نگاهي به امنيت و دفاع اروپايي در دوران پساجنگ سرد

1. ‫نگاهي‬‫به‬‫امنيت‬‫و‬‫دفاع‬‫اروپايي‬‫در‬‫دوران‬‫پساجنگ‬‫سرد‬
‫مصطفي‬‫عزيزآبادي‬‫فراهاني‬
‫مقدمه‬
:‫الملل‬ ‫بین‬ ‫روابط‬ ‫انديشکده‬‫متحده‬ ‫اياالت‬ ‫و‬ ‫شوروي‬ ‫اتحاد‬ ‫دوجانبه‬ ‫تعامالت‬ ‫تأثير‬ ‫تحت‬ ً‫ا‬‫شديد‬ ‫را‬ ‫اروپا‬ ‫امنيتي‬ ‫ترتيبات‬ ،‫سرد‬ ‫جنگ‬ ‫دوران‬ ‫در‬ ‫شده‬ ‫ايجاد‬ ‫فضاي‬‫آمريكا‬
‫مي‬ ‫قرار‬‫ايفا‬ ‫خود‬ ‫غربي‬ ‫متحدان‬ ‫ميان‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫خيرخواه‬ ‫امپراتور‬ ‫يك‬ ‫نقش‬ ‫آمريكا‬ ،‫شرايط‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫داد‬‫ء‬‫مي‬‫سلطه‬ ‫نقش‬ ‫براي‬ ‫مناسبي‬ ‫توجيه‬ ‫سرد‬ ‫جنگ‬ ،‫واقع‬ ‫در‬ .‫كرد‬‫گرايانه‬
‫مي‬ ‫ترسيم‬ ‫اروپا‬ ‫در‬ ‫آمريكا‬‫آمريكا‬ ‫مسئوليت‬ ً‫ا‬‫اساس‬ ‫اروپا‬ ‫امنيت‬ ‫تضمين‬ ،‫زمان‬ ‫اين‬ ‫در‬ ‫ديگر‬ ‫عبارت‬ ‫به‬ .‫نمود‬‫مي‬ ‫بشمار‬ ‫ناتو‬ ‫عملياتي‬ ‫سازوكارهاي‬ ‫طريق‬ ‫از‬.‫آمد‬
‫طليعه‬ ‫سرد‬ ‫جنگ‬ ‫پايان‬ ‫اما‬‫امنيتي‬ ‫مسائل‬ ‫حوزه‬ ‫در‬ ‫جديدي‬ ‫عصر‬ ‫آغاز‬ ‫دار‬-‫ُن‬‫ل‬‫اس‬ ‫استنلي‬ ‫رابطه‬ ‫اين‬ ‫در‬ .‫است‬ ‫اروپا‬ ‫دفاعي‬1
‫مي‬ ‫اذعان‬:‫دارد‬«‫محيط‬ ‫سرد‬ ‫جنگ‬ ‫پايان‬ ً‫ا‬‫اساس‬
‫پيش‬ ‫فضاي‬ ‫در‬ .‫نمود‬ ‫دگرگون‬ ‫را‬ ‫اروپا‬ ‫ژئواستراتژيك‬‫دهه‬ ‫روي‬1990‫تحليل‬ ‫از‬ ‫برخي‬ ،،‫است‬ ‫فروريخته‬ ‫ورشو‬ ‫پيمان‬ ‫كه‬ ‫جهاني‬ ‫در‬ ‫ناتو‬ ‫جايگاه‬ ‫مورد‬ ‫در‬ ،‫سياسي‬ ‫مقامات‬ ‫و‬ ‫گران‬
‫ملت‬ ‫جديد‬ ‫رهبران‬ )‫(ظهور‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫فراخوانده‬ ‫مركزي‬ ‫اروپاي‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫نيروهاي‬ ‫شوروي‬ ‫اتحاد‬‫بوده‬ ‫ناتو‬ ‫به‬ ‫پيوستن‬ ‫فكر‬ ‫در‬ ‫پيش‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫ورشو‬ ‫پيمان‬ ‫سابق‬ ‫هاي‬‫ترديد‬ ،‫اند‬
