Xquang he tiet nieu - cap cuu bung

XQuang hệ tiết niệu
Cấp cứu bụng
BS. Phan Xuân Cường
Bộ môn Chẩn đoán hình ảnh
Trường Đại học Y Dược Hải Phòng
Email: pxcuong@hpmu.edu.vn

Mục lục
• Giải phẫu hệ tiết niệu
• Các hình cản quang bất thường trên phim
• Phim chụp bụng không chuẩn bị
• Sỏi tiết niệu
• U đường tiết niệu
18-Nov-16 Chẩn đoán hình ảnh hệ tiết niệu - Cấp cứu bụng 2

Tư thế chụp Xquang hệ tiết niệu

Bóng gan
Khớp
cùng
chậu
Xương
sườn 11
Xương
sườn 12
Khớp mu
Bóng cơ
thắt lưng

Các hình cản quang bất thường trên phim HTN không chuẩn bị
1. Nang sán vôi hóa
2. Sỏi túi mật
3. Sỏi san hô bể thận
4. Vôi hóa tiểu đài thận
5. Sỏi bể thận
6. Sỏi niệu quản
7. Vôi hóa bàng quang
8. Sỏi bàng quang
9. Vôi hóa tiền liệt tuyến
10. Sỏi Wirsung

Các hình cản quang bất thường trên phim HTN không chuẩn bị
1. Sụn sườn
2. Tuyến thượng thận
3. Tụy
4. Động mạch lách
5. Động mạch chủ
6. Hạch mạc treo
7. U xơ tử cung
8. Vôi hóa tĩnh mạch

Hình ảnh vôi hóa hạch mạc treo
Hình cản quang đa dạng nằm rải rác trong ổ bung, trùng
với bóng cơ thắt lưng chậu.
Trên tư thế nghiêng, các hình này nằm trước cột sống

Hình ảnh vôi hóa hạch mạc treo
Hình cản quang có hình thái đa
dạng, nằm vị trí giữa bụng.

Hình cản quang của sỏi thận
Hình cản quang trùng với bóng thận
phải trên tư thế thẳng và trùng với
cột sống trên tư thế nghiêng

Chẩn đoán hình ảnh sỏi tiết niệu
• Sỏi thận
– Sỏi nhóm đài thận
– Sỏi bể thận
• Sỏi niệu quản
• Sỏi bàng quang
• Sỏi niệu đạo

Hình ảnh sỏi thận
Bóng thận trái
Hình cản quang trùng với vị
trí nhóm đài dưới thận trái
-> Sỏi thận.

Sỏi thận phải dạng củ
gừng, sừng hươu
(staghorn) chiếm hết đài
bể thận.
Sỏi niệu quản phải đoạn
tiểu khung (hình quả ké)
Sonde JJ vị trí bể thận phải
– niệu quản – bàng quang

Hình ảnh sỏi vị trí bể thận phải
(hình tam giác)

Hình ảnh sỏi thận (UIV)
Phim chụp sau
tiêm 45 phút:
thận trái ngấm
thuốc và thải
thuốc bình
thường, hiện rõ
hình ảnh đài bể
thận và niệu
quản trái, thuốc
lưu thông xuống
bàng quang bình
thường.
Thận phải: sỏi vị trí
nối bể thận – niệu
quản gây bít tắc hệ
thống đường bài
xuất
Thận ngấm thuốc
và thải thuốc chậm,
sau 45p thấy thuốc
ở các đài thận
Đường bài xuất bị
tắc nghẽn do sỏi,
không thấy thuốc
lưu thông xuống
niệu quản

Hình ảnh sỏi cản quang ngang
mức khúc nối bể thận – niệu
quản trái.
Hình ảnh sonde niệu đạo – bể
thận trái.

Phim chụp bể thận ngược dòng
Hình ảnh sỏi cản quang ngang
mức khúc nối bể thận – niệu
quản trái (đậm độ thấp hơn
thuốc cản quang)
Thuốc cản quang trong bể thận
trái được đưa vào qua sonde

Hình ảnh sỏi thận trên siêu âm
Nhu mô thận
Xoang thận
Sỏi: hình tăng âm
kèm bóng cản phía
sau

Hình ảnh sỏi trên siêu âm

Sỏi niệu quản
Hình ảnh cản quang dạng quả ké nằm
thuôn theo đường đi của niệu quản.

