Tác dụng của thuốc. sinh viên trung học dược

1. 1
TÁC DỤNG CỦA THUỐC
Trường trung cấp y tế Thái Nguyên
Đối tượng : Sinh viên trung học dược
HÓA DƯỢC - DƯỢC LÝ HỌC

2. 2
D c lyù h cượ ọ
Dược lực học:
- Tác dụng của thuốc
- Cơ chế tác dụng
Dược động học:
- Hấp thu
- Phân bố
- Chuyển hóa
- Thải trừ
D c lyùượ
h cọ

3. 3
I. CAÙC KIEÅU TAÙC DUÏNG CUÛA DÖÔÏC PHAÅM
LEÂN CÔ THEÅ SOÁNG
 TAÙC DUÏNG CHÍNH VAØ PHUÏ.
 TAÙC DUÏNG TOAØN THAÂN.
 TAÙC DUÏNG TAÏI CHOÃ.
 TAÙC DUÏNG HOÀI PHUÏC VAØ KHOÂNG HOÀI PHUÏC.
 TAÙC DUÏNG CHOÏN LOÏC VAØ TAÙC DUÏNG ÑAËC HIEÄU.
 TAÙC DUÏNG PHOÁI HÔÏP :
 HIEÄP ÑOÀNG:
 Hieäp ñoàng coäng hay hieäp ñoàng boå sung: [A+B] =
[A] + [B]
 Hieäp ñoàng nhaân hay hieäp ñoàng boäi taêng: [A+B] >
[A] + B]
 ÑOÁI KHAÙNG:
 Tröôùc khi haáp thu (töông kî).
 Sau khi haáp thu.

4. 4
Taùc duïng
cuûa thuoác
Taùc duïng
trò lieäu
Taùc duïng
khoâng mong muoán
Taùc duïng
phuï voâ haïi
Taùc duïng
phuï coù haïi
III. CAÙC KIEÅU TAÙC DUÏNG CUÛA DÖÔÏC PHAÅM
LEÂN CÔ THEÅ SOÁNG

5. 5
Dựa vào mục đích điều trị:
 Tác dụng chính là tác dụng đáp ứng cho mục đích điều trị.
 Tác dụng phụ là tác dụng không phục vụ cho mục đích
điều trị.
Các dược phẩm ngoài tác dụng chính mong muốn trong điều trị, còn
có thể đi kèm theo các tác dụng phụ. Các tác dụng phụ này có thể
gây những phản ứng bất lợi, không mong muốn; nhưng một số cũng
có lợi, có thể sử dụng trong trị liệu. Ví dụ:
 Chlorpheniramin là chất kháng histamin, nhưng gây tác
dụng phụ là buồn ngủ và khô miệng.
 Aspirin có tác dụng giảm đau, hạ sốt; nhưng gây lóet dạ dày
tiến triển.
I. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
1.1. Tác dụng chính và tác dụng phụ

6. 6
 Tác dụng tại chỗ là tác dụng có tính chất cục bộ và chỉ khu trú ở tại
một cơ quan hay bộ phận nào đó ở nơi tiếp xúc. Ví dụ:
 Tác dụng chống nấm của cồn ASA khi bôi ngoài da.
 Các thuốc gây tê bề mặt, thuốc khí dung.
 Tác dụng toàn thân là tác dụng được phát huy sau khi thuốc đã
được hấp thu vào máu. Ví dụ:
 Tác dụng giảm đau sau khi tiêm morphin.
 Cafein: trên TKTW gây kích thích võ não, trên hệ tiêu hóa
gây tăng tiết dịch, trên hệ tiết niệu gây lợi tiểu.
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.2. Tác dụng tại chỗ và tác dụng toàn thân

7. 7
 Tác dụng hồi phục: sau khi chuyển hóa và thải
trừ, thuốc sẽ trả lại trạng thái sinh lý bình thường
cho cơ thể. Ví dụ:
 Tác dụng gây tê của Lidocain.
 Các thuốc gây mê hồi phục lại chức
năng của hệ thần kinh sau khi tác dụng.
 Tác dụng không hồi phục là tác dụng để lại
những trạng thái hoặc di chứng sau khi thuốc đã
được chuyển hóa và thải trừ. Ví dụ:
 Tác dụng làm hỏng men răng của trẻ
em khi dùng tetracyclin. .
 Gentamicin dùng lâu dài, liều cao gây
tổn thương ở tai không hồi phục.
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.3. Tác dụng hồi phục và không hồi phục

