''Türkiye'de Çalışma Hayatında Güncel Gelişmeler'' dersi için hazırlanmış; kayıt dışı istihdam türleri, kayıt dışı istihdamın bireysel,örgütsel, toplumsal, ekonomik ve etik boyutlarını anlatan; kayıt dışı istihdamı önlemeye yönelik stratejileri içeren bir çalışma.

2. 1-KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN TANIMI
2-KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN TÜRLERİ
3-KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN NEDENLERİ
4- KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN OLUMSUZ ETKİLERİ
5- KAYIT DIŞI İSTİHDAMI ÖNELEMEYE YÖNELİK
STRATEJİLER NELERDİR?
6- TÜRKİYE’DE KAYIT DIŞI İSTİHDAM SORUNU

3. Kayıt dışı istihdam kavramı ilk defa 1970 yılında
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nun düzenlediği
Dünya İstihdam Programı kapsamındaki Kenya
raporunda ‘’enformel sektör’’ olarak kullanılmıştır.

4. Kayıt Dışı İstihdam: Kendi adına ve bağımsız ya da bir
işverene hizmet akdiyle bağlı çalışanların çalışmalarının veya
elde ettikleri ücret ve kazançların, ilgili kamu kurum ve
kuruluşlarına (Sosyal Güvenlik Kurumu, Maliye) hiç
bildirilmemesi ya da gün sayısı veya ücret tutarı olarak eksik
bildirilmesini ifade eder.

5. 2-KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN TÜRLERİ
2.1-Çalışanların Hiç Bildirilmemesi
Hiç bildirilmeme işlemi işveren, işçi, ekonomik koşullar veya
her üç faktörden de kaynaklı olabilir. Kayıt dışı istihdamın en
yaygın olan şeklidir. İş hayatında hiç bildirimleri yapılmadan
çalıştırılan gruplar aşağıdaki gibi sıralanabilir.
 Yabancı kaçak işçiler,
 Çalışan çocuklar,
 Sosyal Güvenlik Kurumundan
gelir ve aylık alanlar,
 Kayıt dışında çalışan erkek ve
kadınlar,
 Kayıt dışında çalışan dul, yetim
ve maluller.

6. 2-KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN TÜRLERİ
2.2- Çalışanların Eksik veya Yanlış Bildirilmesi
Çalışılan süre ve ödenen ücret arttıkça yapılması gereken
ödeme miktarı da artar. Gerek işveren, gerekse işçiler bu
yükümlülüklerden kurtulabilmek adına ilgili kurumlara eksik ya
da yanlış bilgiler vererek kayıt dışı istihdama neden olurlar.
 İşçinin hizmet gününün eksik bildirilmesi
 İşçinin ücretinin eksik ya da yanlış bildirilmesi
 İşçinin başlamasının geç bildirilmesi
 İşçinin işten ayrılışının erken bildirilmesi

7. 2-KAYIT DIŞI İSTİHDAMIN TÜRLERİ
2.3-İşçi Tarafından Gerçekleştirilen Eksik
ya da Yanlış Bildirimler:
 Kayıtsız ikinci veya daha fazla işte çalışma
 Primini kendisi tahsil ederek bildirilmesini engelleme

8. 3.1- Ekonomik nedenler
3.2- Sosyal nedenler
3.3- Mali Yükler
3.4-İşletmeden kaynaklanan nedenler
3.5- Kamudan kaynaklanan nedenler
3.6- Denetim yetersizliği ve zorunluluğu ile cezaların etkinsizliği
3.7- Sosyal güvenlik ve vergi sisteminden kaynaklanan nedenler
3.8- Sosyal yardım sisteminden kaynaklanan nedenler

9. 3.1-Ekonomik Nedenler:
 İşsizlik ve formel sektörün işgücü arzını karşılayamaması.
 İşgücü üzerindeki vergi ve sigorta primi gibi ağır kamusal
mali yükler.
Kaynak: http://www.oecd.org/dev/risinginformalemploymentwillincreasepoverty.htm erişim tarihi:
09.04.2013

10. 3.2-Sosyal nedenler:
 Göç ve çarpık kentleşme
 Nüfus artışı
 İşgücünün niteliği ile eğitim ve bilinç
seviyesinin düşüklüğü
3.3-Mali Yükler:
 Sigorta prim oranları
 Ücretlerden kesilen vergiler
 Kıdem tazminatı
 İşveren üzerindeki diğer yükler