Sỏi niệu quản trên KUB và UIV

Hình ảnh sỏi niệu quản trên siêu âm
Sỏi vị trí khúc nối bể thận – niệu quản gây bít tắc
đường bài xuất và ứ nước thận
Đài bể thận giãn do
ứ nước
Hình ảnh sỏi (tăng
âm kèm bóng cản)
Niệu quản phía sau
không giãn

Sỏi niệu quản đoạn thành bàng quang, gây ứ nước bể thận độ I
Đài bể thận
giãn do ứ nước
Bàng
quang
Sỏi niệu
quản

Bàng quang
Sỏi niệu quản
Niệu quản đoạn
trên giãn do ứ
nước

Sỏi bàng quang

Sỏi niệu đạo
Hình cản quang vị trí bờ trên
khớp mu, tương ứng với đoạn
niệu đạo tiền liệt tuyến.
Sỏi niệu đạo trên siêu âm (cắt
dọc và ngang, mũi tên chỉ
hướng đi của niệu đạo đoạn
tiền liệt tuyến)
Bàng
quang
DỌC NGANG

Túi thừa bàng quang (Bladder diverticulum)

Các u đường tiết niệu
• Nang thận đơn thuần
Nang thận: hình ảnh
khối dạng dịch, bờ đều,
thành mỏng, vị trí trong
nhu mô thận và phát
triển ra phía ngoài.

Nang thận đơn thuần

Ung thư thận (RCC)
Trước tiêm thuốc cản quang Sau tiêm thuốc cản quang
Khối gây biến đổi bờ thận, khối thường
phát triển ra ngoài bờ thận, xâm lấn
nhu mô và các đài bể thận.
Biến đổi thì nhu mô sau tiêm (bắt
thuốc cản quang thì nhu mô cùng vỏ
thận nhưng tiêu thuốc rất nhanh do
giàu mạch tân tạo)

Ung thư thận

Các u đường bài xuất
Dấu hiệu Bergmann (goblet sign or champagne glass sign) do U niệu quản gây
giãn cả trên và dưới vị trí u # sỏi niệu quản chỉ gây giãn trên vị trí sỏi
trên giãn do ứ nước
Vị trí u gây hẹp lòng
niệu quản
dưới giãn do u gây
mất tính đàn hồi
của thành NQ

Các u đường bài xuất
• U bàng quang
Khối tỷ trọng mô mềm, có
dạng sùi, ngấm thuốc cản
quang, nhìn rõ ở thành bên.
Bàng quang

U bàng quang
Hình ảnh dòng nước tiểu
phun vào bàng quang, đánh
giá sự xâm lấn vào lỗ niệu
quản của U
Hình ảnh khối U bàng quang
ở vị trí lỗ niệu quản phải

U bàng quang
Hình ảnh chụp niệu đạo bàng
quang ngược dòng: thuốc cản
quang trong lòng bàng quang.
Hình ảnh khuyết thuốc trong
lòng bàng quang, bờ không
đều thể hiện dạng u sùi nhú.

U bàng quang

U bàng quang
Hình ảnh siêu âm, mặt cắt qua bàng quang, thấy thành bàng quang có nhiều
khối phát triển lồi vào trong lòng, bờ thùy múi không đều.

Các bất thường về hình thái
• Thận móng ngựa (horseshoe kidney)

Thận móng ngựa
Trục thận biến đổi, hai cực dưới
hướng vào trong và nối với nhau.
Khi chụp UIV thấy rõ sự ngấm thuốc
của phần nhu mô thận dính liền
(cầu nhu mô).

Thận móng ngựa
Hình ảnh thận móng ngựa với nhiều động mạch cấp
máu

Các bất thường về hình thái
• Đường bài xuất đôi
Hình ảnh đường bài xuất đôi không hoàn toàn, 2
niệu quản hợp lại với nhau ở đoạn 1/3 trên.

Đường bài xuất đôi
Hình ảnh đường bài xuất đôi không hoàn toàn ở
thận hai bên.

