ریشه ها و ابعاد رویارویی ایالات متحده آمریکا و روسیه در قفقاز

1. ‫ریشه‬‫ها‬‫و‬‫ابعاد‬‫رویارویی‬‫ایاالت‬‫متحده‬‫آمریکا‬‫و‬‫روسیه‬‫در‬‫قفقاز‬
‫میالجردی‬ ‫زارع‬ ‫پروانه‬،‫میترا‬‫بمانا‬
‫مقدمه‬
‫اندیشکده‬‫روابط‬‫بین‬‫الملل‬_‫پس‬‫از‬‫فروپاشي‬‫اتحاد‬‫جماهير‬‫شوروي‬‫و‬‫بر‬‫هم‬‫خوردن‬‫ترتيبات‬‫امنيتي‬‫در‬‫منطقه‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬،‫قفقاز‬‫همواره‬‫این‬‫منطقه‬‫کانون‬
‫توجهات‬‫و‬‫تحوالت‬‫مهم‬‫بين‬‫المللي‬‫و‬‫صحنه‬‫رقابت‬‫قدرتهاي‬‫جهاني‬‫بوده‬‫است‬.‫بازیگران‬‫خارجي‬‫با‬‫حمایت‬‫از‬‫نهضتهاي‬‫شورشي‬‫و‬‫جدایي‬‫طلب‬‫در‬‫این‬‫منطقه‬‫در‬‫صدد‬
‫دستيابي‬‫به‬‫اهداف‬‫استراتژیک‬‫و‬‫یا‬‫ایدئولوژیک‬‫بوده‬‫اند‬.
‫ایاالت‬‫متحده‬‫آمریکا‬‫پس‬‫از‬‫تجزیه‬‫شوروي‬‫خود‬‫را‬‫تنها‬‫قدرت‬‫هژمون‬‫در‬‫نظام‬‫بين‬‫الملل‬‫مي‬،‫داند‬‫و‬‫همواره‬‫با‬‫یک‬‫نگاه‬‫ویژه‬‫به‬‫قفقاز‬‫نگریسته‬‫است‬.‫تحرکات‬‫سالهاي‬
‫اخير‬‫آمریکا‬‫در‬‫منطقه‬‫به‬‫شکل‬‫مداخله‬‫سياسي‬‫و‬‫انقالب‬‫هاي‬‫مخملي‬‫درگرجستان‬(‫انقالب‬‫گل‬‫رز‬)‫،اوکراین‬(‫انقالب‬‫نارنجي‬(‫و‬‫تالش‬‫براي‬‫کشاند‬‫ن‬‫جمهوري‬‫هاي‬‫تازه‬
‫استقالل‬‫یافته‬‫شوروي‬‫سابق‬‫به‬‫زیر‬‫چتر‬،‫آمریکا‬‫امضاي‬‫موافقتنامه‬‫دو‬‫جانبه‬‫آمریکا‬‫با‬‫چک‬‫و‬‫لهستان‬‫در‬‫جهت‬‫استقرار‬‫سامانه‬‫دفاع‬‫موشکي‬‫آمریکا‬‫در‬‫اروپاي‬‫شرقي‬‫و‬
‫پيشروي‬‫ناتو‬‫به‬‫شرق‬،‫الحاق‬‫اوکراین‬‫به‬‫نيروهاي‬‫واکنش‬‫سریع‬‫ناتو‬‫و‬‫آمادگي‬‫غرب‬‫براي‬‫جذب‬‫گرجستان‬‫و‬‫اوکراین‬‫به‬‫سازمان‬‫ناتو‬‫بيانگر‬‫تالشهاي‬‫طاقت‬‫فرساي‬
‫آمریکائي‬‫ها‬‫براي‬‫تحکيم‬‫هژموني‬‫خود‬‫دراین‬‫منطقه‬‫مي‬‫باشد‬.