‫نموده‬.‫اند‬»(K. Petruczynik, 2002: 1)
1
. Stanley Sloan

2. ‫گودال‬ ‫توره‬ ‫بيرون‬ ،‫همچنين‬2
‫خارجه‬ ‫وزراي‬ ‫اجالس‬ ‫در‬ ،‫نروژ‬ ‫وقت‬ ‫خارجه‬ ‫وزير‬ ،"‫غربي‬ ‫اروپاي‬ ‫اتحاديه‬3
":‫داشت‬ ‫اظهار‬«‫پايان‬ .‫است‬ ‫كرده‬ ‫تغيير‬ ً‫ا‬‫اساس‬ ‫اروپا‬ ‫امنيت‬ ‫امروز‬
‫رسيدن‬ ‫درب‬ ‫و‬ ‫بخشيد‬ ‫پايان‬ ‫اروپا‬ ‫تقسيم‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫كاست‬ ‫نظامي‬ ‫تقابالت‬ ‫ميزان‬ ‫از‬ ‫سرد‬ ‫جنگ‬‫چالش‬ ‫زمينه‬ ‫حال‬ ‫عين‬ ‫در‬ ‫ولي‬ .‫گشود‬ ‫ما‬ ‫روي‬ ‫پيش‬ ‫را‬ ‫مشترك‬ ‫امنيت‬ ‫يك‬ ‫به‬‫هاي‬
... ‫و‬ ‫تسليحات‬ ‫افزايش‬ ‫همچون‬ ‫بالقوه‬ ‫تهديدات‬ ‫و‬ ‫داشت‬ ‫ملي‬ ‫و‬ ‫قومي‬ ‫اختالفات‬ ‫در‬ ‫ريشه‬ ‫كه‬ ‫قديمي‬ ‫مناقشات‬ .‫آمد‬ ‫وجود‬ ‫به‬ ‫نيز‬ ‫سرد‬ ‫جنگ‬ ‫از‬ ‫بعد‬‫جمله‬ ‫آن‬ ‫از‬.‫اند‬»...،‫(فرجي‬
1379:54‫سرد‬ ‫جنگ‬ ‫پايان‬ ،‫بنابراين‬ )‫بين‬ ‫نظام‬ ‫در‬ ‫تغييراتي‬ ‫با‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫تاريخ‬ ‫در‬ ‫مهمي‬ ‫عطف‬ ‫نقطه‬‫دولت‬ ،‫الملل‬-‫ملت‬‫سازمان‬ ‫و‬ ‫ها‬‫بين‬ ‫هاي‬‫مي‬ ‫سنجيده‬ ‫المللي‬‫شود‬.
‫اما‬‫ارو‬ ‫رهبران‬ ‫ذهن‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫سئوال‬ ‫اين‬ ‫سرد‬ ‫جنگ‬ ‫پايان‬ ‫ولي‬ ‫نداشت‬ ‫آمريكا‬ ‫و‬ ‫شوروي‬ ‫رقابت‬ ‫از‬ ‫فارغ‬ ‫و‬ ‫مستقل‬ ‫هويتي‬ ‫اروپا‬ ،‫سرد‬ ‫جنگ‬ ‫دوران‬ ‫در‬ ‫اگر‬‫كر‬ ‫متبادر‬ ‫پايي‬‫اين‬ ‫آيا‬ ‫كه‬ ‫د‬
‫مي‬ ‫يا‬ ‫بايد‬ ‫آمريكا‬ ‫نقش‬‫تحليل‬ ‫از‬ ‫برخي‬ ‫يابد؟‬ ‫ادامه‬ ‫تواند‬‫سئوال‬ ‫اين‬ ‫به‬ ‫مثبتي‬ ‫پاسخ‬ ‫گران‬‫متوسل‬ ‫شرق‬ ‫به‬ ‫ناتو‬ ‫گسترش‬ ‫نظير‬ ‫تحوالتي‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫دادند‬‫استدالل‬ ‫گونه‬ ‫اين‬ ‫و‬ ‫شدند‬
‫شرق‬ ‫به‬ ‫ناتو‬ ‫گسترش‬ ‫با‬ ‫كه‬ ‫كردند‬،‫لحا‬ ‫به‬ ‫حداقل‬ ‫اروپا‬ ‫امنيتي‬ ‫ترتيبات‬ ‫در‬ ‫آمريكا‬ ‫جديد‬ ‫تعهدات‬.‫است‬ ‫شده‬ ‫بيشتر‬ ‫سرد‬ ‫جنگ‬ ‫دوران‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫جغرافيايي‬ ‫ظ‬