11. 3.4-İşletmelerden kaynaklanan nedenler:
 Küçük işletmelerin yaygınlığı
 İşletmelerin rekabet gücünün düşüklüğü
 Kurumsallaşma düzeyinin yetersizliği
 Marka yaratamama ve fason üretim

12. 3.5-Kamudan kaynaklanan nedenler:
 Bürokratik işlemlerin fazlalığı
 Mevzuatın karışıklığı
 Kamu kurumları arasında yaşanan iletişim eksikliği
 Kamu hizmetlerine ve kamu harcamalarına olumsuz bakış
3.6-Denetim yetersizliği ve zorluğu ile cezanın
etkinsizliği:
 Denetimin yetersizliği
 Cezaların etkinsizliği ve eşitsizliği
 Sabit olmayan ve mevsimlik işyerlerinin denetiminin zorluğu

13. 3.7-Sosyal güvenlik ve vergi sisteminden
kaynaklanan nedenler:
 Sık çıkarılan sosyal güvenlik ve vergi afları ve borçlanma
kanunu
 Sosyal güvenlik hizmetinden memnuniyetsizlik
 Emeklilik sistemi ve emeklilik yaşı
 Asgari ücret

14. 3.8-Sosyal Yardım Sisteminden Kaynaklanan
Nedenler:
 Sosyal yardımlar
 Primsiz ödemeler
 İşsizlik ödemeleri

15. Kaynak: http://www.alomaliye.com/2012/umut_ciray_kayitdisi.htmerişim tarihi: 09.04.2013
Toplam
2010 Ekim 2011 Ekim
Toplam
istihdam
Kayıt dışı
istihdam
Kayıt dışı
Toplam
istihdam
Kayıt dışı istihdam
Kayıt dışı
(%) (%)
Toplam 22.972 9.996 43,5 24.486 10.236 41,8
Ücretli ve yevmiyeli 14.069 3.709 26,4 15.241 3.823 25,1
İşveren 1.229 302 24,6 1.244 281 22,6
Kendi hesabına 4.532 3.086 68,1 4.659 3.063 65,7
Ücretsiz aile işçisi 3.142 2.900 92,3 3.341 3.069 91,9
Tarım 5.905 5.035 85,3 6.292 5.321 84,6
Ücretli ve yevmiyeli 648 573 88,4 719 627 87,2
İşveren 90 58 64,4 96 56 58,3
Kendi hesabına 2.454 1.841 75 2.554 1.883 73,7
Ücretsiz aile işçisi 2.712 2.563 94,5 2.924 2.755 94,2
Tarım Dışı 17.067 4.961 29,1 18.194 4.915 27
Ücretli ve yevmiyeli 13.421 3.135 23,4 14.523 3.196 22
İşveren 1.138 244 21,4 1.149 225 19,6
Kendi hesabına 2.077 1.245 59,9 2.106 1.180 56
Ücretsiz aile işçisi 430 337 78,4 417 314 75,3

16. 4.2-Rekabete Etkisi: Kayıtlı işçi çalıştıran işyerleri kayıtsız
işçi çalıştıran işyerleriyle rekabet edememekte ve bu durum
da haksız rekabete neden olmaktadır. Esasen kayıtlı işçi
çalıştıranlarca bu duruma bir süre direnilmekle birlikte, daha
sonra bu direnç kırılmakta, kayıtlı işçi çalıştıranlar da kayıtsız
konuma geçmek zorunda kalmaktadır.
4.1-Kayıt Dışı İstihdamın Ülke Ekonomisine Etkisi:
Özetle ödenmesi gerekip de ödenmeyen vergi, sigorta ve işsizlik
sigortası primi kesintilerinden Devletin yoksun kalmasıdır .Bunun
sonucu olarak Devlet gelirlerini artırabilmek için vergi ve prim
oranlarını yüksek tutmakta, bu da pahalılaşmaya sebebiyet
vermektedir.

