اندیشکده روابط بین الملل: تاريخ در مفهوم مدرن آن، تنها رويدادهاي گذشته را در برنمي‌گيرد، بلكه امروزه مراد از تاريخ نوعي رويكرد و نگاه ويژه به رويدادهاي گذشته است كه بدون آن رويكرد ويژه، اساسا تاريخ به معناي جديد آن شكل نمي‌گيرد. آنچه در مقاله پيش رو مورد بررسي قرار مي‌گيرد نگاهي به ويژگي‌هاي تاريخي شرايط اقتصادي _ اجتماعي ايران است. اگر كشور ايران امروز در زمره سرزمين‌هاي جهان سوم يا در حال گذار از جهان‌سومي ناميده مي‌شود، تحت تأثير شرايط تاريخي است. تاريخ ديروز ما، وضعيت امروز را به وجود آورده است. اينجاست كه نقش شرايط و تأثير آن در توسعه‌يافتگي يا عدم توسعه يافتگي جوامع شخص خواهد شد. ويل دورانت مي‌گويد: "يك تمدن بزرگ تا از درون مفهوم نشده از بيرون مغلوب نمي‌شود" مي‌توان گفت رشد و استحكام يك تمدن هم بايد در بطن همان جامعه شكل بگيرد. نبايد براي علت‌يابي عقب‌ماندگي‌ ها يا توسعه‌يافتگي‌ها ابتدا نگاهي به بيرون بيندازيم. آنچه براي يك ملت حايز اهميت است شرايط اقتصادي اجتماعي حاكم بر آن و نه وضعيت اجتماعي _ اقتصادي بيروني جوامع مي‌باشد. نگاه به بيرون جامعه وقتي انجام مي شود كه درون را كاملا كاويده باشيم و سپس به برون نظر افكنيم. در بررسي تاريخي ايران، "ايران" را مي‌نگريم و شرايط اقتصادي‌_ اجتماعي دروني آن را اما آنگاه كه بخواهيم مقايسه‌اي ميان ايران وساير جوامع داشته باشيم، از نقش آنها و شرايط اقتصادي اجتماعي كه بر آن جوامع حاكم است، بر خودشان و بر ايران مي‌گوييم. در ادامه مقاله سعي بر اين است كه به وضعيت اقتصادي _ اجتماعي امروز و موانع پيش‌رو عدم توسعه‌يافتگي اقتصادي و اجتماعي در ايران نيز اشاره شود و در اين مسير اين موضوع را از ديد تاريخي هم مورد بررسي قرار خواهيم داد.

1. ‫ويژگي‬‌‫هاي‬‌‫تاريخي‬‌‫و‬‌‫شرايط‬‌‫اقتصادي‬‌_‌‫اجتماعي‬‌‫جامعه‬‌‫ايران‬‌‫در‬‌‫عصر‬‌‫حاضر‬
‫طاهره‬‌‫مهدوي‬‌‫نيا‬‌
‫مقدمه‬
:‫الملل‬ ‫بین‬ ‫روابط‬ ‫اندیشکده‬‫برنمي‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫گذشته‬ ‫رويدادهاي‬ ‫تنها‬ ،‫آن‬ ‫مدرن‬ ‫مفهوم‬ ‫در‬ ‫تاريخ‬‫ب‬ ‫ويژه‬ ‫نگاه‬ ‫و‬ ‫رويكرد‬ ‫نوعي‬ ‫تاريخ‬ ‫از‬ ‫مراد‬ ‫امروزه‬ ‫بلكه‬ ،‫گيرد‬‫رويدادهاي‬ ‫ه‬
‫نمي‬ ‫شكل‬ ‫آن‬ ‫جديد‬ ‫معناي‬ ‫به‬ ‫تاريخ‬ ‫اساسا‬ ،‫ويژه‬ ‫رويكرد‬ ‫آن‬ ‫بدون‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫گذشته‬.‫گيرد‬
‫مي‬ ‫قرار‬ ‫بررسي‬ ‫مورد‬ ‫رو‬ ‫پيش‬ ‫مقاله‬ ‫در‬ ‫آنچه‬‫ويژگي‬ ‫به‬ ‫نگاهي‬ ‫گيرد‬‫اقتصادي‬ ‫شرايط‬ ‫تاريخي‬ ‫هاي‬_‫اگر‬ .‫است‬ ‫ايران‬ ‫اجتماعي‬‫سرزمين‬ ‫زمره‬ ‫در‬ ‫امروز‬ ‫ايران‬ ‫كشور‬‫جهان‬ ‫هاي‬
‫گ‬ ‫حال‬ ‫در‬ ‫يا‬ ‫سوم‬‫جهان‬ ‫از‬ ‫ذار‬‫مي‬ ‫ناميده‬ ‫سومي‬‫تأثير‬ ‫و‬ ‫شرايط‬ ‫نقش‬ ‫كه‬ ‫اينجاست‬ .‫است‬ ‫آورده‬ ‫وجود‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫امروز‬ ‫وضعيت‬ ،‫ما‬ ‫ديروز‬ ‫تاريخ‬ .‫است‬ ‫تاريخي‬ ‫شرايط‬ ‫تأثير‬ ‫تحت‬ ،‫شود‬
‫توسعه‬ ‫در‬ ‫آن‬‫مي‬ ‫دورانت‬ ‫ويل‬ .‫شد‬ ‫خواهد‬ ‫شخص‬ ‫جوامع‬ ‫يافتگي‬ ‫توسعه‬ ‫عدم‬ ‫يا‬ ‫يافتگي‬:‫گويد‬"‫از‬ ‫نشده‬ ‫مفهوم‬ ‫درون‬ ‫از‬ ‫تا‬ ‫بزرگ‬ ‫تمدن‬ ‫يك‬‫نمي‬ ‫مغلوب‬ ‫بيرون‬‫شود‬"‫مي‬‫توان‬
‫علت‬ ‫براي‬ ‫نبايد‬ .‫بگيرد‬ ‫شكل‬ ‫جامعه‬ ‫همان‬ ‫بطن‬ ‫در‬ ‫بايد‬ ‫هم‬ ‫تمدن‬ ‫يك‬ ‫استحكام‬ ‫و‬ ‫رشد‬ ‫گفت‬‫عقب‬ ‫يابي‬‫ماندگي‬‫توسعه‬ ‫يا‬ ‫ها‬‫يافتگي‬‫آنچه‬ .‫بيندازيم‬ ‫بيرون‬ ‫به‬ ‫نگاهي‬ ‫ابتدا‬ ‫ها‬
‫اج‬ ‫وضعيت‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫حاكم‬ ‫اجتماعي‬ ‫اقتصادي‬ ‫شرايط‬ ‫است‬ ‫اهميت‬ ‫حايز‬ ‫ملت‬ ‫يك‬ ‫براي‬‫تماعي‬_‫مي‬ ‫جوامع‬ ‫بيروني‬ ‫اقتصادي‬‫مي‬ ‫انجام‬ ‫وقتي‬ ‫جامعه‬ ‫بيرون‬ ‫به‬ ‫نگاه‬ .‫باشد‬
،‫ايران‬ ‫تاريخي‬ ‫بررسي‬ ‫در‬ .‫افكنيم‬ ‫نظر‬ ‫برون‬ ‫به‬ ‫سپس‬ ‫و‬ ‫باشيم‬ ‫كاويده‬ ‫كامال‬ ‫را‬ ‫درون‬ ‫كه‬ ‫شود‬"‫ايران‬"‫مي‬ ‫را‬‫اقتصادي‬ ‫شرايط‬ ‫و‬ ‫نگريم‬_‫كه‬ ‫آنگاه‬ ‫اما‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫دروني‬ ‫اجتماعي‬
‫مقايسه‬ ‫بخواهيم‬‫و‬ ‫ايران‬ ‫ميان‬ ‫اي‬‫مي‬ ‫ايران‬ ‫بر‬ ‫و‬ ‫خودشان‬ ‫بر‬ ،‫است‬ ‫حاكم‬ ‫جوامع‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫كه‬ ‫اجتماعي‬ ‫اقتصادي‬ ‫شرايط‬ ‫و‬ ‫آنها‬ ‫نقش‬ ‫از‬ ،‫باشيم‬ ‫داشته‬ ‫جوامع‬ ‫ساير‬.‫گوييم‬

2. ‫اقتصادي‬ ‫وضعيت‬ ‫به‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫اين‬ ‫بر‬ ‫سعي‬ ‫مقاله‬ ‫ادامه‬ ‫در‬_‫پيش‬ ‫موانع‬ ‫و‬ ‫امروز‬ ‫اجتماعي‬‫توسعه‬ ‫عدم‬ ‫رو‬‫شود‬ ‫اشاره‬ ‫نيز‬ ‫ايران‬ ‫در‬ ‫اجتماعي‬ ‫و‬ ‫اقتصادي‬ ‫يافتگي‬‫مسير‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫و‬
.‫داد‬ ‫خواهيم‬ ‫قرار‬ ‫بررسي‬ ‫مورد‬ ‫هم‬ ‫تاريخي‬ ‫ديد‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫موضوع‬ ‫اين‬
‫فرصت‬ ‫به‬ ‫نگرشي‬‫ایران‬ ‫تاریخي‬ ‫هاي‬
‫تمدن‬ ‫از‬ ‫يكي‬ ‫مهد‬ ‫روزگاري‬ ‫كه‬ ‫كشوري‬ ،‫ايران‬ ‫امروز‬ ‫چرا‬‫مي‬ ‫مشكل‬ ‫دچار‬ ‫خود‬ ‫مردم‬ ‫حال‬ ‫رفاه‬ ‫و‬ ‫بهداشت‬ ‫تأمين‬ ،‫غذايي‬ ‫مواد‬ ‫توليد‬ ‫در‬ ‫گاهي‬ ‫حتي‬ ،‫بود‬ ‫جهان‬ ‫بزرگ‬ ‫هاي‬
‫شو‬‫مي‬ ‫نرم‬ ‫پنجه‬ ‫و‬ ‫دست‬ ‫آن‬ ‫با‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫معضالتي‬ ‫جمله‬ ‫از‬ ‫فقر‬ ‫هم‬ ‫هنوز‬ ‫د؟‬‫تحريم‬ ‫نگران‬ ‫و‬ ‫كند‬‫مي‬ ‫تحميل‬ ‫وي‬ ‫بر‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫اقتصادي‬ ‫هاي‬‫شود؟‬
‫تحت‬ ‫گاهي‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫مطرح‬ ‫كشوري‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫دارد‬ ... ‫و‬ ‫كتابت‬ ‫و‬ ‫تاريخ‬ ،‫هنر‬ ،‫ادب‬ ‫در‬ ‫ريشه‬ ‫كه‬ ‫اصيلي‬ ‫فرهنگ‬ ‫از‬ ‫برخورداري‬ ‫وجود‬ ‫با‬ ‫ايران‬ ‫چرا‬‫فرهنگ‬ ‫تأثير‬‫و‬ ‫نشده‬ ‫هضم‬
‫عمده‬ ‫بخش‬ ‫راحتي‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫گرفته‬ ‫قرار‬ ‫غرب‬ ‫گرفته‬ ‫عاريت‬‫مي‬ ‫دست‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫فرهنگي‬ ‫اصالت‬ ‫از‬ ‫اي‬‫بسته‬ ‫چشم‬ ‫مقلد‬ ‫به‬ . ‫دهد‬‫مي‬ ‫تبديل‬ ‫اي‬‫چيزي‬ ‫خود‬ ‫از‬ ‫اينكه‬ ‫گويي‬ ،‫شود‬
‫مي‬ ‫پر‬ ‫ديگري‬ ‫محتواي‬ ‫از‬ ‫راحتي‬ ‫به‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫تهي‬ ‫مظروفي‬ ،‫ندارد‬‫داشته‬ ‫از‬ ‫تدريج‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫شود‬‫هاي‬‫مي‬ ‫خالي‬ ‫خود‬.‫گردد‬
‫مي‬ ‫چاره‬ ‫راه‬ ‫دنبال‬ ‫به‬ .. ‫و‬ ‫زنان‬ ‫حقوق‬ ، ‫دين‬ ،‫قوانين‬ ،‫فرهنگ‬ ،‫سياست‬ ‫جمله‬ ‫از‬ ‫اجتماعي‬ ‫مناسبات‬ ‫برقراري‬ ‫در‬ ‫هم‬ ‫هنوز‬ ‫چرا‬‫راه‬ ‫كه‬ ‫گاهي‬ ‫و‬ .‫گردد‬‫مي‬ ‫حلي‬‫از‬ ‫بيرون‬ ‫از‬ ‫يابد‬
‫مي‬ ‫وام‬ ‫جامعه‬‫ويژگي‬ ‫داراي‬ ‫طرفي‬ ‫از‬ ‫گيرد؟‬‫زمين‬ ،‫مطلوب‬ )‫فصل‬ ‫(چهار‬ ‫اقليمي‬ ‫وضعيت‬ ‫قبيل‬ ‫از‬ ‫مطلوب‬ ‫هايي‬‫حوزه‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫پژوهشگراني‬ ‫و‬ ‫دانشمندان‬ ،‫گسترده‬ ‫كشاورزي‬ ‫هاي‬
‫رسيده‬ ‫مطلوب‬ ‫پايگاهي‬ ‫به‬ ‫پژوهش‬ ‫و‬ ‫دانش‬.‫است‬ ‫اند‬
‫قوم‬ ‫و‬ ‫تركمانان‬ ‫گاهي‬ .‫است‬ ‫بوده‬ ‫غرب‬ ‫و‬ ‫شرق‬ ،‫جنوب‬ ،‫شمال‬ ‫از‬ ‫گوناگون‬ ‫اقوام‬ ‫تاز‬ ‫و‬ ‫تاخت‬ ‫محل‬ ‫ديرباز‬ ‫از‬ ‫ايران‬ ‫سرزمين‬‫كشور‬ ‫اين‬ ‫به‬ ‫شرق‬ ‫و‬ ‫شمال‬ ‫از‬ ‫مغول‬ ‫و‬ ‫تاتار‬ ‫هاي‬
‫م‬ ‫حمله‬‫ي‬‫ترك‬ ‫بعد‬ ‫چندي‬ ‫و‬ ‫كردند‬‫افغان‬ ‫سپس‬ ‫و‬ ‫غرب‬ ‫از‬ ‫ها‬‫كنار‬ ‫در‬ ‫اقوام‬ ‫اين‬ ‫حمالت‬ .‫دادند‬ ‫قرار‬ ‫تاز‬ ‫و‬ ‫تاخت‬ ‫مورد‬ ‫خود‬ ‫اسبان‬ ‫سم‬ ‫زير‬ ‫را‬ ‫سرزمين‬ ‫اين‬ ‫شرق‬ ‫از‬ ‫ها‬