‫نشست‬ ‫چارچوب‬ ‫در‬ ‫شمالي‬ ‫آتالنتيك‬ ‫پيمان‬ ‫سازمان‬ ‫درون‬ ‫در‬ ‫تحوالتي‬ ‫چه‬ ‫اگر‬ ،‫همچنين‬‫هاي‬‫لندن‬1990‫رم‬ ،1991‫واشنگتن‬ ،1999‫پراگ‬ ‫كنفرانس‬ ‫و‬2002‫قالب‬ ‫در‬ ‫و‬
‫پيگيري‬ ‫و‬ ‫ايجاد‬"‫نوين‬ ‫استراتژي‬ ‫مفهوم‬4
".‫پذيرفت‬ ‫صورت‬ ،‫تغ‬ ،‫وجود‬ ‫اين‬ ‫با‬‫شرايط‬ ‫و‬ ‫اروپا‬ ‫اقتصادي‬ ‫نقش‬ ‫ارتقاي‬ ،‫آتالنتيك‬ ‫سوي‬ ‫دو‬ ‫منافع‬ ‫تفاوت‬ ،‫امنيتي‬ ‫مسائل‬ ‫ماهيت‬ ‫يير‬
‫بين‬ ‫سياست‬ ‫جديد‬‫زمينه‬ ‫الملل؛‬.‫آورد‬ ‫وجود‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫مستقل‬ ‫دفاع‬ ‫و‬ ‫امنيت‬ ‫سوي‬ ‫به‬ ‫اروپا‬ ‫گرايش‬ ‫اصلي‬ ‫هاي‬
‫اروپايي‬‫تدبير‬ ‫با‬ ‫ها‬‫معاهده‬‫ماستريخت‬5
‫دهه‬ ‫ابتداي‬ ‫در‬1990‫عنوان‬ ‫تحت‬ ،‫آن‬ ‫امنيتي‬ ‫ركن‬ ‫تدوين‬ ‫آن‬ ‫متعاقب‬ ‫و‬"‫مشترك‬ ‫امنيتي‬ ‫و‬ ‫خارجي‬ ‫سياست‬6
"‫جهت‬ ‫در‬ ‫گام‬ ‫نخستين‬ ،
‫خط‬ ‫به‬ ‫دستيابي‬.‫برداشتند‬ ‫را‬ ‫مشترك‬ ‫البته‬ ‫و‬ ‫مستقل‬ ‫مشي‬‫دهه‬ ‫اواسط‬ ‫در‬1990‫نا‬ ‫درون‬ ‫در‬ ‫اروپايي‬ ‫ستوني‬ ‫ايجاد‬ ‫دنبال‬ ‫به‬ ‫انگليس‬ ‫نظير‬ ‫اروپايي‬ ‫كشورهاي‬ ‫از‬ ‫برخي‬‫و‬ ‫بودند‬ ‫تو‬
‫مي‬ ‫پشتيباني‬ ‫ناتو‬ ‫تسلط‬ ‫از‬‫كردند‬(Alt, 2006: 2)‫زمينه‬ ‫ايجاد‬ ‫باعث‬ ‫امر‬ ‫اين‬ ‫و‬‫امنيتي‬ ‫هويت‬ ‫تكوين‬ ‫در‬ ‫نخستين‬ ‫هاي‬-‫اروپا‬ ‫دفاعي‬7
‫كردن‬ ‫عملياتي‬ ‫با‬ ‫ناتو‬ ‫توافق‬ .‫گرديد‬
2
. Bjorn Tore Godal
3
. Western European Union (WEU)
4
. New Strategic Concept
5
. Maastricht Treaty
6
. Common Foreign and Security Policy (CFSP)
7
. European Security and Defense Identity (ESDI)

3. ‫امنيتي‬ ‫هويت‬-‫اروپا‬ ‫دفاعي‬‫سال‬ ‫(در‬1994‫خواست‬ ‫با‬ ،‫نيز‬ )‫اروپا‬ ‫بيشتر‬ ‫سهم‬ ‫گرفتن‬ ‫عهده‬ ‫بر‬ ‫جهت‬ ‫آمريكا‬‫امنيتي‬ ‫ساختارهاي‬ ‫از‬ ‫اروپاييان‬ ‫مدافعه‬ ‫و‬-‫مطابقت‬ ‫مستقل‬ ‫دفاعي‬