8. 8
 Tác dụng chọn lọc là tác dụng xuất hiện sớm nhất, mạnh nhất trên
một mô hay cơ quan nào đó, nhờ đó có thể hạn chế những phản ứng
phụ, không mong muốn. Ví dụ:
 Digitalis chỉ cho tác dụng đặc hiệu trên cơ tim.
 Codein là dẫn xuất của morphin, nhưng chỉ tác dụng trên
trung tâm ho.
 Các NSAID ức chế chọn lọc trên COX2 nên hạn chế tác
dụng phụ trên hệ tiêu hóa.
 Tác dụng đặc hiệu là tác dụng mạnh nhất trên một nguyên nhân
gây bệnh. Ví dụ:
 Quinin có tác dụng đặc hiệu trên ký sinh trùng sốt rét.
 INH chỉ có tác dụng với trực khuẩn lao.
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.4. Tác dụng chọn lọc và tác dụng đặc hiệu

9. 9
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.4. Tác dụng chọn lọc : Cơ chế tác dụng của thuốc ức chế ACE
Angiotensinogen
Angiotensin I
(chưa có hoạt tính)
Renin
ACE
Thuốc ức chế ACE
Tiết aldosteron
Giữ Na+
Bradykinin
Kalikrein
Kininogen
Heptapeptid
(bất hoạt)
Angiotensin II
(có hoạt tính)
RAT1
Thuốc chẹn RAT1
Co mạch
Tăng huyết áp

10. 10
Sự phối hợp nhiều thuốc cùng một lúc hoặc trong khoảng
thời gian khá gần nhau có thể gây tương tác thuốc có lợi hoặc
có hại, biểu hiện:
 Làm tăng cường tác dụng của nhau: Tác dụng hiệp đồng.
 Làm giảm tác dụng của nhau: Tác dụng đối kháng.
 Làm đảo nghịch tác dụng.
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.5. Tác dụng khi phối hợp

11. 11
 HIỆP ĐỒNG:
Khi sự phối hợp của 2 thuốc sẽ làm tăng cường tác dụng lẫn nhau.
 Hiệp đồng cộng hay hiệp đồng bổ sung: Không ảnh hưởng tác động lẩn
nhau, nhưng có cùng hướng tác dụng.
[A + B] = [A] + [B]
Ví dụ:
 Phối hợp Penicillin và streptomycin.
 Phối hợp các bromur Ca, K, Na trong sirô an thần.
 Hiệp đồng nhân hay hiệp đồng bội tăng: Tăng cường tác động lẫn nhau.
[A + B] > [A] + [B]
Ví dụ: Phối hợp Sulfamethoxazol và Trimethoprim trong chế phẩm Bactrim.
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.5. Tác dụng khi phối hợp

12. 12
 Hiệp đồng tương hỗ: Là sự hiệp lực trong điều trị, trong đó
các chất thành phần có thể không có cùng tác dụng lên một
cơ quan đích với chất chính mà chỉ có tác dụng hỗ trợ giúp
chất chính phát huy tác dụng mạnh hơn:
Ví dụ:
 Adrenalin sẽ làm tăng tác dụng gây tê tại chỗ của các dược
phẩm gây tê: Lidocain,…..
 Phối hợp giữa Amoxicillin và acid clavulanic (Augmentin).
 Ý nghĩa của tác dụng hiệp đồng:
Phối hợp thuốc với mục đích làm tăng hoạt tính mà không
làm tăng độc tính.
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.5. Tác dụng khi phối hợp

13. 13
 Phoái hôïp khaùng sinh ñaït ñöôïc hieäu quaû
hôïp ñoàng. Ví duï:
Sulbactam + Ampicillin (Unasyl).
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.5. Tác dụng khi phối hợp

14. 14
 Phoái hôïp khaùng sinh ñaït ñöôïc hieäu quaû
hôïp ñoàng. Ví duï:
Trimethoprim + Sulfamethoxazol.
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.5. Tác dụng khi phối hợp

15. 15
 ĐỐI KHÁNG:
- Khi sự phối hợp thuốc đưa đến kết quả làm giảm hoặc tiêu hủy đi
tác động của một hay nhiều thành viên phối hợp.
- Thường ứng dụng để giải độc
- phân loại:
 Đối kháng tranh chấp trên thụ thể.
 Đối kháng do ngược tác dụng dược lý.
 Đối kháng hóa học.
 Đối kháng dược động học
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.5. Tác dụng khi phối hợp

16. 16
 Do tính chất vật lý của thuốc :
 Kaolin, gel Al(OH)3 băng vết loét niêm mạc dạ dày.
 Thạch, glycerin trị táo bón.
 Than hoạt tính.
 Do phản ứng hóa học:
 NaHCO3 trung hòa acid dạ dày.
 Dimercaprol giải độc Hg, As hay chì do tạo phức với
các kim loại nặng này.
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.6. Tác dụng do tính chất vật lý hay hóa học của thuốc
(tác dụng không thông qua receptor).