3. ‫حكومت‬‫بي‬ ‫صدمات‬ .. ‫و‬ ‫غزنويان‬ ،‫سامانيان‬ ،‫سلجوقيان‬ ‫مانند‬ ‫بودند‬ ‫قومي‬ ‫خود‬ ‫نيز‬ ‫و‬ ‫نداشتند‬ ‫ملي‬ ‫سرشت‬ ‫كه‬ ‫هايي‬‫بافت‬ ‫به‬ ‫شماري‬‫هاي‬‫مهم‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫اجتماعي‬‫بافت‬ ‫تر‬‫هاي‬
‫فرصت‬ ‫برخي‬ ‫ايران‬ ،‫گذاشت‬ ‫تأثير‬ ‫كشور‬ ‫اقتصاد‬ ‫و‬ ‫اجتماع‬ ‫بر‬ ‫كه‬ ‫بيروني‬ ‫عوامل‬ ‫از‬ ‫گذشته‬ ‫اما‬ .‫آورد‬ ‫وارد‬ ‫ايران‬ ‫اقتصادي‬.‫داد‬ ‫دست‬ ‫از‬ ‫نيز‬ ‫را‬ ‫ها‬
‫مي‬ ‫شدن‬ ‫صنعتي‬ ‫سمت‬ ‫به‬ ‫اروپا‬ ‫اقتصاد‬ ‫كه‬ ‫بود‬ ‫دردوراني‬ ، ‫اول‬ ‫فرصت‬‫در‬ ‫ايران‬ .‫رفت‬‫از‬ ‫هم‬ ‫دوره‬ ‫اين‬‫لحاظ‬‫بستر‬‫كه‬ ‫داشت‬ ‫را‬ ‫توانائي‬ ‫اين‬ ، ‫توليد‬ ‫قدرت‬ ‫ازنظر‬ ‫هم‬ ، ‫اقتصادي‬
‫در‬ .‫كند‬ ‫حركت‬ ‫شدن‬ ‫صنعتي‬ ‫سمت‬ ‫به‬‫وي‬ ‫به‬ ‫صفويه‬ ‫حكومت‬ ‫دوران‬ ‫با‬ ‫كه‬ ‫دوره‬ ‫اين‬‫بود‬ ‫مصادف‬ ‫اول‬ ‫عباس‬ ‫شاه‬ ‫سلطنت‬ ‫ژه‬‫فرصت‬ ‫اين‬ ‫جهاني‬ ‫نظام‬ ‫با‬ ‫ايران‬ ‫اقتصاد‬ ‫پيوستگي‬ ،
‫متحو‬ ‫را‬ ‫اقتصادش‬ ‫كه‬ ‫داد‬ ‫قرار‬ ‫ايران‬ ‫دراختيار‬ ‫را‬ ‫طالئي‬.‫كند‬ ‫ل‬
‫بر‬‫بررسي‬ ‫اساس‬‫مي‬ ‫بالقوه‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫بازرگاني‬ ‫ارتباطات‬ ‫ازلحاظ‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫منابع‬ ‫ازلحاظ‬ ‫هم‬ ‫ايران‬ ‫زمان‬ ‫درآن‬ ‫تاريخي‬ ‫هاي‬‫خود‬ ‫اقتصاد‬ ‫توانست‬‫حركت‬ ‫شدن‬ ‫صنعتي‬ ‫سمت‬ ‫به‬ ‫را‬
‫دهد.در‬‫نوشته‬ ‫بر‬ ‫بنا‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫كافي‬ ‫نكته‬ ‫اين‬ ‫ذكر‬ ‫موضوع‬ ‫اين‬ ‫با‬ ‫ارتباط‬"‫ايران‬ ‫اجتماعي‬ ‫تحوالت‬ ‫تاريخ‬"‫جان‬ ‫اثر‬‫فوران‬( ‫هفدهم‬ ‫سده‬ ‫ايران‬ ،979‫تا‬1079)‫ش‬،‫با‬ ‫مقارن‬ (
‫مي‬ ‫بندي‬ ‫طبقه‬ ‫خارجي‬ ‫درعرصه‬ ‫امپراتورجهاني‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ) ‫اول‬ ‫عباس‬ ‫شاه‬ ‫دوران‬.‫شد‬
‫در‬ ‫فرصت‬ ‫دومين‬‫و‬ ‫شاه‬ ‫ناصرالدين‬ ‫عصر‬ ‫اواخر‬ ‫ويژه‬ ‫به‬ ‫قاجاريه‬ ‫دوران‬‫در‬‫در‬ .‫آمد‬ ‫پيش‬ ‫مشروطيت‬ ‫دوره‬ ‫ويژه‬ ‫به‬ ‫شاه‬ ‫مظفرالدين‬ ‫حكومت‬ ‫اوايل‬‫دورا‬ ‫اين‬‫مبادالت‬ ‫حجم‬ ‫ن‬
‫و‬ ‫ايران‬ ‫تجاري‬‫از‬ ‫تر‬ ‫مهم‬‫از‬ ‫برخي‬ ‫جدي‬ ‫عزم‬ ‫آن‬‫و‬ ‫است‬ ‫توجه‬ ‫قابل‬ ‫كشور‬ ‫به‬ ‫صنعتي‬ ‫توليدات‬ ‫ورود‬ ‫و‬ ‫كارخانجات‬ ‫تاسيس‬ ‫براي‬ ‫بازرگانان‬‫از‬ ‫برخي‬ ‫اعتقاد‬ ‫به‬‫تحليل‬‫ايران‬ ‫گران‬
‫مي‬‫اقتصاد‬ ‫وارد‬ ‫مناسب‬ ‫بستر‬ ‫يك‬ ‫ايجاد‬ ‫با‬ ‫توانست‬.‫شود‬ ‫صنعتي‬
‫اواخر‬ ‫بتوانيم‬ ‫شايد‬ ‫را‬ ‫فرصت‬ ‫سومين‬‫دهه‬1340‫در‬ . ‫كنيم‬ ‫اعالم‬‫درآمد‬ ‫به‬ ‫اتكاء‬ ‫بدون‬ ‫توانست‬ ‫ايران‬ ‫اقتصاد‬ ‫دوران‬ ‫اين‬‫عمال‬ ‫و‬ ‫آورد‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫باالئي‬ ‫رشد‬ ‫نفتي‬ ‫كالن‬ ‫هاي‬"‫راه‬
‫و‬ ‫شده‬ ‫تبديل‬ ‫ياس‬ ‫به‬ ‫كشور‬ ‫اقتصاد‬ ‫به‬ ‫نفتي‬ ‫كالن‬ ‫درآمدهاي‬ ‫تزريق‬ ‫با‬ ‫آرزو‬ ‫اين‬ ‫اما‬ .‫همواركند‬ ‫صنعتي‬ ‫اقتصاد‬ ‫براي‬ ‫را‬‫اي‬ ‫دراقتصاد‬ ‫را‬ ‫جدي‬ ‫انحراف‬‫اين‬ ‫كه‬ ‫آورد‬ ‫وجود‬ ‫به‬ ‫ران‬
.‫دارد‬ ‫ادامه‬ ‫كماكان‬ ‫انحراف‬

4. ‫ایران‬ ‫تاریخ‬ ‫به‬ ‫اجتماعي‬ ‫نگرش‬
‫جامعه‬ ‫نظر‬ ‫از‬‫پديده‬ ‫ديگر‬ ‫با‬ ‫تاريخي‬ ‫پيوند‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫مجدد‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫هستند‬ ‫مشخص‬ ‫تاريخي‬ ‫وقايع‬ ‫شناسان‬‫مي‬ ‫رخ‬ ‫جامعه‬ ‫بطن‬ ‫در‬ ‫اجتماعي‬ ‫هاي‬‫انسان‬ .‫طبيعت‬ ‫در‬ ‫نه‬ ،‫دهند‬‫سازندگان‬ ‫ها‬
‫مشخ‬ ‫شرايطي‬ ‫در‬ ‫خويش‬ ‫تاريخ‬‫انسان‬ ‫ميان‬ ‫كه‬ ‫پيوندي‬ ‫و‬ ‫ارتباط‬ ‫از‬ ‫تاريخي‬ ‫وقايع‬ ‫چگونگي‬ .‫هستند‬ ‫ص‬‫مي‬ ‫ناشي‬ ،‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫تاريخي‬ ‫مقطع‬ ‫هر‬ ‫در‬ ‫ها‬‫انسان‬ .‫شود‬‫در‬ ‫ها‬
‫شكل‬‫واقعه‬ ‫دهي‬‫گروه‬ ‫و‬ ‫افراد‬ ‫كه‬ ‫نقشي‬ ‫اما‬ ،‫فاعلند‬ ‫بلكه‬ ‫نيستند‬ ‫منفعل‬ ‫تاريخي‬ ‫هاي‬‫مي‬ ‫ايفا‬ ‫تاريخي‬ ‫وقايع‬ ‫بروز‬ ‫در‬ ‫اجتماعي‬ ‫هاي‬‫بد‬ .‫است‬ ‫مشخص‬ ‫هم‬ ‫كنند‬‫آنها‬ ‫كه‬ ‫معنا‬ ‫ين‬
.‫هستند‬ ‫خود‬ ‫دوران‬ ‫از‬ ‫محصولي‬
‫نمي‬ ‫تكامل‬ ‫جهت‬ ‫يك‬ ‫در‬ ‫همواره‬ ‫و‬ ‫مستقيم‬ ‫خط‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫اجتماعي‬ ‫و‬ ‫تاريخي‬ ‫وقايع‬‫نشيب‬ ‫و‬ ‫فراز‬ .‫يابند‬‫انسان‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫ناهمگوني‬ ‫مناسبات‬ ‫زاييده‬ ‫تاريخي‬ ‫هاي‬‫مي‬ ‫ها‬‫آفرينند‬
‫واقعيت‬ ‫از‬ ‫كلي‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫اما‬ .‫دگرگوني‬ ‫كه‬ ‫اجتماعي‬ ‫هاي‬‫تاريخي‬ ‫هاي‬‫شده‬ ‫منجر‬ ‫را‬‫نمي‬ ‫اند‬‫مي‬ ‫والرشتاين‬ ‫كه‬ ‫گونه‬ ‫همان‬ .‫گذشت‬ ‫توان‬‫گويد‬"‫يك‬ ‫اجتماعي‬ ‫علوم‬ ‫و‬ ‫تاريخ‬
‫واحدند‬ ‫موضوع‬"/‫كاظم‬ ،‫(علمداري‬1387)
‫مي‬ ‫او‬‫غير‬ ‫پديده‬ ‫ديگر‬ ‫عبارت‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫اجتماعي‬ ‫علم‬ ‫اساس‬ ‫بر‬ ‫تاريخ‬ ‫تمام‬ :‫نويسد‬‫مورد‬ ‫هست‬ ‫كه‬ ‫چنان‬ ‫آن‬ ‫تاريخي‬ ‫وقايع‬ ‫طرفي‬ ‫از‬ .‫ندارد‬ ‫وجود‬ ‫تاريخي‬‫مي‬ ‫قرار‬ ‫بررسي‬‫و‬ ‫گيرند‬
‫مجموعه‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫كه‬ )‫بسته‬ ‫(سيستم‬ ‫انعطاف‬ ‫قابل‬ ‫غير‬ ‫نظام‬ ‫يك‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫نه‬ ‫جامعه‬ ‫ترتيب‬ ‫بدين‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫بايد‬ ‫كه‬ ‫گونه‬ ‫آن‬ ‫نه‬‫انسان‬ ‫ميان‬ ‫جاري‬ ‫زنده‬ ‫روابط‬ ‫از‬ ‫اي‬‫يك‬ ‫در‬ ‫ها‬
‫حكومت‬ ‫روش‬ ،‫توليدي‬ ‫مناسبات‬ ‫شامل‬ ،‫اجتماعي‬ ‫بافت‬‫منابع‬ ،‫عاليق‬ ،‫اعتقادات‬ ،‫عقايد‬ ،‫داري‬‫عمل‬ ‫نگرش‬ ‫اين‬ .‫شود‬ ‫مي‬ ‫گرفته‬ ‫نظر‬ ‫در‬ ،‫هستند‬ ‫مراوده‬ ‫حال‬ ‫در‬ ‫هم‬ ‫با‬ ‫قواعد‬ ‫و‬
‫يعني‬ ‫دهد‬ ‫مي‬ ‫ارتباط‬ ‫هم‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫اجتماعي‬ ‫ساختار‬ ‫و‬ ‫فردي‬"‫تاريخي‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫هم‬ ‫آنها‬ ‫كه‬ ‫شود‬ ‫ساخته‬ ‫افرادي‬ ‫توسط‬ ‫تاريخي‬ ‫نظر‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫شود‬ ‫درك‬ ‫جرياني‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫بايد‬ ‫جامعه‬
‫مي‬ ‫ساخته‬ ‫جامعه‬ ‫توسط‬‫شوند‬"‫آبر‬ ‫.(فيليپ‬‫جامعه‬ / ‫اهام‬/‫تاريخي‬ ‫شناسي‬1982)‫كرنل‬ ‫دانشگاه‬ ‫/روزنامه‬