‫داشت‬‫ا‬ ،‫واقع‬ ‫در‬ .ّ‫د‬‫م‬ ‫را‬ ‫ناتو‬ ‫نهادي‬ ‫تعديل‬ ‫مسير‬ ‫ين‬‫نظر‬‫داشت‬‫حوزه‬ ‫توسعه‬ ‫براي‬ ‫بلكه‬ ،‫سرد‬ ‫جنگ‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫جهان‬ ‫در‬ ‫فراآتالنتيك‬ ‫امنيتي‬ ‫جامعه‬ ‫تعميق‬ ‫منظور‬ ‫به‬ ‫تنها‬ ‫نه‬ ‫كه‬
‫شده‬ ‫ايجاد‬ ‫نيز‬ ‫امنيتي‬‫بود‬،‫وجود‬ ‫اين‬ ‫با‬ ‫البته‬ ..‫ماند‬ ‫باقي‬ ‫اروپا‬ ‫امنيت‬ ‫تضمين‬ ‫اصلي‬ ‫سازوكار‬ ‫عنوان‬ ‫به‬ ‫ناتو‬ ‫جايگاه‬
( ‫هرزگوين‬ ‫و‬ ‫بوسني‬ ‫ناگوار‬ ‫حوادث‬ ‫وقوع‬ ‫از‬ ‫پس‬1995‫بحران‬ ‫حل‬ ‫در‬ ‫اروپا‬ ‫توانايي‬ ‫عدم‬ ‫و‬ )‫قاره‬ ‫درون‬‫طريق‬ ‫از‬ ‫چه‬ ‫و‬ ‫نخست‬ ‫گام‬ ‫در‬ ‫ديپلماسي‬ ‫طريق‬ ‫از‬ ‫چه‬ ‫خود؛‬ ‫اي‬
‫ظرفيت‬‫هاي‬‫بحران‬ ‫مديريت‬ )‫(ناتو‬ ‫شمالي‬ ‫آتالنتيك‬ ‫پيمان‬ ‫سازمان‬ ‫چارچوب‬ ‫در‬ ‫آمريكا‬ ‫تا‬ ‫شد‬ ‫موجب‬ ‫بعدي؛‬ ‫گام‬ ‫در‬ ‫مشترك‬ ‫دفاعي‬ ‫و‬ ‫امنيتي‬8
‫منطقه‬.‫گيرد‬ ‫عهده‬ ‫بر‬ ‫را‬ ‫بالكان‬
‫بنا‬ .‫گرفت‬ ‫قرار‬ ‫آزمون‬ ‫مورد‬ ‫جدي‬ ‫طور‬ ‫به‬ ‫بار‬ ‫اولين‬ ‫براي‬ ‫نيز‬ ‫مشترك‬ ‫امنيتي‬ ‫و‬ ‫خارجي‬ ‫سياست‬ ،‫حوادثي‬ ‫چنين‬ ‫بروز‬ ‫پي‬ ‫در‬ ‫واقع‬ ‫در‬‫حوادث‬ ‫اين‬ ،‫براين‬‫موجب‬ ‫دوران‬ ‫همان‬ ‫در‬
‫سياست‬ ‫وضعيت‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫اروپا‬ ‫تا‬ ‫شد‬.‫نمايد‬ ‫دنبال‬ ‫را‬ ‫بيشتري‬ ‫تالش‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫هوشيارتر‬ ‫خود‬ ‫دفاعي‬ ‫و‬ ‫امنيتي‬ ‫هاي‬
‫آمستردام‬ ‫معاهده‬ ‫در‬ ‫اروپا‬ ‫امنيت‬ ‫تأمين‬ ‫به‬ ‫تضمين‬ ‫چارچوب‬ ‫در‬ ‫ديگر‬ ‫گام‬9
‫تك‬ ‫مسير‬ ‫در‬ ‫احتمالي‬ ‫پيشرفت‬ ‫جهت‬ ‫حقوقي‬ ‫مبناي‬ ‫تا‬ ‫شد‬ ‫برداشته‬‫دفاعي‬ ‫و‬ ‫امنيتي‬ ‫سياست‬ ‫املي‬
‫مالو‬ ‫سن‬ ‫اعالميه‬ ‫صدور‬ ،‫وجود‬ ‫اين‬ ‫با‬ .‫گردد‬ ‫فراهم‬ ‫مشترك‬10