17. 4.3-Gelir Dağılımına Etkisi: Gelir dağılımı
bozuk olan ülkelerde, kayıt dışı istihdam bu gelir
dağılımının daha da bozulmasına yol açmaktadır. Gelir
dağılımı ülkeler açısından oldukça önemli olup, bu
konudaki adaletsizlikler ekonomilerin çökmesine de
sebebiyet verebilmektedir.
4.4- Sosyal Güvenliğe
Etkisi: Kayıt dışı istihdam sosyal
güvenlik kurumunun açıklarına
sebebiyet vermekte ve bu açıklar
her yıl Hazine tarafından karşılanmak
zorunda kalınmaktadır.

18. 4.5- Etik Değerlere Etkisi:Kayıt
dışı istihdam toplumdaki etik değerleri
zayıflatmakta ve dejenere olmasına
yol açmaktadır. Zira, kayıt dışı istihdam,
insanları haksız kazanca ve emek
harcamadan lüks bir yaşam
sürdürmeye yönlendirmektedir.
4.6-Örgütlenmeye Etkisi: Örgütlenmek için
kayıtlı çalışmak gerekmektedir. Bunun aksini
düşünmek mümkün değildir. Dolayısıyla kayıt dışı
istihdam örgütlü toplumun önündeki en büyük
engellerden birisidir.

19. 4.7- Çalışanlara Etkisi: Kayıt dışı istihdam çalışanlar
açısından kısa vadede, çalışanın ve bakmakla yükümlü
oldukları kişilerin sağlık ve çeşitli kısa vadeli riskler açısından
sosyal güvencesiz kalmaları, sağlık yardımlarından yeterince
faydalanamamaları, uzun vadede ise emeklilik haklarından
mahrum kalmaları veya geçimlerini sağlayamayacak
derecede düşük emeklilik aylığı bağlanması sonucunu
doğurmakta, ayrıca iş kazası veya meslek hastalığı sonucu
işçinin uğrayacağı gelir kaybı, tedavi masrafları ve işgücü
kaybının ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

20. 5.1-Kayıt Dışı İstihdamı Azaltmaya Potansiyeli
Olan Sektörler
 Tarım sektörünün küçülmesi
 Eğitim seviyesinin yükseltilmesi
 İş hayatında kurumsallaşmanın artması
 Emeklilik yaşının yükseltilmesi
 Fiyat istikrarının ve sürdürülebilir büyümenin sağlanması

21. 5.2-Kayıt Dışı İstihdamı Artırma Potansiyeli
Olan Sektörler
 İşsizlik oranının yükselmesi
 Küresel rekabetin hız kazanması
 Sosyal yardım sisteminin kurulamamış olması
5-KAYIT DIŞI İSTİHDAMI ÖNLEMEYE
YÖNELİK STRATEJİLER NELERDİR?
Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/Gosterge.do?id=58979&metod=IlgiliGosterge erişim tarihi: 08.04.2013

22. 5.b-Reel sektörün güçlendirilmesi
 Mali ve yasal yükümlülüklerin azaltılması
 İşgücü piyasasının esnekleştirilmesi
 Bürokrasinin azaltılması ve karar alma süreçlerinin hızlandırılması
5.a-Yoksulluk ve işsizlikle
mücadele
 Aktif istihdam politikaları ve ilk işe
başlarken verilecek teşvikler
 İşsizlik ve yoksullukla mücadele

23. 5.c-Kişilerin tutum ve davranışlarının değiştirilmesi
 Eğitim ve bilinç seviyesinin yükseltilmesi
 Kamuya duyulan güvensizliğin azaltılması
 Toplumda oluşan af ve yapılandırma düzenlemelerinin
ortadan kaldırılması
 Sosyal diyaloğun sağlanması

24. 5-KAYIT DIŞI İSTİHDAMI ÖNLEMEYE
YÖNELİK STRATEJİLER NELERDİR?
5.d-Kayıtlı çalışmaya zorlanma
 Denetim sisteminin revizyonunun sağlanması
 Cezaların caydırıcılığının arttırılması
 Kamu kurumları arasındaki koordinasyonun arttırılması
 Kayıtlı sisteme yönelik hak ve su istimallerin önlenmesi
 Mikro sosyal sigorta politikasının uygulanması
 Mevzuatın geliştirilmesi