5. ‫نظرگاه‬
‫مي‬ ‫ميان‬ ‫به‬ ‫ديگر‬ ‫سؤاالتي‬ ‫شد‬ ‫مطرح‬ ‫پيشين‬ ‫مبحث‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫موضوعاتي‬ ‫گرفتن‬ ‫نظر‬ ‫در‬ ‫با‬‫مهم‬ ‫آنها‬ ‫همه‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫آيد‬‫فرصت‬ ‫وجود‬ ‫با‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫اين‬ ‫تر‬‫رشد‬ ‫تاريخ‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫هايي‬
‫مي‬ ‫ايران‬ ‫اجتماعي‬ ‫اقتصادي‬‫ايده‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫كشور‬ ‫توانست‬‫ا‬‫جز‬ ‫به‬ ‫آيا‬ ‫شود؟‬ ‫تبديل‬ ‫است‬ ‫يافته‬ ‫رشد‬ ‫كه‬ ‫كشوري‬ ‫به‬ ‫نتوانست‬ ‫ايران‬ ‫و‬ ‫نيفتاد‬ ‫اتفاق‬ ‫بايد‬ ‫كه‬ ‫آنگونه‬ ‫چرا‬ ‫برساند‬ ‫رشد‬ ‫ل‬
‫سنت‬ ‫از‬ ‫ناشي‬ ‫كه‬ ‫باورهايي‬ ‫و‬ ‫اعتقاد‬ ‫جامعه‬ ‫متن‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫بود‬ ‫اين‬‫گرايي‬‫مي‬ ‫ها‬‫بود؟‬ ‫دوانده‬ ‫ريشه‬ ‫شد‬‫مايه‬‫محافظه‬ ‫و‬ ‫نامعقول‬ ‫و‬ ‫خرافي‬ ‫هاي‬‫حك‬ ‫جامعه‬ ‫نظام‬ ‫بر‬ ‫كارانه‬‫مروايي‬
‫مي‬‫ايران‬ ‫دولت‬ ‫كه‬ ‫جايي‬ .‫بود‬ ‫دولت‬ ‫استبدادي‬ ‫نقش‬ ‫و‬ ‫خودكامه‬ ،‫فردي‬ ،‫شخصي‬ ‫جنبه‬ ‫از‬ ‫حاكي‬ ‫موارد‬ ‫اين‬ ‫همه‬ ‫كرد؟‬"‫انحصار‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫خودكامه‬ ‫قدرت‬ ‫بلكه‬ ،‫قدرت‬ ‫فقط‬ ‫نه‬
‫قانونگذاري‬ ‫اعمال‬ ‫مطلق‬ ‫قدرت‬ ‫كه‬ ‫قانونگذاري‬ ‫مطلق‬ ‫قدرت‬ ‫نه‬ ‫و‬ ‫داشت‬"/ ‫كاتوزيان‬ ‫(محمدعلي‬1366‫سا‬ ‫از‬ ‫برتر‬ ‫شاه‬ . )‫او‬ ‫برگزيده‬ ‫و‬ ‫زمين‬ ‫روي‬ ‫در‬ ‫خدا‬ ‫جانشين‬ ‫و‬ ‫افراد‬ ‫ير‬
‫مي‬ ‫نشأت‬ ‫ايزدي‬ ‫فره‬ ‫داشتن‬ ‫يعني‬ ‫برگزيدگي‬ ‫اين‬ ‫از‬ ‫او‬ ‫مشروعيت‬ ‫و‬ ‫خلق‬ ‫برابر‬ ‫در‬ ‫نه‬ ‫بود‬ ‫مسؤول‬ ‫خدا‬ ‫برابر‬ ‫در‬ ‫فقط‬ ‫كه‬‫و‬ ‫منشاء‬ ‫شاه‬ ‫بودكه‬ ‫اين‬ ‫نگرش‬ ‫اين‬ ‫نتيجه‬ .‫گرفت‬
‫بخواهد‬ ‫كه‬ ‫هر‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫مردم‬ ‫اجتماعي‬ ‫قدرت‬ ‫و‬ ‫مقام‬ ‫و‬ ‫دارايي‬ ‫سرچشمه‬‫مي‬‫مي‬ ‫بخواهد‬ ‫كه‬ ‫هر‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫گيرد‬‫محمدعلي‬ ، ‫(كاتوزيان‬ ‫او‬ ‫حرف‬ ‫قانون‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫قانون‬ ‫او‬ ‫حرف‬ ‫و‬ ‫دهد‬
/1380‫مي‬ ‫چگونه‬ )‫به‬ ‫انديشيدن‬ ‫وظيفه‬ ‫ميان‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫فردي‬ ‫چنانچه‬ ‫اگر‬ ‫و‬ ‫كرد؟‬ ‫فكر‬ ‫جامعه‬ ‫اقتصادي‬ ‫و‬ ‫اجتماعي‬ ‫رشد‬ ‫به‬ ‫جامعه‬ ‫بر‬ ‫حاكم‬ ‫شرايط‬ ‫اين‬ ‫وجود‬ ‫با‬ ‫توان‬‫را‬ ‫رشد‬ ‫اين‬
‫و‬ ‫شاه‬ ‫باشد‬ ‫داشته‬‫شاهانه‬ ‫اخالق‬ ‫ذات‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫اين‬ ‫نه‬ ‫مگر‬ ،‫باشد‬ ‫حاكمه‬ ‫قدرت‬‫مي‬ ‫خود‬ ‫براي‬ ‫را‬ ‫چيز‬ ‫همه‬ ‫اش‬‫مردم؟‬ ‫نه‬ ‫خواهد‬
‫چون‬ ‫مفاهيمي‬ ‫و‬ ‫تعابير‬"‫آسيايي‬ ‫توليد‬ ‫شيوه‬"،"‫شرقي‬ ‫استبداد‬"،"‫پاتريمونياليسم‬"‫خودكامه‬ ،‫فردي‬ ،‫شخصي‬ ‫جنبه‬ ‫از‬ ‫حاكي‬ ‫همگي‬ ‫كه‬ ‫سلطانيسم‬ ‫و‬ ‫پدرشاهي‬ ،‫پدرساالري‬ ‫يا‬
‫و‬‫گروه‬ ‫از‬ ‫آن‬ ‫استقالل‬ ‫و‬ ‫جدايي‬ ،‫دولت‬ ‫استبدادي‬‫مي‬ ‫دولت‬ ‫از‬ ‫جامعه‬ ‫نبودن‬ ‫مستقل‬ ‫و‬ ‫خصوصي‬ ‫مالكيت‬ ‫و‬ ‫قانون‬ ،‫حقوق‬ ‫فقدان‬ ‫و‬ ‫اجتماعي‬ ‫طبقات‬ ‫و‬ ‫ها‬‫مي‬ ‫بيداد‬ ‫باشد‬.‫كرد‬
‫تيول‬ ‫سيستم‬ ‫نوعي‬ ،‫ارضي‬ ‫مسايل‬ ‫عرصه‬ ‫در‬‫به‬ ‫نظامي‬ ‫فرماندهان‬ ‫و‬ ‫افراد‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫منزلت‬ ‫و‬ ‫مقام‬ ،‫زمين‬ ‫شاه‬ ‫و‬ ‫داشت‬ ‫وجود‬ ‫داري‬‫مي‬ ‫اقطاعات‬ ‫و‬ ‫تيول‬ ‫صورت‬‫هم‬ ‫زمان‬ ‫هر‬ ‫و‬ ‫داد‬
‫مي‬ ‫اراده‬‫مي‬ ‫كرد‬‫توليد‬ ‫در‬ ‫توليد‬ ‫و‬ ‫كار‬ ‫براي‬ ‫انگيزه‬ ‫گونه‬ ‫هر‬ ‫ترتيب‬ ‫بدين‬ .‫بگيرد‬ ‫پس‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫توانست‬‫مي‬ ‫بين‬ ‫از‬ ‫كنندگان‬‫مي‬ ‫غارت‬ ‫شده‬ ‫حاصل‬ ‫مازاد‬ ‫و‬ ‫رفت‬‫انباشت‬ ‫بنابراين‬ ،‫شد‬
.‫نگرفت‬ ‫شكل‬ ‫سرمايه‬

6. ،‫ايران‬ ‫در‬ ‫مركزي‬ ‫دولت‬ ‫زوال‬ ‫و‬ ‫ضعف‬ ‫شرايط‬ ‫در‬‫جنبش‬‫مي‬ ‫رخ‬ )‫عشري‬ ‫اثني‬ ‫و‬ ‫اسماعيليه‬ ،‫(زيديه‬ ‫تشيع‬ ‫پوشش‬ ‫در‬ ‫موجود‬ ‫وضع‬ ‫تغيير‬ ‫و‬ ‫اصالح‬ ‫براي‬ ‫اجتماعي‬ ‫هاي‬،‫نمودند‬
‫تالش‬ ‫همانند‬ ‫ولي‬‫اصالح‬ ‫هاي‬‫عده‬ ‫طلبانه‬‫مي‬ ‫ناكام‬ ‫نيز‬ ‫آنان‬ ‫حركت‬ ،‫دولتمردان‬ ‫از‬ ‫اي‬‫با‬ ‫اساسي‬ ‫تغيير‬ ‫بدون‬ ‫اجتماعي‬ ‫ساختارهاي‬ ‫مانند‬ ‫نيز‬ ‫قدرت‬ ‫ماهيت‬ ‫و‬ ‫ساختار‬ ‫و‬ ‫ماند‬‫قي‬
‫مي‬‫مغول‬ ‫قدرت‬ ‫زوال‬ ‫از‬ ‫پس‬ .‫ماند‬‫جنبش‬ ،‫ايران‬ ‫در‬ ‫ها‬‫تقويت‬ ‫براي‬ ‫عباس‬ ‫شاه‬ ‫مهم‬ ‫و‬ ‫گسترده‬ ‫اصالحات‬ ‫وجود‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫شدند‬ ‫ختم‬ ‫صفويه‬ ‫دولت‬ ‫تشكيل‬ ‫به‬ ‫شيعي‬ ‫اجتماعي‬ ‫هاي‬
‫دي‬ ‫تخريبي‬ ‫تعامل‬ ‫با‬ ،‫مركز‬ ‫از‬ ‫گريز‬ ‫نيروهاي‬ ‫و‬ ‫اجتماعي‬ ‫ساختار‬ ‫بر‬ ‫حاكم‬ ‫مولد‬ ‫غير‬ ‫نيروهاي‬ ،‫كشور‬ ‫پيشرفت‬ ‫و‬ ‫مركزي‬ ‫دولت‬‫زمينه‬ ‫و‬ ‫شدند‬ ‫اصالحات‬ ‫آن‬ ‫تداوم‬ ‫مانع‬ ‫دولت‬ ‫و‬ ‫ن‬
‫افغان‬ ‫هجوم‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫صفويه‬ ‫سقوط‬‫قاعده‬ ‫طبق‬ .‫كردند‬ ‫فراهم‬ ‫ها‬‫مغول‬ ‫دوره‬ ‫همانند‬ ‫كلي‬ ‫اي‬‫مقامات‬ ‫اصالحات‬ ‫كه‬ ‫زماني‬ ،‫صفويه‬ ‫دوره‬ ‫نظير‬ ‫بعد‬ ‫و‬ ‫قبل‬ ‫هاي‬ ‫دوره‬ ‫نيز‬ ‫و‬ ‫ايران‬ ‫در‬ ‫ها‬
‫روشن‬‫با‬ ،‫ماند‬ ‫مي‬ ‫ناكام‬ ‫دولت‬ ‫و‬ ‫جامعه‬ ‫تقويت‬ ‫براي‬ ‫دولتي‬ ‫بين‬‫شورش‬ ‫طريق‬ ‫از‬ ‫يا‬ ‫آن‬ ‫سقوط‬ ‫زمينه‬ ‫مركزي‬ ‫دولت‬ ‫تضعيف‬‫هجوم‬ ‫واسطه‬ ‫به‬ ‫يا‬ ‫داخلي‬ ‫هاي‬‫فراهم‬ ‫خارجي‬ ‫هاي‬
.‫است‬ ‫داشته‬ ‫وجود‬ ‫ايران‬ ‫تاريخ‬ ‫در‬ ‫همواره‬ ‫تخريبي‬ ‫دور‬ ‫اين‬ ‫و‬ ‫شود‬ ‫مي‬
‫افغان‬ ‫هجوم‬‫فور‬ ‫جان‬ ‫كه‬ ‫حدي‬ ‫به‬ ،‫داشت‬ ‫ايران‬ ‫براي‬ ‫مخربي‬ ‫بسيار‬ ‫آثار‬ ‫آنان‬ ‫ساله‬ ‫هفت‬ ‫كوتاه‬ ‫حكومت‬ ‫و‬ ‫ايران‬ ‫به‬ ‫ها‬‫مغول‬ ‫هجوم‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫ان‬‫اثرهاي‬ ‫داراي‬ ‫و‬ ‫كرده‬ ‫مقايسه‬ ‫ها‬
‫مخرب‬ ‫بس‬‫نابساماني‬ ‫از‬ ‫كشور‬ ‫شهرنشين‬ ‫بخش‬ ‫كه‬ ‫ويژه‬ ‫به‬ ،‫است‬ ‫دانسته‬ ‫تري‬‫فعاليت‬ ‫و‬ ‫ديد‬ ‫آسيب‬ ‫همه‬ ‫از‬ ‫بيش‬ ‫شده‬ ‫ايجاد‬ ‫اقتصادي‬ ‫هاي‬‫دوره‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫خارجي‬ ‫بازرگاني‬ ‫هاي‬
/‫جان‬ ،‫(فوران‬ .‫شد‬ ‫متوقف‬ ‫كامل‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫تقريبا‬1377)
‫در‬ ‫اگرچه‬‫دوره‬ ‫هر‬‫توسعه‬ ‫از‬ ‫اي‬‫غريبه‬ ‫هجوم‬ ‫تأثير‬ ‫تحت‬ ‫ايران‬ ‫يافتگي‬،‫فساد‬ ‫قاجار‬ ‫دوران‬ ‫در‬ ‫ويژه‬ ‫به‬ ‫داخلي‬ ‫اختالفات‬ ‫مركزي‬ ‫دولت‬ ‫ضعف‬ ‫اما‬ ‫كشيده‬ ‫پس‬ ‫پا‬ ‫سرزمينش‬ ‫به‬ ‫اي‬
‫رشوه‬‫زمين‬ ‫درآوردن‬ ‫كنترل‬ ‫تحت‬ ،‫سركوب‬ ،‫زور‬ ،‫تحميلي‬ ‫قراردادهاي‬ ،‫ناكارآمدي‬ ‫و‬ ‫خواري‬‫(تيول‬ ‫اربابان‬ ‫سوي‬ ‫از‬ ‫ها‬‫براي‬ )‫داري‬‫تنگي‬ ‫و‬ ‫فالكت‬ ‫و‬ ‫فقر‬ ،‫امنيت‬ ‫و‬ ‫قدرت‬ ‫ازدياد‬
.‫است‬ ‫شده‬ ‫موجب‬ ‫را‬ ‫اجتماعي‬ ‫و‬ ‫اقتصادي‬ ‫توسعه‬ ‫عدم‬ ‫نتيجه‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫دولت‬ ‫زوال‬ ‫همگي‬ ‫عشاير‬ ‫و‬ ‫ايالت‬ ‫ساكنان‬ ‫روزافزون‬ ‫معيشت‬

