1. Huấn luyện kỹ năng Y khoa – SKILLSLAB – Module Hệ tiêu hóa
Kỹ năng thủ thuật
1
ĐẶT THÔNG HẬU MÔN VÀ THỤT THÁO ĐẠI TRÀNG
A. MỤC TIÊU:
Sau khi học bài này SV phải:
1. Thực hiện được việc chuẩn bị dụng cụ và bệnh nhân để tiến hành đặt thông hậu
môn.
2. Thực hiện được các bước đặt thông hậu môn .
3. Thực hiện được các bước thụt tháo đại tràng qua đường hậu môn
B. PHÂN BỐ THỜI GIAN:
- Giới thiệu: 5’
- Lý thuyết: 10’
- Thực hành: 60’
- Tổng kết: 15’
C. NỘI DUNG
1. ĐẠI CƢƠNG:
Đại tràng dài khoảng 1,5m, đường kính 4 – 6 cm nằm đóng khung trong ổ bụng. Đại
tràng chia làm hai phần:
- Đại tràng phải: Dài khoảng 35 cm gồm manh tràng, đại tràng lên và nửa phải đại tràng
ngang.
- Đại tràng trái dài khoảng 1,2 m gồm nửa trái đại tràng ngang, đại tràng xuống, đại tràng
chậu hông và trực tràng.
Đại tràng có chức năng hấp thu nước làm phân đặc lại, hấp thu một số thuốc, glucose và
muối khoáng
Trong điều trị, người ta có thể đưa thuốc, chất dinh dưỡng vào cơ thể qua đường đại tràng.
Có thể đưa nước vào để làm lỏng phân, hoặc tháo khối lồng trong lòng đại tràng.
Trong bài này chỉ giới thiệu việc thụt tháo đại tràng, nghĩa là bơm nước vào đại tràng qua
ngả hậu môn nhằm làm lỏng phân và làm thành ruột nở rộng. Khi đó ruột bị kích thích sẽ co
lại và đẩy dần phân ra ngoài. Nếu được thụt rửa nhiều lần lòng đại tràng sẽ sạch dần.
2. Huấn luyện kỹ năng Y khoa – SKILLSLAB – Module Hệ tiêu hóa
Kỹ năng thủ thuật
2
2. CHUẨN BỊ DỤNG CỤ:
Nƣớc thụt:
- Nước thụt thường là Natri Clorua 0,9% ở 370
C. Người lớn từ 500 – 1000ml, trẻ em không
quá 500ml cho một lần thụt rửa.
- Phải thử nhiệt độ nước trước khi thụt bằng nhiệt kế hoặc cho nước nhỏ vào da mu bàn
tay.
Dụng cụ:
- Bốc đựng nước thụt, có dây cao su dài từ 1,2 – 1,5 m và vòi thụt, khóa hãm mở nối dây
cao su với vòi thụt. Bốc dây cao su, vòi, khóa được khử khuẩn bằng đun sôi. Vòi thụt 22 – 30
Fr cho người lớn, trẻ em 12 – 16 Fr.
- Thông hậu môn.
- Quả bơm cao su và thông Nelaton đã được khử khuẩn dùng để thụt cho trẻ em.
- Khăn vô khuẩn.
- Kẹp Kocher.
- Khay hạt đậu.
- Chất bôi trơn (Vaselin, paraphin, glycerin)
- Bông, gạc vô khuẩn
- Vải ni – lông
- Bô bẹt
- Bô đựng nước bẩn.
- Bô vệ sinh để đi đại tiện, giấy chùi, giấy gói vòi thụt.
- 1 gối kê có bọc ni – lông
Nơi thủ thuật:
- Buồng thoáng, sáng và kín đáo
- Nếu phải thụt tại giường bệnh, phải có bình phông che chắn kín đáo.
Chuẩn bị bệnh nhân:
Giải thích rõ cho bệnh nhân biết cảm giác khi thụt, nhất là trẻ em, động viên bệnh nhân
nín đi đại tiện trong 10 phút sau thụt tháo.