25. Kaynak:Reis, Angel-Urdinola ve Quijada Torres (2009)’der http://www.alomaliye.com/2012/umut_ciray_kayitdisi.htm
(Erişim:21.01.2012)
Türkiye’deki Sektörel Yapılar ve Avrupa
Komparatör (Karşılaştırıcı) Seti
Ekonomik faaliyete göre
toplam istihdam
Ekonomik faaliyete göre
kayıt dışı istihdam
Türkiye Komparatör Türkiye Komparatör
Tarım 31.8% 6.9% 44.9% 45.4%
Sanayi 23.7% 26.0% 6.4% 3.6%
İnşaat 6.9% 12.7% 10.9% 11.4%
Hizmetler 37.6% 54.5% 24.8% 8.9%
Toplam 100.0% 100.0% 25.9% 10.4%

26. Yıllar İtibariyle Kayıt Dışı İstihdam (Bin Kişi)
Kayıt Dışı İstihdam Toplam İstihdam (Bin Kişi)
Kayıt Dışı İstihdam
Oranı
2000 10.925 21.581 50,6
2001 11.382 21.524 52,9
2002 11.133 21.354 52,1
2003 10.943 21.147 51,7
2004 9.843 1 9.632 5 0,1
2005 9.666 2 0.067 4 8,2
2006 9.593 2 0.423 4 7
2007 9.423 2 0.738 4 5,4
2008 9.220 2 1.194 4 3,5
2009 9.328 2 1.277 4 3,8
2010 9.772 2 2.594 4 3,3
2011 10.139 24.110 42,1
Haz.11 10.327 25.577 40,4
Kaynak: http://www.maliye.gov.tr/YillikEkonomikRapor/Y%C4%B1ll%C4%B1k%20Ekonomik%20Rapor%202012.pdf
erişim tarihi: 08.04.2013

27. Aralık 2012 döneminde herhangi bir sosyal güvenlik
kuruluşuna kayıtlı olmadan çalışanların oranı, bir önceki yılın
aynı dönemine göre 1,8 puan azalarak %37,4 oldu. Bu
dönemde, geçen yılın aynı dönemine göre tarım sektöründe
sosyal güvenlikten yoksun çalışanların oranı %83,4’ten %84’e
yükselirken, tarım dışı sektörlerde %25,5’ten %23,5’e geriledi.
Sosyal güvenlik kapsamında olmayan ücretli ve yevmiyeli
çalışanların oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre 2,1
puan azalarak %20,6 oldu.
Kayıt dışı çalışanlar 1,8 puan azaldı

28. Sigortasız çalıştırılan kişilerin, sigortasız
çalıştırıldıklarına ilişkin sosyal güvenlik il
müdürlükleri ve sosyal güvenlik merkez
müdürlüklerine yazılı başvuru yaparak veya ALO
170 Hattını arayarak bu konuda şikayet veya
ihbarda bulunabilmeleri mümkündür.
Sigortasız çalıştırılan işçiler dışında, sigorta prim
gün sayısı eksik gösterilen, sürekli sigorta giriş-
çıkışı yapılan, gerçek ücretleri üzerinden sigorta
primleri yatırılmayan işçilerin de aynı duyarlılıkta
olmaları beklenmektedir.

29. TÜRKİYE’DE KAYITLI BİR YAŞAM İÇİN
ALO 170

30. Karaaslan, Erkan (2010). ‘’Kayıt Dışı İstihdam Ve Neden Olduğu Mali
Kayıpların Bütçe Üzerindeki Etkileri: Türkiye Örneği’’,
http://hakan.hozyildiz.com/file/resource/kayitdisiistihdamkitap[1]_120130172
546.pdf, erişim tarihi: 04.05.2013
Güloğlu, Tuncay (2005). ‘’Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdam Gerçeğine Bir Bakış’’,
http://digitalcommons.ilr.cornell.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1008&con
text=intlvf, erişim tarihi: 06.04.2013
Levent, Recep (2012). ‘’Kayıt Dışı İstihdam’’,
http://www.isvesosyalguvenlik.com/anasayfa/makale21.html, erişim
tarihi:05.04.2013
Çiray, Umut (2012). ‘’kayıt Dışı Ekonomimim İstihdam Üzerindeki Etkileri Ve
Kayıt Dışı İle Proaktif Mücadele Yöntemleri’’,
http://www.alomaliye.com/2012/umut_ciray_kayitdisi.htm, erişim tarihi:
05.04.2013
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13464 erişim tarihi:
09.04.2013