7. ‫ایران‬ ‫جمعیت‬
‫آريايي‬‫طوايف‬ ‫و‬ ‫اقوام‬ ‫با‬ ،‫تاريخ‬ ‫طول‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫گزيدند‬ ‫مسكن‬ ‫ايران‬ ‫در‬ ،‫ميالد‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫دوم‬ ‫هزاره‬ ‫حدود‬ ‫در‬ ‫ها‬‫ترك‬ ‫و‬ ‫اعراب‬ ‫نظير‬ ،‫مختلف‬‫نتيجه‬ ‫ايران‬ ‫كنوني‬ ‫نژاد‬ ‫و‬ ‫آميختند‬ .... ‫و‬ ‫ها‬
‫اقليت‬ ‫و‬ ‫بلوچ‬ ، ‫عرب‬ ‫و‬ ‫تركمن‬ ‫و‬ ‫ترك‬ ‫عناصر‬ ،‫بختياري‬ ‫و‬ ‫لر‬ ‫و‬ ‫كرد‬ ‫بر‬ ‫عالوه‬ ‫ايران‬ ‫كشور‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫آميزشهاست‬ ‫آن‬‫زندگي‬ ... ‫و‬ ‫گرجي‬ ،‫آسوري‬ ،‫ارمني‬ ‫هاي‬‫مي‬.‫كنند‬
،‫جمعيت‬ ‫توزيع‬ ‫لحاظ‬ ‫از‬70‫روستان‬ ‫ايران‬ ‫سكنه‬ ‫درصد‬.‫بودند‬ ‫شين‬
‫ایران‬ ‫مردم‬ ‫اجتماعي‬ ‫و‬ ‫سیاسي‬ ‫مختصات‬
‫دارا‬ ‫سرزمين‬ ‫اين‬ ‫سكنه‬ ‫و‬ ‫اهالي‬ ‫يعني‬ ،‫نبود‬ ‫يكپارچه‬ ‫و‬ ‫هماهنگ‬ ‫سياسي‬ ‫واحد‬ ‫يك‬ ‫گاه‬ ‫هيچ‬ ،‫آن‬ ‫از‬ ‫بعد‬ ‫چه‬ ‫و‬ ‫اسالم‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫دوران‬ ‫در‬ ‫چه‬ ‫ايران‬‫نژاد‬ ‫و‬ ‫زبان‬ ، ‫سنن‬ ‫و‬ ‫اخالق‬ ‫ي‬
‫مي‬ ‫را‬ ‫ايران‬ ‫جمعيت‬ .‫نبودند‬ ‫واحدي‬‫توان‬2‫عده‬ .‫كرد‬ ‫تقسيم‬ ‫طبقه‬‫در‬ ‫را‬ ‫سال‬ ‫عمده‬ ‫قسمت‬ ‫اول‬ ‫دسته‬ .‫بودند‬ ‫چادرنشين‬ ‫ديگر‬ ‫طبقه‬ ‫و‬ ‫بردند‬ ‫مي‬ ‫بسر‬ ‫دهات‬ ‫و‬ ‫شهرها‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫اي‬
‫مي‬ ‫زندگي‬ ‫خود‬ ‫محل‬‫قبيله‬ .‫كردند‬‫مي‬ ‫سر‬ ‫به‬ ‫چادرها‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫هايي‬‫مي‬ ‫حركت‬ ‫ديگر‬ ‫محل‬ ‫به‬ ‫محلي‬ ‫از‬ ‫سال‬ ‫مختلف‬ ‫فصول‬ ‫در‬ ‫بردند‬‫به‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫رمه‬ ‫و‬ ‫گله‬ ‫بهار‬ ‫فصل‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫كردند‬
‫مي‬ ‫مراتع‬‫بردند‬‫ديگري‬ ‫به‬ ‫يكي‬ ‫از‬ ‫راحتي‬ ‫به‬ ،‫بود‬ ‫ايشان‬ ‫ميان‬ ‫در‬ ‫امراض‬ ‫چنانچه‬ ‫اگر‬ ‫و‬ ‫بيفتد‬ ‫مخاطره‬ ‫به‬ ‫بود‬ ‫ممكن‬ ‫مردم‬ ‫عمومي‬ ‫بهداشت‬ ‫وضعيت‬ ‫ميان‬ ‫اين‬ ‫در‬ .‫سرايت‬
‫مي‬.‫بودند‬ ‫خطر‬ ‫معرض‬ ‫در‬ ‫كودكان‬ ‫ويژه‬ ‫به‬ ‫يافت‬
‫مي‬ ،‫آمد‬ ‫ايران‬ ‫به‬ ‫شاه‬ ‫ناصرالدين‬ ‫سلطنت‬ ‫اواخر‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫امين‬ ‫احمد‬:‫گويد‬"‫بي‬ ‫ايران‬ ‫مملكت‬‫از‬ ‫ش‬7‫اقليتي‬ ‫فقط‬ ،‫است‬ ‫كم‬ ‫بسيار‬ ‫عمومي‬ ‫ثروت‬ ... ‫دارد‬ ‫جمعيت‬ ‫ميليون‬
.‫محتاجند‬ ‫و‬ ‫فقير‬ ‫درجه‬ ‫نهايت‬ ‫در‬ ‫عوام‬ ‫طبقه‬ ‫و‬ ‫ثروتمندند‬
‫مي‬ ‫ادامه‬ ‫ديگر‬ ‫بخش‬ ‫در‬‫مي‬ ‫قرار‬ ‫سختي‬ ‫زندگي‬ ‫چنان‬ ‫معرض‬ ‫در‬ ‫طفوليت‬ ‫دوران‬ ‫از‬ ‫ايران‬ ‫در‬ ‫كودكان‬ ‫تمام‬ :‫دهد‬‫مي‬ ‫بين‬ ‫از‬ ‫آنها‬ ‫مريض‬ ‫و‬ ‫نحيف‬ ‫افراد‬ ‫كه‬ ‫گيرند‬‫ر‬‫روش‬ ‫اين‬ ‫و‬ ‫وند‬
.‫است‬ ‫باقي‬ ‫هنوز‬ ‫آنان‬ ‫ميان‬ ‫در‬ ‫نداشتند‬ ‫زندگي‬ ‫و‬ ‫رشد‬ ‫امكان‬ ‫ضعيف‬ ‫اطفال‬ ‫تمام‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫بنا‬ ‫كه‬ ‫اسپارتي‬ ‫آيين‬ ‫گويي‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫بوده‬ ‫چنان‬

8. ‫آلماني‬ ‫رنه‬ ‫هانري‬ ‫ايران‬ ‫جمعيت‬ ‫پيرامون‬‫كه‬‫مي‬ ، ‫آمد‬ ‫ايران‬ ‫به‬ ‫شاه‬ ‫مظفرالدين‬ ‫عهد‬ ‫در‬‫مي‬ ‫تقليل‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫دائما‬ ‫ايران‬ ‫جمعيت‬ :‫نويسد‬.‫رود‬‫محيط‬ ‫تقليل‬ ‫اين‬ ‫مهم‬ ‫علل‬ ‫از‬ ‫يكي‬
‫رقت‬‫مي‬ ‫حيات‬ ‫امرار‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫زنان‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫آوري‬‫مي‬ ‫ازدواج‬ ‫به‬ ‫وادار‬ ‫سن‬ ‫صغر‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫دختران‬ . ‫كنند‬‫نتيجه‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫كنند‬ ‫طوالني‬ ‫را‬ ‫كودكان‬ ‫به‬ ‫دادن‬ ‫شير‬ ‫دوره‬ ‫مجبورند‬ ‫آنها‬ ‫و‬ ‫نمايند‬
‫مي‬ ‫دست‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫جواني‬ ‫نشاط‬ ‫زود‬ ‫خيلي‬‫دستورهاي‬ ‫ندانستن‬ ‫و‬ ‫نظافت‬ ‫عدم‬ .‫دهند‬،‫مانند‬ ‫مسريه‬ ‫امراض‬ ‫بروز‬ ‫موقع‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫شده‬ ‫خرافاتي‬ ‫و‬ ‫موهوم‬ ‫افكار‬ ‫توليد‬ ‫موجب‬ ‫بهداشتي‬
‫مي‬ ‫متوسل‬ ‫موهومي‬ ‫چيزهاي‬ ‫به‬ ‫است‬ ‫كودكان‬ ‫قاتل‬ ‫كه‬ ‫آبله‬ ‫مخصوصا‬ ‫و‬ ‫طاعون‬ ‫و‬ ‫وبا‬ ،‫اسهال‬ ‫و‬ ‫تيفوس‬‫جلد‬ /‫مرتضي‬ ،‫(راوندي‬ ‫شوند‬3/1357.)
‫حمله‬ ‫آغاز‬ ‫تا‬ ‫سامانيان‬ ‫دوره‬ ‫از‬ ‫ايران‬ ‫جمعيت‬ ‫سير‬ ‫اما‬‫مي‬ ‫افزايش‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫كندي‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫معتدل‬ ‫نحوي‬ ‫به‬ ،‫مغول‬‫بي‬ ‫و‬ ‫گاه‬ ‫و‬ ‫رفته‬‫جنگ‬ ‫اثر‬ ‫در‬ ‫گاه‬،‫بيگانگان‬ ‫حمله‬ ،‫فئودالي‬ ‫هاي‬
‫بيدادگري‬ ‫و‬ ‫مظالم‬ ‫و‬ ‫طاعون‬ ‫و‬ ‫وبا‬ ‫و‬ ‫قحطي‬‫عده‬ ‫حاكمه‬ ‫هيأت‬ ‫هاي‬‫مي‬ ‫ركود‬ ‫دستخوش‬ ‫مدتي‬ ‫براي‬ ‫جمعيت‬ ‫تصاعدي‬ ‫سير‬ ‫و‬ ‫شوند‬ ‫مي‬ ‫رهسپار‬ ‫نيستي‬ ‫ديار‬ ‫به‬ ‫مردم‬ ‫از‬ ‫اي‬‫و‬ ‫شد‬
‫د‬ ‫بار‬‫مي‬ ‫افزايش‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫كندي‬ ‫به‬ ‫كشور‬ ‫مختلف‬ ‫نقاط‬ ‫در‬ ‫جمعيت‬ ،‫شد‬ ‫پديدار‬ ‫نسبي‬ ‫آرامش‬ ‫و‬ ‫امنيت‬ ‫كه‬ ‫همين‬ ‫يگر‬‫كشتار‬ ‫اثر‬ ‫در‬ ‫تيمور‬ ‫و‬ ‫مغول‬ ‫حمله‬ ‫از‬ ‫پس‬ .‫نهاد‬‫اجتماعي‬ ‫هاي‬
.‫نهاد‬ ‫كاهش‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫ايران‬ ‫جمعيت‬ ،‫حكومت‬ ‫عمال‬ ‫بيدادگري‬ ‫و‬ ‫ظلم‬ ‫و‬ ‫اقتصادي‬ ‫امنيت‬ ‫فقدان‬ ‫و‬
‫ایران‬ ‫در‬ ‫اجتماعي‬ ‫طبقات‬
‫ايرا‬ ‫در‬‫بهره‬ ،‫بدوي‬ ‫جماعت‬ ‫سازمان‬ ‫درون‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫آشكار‬ ‫طبقاتي‬ ‫جامعه‬ ‫آثار‬ ‫محسوسي‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫ميالد‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫دوم‬ ‫هزاره‬ ‫آغاز‬ ‫از‬ ‫ن‬‫دوره‬ ‫اين‬ ‫در‬ .‫بود‬ ‫شده‬ ‫آغاز‬ ‫بردگان‬ ‫از‬ ‫كشي‬
‫قبيله‬ ‫بعضي‬ ‫ديگر‬ ‫طرف‬ ‫از‬ .‫آمدند‬ ‫پديد‬ ‫پيشه‬ ‫زراعت‬ ‫و‬ ‫پيشه‬ ‫شبان‬ ‫قبايل‬ ‫و‬ ‫گرفت‬ ‫صورت‬ ‫كار‬ ‫اجتماعي‬ ‫بزرگ‬ ‫تقسيم‬ ‫نخستين‬‫د‬ ‫ها‬)‫فلزات‬ ‫(مثال‬ ‫خام‬ ‫مواد‬ ‫گوناگون‬ ‫انواع‬ ‫توليد‬ ‫ر‬
‫پيشه‬‫ص‬ /‫كشاورز‬ ‫كريم‬ ‫ترجمه‬ /‫ماد‬ ‫(تاريخ‬ ‫بود‬ ‫آنها‬ ‫سكونت‬ ‫ناحيه‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ‫تخصص‬ ‫اين‬ ‫و‬ ‫يافتند‬ ‫تخصص‬ ‫گوناگون‬ ‫هاي‬159. )
‫يعني‬ ‫مردم‬ ‫اكثريت‬ ،‫شد‬ ‫مشخص‬ ‫طبقات‬ ‫از‬ ‫يك‬ ‫هر‬ ‫موقعيت‬ ‫و‬ ‫وضع‬ ‫ساسانيان‬ ‫دوران‬ ‫در‬‫پيشه‬ ‫و‬ ‫كشاورزان‬‫فعاليت‬ ‫وران‬‫مي‬ ‫انجام‬ ‫را‬ ‫توليدي‬ ‫هاي‬‫مي‬ ‫ماليات‬ ‫و‬ ‫دادند‬‫و‬ ‫پرداختند‬
‫مي‬ ‫حساب‬ ‫به‬ ‫ممتاز‬ ‫طبقه‬ ‫جزء‬ ‫روحانيان‬ ‫و‬ ‫اشراف‬ ‫و‬ ‫نجبا‬‫پيشه‬ ‫يا‬ ‫كشاورزيان‬ ‫طبقه‬ ‫جزء‬ ‫كه‬ ‫كسي‬ ‫بود‬ ‫ممكن‬ ‫غير‬ ‫طبقات‬ ‫اجتماعي‬ ‫موقعيت‬ ‫تغيير‬ .‫آمدند‬‫نمي‬ ‫بود‬ ‫ورزان‬‫توانست‬