‫دسامبر‬ ‫در‬1998‫امنيتي‬ ‫پروژه‬ ‫مهم‬ ‫گام‬ ‫نخستين‬-‫مي‬ ‫حساب‬ ‫به‬ ‫جديد‬ ‫اروپايي‬ ‫دفاعي‬‫تغيير‬ ‫با‬ ‫واقع‬ ‫در‬ .‫آمد‬
‫سياست‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫نگرشي‬‫او‬ ‫بناي‬ ،‫شد‬ ‫همراه‬ ‫بلر‬ ‫توني‬ ‫آمدن‬ ‫كار‬ ‫روي‬ ‫با‬ ،‫انگليس‬ ‫آتالنتيكي‬ ‫هاي‬‫امنيتي‬ ‫سياست‬ ‫ليه‬-‫اروپا‬ ‫دفاعي‬11
‫اعالميه‬ ‫اين‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫ذكر‬ ‫شايان‬ .‫شد‬ ‫گذاشته‬
‫نمي‬ ‫سئوال‬ ‫زير‬ ‫را‬ ‫ناتو‬ ‫اقدامات‬ ‫تنها‬ ‫نه‬‫مي‬ ‫ملزم‬ ‫را‬ ‫اروپا‬ ‫اتحاديه‬ ،‫آن‬ ‫با‬ ‫هماهنگ‬ ‫بلكه‬ ،‫برد‬‫نمو‬‫اعضاي‬ ‫نيز‬ ‫ادامه‬ ‫در‬ .‫است‬ ‫نشده‬ ‫عمل‬ ‫وارد‬ ‫ناتو‬ ‫كه‬ ‫شود‬ ‫عمل‬ ‫وارد‬ ‫نقاطي‬ ‫در‬ ،‫د‬
8
. Crisis Management
9
. Amsterdam Treaty
10
. Saint-Malo
11
. European Security and Defense Policy (ESDP)

4. ‫خود‬ ‫موافقت‬ ‫اروپا‬ ‫اتحاديه‬‫دستورالعمل‬ ‫با‬ ‫را‬‫قابليت‬ ‫توسعه‬ ‫جهت‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫تصميمات‬ ‫و‬ ‫داشتند‬ ‫اظهار‬ ‫اعالميه‬ ‫اين‬ ‫هاي‬‫خصوص‬ ‫در‬ ‫تصميمات‬ ‫اتخاذ‬ ‫منظور‬ ‫به‬ ‫مستقل‬ ‫هاي‬
‫اجالس‬ ‫در‬ ‫دفاعي‬ ‫و‬ ‫امنيتي‬ ‫موضوعات‬‫كلن‬ ‫هاي‬12
‫هلسينكي‬ ،13
،‫ِيرا‬‫ف‬14
‫نيس‬ ‫و‬15
.‫داشتند‬ ‫اعالن‬
‫تحليل‬ ‫از‬ ‫برخي‬ ‫اما‬‫آي‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫آتالنتيك‬ ‫سوي‬ ‫دو‬ ‫در‬ ‫گران‬‫امنيتي‬ ‫سياست‬ ‫نده‬-‫مي‬ ‫بدبين‬ ‫حدي‬ ‫تا‬ ‫اروپا‬ ‫دفاعي‬‫اوضاع‬ ‫خصوص‬ ‫در‬ ‫ترديدهاي‬ ‫وجود‬ ‫دليل‬ ‫به‬ ‫امر‬ ‫اين‬ ‫باشند؛‬
‫ليسبون‬ ‫معاهده‬ ‫مفاد‬ ‫رد‬ ‫و‬ ‫اروپايي‬ ‫اساسي‬ ‫قانون‬ ‫ناكامي‬ ‫از‬ ‫پس‬ ‫ويژه‬ ‫به‬ ،‫اروپا‬16
‫اروپايي‬ ‫از‬ ‫بسياري‬ ‫آنكه‬ ‫دليل‬ ‫به‬ ،‫وجود‬ ‫اين‬ ‫با‬ .‫بود‬ ‫ايرلندي‬ ‫دهندگان‬ ‫رأي‬ ‫سوي‬ ‫از‬‫به‬ ‫ها‬
