртэлх насны хүүхдийн биеийн 1 кг жинд
100 мл шингэнээр тооцдог. /цэцэрлэгт 1
хүүхэд дундажаар 1-1,5 литр орчим ус ууна/

23. • Хөнгөн зууш
• Ногооны шөл
• Цагаан идээ
• Сүү, тараг
• Гурилан
бүтээгдэхүүн
• Жимс жимсгэнэ
• Зууш
• 1,2-р хоол
• Жимсний
ундаа, ус
• Сүү сүүн
бүтээгдэхүүн
• Гурилан
бүтээгдэхүүн -
талх
• Цөцгийн тос
• Жимсний
чанамал, өндөг
Өглөө Өдөр
Орой
Бага,
их үд
Хоногийн хоолны нэр төрлүүд

27. Хоногийн хоолны илчлэг тооцоолох,
хоолны цэс зохиох аргачлал
1. Байх ёстой эрүүл жин
2. Суурь илчлэг
3. Хоногийн нийт илчлэг
4. Хоногийн хоолны нэгж
5. Хүнсний бүлгийн зохистой харьцаа

28. Хоногт авах хоолны
илчлэгээ тооцох арга
Эхний алхам: Байвал зохих эрүүл жинг тооцох /БЗЭЖ/
Эрэгтэй Эмэгтэй
Таны Биеийн өндөр м² х 22= БЗЭЖ
22 = тогтмол тоо
Таны Биеийн өндөр м² х 21= БЗЭЖ
21 = тогтмол тоо
Хоёрдугаар алхам: Хоногийн үндсэн илчлэг зарцуулалтыг тооцох /ҮИЗ/
Эрэгтэй Эмэгтэй
Таны БЗЭЖ х стандарт тоо= ҮИЗ Таны БЗЭЖТаны БЗЭЖ х стандарт тоо= ҮИЗ
Стандарт тоо =Стандарт тоо =
18 – 49 нас 22.3
50 – 69 нас 21.5
18 – 49 нас 21.7
50 – 69 нас 20.7
Гуравдугаар алхам: Хоногийн нийт илчлэг зарцуулалтыг тооцох /НИЗ/
ҮИЗ х биеийн хүчний ачааллын коэфициент= НИЗ
Биеийн хүчний ачаалалын коэфициент =
Хөдөлгөөний идэвхи бага буюу хөнгөн болон оюуны хөдөлмөр эрхэлдэг – 1.5
Хөдөлгөөний идэвхи хэвийн буюу биеийн хүчний дунд зэргийн хөдөлмөр
эрхэлдэг – 1.75
Хөдөлгөөний идэвхи их буюу биеийн хүчний хүнд хөдөлмөр эрхэлдэг – 2,0

29. Хоногт хоол хүнсээр авбал зохих
илчлэгийн хэмжээг тооцох
160 см өндөр, 40 настай, багш, эмэгтэй, 72 кг жинтэй
1. Эрүүл жин = 1,6 х 1,6 х 21= 53.7 кг
2. Бодисын үндсэн солилцоо /суурь илчлэг/= 21,7 х 53.7
=
1165,3
ккал
Стандарт хэмжээ
Насны бүлэг Эр Эм
18-49 22,3 21,7
50-69 21,5 20,7

30. 4. Хоногт хоол хүнсээр авбал зохих нийт
илчлэгийн хэмжээ =
1165.3 /суурь илчлэг/ х 1,5 = 1748 ккал
Хөдөлгөөний идэвхийн коэффициент:
»Суудлын ажил -1,5
»Дундаж ачаалал- 1,75
»Өндөр ачаалал - 2,0
5 . 1748 ккал : 80 = 22 нэгж

31. Үр тариа – 10 нэгж
Мах, махан бүтээгдэхүүн – 3 нэгж
Хүнсний ногоо – 5 нэгж
Жимс, жимсгэнэ – 2 нэгж
Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн – 2 нэгж
Нийт 22 нэгж
Нэг бүлгийн жин, хэмжээ, илчлэгээрээ ижил
өөр бүтээгдхүүнийг хооронд нь сольж сонгох
байдлаар хэрэглэж болно. Жнь: үр тарианы
бүлгээс 1 хэрчим талхыг 1/3 аяга будаагаар
сольж болно.
Бүлгүүдийг хооронд нь сольж болохгүй !

32. Хүнсний бүтээгдэхүүний
бүлгүүдийн найрлага
• Үр тарианы бүтээгдэхүүн нь: Нүүрс ус, цардуул,
эслэг, тиамин, рибоôлавин, төмөр, ниацин, уураг,
магни, аминдэм В төрөл агуулдаг.
• Мах, махан бүтээгдэхүүн нь: Уураг, төмөр, цинк,
тиамин, ниацин, аминдэм А, B6, B12 агуулдаг.
• Жимс, хүнсний ногоо нь: Олон төрлийн аминдэм
/А, С, В гм/, эрдэс бодисыг /кали, магни, натри,
төмөр гм/ агуулдаг.
• Сүү, цагаан идээ нь: Кальциар баялаг, уураг,
рибофлавин, цинк, аминдэм А, Д агуулдаг.

34. Эслэг гэж юу вэ?
• Эслэг нь хүний биед
шингэдэггүй ургамалд
агуулагддаг нүүр ус юм. Энэ
нь ургамлын бүтцийг
тодорхойлох бөгөөд зөвхөн
ургамлын гаралтай хүнсэнд
байдаг.