9. ‫روحانيان‬ ‫يا‬ ‫نجبا‬ ‫صف‬ ‫در‬‫س‬ ‫دوره‬ ‫در‬ .‫گذارد‬ ‫قدم‬ ‫دبيران‬ ‫يا‬‫به‬ ‫مردم‬ ‫اسانيان‬4‫مي‬ ‫تقسيم‬ ‫طبقه‬‫و‬ ‫دبيران‬ ‫سوم‬ ‫طبقه‬ ،‫جنگجويان‬ ‫دوم‬ ‫طبقه‬ ،‫دين‬ ‫اصحاب‬ : ‫اول‬ ‫طبقه‬ ‫شدند‬
‫پيشه‬ ‫و‬ ‫كشاورزان‬ ‫چهارم‬ ‫طبقه‬ ،‫محاسبان‬‫ماليات‬ ‫سنگين‬ ‫بار‬ ‫و‬ ،‫داستند‬ ‫قرار‬ ‫مولد‬ ‫طبقه‬ ‫زمره‬ ‫در‬ ‫چهارم‬ ‫طبقه‬ ‫تنها‬ ‫وران‬‫م‬ ‫دوش‬ ‫بر‬ ‫را‬ ‫گوناگون‬ ‫هاي‬‫ي‬.‫كشيدند‬
‫مي‬ ‫گسترش‬ ‫به‬ ‫رو‬ ‫سرعت‬ ‫به‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫طبقاتي‬ ‫تبعيض‬ ،‫يابد‬ ‫مي‬ ‫ظهور‬ ‫اجازه‬ ‫طبقاتي‬ ‫جوامع‬ ‫در‬ ‫آنچه‬‫فرهنگ‬ ‫و‬ ‫توليدي‬ ‫وسايل‬ ‫كه‬ ‫مادامي‬ ‫ابتدايي‬ ‫جوامع‬ ‫در‬ ‫كلي‬ ‫طور‬ ‫به‬ ،‫نهد‬
‫بين‬ ‫اجتماعي‬ ‫امكانات‬ ‫و‬ ‫دارند‬ ‫يكساني‬ ‫اجتماعي‬ ‫و‬ ‫اقتصادي‬ ‫وضع‬ ‫جامعه‬ ‫افراد‬ ‫معموال‬ ،‫باشد‬ ‫ابتدايي‬ ‫مرحله‬ ‫در‬‫تكامل‬ ‫اثر‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫همين‬ ‫اما‬ ‫شود‬ ‫مي‬ ‫تقسيم‬ ‫تساوي‬ ‫به‬ ‫ايشان‬
‫عده‬ ،‫شود‬ ‫ميسر‬ ‫اضافي‬ ‫توليد‬ ،‫توليدي‬ ‫ابزارهاي‬‫بهره‬ ‫ديگران‬ ‫كار‬ ‫نيروي‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫شوند‬ ‫مي‬ ‫آن‬ ‫بر‬ ‫اي‬‫انسان‬ ‫از‬ ‫انساني‬ ‫استثمار‬ ‫و‬ ‫طبقاتي‬ ‫اختالف‬ ‫ترتيب‬ ‫اين‬ ‫به‬ ‫كنند‬ ‫برداري‬‫هاي‬
‫مي‬ ‫آغاز‬ ‫ديگر‬‫آي‬ ‫پيش‬ ‫جنگي‬ ‫اگر‬ ‫دوره‬ ‫اين‬ ‫در‬ .‫شود‬‫مي‬ ‫قرار‬ ‫استثمار‬ ‫مورد‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫برده‬ ‫بردگي‬ ‫و‬ ‫غالمي‬ ‫به‬ ‫اسيران‬ ‫د‬‫توليدي‬ ‫وسايل‬ ‫آنكه‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫ايران‬ ‫تاريخ‬ ‫در‬ ‫بنابراين‬ . ‫گيرند‬
‫بهره‬ ‫و‬ ‫گذاشت‬ ‫تكامل‬ ‫به‬ ‫رو‬‫انسان‬ ‫از‬ ‫انساني‬ ‫كشي‬‫امكان‬ ‫ديگر‬ ‫هاي‬‫مختلف‬ ‫طبقات‬ ‫به‬ ‫جامعه‬ ،‫شد‬ ‫پذير‬.‫شد‬ ‫تقسيم‬ ‫المنافع‬
‫پيرام‬ ‫فرانسوي‬ ‫دانشمند‬ ‫دوورژه‬ ‫موريس‬‫مي‬ ‫چنين‬ ‫طبقات‬ ‫ون‬:‫گويد‬"‫است‬ ‫طبقات‬ ‫مبارزه‬ ‫تاريخ‬ ،‫امروز‬ ‫تا‬ ‫جوامع‬ ‫كليه‬ ‫تاريخ‬".‫دارد‬ ‫مصداق‬ ‫هم‬ ‫ايران‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ‫موضوع‬ ‫اين‬ ‫و‬
‫تق‬ ‫جامعه‬ ‫افراد‬ ‫اقتصادي‬ ‫و‬ ‫اجتماعي‬ ‫موقعيت‬ ‫تغيير‬ ‫و‬ ‫طبقات‬ ‫انتقال‬ ،‫كرد‬ ‫مي‬ ‫حكومت‬ ‫شدت‬ ‫به‬ ‫طبقاتي‬ ‫مقررات‬ ‫و‬ ‫حدود‬ ،‫اسالم‬ ‫از‬ ‫قبل‬ ‫ايران‬ ‫در‬.‫بود‬ ‫محال‬ ‫ريبا‬‫بابكان‬ ‫اردشير‬
‫وصيت‬ ‫در‬.‫نگاهدارند‬ ‫پابرجا‬ ‫و‬ ‫ثابت‬ ‫را‬ ‫طبقات‬ ‫از‬ ‫يك‬ ‫هر‬ ‫موقعيت‬ ‫و‬ ‫مقام‬ ‫كه‬ ‫بود‬ ‫كرده‬ ‫تأكيد‬ ‫خود‬ ‫نامه‬"‫سرگشته‬ ‫كه‬ ‫دمي‬ ‫از‬ ‫يا‬ ‫گشته‬ ‫دم‬ ‫كه‬ ‫سري‬ ‫از‬ ‫بترسيد‬"/‫تنسر‬ ‫(نامه‬
‫ص‬ /‫مينويي‬ ‫مجتبي‬ ‫تصحيح‬59)
.‫گرفت‬ ‫سستي‬ ‫اندكي‬ ،‫قباد‬ ‫عصر‬ ‫در‬ ‫مردم‬ ‫قيام‬ ‫و‬ ‫مزدكي‬ ‫نهضت‬ ‫با‬ ‫حدود‬ ‫اين‬‫تجديد‬ ‫سابق‬ ‫وضع‬ ‫ديگر‬ ‫بار‬ ‫مزدكيان‬ ‫از‬ ‫وي‬ ‫جمعي‬ ‫كشتار‬ ‫و‬ ‫انوشيروان‬ ‫آمدن‬ ‫كار‬ ‫روي‬ ‫با‬ ‫ولي‬
‫مي‬ ‫چشم‬ ‫به‬ ‫ساساني‬ ‫امپراتوري‬ ‫تابع‬ ‫ملل‬ ‫ميان‬ ‫در‬ ‫طبقاتي‬ ‫اختالف‬ ‫و‬ ‫تبعيض‬ ‫و‬ ‫ظلم‬ ‫آثار‬ ‫موقع‬ ‫هر‬ ‫از‬ ‫بيش‬ ،‫ساسانيان‬ ‫حكومت‬ ‫اواخر‬ ‫در‬ ،‫شد‬.‫خورد‬

10. ‫اسال‬ ‫كه‬ ‫بودند‬ ‫اميدوار‬ ‫مردم‬ ‫اسالمي‬ ‫نهضت‬ ‫پيدايش‬ ‫با‬‫به‬ ‫كه‬ ‫اسالمي‬ ‫زيرا‬ ،‫نشد‬ ‫عملي‬ ‫آرزو‬ ‫اين‬ ‫اما‬ ،‫بخشد‬ ‫پايان‬ ، ‫طبقاتي‬ ‫اختالف‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫برخيزد‬ ‫محروم‬ ‫طبقات‬ ‫حمايت‬ ‫به‬ ‫م‬
‫مي‬ ‫پياده‬ ‫دوره‬ ‫آن‬ ‫حاكمان‬ ‫وسيله‬‫مي‬ ‫مسلماني‬ ‫دعوي‬ ‫كه‬ ‫افتاد‬ ‫كساني‬ ‫دست‬ ‫به‬ ‫امور‬ ‫زمام‬ .‫داشت‬ ‫فاصله‬ ‫بسيار‬ ‫واقعيتش‬ ‫با‬ ‫شود‬‫و‬ ‫اسالم‬ ‫تعاليم‬ ‫از‬ ‫يك‬ ‫هيچ‬ ‫به‬ ‫عمال‬ ‫و‬ ‫كردند‬
‫راشد‬ ‫خلفاي‬ ‫سنن‬‫ي‬‫نمي‬ ‫عمل‬ ‫ن‬.‫كردند‬
‫قاجاریه‬ ‫عهد‬ ‫در‬ ‫طبقات‬ ‫اقتصادي‬ ‫وضع‬
‫فتحعلي‬ ‫عهد‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫دروويل‬‫مي‬ ‫خود‬ ‫سفرنامه‬ ‫در‬ ‫آمده‬ ‫ايران‬ ‫به‬ ‫شاه‬:‫نويسد‬"‫طبقه‬ ‫دو‬ ‫به‬ ‫جامعه‬ ‫افراد‬ ،‫حكمفرماست‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫فئوداليته‬ ‫اصول‬ ‫كه‬ ‫كشورهايي‬ ‫تمام‬ ‫مانند‬ ‫ايران‬ ‫در‬
‫ميانه‬ ‫مردمان‬ ‫و‬ ‫بزرگ‬ ‫مالك‬ ‫و‬ ‫ثروتمند‬‫مي‬ ‫تقسيم‬ ‫حال‬‫پيشه‬ ‫البته‬ .‫شود‬‫بار‬ ‫فالكت‬ ‫حدي‬ ‫به‬ ‫آنها‬ ‫وضع‬ ‫زيرا‬ ‫است‬ ‫نيامده‬ ‫حساب‬ ‫به‬ ‫طبقه‬ ‫و‬ ‫اين‬ ‫از‬ ‫يك‬ ‫هيچ‬ ‫جزو‬ ‫دهقانان‬ ‫و‬ ‫وران‬
‫نمي‬ ‫محسوب‬ ‫نيز‬ ‫ملت‬ ‫افراد‬ ‫جزو‬ ‫را‬ ‫آنها‬ ‫غالبا‬ ‫حتي‬ ‫كه‬ ‫است‬‫چادرنشي‬ ‫قبايل‬ ‫بر‬ ‫رياست‬ ‫و‬ ‫مزارع‬ ‫و‬ ‫روستاها‬ ‫مالكيت‬ ‫معموال‬ ‫ثروتمندان‬ ‫دارايي‬ ‫منبع‬ .‫دارند‬‫حقوق‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫ني‬
‫مي‬ ‫دريافت‬ ‫آنان‬ ‫از‬ ‫مخصوصي‬‫عده‬ .‫دولتند‬ ‫به‬ ‫مخصوصي‬ ‫حقوق‬ ‫پرداخت‬ ‫از‬ ‫ناچار‬ ،‫برافرازند‬ ‫خيمه‬ ‫كه‬ ‫جا‬ ‫هر‬ ‫به‬ ‫نشين‬ ‫چادر‬ ‫قبايل‬ .‫كنند‬‫از‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫ثروت‬ ‫نيز‬ ‫ثروتمندان‬ ‫از‬ ‫اي‬
‫مي‬ ‫بدست‬ ‫درباري‬ ‫يا‬ ‫و‬ ‫دولتي‬ ‫مهم‬ ‫مقام‬.‫آورند‬"‫ص‬ ‫دروويل‬ ‫(سفرنامه‬15_113)
‫ص‬ ‫در‬ ‫سياح‬ ‫حاج‬173‫مي‬ ‫خود‬ ‫كتاب‬/ ‫سياح‬ ‫حاج‬ ‫دارد.(خاطرات‬ ‫حقوقي‬ ‫انسان‬ ‫و‬ ‫هستند‬ ‫انسان‬ ‫كه‬ ‫نيستند‬ ‫ملتفت‬ ‫ابدا‬ ‫هستند‬ ‫ظلم‬ ‫و‬ ‫جهل‬ ‫فشار‬ ‫در‬ ‫ايران‬ ‫مردم‬ ‫جا‬ ‫همه‬ :‫نويسد‬
‫ص‬65)
)‫طبیعي‬ ‫(عنصر‬ ‫آب‬ ‫كمبود‬
‫ايران‬ ‫زيستي‬ ‫طبيعي‬ ‫تاريخ‬ ‫در‬‫بر‬ ‫كه‬ ‫اقتصادي‬ ‫رشد‬ ‫عدم‬ ‫يا‬ ‫و‬ ‫رشد‬ ‫در‬ ‫طبيعي‬ ‫منابع‬ ‫ديگر‬ ‫از‬ ‫بيش‬ ‫آنچه‬ ‫زمين‬‫بنيان‬ ‫كشاورزي‬ ‫پايه‬‫فقدان‬ ‫يا‬ ‫و‬ ‫وجود‬ ‫داشته‬ ‫اهميت‬ ‫شده‬ ‫گذاري‬
.‫است‬ ‫بوده‬ ‫آب‬ ‫كمبود‬ ‫يا‬ ‫و‬ ‫آبي‬ ‫منابع‬