Đường bài xuất đôi
Đường bài xuất của thận trên hay có trào ngược
bàng quang niệu quản, niệu quản dài, đổ lạc chỗ, sa
lồi niệu quản.
Đường bài xuất của thận dưới hay có sỏi, hẹp khúc
nối bể thận – niệu quản.

Dấu hiệu thận vô danh (Faceless kidney)
Là dấu hiệu trên CT của thận đôi
Ngụ ý là chỗ cắt ngang qua chỗ giao nhau của hai hệ thống đường bài xuất.
Mở rộng còn là dấu hiệu xóa một phần xoang thận trong những trường hợp xâm
nhiễm của lymphoma, TCC.
Thận vô danh

Faceless kidney
Nhu mô hai thận bình
thường và hai niệu quản
Phim chụp UIV cho thấy hai
niệu quản ở thận bên trái

Thận lạc chỗ (Renal ectopia)

Thận lạc chỗ

Lao thận và niệu quản

Lao thận

Hình ảnh siêu âm
Những vùng giảm
âm ở vỏ thận gợi ý
hoại tử thùy thận

Những vùng giảm âm của
hoại tử caseous.
Vùng ngoại vi vôi hóa dày
đặc với bóng cản âm phía
sau

Phim KUB: Hình ảnh cản
quang dạng vôi hóa
trùng với bóng thận trái
Siêu âm: Hình ảnh vôi hóa
toàn bộ thận (thận Mastic)

Xquang
Hình ảnh vôi hóa ở thận do lao

Chụp UIV
Hình ảnh cắt cụt đài thận, co kéo nhóm đài trên do lao

Chụp UIV
Hình ảnh đài cộng do hoại
tử nhú thận

Cắt lớp vi tính
Hình ảnh co kéo các nhóm đài và vôi hóa ở thận trái

Viêm bàng quang
Thành bàng quang
dày đều

Vỡ bàng quang

Phần: Cấp cứu bụng
• Các cấp cứu bụng ngoại khoa
– Thủng tạng rỗng
– Khí đường mật
– Khí trong tĩnh mạch cửa
– Tắc ruột
– Viêm tụy cấp

Phim chụp bụng không chuẩn bị
• Các mức nước hơi bình thường

Hình ảnh khí tự do trong ổ bụng
• Liềm hơi dưới hoành
Chụp Xquang tư thế đứng tìm liềm hơi dưới
hoành, mức nước hơi trong các quai ruột

Hình ảnh liềm hơi dưới hoành

Khí tự do trong ổ bụng
Tư thế chụp nằm, tia
X đi ngang

Tư thế nằm nghiêng trái, tia X đi
ngang.

Pneumoperitoneum
Dấu hiệu Rigler: nhìn thấy thành ống
tiêu hóa.
Dấu hiệu tam giác: hình tam giác nằm
giữa các cấu trúc ống tiêu hóa.
Dấu hiệu dây chằng liềm: nhìn thấy
hình ảnh dây chằng liềm
Dấu hiệu quả bóng: khi lượng khí nhiều

Pneumoperitoneum

Chilaiditi’s syndrome
• Phân biệt: bóng hơi dạ dày
• Đại tràng góc gan kẹt dưới vòm hoành

Khí tự do trong khoang phúc mạc
Bệnh nhân có tiền sử ngoại khoa
Vào viện vì đau bụng vùng hạ
sườn phải.
Hình ảnh cấu trúc chứa khí ở
bóng gan, lấm chấm không đều -
> gạc sau mổ

Tắc ruột
• Tắc ruột cơ năng: hình ảnh giãn hơi các quai ruột, không có mức nước
hơi
– Không do tắc nghẽn: viêm phúc mạc, rối loạn điện giải, chấn thương
– Giãn ruột non và đại tràng giống nhau
– Mức nước hơi (+/-), thường cùng một mức trên một quai ruột.
• Tắc ruột cơ học: hình ảnh mức nước hơi