‫سياست‬‫امنيتي‬-‫اروپا‬ ‫دفاعي‬‫توانمندي‬ ‫توسعه‬ ‫براي‬ ‫راهي‬ ‫عنوان‬ ‫به‬‫مي‬ ‫اروپا‬ ‫بيشتر‬ ‫همگرايي‬ ‫و‬ ‫نظامي‬ ‫هاي‬‫اعمال‬ ‫آن‬ ‫توسعه‬ ‫براي‬ ‫را‬ ‫بيشتري‬ ‫فشارهاي‬ ‫است‬ ‫ممكن‬ ‫نگرند؛‬
،‫(دارمي‬ .‫كنند‬1386:176‫طريق‬ ‫از‬ ‫امر‬ ‫اين‬ ‫حدودي‬ ‫تا‬ ‫كه‬ )‫شدن‬ ‫اجراي‬‫ليسبون‬ ‫معاهده‬‫در‬1‫دسامبر‬2009.‫است‬ ‫شده‬ ‫آغاز‬
‫منابع‬
1.،‫محمد‬ ،‫فرجي‬‫شرق‬ ‫سوي‬ ‫به‬ ‫اروپايي‬ ‫اتحاديه‬ ‫گسترش‬ ‫و‬ ‫اروپا‬ ‫دفاع‬ ‫و‬ ‫امنیت‬‫پايان‬ ،‫تهران‬ ‫واحد‬ ‫اسالمي‬ ‫آزاد‬ ‫دانشگاه‬ ،‫ارشد‬ ‫كارشناسي‬ ‫دوره‬ ‫نامه‬
‫پاييز‬ ،‫سياسي‬ ‫علوم‬ ‫دانشكده‬ ،‫مركزي‬1379.
2.،‫سليمه‬ ،‫دارمي‬‫بیست‬ ‫قرن‬ ‫در‬ ‫ناتو‬‫يکم‬ ‫و‬،‫تهران‬ ‫معاصر‬ ‫ابرار‬ :‫(تهران‬ ،1386.)
12
. Cologne
13
. Helsinki
14
. Feira
15
. Nice
16
.‫معاهده‬ ‫اين‬‫معاهدات‬ ‫ديگر‬ ‫كننده‬ ‫تكميل‬‫اروپا‬ ‫جامعه‬،‫اروپا‬ ‫اتحاديه‬‫در‬ ‫كه‬ ‫است‬ ‫اروپا‬ ‫اساسي‬ ‫قانون‬ ‫ويژه‬ ‫به‬ ‫و‬13‫دسامب‬‫ر‬2007‫اروپا‬ ‫اتحاديه‬ ‫سران‬ ‫توسط‬‫حضور‬ ‫با‬‫تمام‬27‫رسيد‬ ‫امضاء‬ ‫به‬ ‫اتحاديه‬ ‫اين‬ ‫عضو‬.،‫عالوه‬ ‫به‬‫امنيتي‬ ‫سياست‬-
‫امنيتي‬ ‫سياست‬ ‫به‬ ‫معاهده‬ ‫اين‬ ‫تصويب‬ ‫موجب‬ ‫به‬ ‫اروپا‬ ‫دفاعي‬-( ‫مشترك‬ ‫دفاعي‬CSDP.‫داد‬ ‫نام‬ ‫تغيير‬ )

5. 3.K. Petruczynik, Ewa, European Security and Defence Policy -- Independent Pillar or NATO
Component: Delineating The Role of The European Union in Assuring The Security of The European
Region, B.A., Dalhousie University, December 2002.
4.Alt, Josef, The Future of the European Security and Defence Policy, Air University: Air Command and
Staff College (ACSC), April 2006.

6. .‫فرماييد‬ ‫حاصل‬ ‫تماس‬ ‫الملل‬ ‫بين‬ ‫روابط‬ ‫انديشکده‬ ‫با‬ ،"‫آشوبناک‬ ‫جهان‬ ‫در‬ ‫آمريکا‬ ‫راهبردی‬ ‫های‬ ‫"گزينه‬ ‫کتاب‬ ‫تهيه‬ ‫برای‬
WWW.IRTT.IR