11. ‫مي‬ ‫طلب‬ ‫را‬ ‫متفاوتي‬ ‫اجتماعي‬ ‫روابط‬ ‫آب‬ ‫كمبود‬‫تمدن‬ ‫بعضي‬ ‫در‬ ‫توليد‬ ‫شدن‬ ‫انفرادي‬ ‫ساز‬ ‫سبب‬ ‫جديد‬ ‫ابزار‬ ‫اختراع‬ .‫كرد‬‫مي‬ ‫فرد‬ ‫يك‬ ‫كه‬ ‫طوري‬ ‫به‬ .‫شد‬ ‫ها‬‫از‬ ‫استفاده‬ ‫با‬ ‫توانست‬
‫بدون‬ ‫و‬ ‫خيش‬‫نيازمندي‬ ‫تنها‬ ‫نه‬ ‫طريق‬ ‫اين‬ ‫از‬ ‫و‬ ‫برساند‬ ‫انجام‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫توليد‬ ‫امر‬ ‫گروهي‬ ‫وابستگي‬‫به‬ ‫آن‬ ‫مبادله‬ ‫با‬ ‫و‬ ‫يابد‬ ‫دست‬ ‫نيز‬ ‫محصولي‬ ‫مازاد‬ ‫به‬ ‫بلكه‬ ‫كند‬ ‫تأمين‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫هاي‬
‫علي‬ ‫كه‬ ‫جوامعي‬ ‫در‬ ‫اما‬ .‫شد‬ ‫ممكن‬ ،‫داشت‬ ‫وجود‬ ‫خصوصي‬ ‫مالكيت‬ ‫كه‬ ‫جوامعي‬ ‫در‬ ‫تحول‬ ‫اين‬ ‫برسد‬ ‫ثروت‬ ‫تراكم‬‫اب‬ ‫به‬ ‫دستيابي‬ ‫رغم‬‫گروه‬ ‫به‬ ‫همچنان‬ ‫فرد‬ ،‫جديد‬ ‫توليد‬ ‫زار‬
‫مي‬ ‫وابسته‬‫اصلي‬ ‫آب‬ ‫كه‬ ‫جوامع‬ ‫گونه‬ ‫آن‬ ‫در‬ .‫افتاد‬ ‫باطلي‬ ‫چرخه‬ ‫به‬ ‫تمدن‬ ‫تحول‬ ‫فرايند‬ ‫ماند‬‫آب‬ ‫بدون‬ ‫زمين‬ ‫زيرا‬ ،‫نبود‬ ‫ممكن‬ ‫فردي‬ ‫توليد‬ ،‫شد‬ ‫مي‬ ‫محسوب‬ ‫توليد‬ ‫عامل‬ ‫ترين‬
‫همكا‬ ‫بدون‬ ‫آن‬ ‫به‬ ‫دسترسي‬ ‫دشواري‬ ‫و‬ ‫كمبود‬ ‫دليل‬ ‫به‬ ‫نيز‬ ‫آب‬ ‫تأمين‬ ‫و‬ ‫نداشت‬ ‫ارزش‬.‫نبود‬ ‫عملي‬ ‫ديگران‬ ‫با‬ ‫ري‬
‫يكي‬ )‫(كاريز‬ ‫قنات‬ ‫پديده‬ .‫كنند‬ ‫اختراع‬ ‫را‬ ‫قنات‬ ،‫آب‬ ‫كمبود‬ ‫مشكل‬ ‫براي‬ ‫تا‬ ‫واداشت‬ ‫را‬ ‫باستان‬ ‫ايرانيان‬ ‫كه‬ ‫بود‬ ‫زندگي‬ ‫ضرورت‬ ‫اين‬ ‫مثال‬ ‫براي‬‫رفع‬ ‫براي‬ ‫بشري‬ ‫اوليه‬ ‫ابداعات‬
‫زندگي‬ ‫مشكالت‬‫پيوست‬ ‫وقوع‬ ‫به‬ ‫خيش‬ ‫اختراع‬ ‫و‬ ‫كشاورزي‬ ‫انقالب‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫پديده‬ ‫اين‬ .‫بود‬ ‫اش‬‫مرحله‬ ‫به‬ ‫انسان‬ ‫كه‬ ‫زماني‬ ‫يعني‬ ،‫راه‬ ‫دنبال‬ ‫به‬ ‫كه‬ ‫بود‬ ‫رسيده‬ ‫اي‬‫حل‬‫جديدي‬ ‫ها‬
‫نيازمندي‬ ‫نمودن‬ ‫فراهم‬ ‫براي‬.‫شد‬ ‫مي‬ ‫خود‬ ‫حياتي‬ ‫هاي‬
‫نگه‬ ‫و‬ ‫ساخت‬ ‫براي‬ ‫بايد‬ ‫كار‬ ‫نيروي‬‫مي‬ ‫گمارده‬ ‫كار‬ ‫به‬ ‫كاريزها‬ ‫داري‬‫قنات‬ ‫اين‬ ‫از‬ ‫سرپرستي‬ ،‫شد‬‫برمي‬ ‫دولت‬ ‫ساالري‬ ‫ديوان‬ ‫عهده‬ ‫از‬ ‫ها‬‫سيا‬ ،‫امر‬ ‫همين‬ .‫آمد‬‫مستبدانه‬ ‫ست‬‫به‬ ‫اي‬
‫دولت‬ ‫اين‬ .‫شد‬ ‫مي‬ ‫بيشتر‬ ‫توليد‬ ‫رشد‬ ‫از‬ ‫مانع‬ ‫سياست‬ ‫اين‬ ‫پس‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫آورد‬ ‫وجود‬‫زمين‬ ‫مالك‬ ‫و‬ ‫آب‬ ‫منابع‬ ‫كننده‬ ‫كنترل‬ ‫پادشاه‬ ‫آن‬ ‫رأس‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫ها‬‫به‬ .‫شدند‬ ‫كشاورزي‬ ‫هاي‬
‫مي‬ ‫پادشاه‬ ‫تملك‬ ‫در‬ ‫نسل‬ ‫اندر‬ ‫نسل‬ ‫زمين‬ ‫كه‬ ‫طوري‬.‫ماند‬
‫حاصل‬ ‫زمين‬ ‫و‬ ‫آب‬ ‫به‬ ‫كشاورزي‬ ‫پس‬‫وابسته‬ ‫خيز‬‫در‬ ‫آن‬ ‫كمبود‬ ‫و‬ ‫غرب‬ ‫در‬ ‫آب‬ ‫وفور‬ .‫است‬ ‫بوده‬ ‫كشاورزي‬ ‫براي‬ ‫آب‬ ‫ميزان‬ ‫در‬ ‫توليد‬ ‫زمينه‬ ‫در‬ ‫غرب‬ ‫و‬ ‫شرق‬ ‫تفاوت‬ ‫اولين‬ .‫است‬
‫بي‬ ‫شرق‬ ‫در‬ ‫نبود‬ ‫انساني‬ ‫نيروي‬ ‫نيازمند‬ ‫آب‬ ‫به‬ ‫دسترسي‬ ‫غرب‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫حالي‬ ‫در‬ .‫داشت‬ ‫دنبال‬ ‫به‬ ‫فرهنگي‬ ‫و‬ ‫سياسي‬ ،‫اجتماعي‬ ‫متفاوت‬ ‫نتيجه‬ ‫دو‬ ‫شرق‬‫كشاورزان‬ ‫نيروي‬ ‫شترين‬
‫صرف‬‫مي‬ ‫آب‬ ‫تأمين‬‫د‬ ‫را‬ ‫انساني‬ ‫نيروي‬ ‫مديريت‬ ‫توان‬ ‫كه‬ ‫دولتي‬ ‫متمركز‬ ‫نيروي‬ ،‫فردي‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫آب‬ ‫تأمين‬ ‫بودن‬ ‫ناممكن‬ ‫و‬ ‫فراوان‬ ‫مشقت‬ ‫و‬ ‫باال‬ ‫هزينه‬ ‫دليل‬ ‫به‬ .‫شد‬،‫اشت‬

12. ‫مي‬ ‫عهده‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫آب‬ ‫تأمين‬ ‫مسؤوليت‬‫بد‬ ‫كشاورزي‬ ‫زمين‬ ‫مشرق‬ ‫در‬ ،‫گرفت‬ ‫شكل‬ ‫جمعي‬ ‫و‬ ‫دولتي‬ ‫مالكيت‬ ‫نوع‬ ‫دو‬ ‫عمدتا‬ ،‫رو‬ ‫اين‬ ‫از‬ .‫گرفت‬‫بنابراين‬ .‫نداشت‬ ‫ارزشي‬ ‫تقريبا‬ ‫آب‬ ‫ون‬
‫مي‬ ‫آب‬ ‫مالكيت‬ ‫به‬ ‫منوط‬ ‫عمده‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫زمين‬ ‫مالكيت‬.‫شد‬
‫بزرگ‬ ‫سلطان‬ ‫آن‬ ‫رأس‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫دولت‬ ‫دليل‬ ‫همين‬ ‫به‬‫زمين‬ ‫ترين‬‫مي‬ ‫جامعه‬ ‫دار‬‫مي‬ ‫محسوب‬ ‫شاه‬ ‫رعيت‬ ‫همه‬ ‫كشتكاران‬ ‫و‬ ‫شد‬‫شد‬‫شعار‬ .‫ند‬"‫سلطان‬ ‫همه‬ ‫رعيت‬ ‫و‬ ‫ملك‬‫است‬"‫از‬
‫(عل‬ .‫است‬ ‫گرفته‬ ‫ريشه‬ ‫واقعيت‬ ‫اين‬/ ‫كاظم‬ ،‫مداري‬1387)
‫مستعمره‬ ‫نیمه‬ ‫ایران‬
‫از‬ ‫انگلستان‬ ‫ترس‬ ‫موجب‬ ‫روسيه‬ ‫توسط‬ ‫ايران‬ ‫شمالي‬ ‫مناطق‬ ‫نظامي‬ ‫اشغال‬ ‫كه‬ ‫شد‬ ‫آغاز‬ ‫زماني‬ ‫از‬ ‫روسيه‬ ‫و‬ ‫انگلستان‬ ‫كشورهاي‬ ‫به‬ ‫ايران‬ ‫وابستگي‬‫شد‬ ‫هند‬ ‫به‬ ‫روسيه‬ ‫دسترسي‬
‫احتمالي‬ ‫حركت‬ ‫براي‬ ‫مانعي‬ ‫كوشيد‬ ‫ايران‬ ‫جنوب‬ ‫در‬ ‫حضور‬ ‫با‬ ‫انگلستان‬ ‫بنابراين‬‫و‬ ‫حضور‬ ‫به‬ ‫بيشتر‬ ‫چه‬ ‫هر‬ ‫كشور‬ ‫دو‬ ‫اين‬ ‫نظامي‬ ‫حضور‬ ‫حال‬ ‫اين‬ ‫با‬ .‫كند‬ ‫ايجاد‬ ‫جنوب‬ ‫به‬ ‫روسيه‬
‫ميان‬ ‫نفوذ‬ ‫منطقه‬ ‫دو‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫آن‬ ،‫ايران‬ ‫تماميت‬ ‫و‬ ‫استقالل‬ ‫تضمين‬ ‫ضمن‬ ‫قراردادي‬ ‫عقد‬ ‫با‬ ‫انگليس‬ ‫و‬ ‫روسيه‬ ‫اينكه‬ ‫تا‬ ‫شد‬ ‫منجر‬ ‫اقتصادي‬ ‫استيالي‬.‫كردند‬ ‫تقسيم‬ ‫كشور‬ ‫دو‬
‫از‬ ‫كه‬ ‫تصويري‬ ‫در‬ ‫فوران‬ ‫جان‬‫مي‬ ‫ايران‬ ‫اقتصاد‬‫مفهوم‬ ‫از‬ ‫دهد‬"‫وابسته‬ ‫توسعه‬"‫مي‬ ‫استفاده‬‫مي‬ ‫نشان‬ ‫فوران‬ ‫كه‬ ‫ترتيب‬ ‫اين‬ ‫به‬ .‫كند‬‫وجود‬ ‫با‬ ‫دهد‬12‫تجارت‬ ‫حجم‬ ‫شدن‬ ‫برابر‬
‫سال‬ ‫از‬ ‫ايران‬ ‫خارجي‬1800‫تا‬1914‫فعاليت‬ ‫حتي‬ ‫و‬ ‫خارجي‬ ‫مبادالت‬ ‫زيادي‬ ‫بسيار‬ ‫ميزان‬ ‫به‬‫بود‬ ‫كشور‬ ‫دو‬ ‫اين‬ ‫اتباع‬ ‫اختيار‬ ‫در‬ ‫ايران‬ ‫در‬ ‫صنعتي‬ ‫هاي‬‫مورد‬ ‫اقالم‬ ‫تركيب‬ .‫است‬ ‫ه‬
‫گونه‬ ‫به‬ ‫نيز‬ ‫ستد‬ ‫و‬ ‫داد‬/‫جان‬ ،‫(فوران‬ .‫كرد‬ ‫نزديك‬ ‫كالسيك‬ ‫استعمار‬ ‫الگوي‬ ‫به‬ ‫بيستم‬ ‫قرن‬ ‫اوايل‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫ايران‬ ‫موقعيت‬ ‫كه‬ ‫بود‬ ‫اي‬1377)
‫در‬ ‫كه‬ ‫موقعيتي‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬ ‫كه‬ ‫شد‬ ‫باعث‬ ‫ايران‬ ‫برابر‬ ‫در‬ ‫خارجيان‬ ‫قدرت‬ ‫ازدياد‬ ‫و‬ ‫ايران‬ ‫بر‬ ‫خارجي‬ ‫كنترل‬ ‫گريزناپذير‬ ‫افزايش‬‫سده‬‫در‬ ‫و‬ ‫داشت‬ ‫هجدهم‬ ‫و‬ ‫هفدهم‬ ،‫شانزدهم‬ ‫هاي‬
‫مي‬ ‫شمار‬ ‫به‬ ‫جهان‬ ‫اروپايي‬ ‫غير‬ ‫هسته‬ ‫از‬ ‫بخشي‬ ‫كه‬ ‫هفدهم‬ ‫سده‬ ‫در‬ ‫صفويه‬ ‫قدرت‬ ‫اوج‬‫سرمايه‬ ‫نظام‬ ‫حاشيه‬ ‫به‬ ‫رفت‬‫اوليه‬ ‫و‬ ‫خام‬ ‫مواد‬ ‫فزاينده‬ ‫تبادل‬ .‫شد‬ ‫كشانده‬ ‫جهاني‬ ‫داري‬