Phân biệt tắc tiểu tràng và đại tràng
Tắc tiểu tràng Tắc đại tràng
Vị trí Mức nước hơi ở giữa bụng
Xếp thành hình bậc thang
Mức nước hơi ở chu vi
bụng
Ít bóng hơi
Quai ruột Rộng > cao Cao > Rộng
Niêm mạc Các ngấn ngang chạy hết
khẩu kính của ruột
Nếp niêm mạc nằm sát
nhau, rất dày
Các ngấn ngang chỉ chiếm
một phần của lòng ruột
Nếp niêm mạc thưa dần
Số lượng Nhiều Ít

Một số hình ảnh tắc ruột
• Tắc ruột non: vòm thấp, chân rộng
• Tắc ruột già: vòm cao, chân hẹp

Hình ảnh tắc ruột
Dấu hiệu tràng hạt: bóng hơi nằm giữa các nếp niêm mạc: ứ đọng trong
lòng ruột và phù nề niêm mạc ruột. Hình ảnh quai ruột bị tắc chứa chủ
yếu là dịch.

Nguyên nhân tắc ruột
• Do u
• Do viêm
• Do bã thức ăn, do búi giun

Xoắn manh tràng
Xoắn manh tràng: hình ảnh túi hơi nằm
bên trái cột sống.
Không thấy hình ảnh lấm chấm của manh
tràng cũng như hình đại tràng lên.
Phim chụp có thụt thuốc cản quang đại
tràng thấy manh tràng có hình như quả
đậu hoặc quả thận bờ ngoài cong về phía
thành bụng bên, lõm tương ứng với trục
xoắn xung quanh mạc treo.

Xoắn đại tràng Sigmoid
Xoắn đại tràng sigmoid: hình ảnh
chữ U ngược, hình hạt cà phê.
Lên cao quá vùng tiểu khung.
Ban đầu chứa khí, mức nước hơi
sau đó chứa đầy dịch tạo hình
giả u

Sigmoid volvulus

Sigmoid volvulus
• Chụp đại tràng cản quang: hình ảnh mỏ chim

Tắc ruột

Lồng ruột (Intussusception)
• Hình ảnh chụp Xquang: không thấy khí trong manh tràng, thấy khối
mờ vùng hạ sườn phải.
• Hình ảnh bia bắn, đáy chén

Target sign: hình ảnh bia bắn trên
mặt cắt ngang qua khối lồng
Sandwich: hình ảnh trên mặt cắt dọc,
tạo hình nhiều lớn

Hẹp môn vị (Pyloric stenosis)
• Bóng dạ dày giãn to

Giãn đại tràng bẩm sinh
• Hirschprung’s

Dị vật trong ống tiêu hóa

Viêm tụy cấp (Pancreatitis)
• Xquang: hình ảnh sỏi, hình ảnh tràn dịch màng phổi trái, hình ảnh vôi
hóa trong viêm tụy mạn
• Hình ảnh giãn hơi các quai ruột, cắt cụt đại tràng

X quang
Sentinel loop sign
Quai ruột cảnh vệ: hình ảnh quai ruột
vùng thượng vị giãn hơi do liệt ruột cơ
năng, biểu hiện tình trạng viêm khu trú.
Colon cut off sign
Hình ảnh hơi trong đại tràng góc lách bị
dừng đột ngột, do dòng chảy dịch tụy
viêm lan theo rãnh đại tràng xuống dưới.

X quang
Hình ảnh đám vôi hóa ngang cột sống vị trí L2-3 tương
ứng với tụy.
Gặp trong viêm tụy mạn, là những nốt vôi hóa trong
nhu mô tụy

Viêm tụy cấp (Pancreatitis)
• Siêu âm: tụy to, nhu mô giảm âm, có dịch quanh tụy, thâm nhiễm
quanh tụy
• Nguyên nhân gây viêm tụy: sỏi mật

Dịch tụy viêm lan quanh
đầu tụy và thận phải
Nhu mô tụy ngấm thuốc đồng
đều, không có phần ngấm thuốc
kém (hoại tử)
Tĩnh mạch lách

Hình ảnh khí trong đường mật (Pneumobilia)
Dải thấu quang nằm theo vị trí
đường mật, phân chia theo
đường mật trong gan.

Khí trong tĩnh mạch cửa (Portal venous gas)
Phân biệt Pneumobilia và Portal venous gas?