Thầy thuốc:
- Rửa tay sạch, mang găng sạch.
- Đeo khẩu trang, mặc áo choàng, đội mũ
- Sắp xếp dụng cụ thứ tự đầy đủ.
3. Huấn luyện kỹ năng Y khoa – SKILLSLAB – Module Hệ tiêu hóa
Kỹ năng thủ thuật
3
3. CÁC BƢỚC TIẾN HÀNH:
Sau khi đã chuẩn bị như trên, thủ thuật được tiến hành theo trình tự các bước như:
- Bƣớc 1: Đặt bệnh nhân nằm
nghiêng trái trên giường, kéo quần
xuống dưới đầu gối, chân phải co,
chân trái duỗi, có thể kê gối dưới
mông cao hơn đầu, trải vải ni – lông
dưới mông trước khi cho bệnh nhân
nghiêng phải.
- Bƣớc 2: Đổ dịch thụt vào bốc đúng chỉ định, treo bốc lên giá hoặc trên tường cách mặt
giường 60 – 80 cm.
- Bƣớc 3: Mở khóa hãm, thử vòi và nhiệt độ nước thụt bằng cách cho chảy vào chậu hứng
và da mu bàn tay, xong khóa lại.
- Bƣớc 4: Bôi trơn đầu ống thông hoặc vòi thụt bằng chất bôi trơn hoặc xà phòng. Thăm
hậu môn trực tràng để biết hướng của trục ống hậu và trực tràng.
- Bƣớc 5: Thầy thuốc đứng sau, dưới hay ngang gối kê ở mông, tay trái vành (banh) mông
bệnh nhân làm lộ rõ lỗ hậu môn, tay (P) cầm ống thông hoặc vòi thụt đặt nhẹ nhàng vào hậu
môn từ 2 – 3 cm theo hướng ra trước của trục hậu môn, tức là hướng hậu môn – rốn.
- Bƣớc 6: Đưa ống thông hoặc vòi thụt xuôi theo trục thân đút nhẹ nhàng sâu 2/3 vòi thụt
(khoảng 7 – 10 cm cho người lớn, 5-7 cm cho trẻ em, 2 – 3 cm cho trẻ nhỏ). Chú ý khi đút ống
thông hoặc vòi thụt, khuyên bệnh nhân thở đều, sâu.
- Bƣớc 7: Mở khóa vòi thụt cho nước chảy vào từ từ, trong khi đó dùng tay giữ cho không
tuột ra. Lứu ý kiểm tra mực nước trong bốc.
- Bƣớc 8: Khi sắp hết nước trong bốc, khóa lại và rút vòi thụt ra nhẹ nhàng, lấy giấy bọc
vòi thụt lại rồi rồi đặt vào khay hạt đậu.
- Bƣớc 9: Khuyên bệnh nhân cố gắng nhịn đại tiện trong khoảng 10 phút. Sau đó nếu bệnh
nhân ngồi dậy được thì xuống giường để đại tiện vào bô, hay trong nhà vệ sinh. Nếu không
ngồi dậy được thì đặt bô bẹt dưới mông để bệnh nhân đại tiện tại giường.
- Tùy mục đích thụt, thầy thuốc có thể thụt cho bệnh nhân đến khi dịch chảy ra là trong.
- Đối với trẻ nhỏ thụt bằng quả bơm cao su: đầu tiên dùng tay bóp mạnh cho ra hết không
khí trong quả bóp, giữ nguyên tay bóp và cho đầu quả bơm vào nước thụt, thả tay dần cho
4. Huấn luyện kỹ năng Y khoa – SKILLSLAB – Module Hệ tiêu hóa
Kỹ năng thủ thuật
4
nước thụt hút vào quả bơm. Nối quả bơm với thông Nelaton, bôi chất nhờn đầu thông, đút đầu
thông vào hậu môn nhẹ nhàng, bóp tay từ từ cho nước chảy vào đại tràng và giữ nguyên tay
bóp quả bơm rồi rút ra ngoài.