13. ‫پش‬ ‫و‬ ‫ابريشم‬ ،‫گردو‬ ‫خشكبار‬ ،‫تنباكو‬ ‫و‬ ‫توتون‬ ،‫گندم‬ ،‫پنبه‬ ،‫برنج‬ ‫ايران‬‫فراورده‬ ‫با‬ ‫م‬‫تعرفه‬ ،‫تجارت‬ ‫بر‬ ‫اروپائيان‬ ‫كنترل‬ ‫و‬ ‫اروپا‬ ‫صنعتي‬ ‫هاي‬‫نقل‬ ‫و‬ ‫حمل‬ ،‫دريايي‬ ‫نقل‬ ‫و‬ ‫حمل‬ ،‫ها‬
‫شاخص‬ ‫همه‬ ‫و‬ ‫همه‬ ،‫خشكي‬‫نشانه‬ ‫و‬ ‫قدرتمند‬ ‫هاي‬‫حاشيه‬ ‫و‬ ‫شدن‬ ‫وابسته‬ ‫جديد‬ ‫الگوي‬ ‫اين‬ ‫آشكار‬ ‫هاي‬‫ص‬ ‫(همان‬ .‫است‬ ‫شدن‬ ‫اي‬182.)
‫نظرگاه‬
‫ایران‬ ‫كنوني‬ ‫وضعیت‬
‫ب‬ ‫كه‬ ‫موضوعاتي‬ ‫به‬ ‫توجه‬ ‫با‬‫شده‬ ‫موجب‬ ‫را‬ ‫سرزمين‬ ‫اين‬ ‫اجتماعي‬ ‫اقتصادي‬ ‫رشد‬ ‫كندي‬ ‫يا‬ ‫و‬ ‫رشد‬ ‫ايران‬ ‫تاريخ‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫محيطي‬ ‫تا‬ ‫خارجي‬ ‫و‬ ‫داخلي‬ ‫عوامل‬ ‫از‬ ‫شد‬ ‫بيان‬ ‫اجمال‬ ‫ه‬
‫مي‬‫طبق‬ ‫ميان‬ ‫را‬ ‫امكانات‬ ‫عادالنه‬ ‫توزيع‬ ‫عدم‬ ‫و‬ ‫تبعيض‬ ‫همواره‬ ،‫جامعه‬ ‫اجتماعي‬ ‫بافت‬ ‫شدن‬ ‫طبقاتي‬ ‫كه‬ ‫كرد‬ ‫تأكيد‬ ‫همه‬ ‫از‬ ‫بيش‬ ‫موضوع‬ ‫اين‬ ‫به‬ ‫توان‬‫مو‬ ‫ات‬‫مي‬ ‫جب‬‫اين‬ ‫در‬ .‫شود‬
‫محتاج‬ ،‫فقيرترند‬ ‫كه‬ ‫آنان‬ ‫ميان‬‫طبقه‬ ‫به‬ ‫انتقال‬ ‫جرأت‬ ‫كه‬ ‫كسي‬ ‫و‬ ‫ترند‬‫سختي‬ ‫تحمل‬ ‫و‬ ‫شكست‬ ‫به‬ ‫محتوم‬ ‫ندارد‬ ‫را‬ ‫پيشرفت‬ ‫براي‬ ‫ديگر‬ ‫اي‬‫كليدي‬ ‫از‬ ‫يكي‬ ‫طرفي‬ ‫از‬ .‫هاست‬‫ترين‬
‫طبقه‬ ‫نبود‬ ‫آن‬ ‫اجتماعي‬ ‫اقتصادي‬ ‫توسعه‬ ‫عدم‬ ‫داليل‬‫شدن‬ ‫قطبي‬ ‫دو‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫جامعه‬ ‫بتواند‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫اي‬"‫ف‬‫قير‬"‫و‬"‫غني‬"‫رشد‬ ‫الزمه‬ ‫كه‬ ‫را‬ ‫آزادي‬ ‫حال‬ ‫عين‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫دهد‬ ‫نجات‬
‫سرمايه‬‫آموزش‬ ‫دارنده‬ ‫طبقه‬ ‫اين‬ . ‫است‬ ‫متوسط‬ ‫طبقه‬ ‫واقع‬ ‫در‬ ‫طبقه‬ ‫اين‬ .‫بدارد‬ ‫پاس‬ ‫است‬ ‫داري‬‫حرفه‬ ‫هاي‬‫تنش‬ ‫تنها‬ ‫نه‬ ‫غني‬ ‫و‬ ‫فقير‬ ‫قشر‬ ‫دو‬ ‫ميان‬ ‫شدن‬ ‫حايل‬ ‫با‬ .‫است‬ ‫اي‬‫هاي‬
‫مي‬ ‫كم‬ ‫را‬ ‫جامعه‬ ‫نهايت‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫طبقه‬ ‫دو‬ ‫اين‬ ‫ميان‬‫ب‬ ‫كند‬‫مي‬ ‫لكه‬.‫است‬ ‫جامعه‬ ‫رشد‬ ‫در‬ ‫قانون‬ ‫حكومت‬ ‫از‬ ‫پاسداري‬ ‫با‬ ‫تواند‬
‫فرصت‬ ‫و‬ ‫نشد‬ ‫ايجاد‬ ‫طبقه‬ ‫اين‬ ‫قاجار‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫چه‬ ‫و‬ ‫صفويه‬ ‫دوره‬ ‫در‬ ‫چه‬ ‫ايران‬ ‫در‬.‫نشد‬ ‫ميسر‬ ‫بخش‬ ‫اين‬ ‫فقدان‬ ‫علت‬ ‫به‬ ،‫بود‬ ‫شدن‬ ‫جهاني‬ ‫براي‬ ‫ايران‬ ‫اختيار‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫مناسبي‬ ‫هاي‬
‫عشيره‬ ‫فرهنگ‬ ‫تسلط‬‫قبيله‬ ‫و‬ ‫اي‬‫شهرنشي‬ ‫فرهنگ‬ ‫بر‬ ‫اي‬‫عقب‬ ‫در‬ ‫ديگر‬ ‫عامل‬ ‫ني‬‫نظريه‬ .‫بود‬ ‫آن‬ ‫ماندن‬‫كردن‬ ‫مدرن‬ ‫رسالت‬ ‫پيشرفته‬ ‫كشورهاي‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫معتقدند‬ ‫اقتصادي‬ ‫پردازان‬
‫معتقدن‬ ‫نيز‬ ‫برخي‬ .‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫نيز‬ ‫اجتماعي‬ ‫و‬ ‫سياسي‬ ‫معادالت‬ ‫براي‬ ‫بررسي‬ ‫و‬ ‫نقد‬ ‫شرايط‬ ‫اين‬ ‫وجود‬ ‫صورت‬ ‫در‬ .‫است‬ ‫متوسط‬ ‫طبقه‬ ‫عهده‬ ‫بر‬ ‫اقتصاد‬‫بي‬ ‫كلي‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫د‬‫به‬ ‫اعتنايي‬
‫بخ‬‫مي‬ ‫كه‬ ‫خصوصي‬ ‫ش‬‫ضعف‬ ‫جمله‬ ‫از‬ ‫نيز‬ ‫بگيرد‬ ‫قرار‬ ‫دولت‬ ‫كنار‬ ‫در‬ ‫متوسط‬ ‫طبقه‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫تواند‬‫قشر‬ ‫اين‬ ‫به‬ ‫عمومي‬ ‫افكار‬ .‫دارد‬ ‫وجود‬ ‫ما‬ ‫كشور‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫ساختاري‬ ‫هاي‬