Viêm ruột thừa cấp

Chấn thương bụng kín
• Chấn thương gan
• Chấn thương lách
• Chấn thương thận

Cơ chế tổn thương tạng đặc

Chấn thương gan
• Độ I:
– Tụ máu: dưới bao <10% bề mặt
– Rách: đường rách nhu mô sâu <1cm
Hình ảnh tụ máu dưới bao gan:
tổn thương giảm tỷ trọng hình
thấu kính lồi

Chấn thương gan
• Độ II:
– Tụ máu: dưới bao 10-50% bề mặt
– Tụ máu: trong nhu mô đường kính <10cm
– Rách: đường rách nhu mô sâu 1-3cm, chiều dài <10cm
Hình ảnh tụ máu dưới bao gan

Chấn thương gan
Tụ máu trong nhu mô gan trên
siêu âm: tổn thương tăng âm, có
ranh giới tương đối rõ.

Chấn thương gan
Hình ảnh dịch tự do ổ bụng trong chấn thương vỡ tạng đặc, có chảy máu trong ổ bụng
Bàng quang
Hình ảnh dịch tự do ổ
bụng vị trí túi cùng
Douglas

Chấn thương gan
• Độ III:
– Tụ máu: dưới bao >50% bề mặt.
– Tụ máu trong nhu mô, đường kính >10cm
– Đường rách nhu mô, sâu >3cm
Hình ảnh tụ máu trong nhu
mô gan

Chấn thương gan
• Độ IV:
– Đường vỡ trong nhu mô đang chảy máu
– Tách rời 25-75% nhu mô của một thùy gan hoặc 1-3 hạ phân thùy trong một
thùy gan.
Tụ máu dưới bao gan
Khối máu tụ trong nhu
mô

Tụ máu dưới bao gan
Khối máu tụ trong nhu
mô
Hình ảnh chảy máu đang
hoạt động (thoát thuốc ra
khỏi lòng mạch máu
trong thì động mạch)

Hình ảnh chảy máu đang hoạt động

Chấn thương gan
• Độ V:
– Tách rời >75% nhu mô của một thùy gan hoặc >3 hạ phân thùy trong một thùy
gan.
– Tổn thương tĩnh mạch lớn: tĩnh mạch chủ dưới hoặc tĩnh mạch gan.
Đường vỡ gây tách rời nhu mô gan

Đường vỡ nhu mô
gan
Dịch tự do ổ bụng
vị trí quanh gan
Dịch tự do ổ bụng,
vị trí quanh lách
Lách (không có tổn
thương, nhu mô
đồng đều)

Chấn thương lách

• Độ I:
– Tụ máu: dưới bao < 10% bề mặt
– Rách: đường rách nhu mô <1cm
Hình ảnh máu tụ dưới bao lách

Chấn thương lách trên siêu âm
Hình ảnh tụ máu dưới
bao lách

• Độ II:
– Tụ máu: dưới bao 10-50% bề mặt.
– Tụ máu: trong nhu mô, đường kính <5cm
– Đường vỡ: sâu 1-3cm không có tổn thương mạch
Đường vỡ nhu mô lách,
không có tổn thương mạch
máu

Hình ảnh đường lách nhu
mô lách
Bàng quang
Hình ảnh dịch tự do ổ bụng
ở túi cùng Douglas

Đường vỡ nhu mô lách,
không có tổn thương mạch
máu

• Độ III:
– Tụ máu dưới bao >50% bề mặt
– Tụ máu trong nhu mô, đường kính >5cm hoặc đang mở rộng
– Đường rách nhu mô, sâu >5cm, có tổn thương mạch máu.
Đường rách nhu mô có tổn thương mạch
máu

Đường rách nhu
mô có tổn thương
mạch máu

• Độ IV:
– Rách nhu mô sâu có tổn thương mạch rốn lách với mất mạch (giảm tưới máu
>25%)
Phần lách còn mạch cấp máu,
ngấm thuốc cản quang và tăng
quang bình thường.
Phần lách mất mạch, không ngấm
thuốc cản quang (thì sau tiêm)
Kèm đường rách nhu mô và dịch
quanh lách