- Bƣớc 10: Thu dọn dụng cụ, tẩy trùng, lau rửa, ghi kết quả vào hồ sơ bệnh án: ngày giờ
thụt tháo, số lượng nước, tình trạng bệnh nhân, tình trạng nước chảy ra.
4. CHÚ Ý:
Tai biến có thể gặp:
- Sốc: do đau, do nước lạnh, do chảy dịch nhanh.
- Trầy xước, chảy máu hậu môn.
- Thủng trực tràng, vỡ đại tràng chậu hông.
- Nói chung nếu ta thực hiện đúng thao tác kỹ thuật và bệnh nhân hợp tác tốt thì tai biến
khó xảy ra.
Trong quá trình nước chảy vào đại tràng, nếu bệnh nhân khó chịu nên cho nước chảy vào
chậm hơn. Nếu quá khó chịu và không nhịn đi đại tiện được thì nên rút vòi ra cho bệnh nhân đi
đại tiện và sau đó thụt lại. Nếu vòi bị tắc ta nâng bốc cao hơn hoặc rút vòi thụt lùi một chút.
D. THỰC HÀNH: 60 phút
- Lần 1: 30 phút
SV chia thành nhóm thực hiện các bước tiến hành đặt thông hậu môn và thụt tháo đại
tràng. Một SV làm, các SV còn lại quan sát và góp ý.
- Lần 2: (20 phút). Chọn 1 SV
+ SV thực hiện các bước tiến hành đặt thông hậu môn và thụt tháo đại tràng.
+ Các SV còn lại nhận xét và đóng góp ý kiến.
- CBG nhận xét và tổng kết.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Bộ Y tế thực hành bệnh viện – NXB Y học, 2001.
2. Kozier Techniques in Clinical Nersing, W.B. Sauders Company, Philadelphia, 2004.
5. Huấn luyện kỹ năng Y khoa – SKILLSLAB – Module Hệ tiêu hóa
Kỹ năng thủ thuật
5
.BẢNG KIỂM LƢỢNG GIÁ CUỐI BUỔI HỌC
STT Các thao tác Tiêu chuẩn phải đạt Có Không
1 Chuẩn bị dụng cụ Đủ dụng cụ về số lượng, đúng về chủng
loại
2 Chuẩn bị bệnh nhân Bệnh nhân yên tâm hợp tác
Bệnh nhân nằm nghiêng trái, chân phải
co, chân trái duỗi
3 Đội mủ, đeo khẩu trang, rửa
tay thường qui
Đúng quy cách: Mũ kín tóc, khẩu trang
che mũi, miệng
4 Sát khuẩn tay, mang găng tay
vô khuẩn
Đúng quy cách
5 Chuẩn bị ống thông, bốc thụt Kiểm tra ống thông, bôi trơn đầu ống
thông khoảng 7 – 10 cm
6 Trải khăn vô khuẩn và đặt
khay vô khuẩn
7 Sát khuẩn
Cầm ống thông Cầm gọn ống thông trong bàn tay, cách
đầu ống thông 5cm
Đưa ống thông vào hậu môn
- Đưa ống thông vào sâu thêm
đến 2/3 vòi thụt
- Tay trái vành mông bệnh nhân.
- Tay phải cầm ống thông đưa từ từ vào
hậu môn
Ống thông vào thêm 7 – 10 cm (người
lớn)
Mở khóa vòi nước cho nước
vào trực tràng
Nước vào được trực tràng
Rút ống thông hậu môn, tháo
găng, để bệnh nhân nhịn đại
tiện 5 – 10 phút.
Đúng quy cách
Giúp bệnh nhân đi đại tiện Nhẹ nhàng, ân cần
Thu dọn dụng cụ Phân loại đúng
Ghi hồ sơ Ghi đầy đủ các thông tin
Tiếp tục theo dõi bệnh nhân