17. 17
 Là phản ứng có hại với người dùng thuốc
 Các biểu hiện có thể
 Sốc quá mẫn, phù quinck
 Thương tổn da, niêm mạc, hô hấp tiết niệu, gan thận,
tim mạch, thần kinh …
 Các thuốc dùng nhiều thường hay gây tai biến
 Kháng sinh, sulfamid, thuốc trị lao, tim mạch, thuốc
ngủ, chống viêm, hạ sốt giảm đau
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.6. Tác dụng không mong muốn (tác dụng phụ)

18. 18
IV. CAÙC CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG TOÅNG QUAÙT CUÛA THUOÁ
TREÂN CÔ THEÅ SOÁNG
 NHÖ CAÙC CHAÁT SINH LYÙ.
 NHÖ MOÄT ENZYM VAØ KHAÙNG ENZYM.
 NGAÊN CHAËN TIEÀN CHAÁT VÖÔÏT QUA MAØNG TEÁ
BAØO.
 TAÏO RA HIEÄN TÖÔÏNG CAÏNH TRANH.
 PHOÙNG THÍCH HOAËC NGAÊN CHAËN CHAÁT SINH LYÙ
TÖØ NÔI DÖÏ TRÖÕ.
 GIAÛI PHOÙNG CHAÁT SINH LYÙ RÔØI KHOÛI NÔI GAÉN
KEÁT VÔÙI PROTEINTRONG HUYEÁT TÖÔNG.
 GAÂY ROÁI LOAÏN ÑAËC BIEÄT ÑEÁN MOÄT VAØI KHAÂU
TRONG DAÂY CHUYEÀN CHUYEÅN HOAÙ CUÛA SINH
VAÄT.
 TAÙC ÑOÄNG KHOÂNG DÖÏA VAØO RECEPTOR
 CÔ CHEÁ VAÄT LYÙ

19. 19
IV. CAÙC CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG TOÅNG QUAÙT CUÛA THUOÁ
TREÂN CÔ THEÅ SOÁNG
 NHÖ CAÙC CHAÁT SINH LYÙ.
- Caùc hormon toång hôïp, adrenalin, Nor-adrenalin,…
 NHÖ MOÄT ENZYM VAØ KHAÙNG ENZYM.
- Enzym: Caùc men tieâu hoaù, caùc vitamin,…
- Khaùng enzym: IMAO öùc cheá enzym
monoaminooxydase trong chuyeån hoaù
catacholamin, neân coù taùc duïng haï huyeát aùp,
ñieàu trò roái loaïn taâm thaàn, beänh parkinson.
 NGAÊN CHAËN TIEÀN CHAÁT VÖÔÏT QUA MAØNG TEÁ
BAØO.
- Thiouracin ngaên chaën iod vaøo tuyeán giaùp, laøm
giaûm cöôøng giaùp.
 TAÏO RA HIEÄN TÖÔÏNG CAÏNH TRANH.
- Sulfamid öùc cheá caïnh tranh vôùi PABA trong
toång hôïp acid folic cuûa teá baøo vi khuaån.

20. 20
IV. CAÙC CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG TOÅNG QUAÙT CUÛA THUOÁ
TREÂN CÔ THEÅ SOÁNG
 PHOÙNG THÍCH HOAËC NGAÊN CHAËN CHAÁT SINH LYÙ
TÖØ NÔI DÖÏ TRÖÕÙ.
- Ephedrine phoùng thích adrenalin töø nôi döï tröõ.
- Cocain ngaên chaën suï phoùng thích adrenalin.
 GIAÛI PHOÙNG CHAÁT SINH LYÙ RÔØI KHOÛI NÔI GAÉN
KEÁT VÔÙI PROTEIN TRONG HUYEÁT TÖÔNG.
- Caùc Sulfamid haï ñöôøng huyeát coù taùc duïng
giaûi phoùng insulin ra khoûi söï gaén keát vôùi
protein trong huyeát töông.
 GAÂY ROÁI LOAÏN ÑAËC BIEÄT ÑEÁN MOÄT VAØI KHAÂU
TRONG DAÂY CHUYEÀN CHUYEÅN HOAÙ CUÛA VI SINH
VAÄT.
- Penicillin ngaên chaën söï toång hôïp vaùch teá baøo