14. ‫دكت‬ ‫و‬ ‫دانا‬ ‫رييس‬ ‫فريبرز‬ ‫(دكتر‬ ‫بكشد‬ ‫باال‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫و‬ ‫كند‬ ‫رشد‬ ‫بتواند‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫پايگاهي‬ ‫فاقد‬ ‫بخش‬ ‫اين‬ ‫نتيجه‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫بدبين‬‫غني‬ ‫موسي‬ ‫ر‬‫روزنامه‬ /‫كارآفرين‬ ‫نژاد/مجله‬
‫همشهري‬–www.sociologyofiran.com)
‫پايگا‬ ‫و‬ ‫استحكام‬ ‫و‬ ‫الزم‬ ‫آگاهي‬ ‫فاقد‬ ‫طبقه‬ ‫اين‬ .‫است‬ ‫نيامده‬ ‫در‬ ‫فعليت‬ ‫به‬ ‫تاكنون‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫بالقوه‬ ‫هويتي‬ ‫ايراني‬ ‫متوسط‬ ‫طبقه‬ ‫ديگر‬ ‫عبارت‬ ‫به‬‫است‬ ‫دليل‬ ‫همين‬ ‫به‬ .‫است‬ ‫عيني‬ ‫ه‬
‫نمي‬ ‫كه‬‫تاريخ‬ ‫نقش‬ ‫ايفاگر‬ ‫تواند‬‫مي‬ .‫باشد‬ ‫مدرن‬ ‫اقتصادي‬ ‫و‬ ‫پيشرفته‬ ‫كشورهاي‬ ‫كليه‬ ‫در‬ ‫خود‬ ‫ي‬‫هر‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫قطبي‬ ‫دو‬ ‫شديدا‬ ‫جامعه‬ ‫يك‬ ‫ايران‬ ‫شهري‬ ‫جامعه‬ ‫امروزه‬ ‫گفت‬ ‫توان‬
‫تنش‬ ‫شاهد‬ ‫روز‬‫بحران‬ ‫برخوردهاي‬ ‫و‬ ‫ها‬‫بن‬ ‫يك‬ ‫در‬ ‫كنوني‬ ‫شرايط‬ ‫در‬ ‫ايران‬ ‫جامعه‬ .‫هستيم‬ ‫آفرين‬‫فضاي‬ ‫توسعه‬ ‫بحرات‬ ‫اين‬ ‫از‬ ‫خروج‬ ‫راه‬ .‫دارد‬ ‫قرار‬ ‫سياسي‬ ‫بست‬‫نقادي‬ ‫و‬ ‫باز‬
‫نمي‬ ‫حاصل‬ ‫مهم‬ ‫اين‬ ‫كه‬ ‫است‬‫طبقه‬ ‫ايجاد‬ ‫به‬ ‫طبقات‬ ‫بودن‬ ‫دوقطبي‬ ‫از‬ ‫اينكه‬ ‫مگر‬ ‫شود‬‫خصوصي‬ ‫بخش‬ ‫براي‬ ‫اقتصادي‬ ‫امنيتي‬ ‫به‬ ‫ما‬ ‫كشور‬ .‫بزنيم‬ ‫دست‬ ‫محكم‬ ‫و‬ ‫متوسط‬ ‫اي‬
‫توليد‬ ‫اقتصاد‬ ‫فرايند‬ ‫در‬ ‫مردم‬ ‫مشاركت‬ ‫اجازه‬ .‫است‬ ‫عملي‬ ‫كشور‬ ‫در‬ ‫دموكراسي‬ ‫گسترش‬ ‫وسيله‬ ‫به‬ ‫مهم‬ ‫اين‬ ‫كه‬ ‫دارد‬ ‫نياز‬‫در‬ ‫هنوز‬ ‫صنعتي‬ ‫اقتصاد‬ .‫است‬ ‫اهميت‬ ‫حايز‬ ‫بسيار‬ ‫ي‬
‫قادر‬ ‫خصوصي‬ ‫بخش‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫برخوردار‬ ‫امتيازهايي‬ ‫از‬ ‫ايران‬ ‫دولتي‬ ‫اقتصاد‬ . ‫دارد‬ ‫خود‬ ‫مهار‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫اقتصاد‬ ‫حاضر‬ ‫حال‬ ‫در‬ ‫دولت‬ .‫است‬ ‫ضعيف‬ ‫ايران‬.‫كند‬ ‫رقابت‬ ‫آن‬ ‫با‬ ‫نيست‬
‫نيز‬ ‫دولتي‬ ‫بخش‬ .‫است‬ ‫پاگير‬ ‫و‬ ‫دست‬ ‫بوروكراسي‬ ‫درگير‬ ‫اكنون‬ ‫خصوصي‬ ‫بخش‬‫به‬ ‫نياز‬ ‫اكنون‬ ‫اقتصادي‬ ‫توسعه‬ .‫است‬ ‫خواري‬ ‫رانت‬ ‫و‬ ‫مالي‬ ‫فساد‬ ‫درگير‬4،‫سرمايه‬ : ‫عامل‬
.‫دارد‬ ‫وجود‬ ،‫كند‬ ‫ايجاد‬ ‫بايد‬ ‫حكومت‬ ‫و‬ ‫قانون‬ ‫كه‬ ‫نيز‬ ‫امنيتي‬ ‫به‬ ‫نياز‬ ‫حال‬ ‫عين‬ ‫در‬ .‫دارد‬ ‫جهاني‬ ‫بازار‬ ‫و‬ ‫مديريتي‬ ‫و‬ ‫كاري‬ ‫مهارت‬ ،‫تكنولوژي‬‫سوي‬ ‫از‬ ‫متخصص‬ ‫نيروهاي‬ ‫جذب‬
‫ب‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫ديگري‬ ‫عوامل‬ ‫از‬ ‫دولت‬‫سرمايه‬ ‫با‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫توانايي‬ ‫كه‬ ‫متخصصاني‬ ‫بسا‬ ‫چه‬ ‫است‬ ‫نبوده‬ ‫موفق‬ ‫بسيار‬ ‫كار‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫دولت‬ ‫اگرچه‬ ‫شد‬ ‫خواهد‬ ‫اقتصادي‬ ‫رشد‬ ‫اعث‬‫داران‬
‫بازنمي‬ ‫ديگر‬ ‫حتي‬ ‫و‬ ‫هستند‬ ‫اقتصادي‬ ‫فعاليت‬ ‫مشغول‬ ‫مرزها‬ ‫از‬ ‫خارج‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫كرده‬ ‫تركيب‬ ‫كشور‬ ‫از‬ ‫خارج‬‫ا‬ ‫متكي‬ ‫نفت‬ ‫صدور‬ ‫به‬ ‫حاضر‬ ‫حال‬ ‫در‬ ‫ايران‬ ‫اقتصاد‬ .‫گردند‬‫حاليكه‬ ‫در‬ ‫ست‬
!‫نفت‬ ‫نه‬ ‫شود‬ ‫صادر‬ ‫بايد‬ ‫كه‬ ‫كاالست‬ ‫اين‬ .‫است‬ ‫صنعتي‬ ‫كاالهاي‬ ‫توليد‬ ‫و‬ ‫ساخت‬ ‫براي‬ ‫اوليه‬ ‫ماده‬ ‫نفت‬
‫اقتص‬ ‫نظام‬ ‫كه‬ ‫زماني‬ ‫تا‬ ‫برشمرديم‬ ‫شده‬ ‫گفته‬ ‫مطالب‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫همانگونه‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫پيش‬ ‫در‬ ‫طوالني‬ ‫راهي‬ ‫ايران‬ ‫اقتصادي‬ ‫استقالل‬ ‫براي‬ ‫حاضر‬ ‫حال‬ ‫در‬‫درون‬ ‫از‬ ‫جامعه‬ ‫بر‬ ‫حاكم‬ ‫ادي‬
‫اصال‬‫اليه‬ ‫ترميم‬ ‫جهاني‬ ‫اقتصاد‬ ‫به‬ ‫پيوستن‬ ‫براي‬ .‫نيست‬ ‫جهاني‬ ‫سطح‬ ‫در‬ ‫شدن‬ ‫مطرح‬ ‫به‬ ‫نيازي‬ ‫نشود‬ ‫ح‬.‫است‬ ‫اهميت‬ ‫حايز‬ ‫رفت‬ ‫سخن‬ ‫آن‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫داخل‬ ‫اقتصاد‬ ‫بيمار‬ ‫هاي‬

15. ‫ضعف‬ ‫درگير‬ ‫ايران‬‫برنامه‬‫ريزي‬‫مديريت‬ ‫و‬‫اقتصادي‬‫اين‬ .‫است‬‫مشكل‬‫حد‬ ‫تا‬‫ي‬‫ناشي‬‫سياست‬ ‫از‬‫زدگي‬‫اقتصاددانان‬‫ناديده‬ ‫و‬‫گرفتن‬‫مصالح‬‫اولويت‬ ‫و‬‫هاي‬‫به‬ ،‫اقتصادي‬
‫انگيزه‬‫هاي‬‫جناحي‬‫بخشي‬ .‫است‬‫به‬ ،‫ديگر‬‫سبب‬‫سهل‬‫گيري‬‫ساده‬ ‫و‬‫ديدن‬‫بيش‬‫انتخاب‬ ‫و‬ ‫قضايا‬ ‫حد‬ ‫از‬‫آسان‬‫ترين‬‫راه‬‫حل‬‫است‬‫كه‬ً‫ال‬‫معمو‬‫نارساترين‬‫پرهزينه‬ ‫و‬‫ترين‬‫آب‬ ‫از‬‫در‬
‫مي‬ً‫ال‬‫مث‬ .‫آيد‬‫براي‬‫جلوگيري‬‫اسراف‬ ‫از‬‫نان‬‫اتالف‬ ‫و‬‫چارة‬ ،‫انرژي‬‫افزودن‬ ‫كار‬‫قيمت‬‫آن‬‫دانسته‬ ‫ها‬‫مي‬‫پس‬ ‫اما‬ ،‫شود‬‫چندين‬ ‫از‬‫سال‬‫مثبتي‬ ‫اثر‬‫نمي‬ ‫پديدار‬‫حقيقت‬ ‫در‬ .‫گردد‬‫نظام‬
‫برنامه‬‫اقتصادي‬ ،‫ريزي‬‫ايران‬‫سابقة‬ ‫با‬ً‫ا‬‫نسبت‬‫طوالني‬‫تدوين‬ ‫در‬‫برنامه‬‫هاي‬‫ميان‬‫مدت‬‫مدت‬ ‫دراز‬ ‫و‬‫ضعف‬ ‫دچار‬ ،‫توسعه‬‫تئوريك‬.‫است‬
‫استنتاج‬
‫عدم‬ ‫درگير‬ ‫ديرباز‬ ‫از‬ ،‫است‬ ‫آمده‬ ‫مستند‬ ‫منابع‬ ‫از‬ ‫شده‬ ‫تهيه‬ ‫مطالب‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫گونه‬ ‫آن‬ ‫ايران‬ ‫اقتصاد‬‫دوره‬ ‫در‬ . ‫است‬ ‫بوده‬ ‫درآمد‬ ‫و‬ ‫ثروت‬ ‫توزيع‬ ‫ميان‬ ‫تعادل‬‫در‬ ‫تاريخي‬ ‫گوناگون‬ ‫هاي‬
‫دولتمردان‬ ‫ميان‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫داشته‬ ‫جريان‬ ‫گوناگون‬ ‫طبقات‬ ‫و‬ ‫اقشار‬ ‫ميان‬ ‫تبعيض‬ ‫موج‬ ‫كشورمان‬‫بي‬ ‫اين‬ ‫با‬ ‫مبارزه‬ ‫براي‬ ،‫وقت‬ ‫حكمرانان‬ ‫و‬‫عدالتي‬‫ورزيده‬ ‫تالش‬ ‫كمتر‬ ،‫ها‬.‫اند‬
‫بي‬‫بوده‬ ‫مولد‬ ‫كه‬ ‫قشري‬ ‫به‬ ‫اعتنايي‬‫توليد‬ ‫طبقه‬ ‫تنها‬ ‫كه‬ ‫نيروهايي‬ ‫و‬ ‫اند‬‫مي‬ ‫ايفا‬ ‫متمدن‬ ‫سرزميني‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫كننده‬‫بي‬ ‫نمود‬ ‫جمله‬ ‫از‬ ‫كردند‬‫بيش‬ ‫گفت‬ ‫بتوان‬ ‫شايد‬ .‫است‬ ‫تاريخي‬ ‫عدالتي‬
‫ا‬ ‫مثبتي‬ ‫چهره‬ ‫نمود‬ ‫آنچه‬ ‫از‬‫تالش‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫بوده‬ ‫توجه‬ ‫مورد‬ ‫متجدد‬ ‫و‬ ‫متمدن‬ ‫دياري‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫ما‬ ‫سرزمين‬ ‫خارجي‬ ‫آرايش‬ ،‫باشد‬ ‫اهميت‬ ‫حايز‬ ‫كشور‬ ‫داخلي‬ ‫وضعيت‬ ‫ز‬‫در‬ ‫بيشتر‬ ‫ها‬
‫طرف‬ ‫با‬ ‫تعامل‬ ‫و‬ ‫مصالحه‬ ‫جهت‬..‫است‬ ‫شده‬ ‫انجام‬ ‫ايران‬ ‫سرزمين‬ ‫از‬ ‫بخشي‬ ‫دادن‬ ‫دست‬ ‫از‬ ‫قيمت‬ ‫به‬ ‫حتي‬ ‫باطني‬ ‫و‬ ‫اقتصادي‬ ‫رشد‬ ‫براي‬ ‫ظاهري‬ ‫با‬ ‫خارجي‬ ‫هاي‬‫توسعه‬ ‫براي‬
‫نسخه‬ ‫شايد‬ ‫اقتصادي‬‫شاخص‬ ‫با‬ ‫بايد‬ ‫مسير‬ ‫اين‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫شدن‬ ‫جهاني‬ ‫زمان‬ ‫ديگر‬ ‫زيرا‬ .‫ندارد‬ ‫وجود‬ ‫وطني‬ ‫اي‬‫اهميت‬ ‫راستاي‬ ‫در‬ ‫شدن‬ ‫جهاني‬ ‫فرهنگ‬ ‫اما‬ .‫شود‬ ‫طي‬ ‫جهاني‬ ‫هاي‬
‫مي‬ ‫كه‬ ‫متوسط‬ ‫طبقه‬ ‫ايجاد‬ ‫به‬‫مي‬ ‫تحقق‬ ،‫باشد‬ ‫گوناگون‬ ‫جهات‬ ‫در‬ ‫رشد‬ ‫براي‬ ‫كليدي‬ ‫تواند‬‫گام‬ ‫برداشتن‬ .‫يابد‬‫ك‬ ‫هاي‬‫را‬ ‫ما‬ ‫بلكه‬ ‫نيست‬ ‫كافي‬ ‫تنها‬ ‫نه‬ ‫جلو‬ ‫به‬ ‫ضعيف‬ ‫و‬ ‫وچك‬
‫عقب‬‫مي‬ ‫نيز‬ ‫تر‬‫راه‬ ‫دنبال‬ ‫به‬ ‫تاريخ‬ ‫چرخه‬ ‫البالي‬ ‫در‬ ‫هم‬ ‫هنوز‬ ‫ايران‬ ‫جهات‬ ‫برخي‬ ‫از‬ .‫راند‬‫حل‬‫اقتصادي‬ ‫رشد‬ ‫هاي‬_‫راه‬ ‫ارائه‬ ‫شد‬ ‫بحث‬ ‫كه‬ ‫گونه‬ ‫همان‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫اجتماعي‬‫حل‬‫هاي‬
.‫نيست‬ ‫گشا‬ ‫راه‬ ‫ديگر‬ ‫سنتي‬

16. ‫منابع‬
_‫ايرا‬ ‫چرا‬ /‫كاظم‬ ،‫علمداري‬/‫رفت‬ ‫پيش‬ ‫غرب‬ ‫و‬ ‫ماند‬ ‫عقب‬ ‫ن‬1387‫انتشارات‬ /
_/‫ايران‬ ‫سياسي‬ ‫اقتصاد‬ / ‫محمدعلي‬ ، ‫كاتوزيان‬1366‫پاپيروس‬ ‫/انتشارات‬
_/ ‫ايران‬ ‫در‬ ‫سياست‬ ‫و‬ ‫تاريخ‬ ‫نظريه‬ ‫و‬ ‫ملت‬ ‫و‬ ‫دولت‬ ‫/تضاد‬ ‫محمدعلي‬ ،‫كاتوزيان‬1380‫ني‬ ‫نشر‬ /
_/‫تدين‬ ‫احمد‬ ‫ترجمه‬ ،‫ايران‬ ‫اجتماعي‬ ‫تحوالت‬ ‫تاريخ‬ /‫جان‬ ،‫فوران‬1377‫م‬ /‫رسا‬ ‫فرهنگي‬ ‫خدمات‬ ‫ؤسسه‬
_‫جلد‬ ‫ايران‬ ‫اجتماعي‬ ‫تاريخ‬ /‫مرتضي‬ ،‫راوندي‬3/1357‫تهران‬ ‫سپهر‬ ‫/انتشارات‬

17. .‫براي‌تهيه‌کتاب‌"گزينه‌هاي‌راهبردي‌آمريکا‌در‌جهان‌آشوبناک"،‌با‌انديشکده‌روابط‌بين‌الملل‌تماس‌حاصل‌فرماييد‬
WWW.IRTT.IR