Г.Батзаяа

2. Монгол бичиг
 Уйгур гаралтай монгол бичгийн анхны дурсгалууд:
 1227 он – Чингисийн чулууны бичиг
 1240 он - Монголын Нууц Товчоо
Монгол бичгийн үүслийг:
 Эðäýìòýí À.Ëóâñàíäýíäýâ - V çóóí
 Эрдэмтэн Ì.Í.Îðëîâñêàÿ - VII çóóí
 Аêàäåìè÷ Ä.Òºìºðòîãîî - IX-X çóóí
 Эðäýìòýí Ö.Øàãäàðñ¿ðýí - VI-VII çóóí

3. Академич Д.Төмөртогоо:
 Àêàäåìè÷ Ä.Òºìºðòîãîî “Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí õýëç¿é” íîìоíдîî:
“Ìîíãîë÷óóäûí äýýä ºâºã, òóõàéëáàë, ýðòíèé Õ¿íí¿, Ñÿíüáè,
Æóæàí, Òîáà, õîæèì Õÿòàí÷óóä èõ òºëºâ õÿòàä óòãûí áè÷èãò
òóëãóóðëàñàí ¿ñýã áè÷èãòýé áàéñàí òóõàé ò¿¿õýí
ñóðâàëæ áè÷ã¿¿äýä òýìäýãëýñýí áàéíà… Åð ìîíãîë÷óóäààñ
îëîí çóóí æèëèéí òóðø áîëîâñðóóëàí õýðýãëýñýýð èðñýí
áè÷èã ¿ñãèéí äîòðîîñ áè÷ãèéí õýëíèé õýðýãöýý øààðäëàãûã
õàìãèéí îëîí æèë òàñðàëòã¿é õàíãàñààð ºä㺺 õ¿ð÷ èðñýí ãîë
íî¸í íóðóó íü ñîãä-óéãóðûí ¿ñýãò òóëãóóðëàñàí áè÷ãèéí õýë
áºãººä ÿâààíäàà íèéò ìîíãîë òóóðãàòíû áè÷ãèéí õýë áîëîí
õýâøèí òîãòæýý. …Ìîíãîë áè÷ãèéí õýë ¿¿ñýí á¿ðýëäñýí öàã
¿å íü ãàäààä íºõöºëººðºº ÷, äîòîîä îíöëîãîîðîî ÷ áàðàãöààëáàë,
IX-X çóóíû ¿åä õàìààðàãäàæ áàéíà.” õýìýýæýý.

4. Худам монгол бичиг

5. Дөрвөлжин бичиг – 1269
 Хөх Монгол (Юань) улсын төрийн
бичиг бөгөөд Хубилай хааны
зарлигаар Төвдийн
Пагва лам Лодойжалцан зохиожээ.
Дүрсийн хувьд төвд үсэгт, зурлага,
бичлэгийн хувьд монгол бичигт
суурилсан үет үсэг юм.

6. Али гали үсэг - 1587
 Төвд, санскрит хэлний үгсийг галиглан тэмдэглэх
зорилгоор Харчины Аюуш гүүш зохиожээ.
“Али” нь эгшиг, “гали” нь гийгүүлэгч гэсэн утгатай
санскрит үг.

7. Манж бичиг - 1599
 Манжийн төрийг үндэслэн
байгуулагч Нурхач хааны зарлигаар
хэрэглэж байсан.

8. Тод бичиг - 1648
 Дөрвөн ойрд, түүнчлэн бүх монгол
туургатныг улс төр, бичиг соёлын
хувьд нэгтгэх зорилгоор Ойрадын лам
Зая бандида Намхайжамц зохиожээ.
“Монгол бичгийг тодорхой нарийн
тэмдэглэх” гэсэн утгатай.

9. Соёмбо бичиг 1686
 Төр, шашныг хослон баригч Халхын өндөр гэгээн
Занабазар монгол, төвд, санскрит хэлний үгийг
тэгш тэмдэглэх зорилгоор зохиосон ажээ.

10. Хэвтээ дөрвөлжин бичиг - 1686
 Өндөр гэгээн Занабазар монгол, төвд, санскрит
хэлний үгийг тэгш тэмдэглэх зорилгоор соёмбо
үсгээс арай хялбар дүрс бүхий энэ цагаан толгойг
зохиосон ажээ.

11. Вагиндра үсэг - 1905
 Монгол хэлний буриад аялгуу, орос
хэлний үгийг тэмдэглэх зорилгоор
Буриадын лам Агваандорж зохиосон
ажээ.

12. Латин бичиг - 1930
 Ам, бичгийн хэлний ялгааг багасгах, дэлхийн
шинжлэх ухааны жишигт нийцэх зорилгоор
хэрэглэх шийдвэр гаргаж байсан ажээ.

13. Кирил бичиг - 1941
 Ам, бичгийн хэлний ялгааг багасгах, бүх нийтийг
бичиг үсэгтэй болгох зорилгоор авч хэрэглэсэн.
Тэр зорилготоо ч хүрч бүх нийтээр бичиг үсэгтэн
орон болсон.

14. Монголчуудынбичиг үсгийн түүх

15. Монголын утга зохиолын хэл
буюу
монгол үндэсний хэл
 Улс төр, соёл, шинжлэх ухааны бүхий л салбарт хэм
тэгш үйлчилдэг; харьцангуй боловсорч
тогтворжсон; зөв дуудах, бичих, найруулах болон
үгийн сангийн хэм хэмжээ бүхий; аман ба бичгийн
хэлбэртэй үндэстний хэлийг тухайн улс орны утга
зохиолын хэл гэнэ.

16. Ìîíãîëûí áèëã¿¿í íîì÷, èõ áè÷ãèéí õ¿í Áÿìáûí Ðèí÷èí
“Мÿíãà ãàðóé æèëèéí ò¿¿õòýé ìîíãîë áè÷ãèéí õýë íü
ñàÿ ãàðóé ¿ãòýé, àðäûí àìàí õýëíèé ¿ãèéí ç¿éëòýé
íèéëýýä ãóðâàí ñàÿàñ íààøã¿é ¿ãòýé ãýæ áîäîõîä
õ¿íèé ñýòãýë îþóíä îðäîã á¿ãäèéã íýâòð¿¿ëýõýä
¿ãýýð äóòàõã¿é” ãýæ òýìäýãëýñýí íü áóé.
Ìàíàé äýëõèéä 6000 ãàðóé õýë áàéäàã ãýõ áºãººä
¿¿íýýñ çºâõºí ãóðàâíû íýã îð÷èì íü ººðèéí ¿íäýñòíèé
áè÷ãèéí õýëòýé àæýý.

17. Халх

18. Монгол хэлний аялгуунууд

19. Халх аялгуу
– утга зохиолын хэлний суурь аялгуу
 Хамгийн өргөн уудам газар нутагт суурьшсан
 Хамгийн олон хүн ам ярилцдаг
 Бусад аялгуунуудын дундаж шинжтэй
 Хөгжлийн гол баримжаа болдог буюу зөв бичих,
найруулах дүрэм журам суурилсан.