35. Эслэг нь ямар үйлчилгээтэй вэ?
• Хоол боловсруулах замын үйл ажиллагааг сайжруулж,
өтгөн хаталтаас сэргийлнэ.
• Цусан дахь холестролын /өөх, тос/ хэмжээг бууруулдаг.
• Хоол хүнсний шимэгдэлт удаан тогтвортой явагдаж,
цатгалан байлгана.
• Жин нэмэхээс сэргийлнэ
• Цусан дахь сахарын түвшинг хэвийн хэмжээнд барьдаг.
• Е болон В-ийн төрлийн амин дэмийн эх үүсвэр болдог
• Хавдар болон зүрх судасны өвчнөөс сэргийлдэг
• Хараа муудах болон эрт хөгшрөхөөс хамгаалдаг

36. Эслэгийг 2 ангилдаг
Уусдаг эслэг нь : Цусанд дахь сахарын хэмжээг
зохицуулж, холестерины хэмжээг бууруулдаг
Уусдаггүй эслэг нь: Өөртөө маш сайн ус
шингээхээс гадна гэдэс дотрыг цэвэрлэж
/гэдэсний шүүр/, хэвийн үйл ажиллагааг
хангадаг.

37. Уусдаг эслэгт доорх хүнс багтана

38. Уусдаггүй эслэгт доорхи хүнс багтана

42. Боловсруулсан үр тариа
гэж юу вэ?
Үр тарианы бүрэлдэхүүн хэсэг болох
хальсан давхарга, үр хөврөл хоёр
хаягдахыг хэлнэ.

43. Боловсруулах шалтгаанууд:
• Өнгө сайжруулах
• Нарийн ширхэгтэй болгох
• Хадгалалтыг уртасгах

44. Боловсруулсан үр тариа

49. Давсны хэрэглээ

50. Дэлхийн Эрүүл Мэндийн
Байгууллагын мэдэгдэл
Давс их хэрэглэх нь:
1.Артерийн даралт ихсэх өвчин
2.Ходоодны хавдар
3.Тархины цус харвалт
4.Зүрхний шигдээс
5.Зүрхний дутагдал, шалтгаан
тодорхойгүй хаван
6.Бөөрний өвчин
7.Бөөр чулуужих өвчин
8.Яс сийрэгжих өвчин
9.Гуурсан хоолойн багтраа өвчинд
өртөх эрсдэлийг нэмэгдүүлж байна.
/ДЭМБ 2010/

51. Хүн амын насны Зөвшөөрөгдөх
бүлэг дээд хэмжээ
(г/хоног)
*0-6 сартай <1 г
*7-12 сартай 1 г
*1-3 настай 2 г
*4-6 настай 3 г
*7-14 настай 4 г
*14+ 5 г

53. 33.5
46.2
Хоолноос
Цайнаас
авч байна.
МОНГОЛ ХҮН ХОНОГТ ХЭРЭГЛЭЖ БАЙГАА
НИЙТ ДАВСНЫХАА

55. Зөвлөмж
1. Олон нэр төрлийн хүнс хоол хэрэглэх
2. Жимс, хүнсний ногооны хэрэглээгээ
нэмэгдүүлж, хүнсний ногоог хэт болгохоос
зайлсхийж, боломжтой бол зарим ногоог
түүхийгээр нь хэрэглэх
3. Өдөр бүр 1-2 аяга сүү, тараг хэрэглэх
4. Өглөө өлөн элгэн дээрээ 1-2 аяга буцалсан ус
ууж сурах
5. Өдөрт 2-2,5 литр /8-10 аяга/ ус ууж хэвших
6. Өөх тос, чихэр давсыг хязгаартай хэрэглэх
7. Цайгаа давсгүй уух
8. Хийжүүлсэн ундаа хэрэглэхгүй байх

56. ЗӨВЛӨМЖ
8. Өдөр бүрийн хоолонд бүдүүн ширхэгтэй гурил,
арвайн гурил, хивэг, хөх тарианы гурилаар хийсэн
бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх
9. Гурвалжин будаа, шар будаа, хөц будааг түлхүү
хэрэглэх
10. Нэг доор хэт их идэхгүй байх.
11. Оройны хоолоо 19 цагаас өмнө идэх
12. Худалдан авах хүнснийхээ шошгыг нягтлан
үзэж найрлага, хугацаа дууссан эсэхийг мэдэж,
хүнсээ зөв сонгох
13. Давс багатай хоол, давсгүй цайг хүүхэд наснаас
нь хэрэглүүлж сургах
14. Жил бүр урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдах

57. Зөвлөмж
14. Өглөөний ундыг тогтмол идэх
Өглөөний хоол нь өдрийн хамгийн чухал
хооллолтын нэг байдаг бөгөөд уургаар баялаг
байх ёстой. Уургаар баялаг өглөөний хоол иддэг
хүмүүс өглөөдөө хоол иддэггүй буюу уураг
багатай хоол иддэг хүмүүстэй харьцуулахад
өдрийн турш өлсөх нь бага, бага ядарч, эрч
хүчтэй ажилладаг, жин нэмэх эрсдэл бага байдаг
байна.
Мөн өглөөний хоол идсэнээр хоол боловсруулах
үйл ажиллагаа хэвийн явагдаж, цөсний
зогсонгишилоос шалтгаалсан цөс өтгөрөх,
цөсний чулуу үүсэх эрсдэлээс сэргийлнэ.

58. ЗӨВ ЗОХИСТОЙ ХООЛЛОЖ, ЭРҮҮЛ,
ЧАНАРТАЙ, УРТ НАСАЛЦГААЯ !
58