Phần lách mất mạch, không ngấm
thuốc cản quang (thì sau tiêm)
Kèm đường rách nhu mô và dịch
quanh lách
Tổn thương thận trái kèm theo, gây
mất mạch thận trái (so sánh với
thận bên phải còn ngấm thuốc)
Dịch tự do ổ bụng ở quanh gan,
quanh lách

• Độ V:
– Rách nhu mô, lách vỡ thành nhiều mảnh
– Mất mạch toàn bộ lách
Tổn thương vỡ lách thành nhiều mảnh

Tổn thương mạch máu lớn
của lách
Dịch tự do ổ bụng
Mất mạch toàn bộ lách

Chấn thương thận
• Độ I: Đụng dập thận
– Thương tổn nhu mô thận nhẹ, nông. Không vỡ bao thận chỉ gây tụ máu dưới
bao (70-75%)
Tổn thương tụ máu dưới
bao thận
Tổn thương đụng dập nhu mô gan.
Nang thận trái.

Tụ máu dưới bao thận

• Độ II: Giập thận nhẹ
– Thương tổn giập vỡ vùng vỏ thận sâu <1cm nhưng chưa tổn thương sâu vào
vùng tủy thận và đường bài tiết.
– Vỡ bao thận và gây tụ máu quanh thận khu trú, không có thoát nước tiểu ra
ngoài (10-15%)
Đường vỡ nhu mô, chưa vào tủy
thận và đường bài tiết
Tụ máu quanh thận, không kèm
thoát nước tiểu

• Độ III: Giập thận nặng
– Thương tổn giập thận vỡ nhu mô thận cả vùng vỏ lẫn vùng tủy sâu >1cm.
– Vỡ bao thận, tụ máu quanh thận lan rộng nhưng không có thoát nước tiểu ra
ngoài

Đường vỡ nhu mô cả phần vỏ và
tủy thận
Không có tổn thương và đường bài xuất,
thể hiện bằng không có thoát nước tiểu ra
quanh thận (chụp ở thì bài tiết, thuốc cản
quang được bài tiết qua thận và nằm trong
hệ thống đài bể thận)

Đường vỡ nhu mô cả phần vỏ và
tủy thận
Không có tổn thương và đường bài
xuất, thể hiện bằng không có thoát
nước tiểu ra quanh thận (chụp ở
thì bài tiết, thuốc cản quang được
bài tiết qua thận và nằm trong hệ
thống đài bể thận)

• Độ IV: Vỡ thận
– Thận bị vỡ thành 2-3 mảnh
– Đường vỡ vùng vỏ qua vùng tủy sâu >1cm
– Vào đường bài tiết, có thoát nước tiểu ra ngoài.
– Tụ máu – nước tiểu lan rộng sau phúc mạc, thận vỡ cực trên hoặc cực dưới

CLVT – Thì nhu mô
Đường vỡ qua cả vỏ và
tủy thận
Tụ máu và nước tiểu
quanh thận

CLVT – Thì bài tiết
Đường vỡ qua cả vỏ và
tủy thận
Thoát nước tiểu (chứa
thuốc cản quang) ra
ngoài
Tụ máu và nước tiểu
quanh thận

Độ IV

• Độ V: Tổn thương cuống thận
– Đứt hoàn toàn hay không hoàn toàn các mạch máu cuống thận gây thiếu máu
hoặc mất nuôi dưỡng nhu mô thận.
– Có thể thận bị vỡ nát thành nhiều mảnh tách rời, mất nuôi dưỡng kèm theo tụ
máu – nước tiểu sau phúc mạc lan rộng.

Tài liệu tham khảo
• http://xray.vn
• http://radiopaedia.org
• http://www.radiologyassistant.nl/en/p42023a885587e/welcome-to-
the-radiology-assistant.html
• Xem lại bài giảng tại địa chỉ /Challenger
• Học CĐHA online tại địa chỉ /xray.vn

Xquang he tiet nieu - cap cuu bung

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Xquang he tiet nieu - cap cuu bung

Similar to Xquang he tiet nieu - cap cuu bung (18)

Recently uploaded

Recently uploaded (10)

Xquang he tiet nieu - cap cuu bung