1. OCT 6
Монгол бичиг “Их Гурний Бичиг”
Үсэг бичгийн түүхэнд янз бүрийн бичлэгийн төрөл чиглэлийг ашиглан утга
санаа, уран сэтгэмжийг илэрхийлдэг. Монгол бичигт эвхмэл үсгийн төрөл
онцгой үүрэг гүйцэтгэдэг. Эртний монголчуудыг монгол гэргүйгээр төсөөлөх
аргагүй. Монгол бичгийн эвхмэл үсгээр таван ханат монгол гэрийн
харьцаагаар “монгол” гэдэг үгийг гэрийн хэлбэртэйгээр бичиж гэрийн
хаалгыг нь “бичиг” гэдэг үгээр бичсэн нь монгол гэр, монголчуудтай
танилцахад бичиг үсгийг нь мэдвэл тэдний оюун санаа, утга соёлыг нь мэдэж
танина гэсэн билэгдэлтэй. Гэрийн хаалганы хажууд бариулын талд нь
бичээчийн тамга эвхмэл монгол үсгээр дарсан байна. Гэрийн дээд талд “асч
бадар” гэсэн утгатай бэлэгдлийн тэмдэг дүрсэлсэн.
2. Чингис хаан
“Тэнгэрийн чимэг нь гурван марал
Газрын чимэг нь гурван нуур
Хүний чимэг нь ЧИНГИС хаан” гэсэн нэр бүхий монгол уран бичлэг.
Чингис хааны язгуур дээд тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэ чоно гэргий гуа
марлын хамт тэнгис далайг гэтэлж … гэж “Монголын Нууц Товчоо” хөлгөн
сударт өгүүлснийг мөнх тэнгэрт цэцэглэж буйг бэлэгдсэн тамгатайгаар*
дүрсэлсэн. Дээрээсээ доошоо бичигдсэн судрын энэхүү хэсэг нь Монголын
үүсэл гарлын түүх тэнгэрээс бууж буйг билэгдэн эртний тамга үсгээр хүрээ
үүсгэн дүрсэлсэн.
Уран бичлэгийн зохиомжид суу алдараа дуурсгасан их хааны нэрийг сүр хүч,
сэтгэл зүрхний гүнд оюун ухааны илд болгон бүтээлээ. Эртний тамга үсэг,
эвхмэл монгол бичиг, дөрвөлжин бичиг**, монгол бичгээр бичээчийн нэрийн
тамга дарсан дүрст тамга
1269 онд Монголын Юан гүрний Хувилай хааны зарлигаар Пагва лам
Лодойжалцан зохиосон.
3. Улаанбаатар
Монгол бичигт хичээнгүй бичлэг, таталган бичлэг гэсэн хоёр төрлийн бичлэг
байдаг. Монгол үсэг нь дээрээсээ доошоо нар зөв эргүүлэн бичигдэхдээ ацаг
шүдийг нь хурааж, зөвхөн зураасаар тэмдэглэн таталган бичдэг онцлогийг
ацаг шүдтэй бичсэн бичлэгтэй хослуулан “Улаанбаатар” гэж хотын нэрийг
уран бичлэгээр бичсэн. “Улаан” гэсэн үгийн өмнөх хоёр цэг тавих зайд
эртний үсэгтэй тамга зураас хоёрыг бичиж, “баатар” гэсэн үгийг бийрийн
хичээнгүй бичлэгээр бичсэн. “Баатар” гэдэг үгний хоёр цэгийн харалдаа
бичээчийн монгол үсэгтэй тамга дарсан.
4. Морь
Монголчуудыг морьгүйгээр төсөөлөшгүй. Монгол бичгийн бийрний зурлагын
өргөн даралтаар “морь” гэдэг үгийг үсгийн зурлагын онцлог хэлбэрээр нь
илэрхийлсэн. Монгол бичгийн “м” үсэг нь морины дэл, “о” үсэг нь морины
толгой, “р” үсэг нь урд хоёр хөл нь гэхчилэн дүрслэн бичсэн. “Морь” гэдэг үгний
нурууны дээд талд эвхмэл монгол үсэгтэй тамга дарсан нь морь унасан хүн мэт.
Доод талд нь гарын үсэг бичээчийн нэрийн тамга дарсан.
5. .
Эрдмийн гэрэл
Монголын хэл шинжлэлийн нэрт эрдэмтэн Иөншиөбү Бямбын Ринчен
(1905-1977) монгол хэлний тухай долоон бадаг шүлгээ өнгөрсөн, одоо, ирээдүй
гурван цагийг билэгдэн бичсэн байдгийг монгол уран бичлэгээр ирээдүй
хойч үеийн утга соёлын эрмдийн гэрэл, үүрд мөнх мандан гийх наран мэт
болгон дүрслэв.
Чихний чимэг болсон аялгуу байсан монгол хэл
Чин зоригт өвгөд дээдсийн минь өв их эрдэнэ
Сонсох бүр яруу баялагийг гайхан баясаж
Сод их билэгт түмэн юүгээн магтму би гэсэн гайхамшигт мөрүүдээр эхэлдэг.
Зүүн доод талд бичээчийн нэрийн тамга гарын үсэг бичсэн.
6. Бясалгал
Дорно дахины гүн ухаанд судар номын анхны хуудсыг нээж эхлэхдээ өмнө нь
заавал тэмдэг* тавьж эхэлдэг.
“Бясалгал” гэдэг үгний эхний хоёр үсгээр энэ тэмдэгийг дүрсэлсэн. Эрт үед
ном уншихдаа бие, хэл, сэтгэл гурваа баясгаж уншдаг учиртай. “Бясалгал”
гэсэн үгний дор өөрийгөө бясалгаж буй нэгэн хүмүүний зүрхэн тушаа газар
улаан тамга** дарсан. Биеэ бясалгавал хэл сэтгэл хоёроо бясалгахын эхлэл
болдог. Бясалгал сэтгэл зүрхэнд эрч хүч нэмдэг.
* Эртний Монголчууд ном судрын анхны хуудасны эхлэл тэмдэгээ бярга гэж
нэрлэдэг уламжлалтай.
** Улаан тамга нь эвхмэл монгол үсгээр дарсан бичээчийн нэрийн тамга.
7. Ариусахуй
Монгол бичиг нь уран бичлэгийн төрөл бүрийн өвөрмөц онцлогуудыг хадгалсан
байдаг. “Ариусахуй” гэдэг үгийг монгол бичгийн нурууг нь тэмдэглэхгүйгээр
бичихэд Солонгос үсэг шиг харагдаж ч болох юм. Монгол үсгийн зурлага нь маш
энгийн, товчхон утга агуулга онцлогтой орон зайн өвөрмөц бичлэгийг харуулан
бичигддэг уран бичлэг билээ. Зүүн доод талд нь гарын үсгээ бичиж дор нь монгол
дөрвөлжин эвхмэл үсгээр уран бичээчийн нэрийн тамгаа дарсан.