2. ‫بر‬‫این‬‫اسا‬‫س‬‫سوال‬‫مقاله‬‫این‬‫است‬‫که‬‫چه‬‫عواملي‬‫موجب‬‫حضور‬‫آمریکا‬‫در‬‫منطقه‬‫و‬‫رویارویي‬‫این‬‫کشور‬‫با‬‫روسيه‬‫شده‬‫است؟‬‫فرض‬‫مقاله‬‫آن‬‫است‬‫که‬‫از‬‫یک‬‫سو‬
‫کشورهاي‬‫منطقه‬،‫روسيه‬‫را‬‫به‬‫عنوان‬‫یک‬‫تهدید‬‫امنيتي‬‫عليه‬‫خود‬‫به‬‫حساب‬‫مي‬‫آورند‬‫بنابر‬‫این‬‫از‬‫آمریکا‬‫به‬‫عنوان‬‫یک‬‫نيروي‬‫دومي‬‫جهت‬‫کنترل‬‫روسيه‬‫استفاده‬‫مي‬
‫کنند‬.‫از‬‫سوي‬‫دیگر‬،‫منابع‬‫و‬‫ذخایر‬‫انرژي‬‫و‬‫موقعيت‬‫استراتژیک‬‫منطقه‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬،‫قفقاز‬‫حضور‬‫آمریکا‬‫درمنطقه‬‫را‬‫پررنگ‬‫کرده‬‫است‬‫و‬‫حساسيت‬‫روسيه‬‫به‬
‫دخالتهاي‬‫واشنگتن‬‫در‬‫حياط‬‫خلوت‬‫این‬‫کشور‬‫را‬‫مي‬‫توان‬‫علت‬‫رویارویي‬‫دو‬‫کشور‬‫دانست‬.
‫موقعیت‬‫و‬‫ژئوپلیتیک‬‫قفقاز‬
‫منطقه‬‫قفقاز‬‫که‬‫به‬‫جهت‬‫سکونت‬50‫گروه‬‫قومي‬‫به‬‫نام‬‫موزایيک‬‫اقوام‬‫مشهور‬‫شده‬‫است‬‫محدوده‬‫اي‬‫است‬‫به‬‫وسعت‬400‫هزارکيلومترمترو‬‫با‬‫جمعيتي‬‫در‬‫حدود‬22‫ميليون‬
‫نفر‬.‫رشته‬‫کوه‬‫قفقاز‬‫که‬1500‫کيلومتر‬‫طول‬‫دارد‬‫سرزمين‬‫قفقاز‬‫را‬‫به‬‫دو‬‫قسمت‬‫شمالي‬‫و‬‫جنوبي‬‫تقسيم‬‫مي‬‫کند‬‫شمال‬‫قفقازشامل‬‫جمهوریهاي‬‫خود‬‫مختار‬‫داغستان‬‫،چچن‬،
‫اینگوش‬،‫اوستياي‬‫شمالي‬‫،کاباردا‬-،‫بالکار‬‫قره‬‫چاي‬‫چرکس‬‫وآدینه‬‫است‬‫که‬‫در‬‫ترکيب‬‫فدراسيون‬‫روسيه‬‫قرار‬‫دارد‬‫و‬‫قفقاز‬‫جنوبي‬‫شامل‬:‫آذربایجان‬،‫ارمنستان‬‫و‬‫گرجستان‬
‫مي‬‫شود‬[1. ]‫این‬‫جمهوري‬‫ها‬‫پس‬‫از‬‫فروپاشي‬‫شوروي‬‫در‬1۹۸۹‫به‬‫استقالل‬‫دست‬‫یافتند‬.‫قفقاز‬‫جنوبي‬‫یکي‬‫از‬‫پر‬‫تنش‬‫ترین‬‫مناطق‬‫جهان‬،‫است‬‫به‬‫طوري‬‫که‬‫بحران‬‫قره‬
‫باغ‬‫و‬‫جدایي‬‫طلبي‬‫در‬،‫گرجستان‬‫از‬‫پيچيده‬‫ترین‬‫بحران‬‫هاي‬‫جهان‬‫مي‬‫باشد‬‫که‬‫ریشه‬‫در‬‫سياست‬‫هاي‬‫حاکميتي‬‫شوروي‬‫سابق‬‫دارد‬.
‫موقعيت‬‫ژئوپلتيک‬،‫ژئو‬‫استراتژیک‬‫و‬‫ژئواکونوميک‬‫منطقه‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬،‫قفقاز‬‫موجب‬‫افزایش‬‫توجه‬‫بازیگران‬‫بين‬‫المللي‬‫به‬‫این‬‫مناطق‬‫شد‬.‫آمریکا‬،‫روسيه‬‫،اروپا‬،،‫ایران‬
‫ترکيه‬،‫چين‬‫،هند‬‫و‬‫پاکستان‬‫از‬‫جمله‬‫مهم‬‫ترین‬‫قدرتها‬‫و‬‫کشورهایي‬‫هستند‬‫که‬‫تالشهاي‬‫گسترده‬‫اي‬‫را‬‫جهت‬‫حضور‬‫در‬‫منطقه‬‫به‬‫عمل‬‫آوردند‬‫و‬‫با‬‫توجه‬‫به‬‫منافع‬‫متفاوت‬‫و‬
‫متضاد‬‫قدرتها‬‫و‬‫اولویتهاي‬‫استراتژیک‬‫آنها‬‫موجب‬‫رقابتهاي‬‫گسترده‬‫در‬‫منطقه‬‫شده‬‫است‬.
‫ریشه‬‫منازعات‬‫در‬‫قفقاز‬

3. ‫مهم‬‫ترین‬‫ریشه‬‫منازعه‬‫درقفقاز‬‫را‬‫باید‬‫در‬‫مهار‬‫روسيه‬‫توسط‬‫آمریکا‬‫و‬‫اروپا‬‫پس‬‫از‬‫فروپاشي‬‫اتحاد‬‫جماهير‬‫شوروي‬‫سابق‬‫جستجو‬‫کرد‬.‫مهار‬‫روسيه‬‫مستلزم‬‫جلوگيري‬‫از‬
‫هژموني‬‫روسيه‬‫در‬‫قفقاز‬‫و‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫بود‬‫تا‬‫عالوه‬‫بر‬‫مهار‬،‫موقعيت‬،‫ژئوپلتيکي‬‫ژئواستراتژیکي‬‫و‬‫حتي‬‫ژئواکونوميکي‬‫روسيه‬‫نيز‬‫تضعيف‬‫مي‬،‫شد‬‫منطقه‬‫قفقاز‬‫در‬‫واقع‬
‫دروازه‬‫اصلي‬‫روسيه‬‫براي‬‫تعامل‬‫با‬‫جهان‬‫محسوب‬‫مي‬‫شود‬‫به‬‫گونه‬‫اي‬‫که‬‫بسته‬‫شدن‬‫این‬‫دروازه‬‫به‬‫مثابه‬‫بستن‬‫درهاي‬،‫اقتصادي‬‫سياسي‬‫و‬‫استراتژیک‬‫بر‬‫روي‬‫روسيه‬
‫مي‬‫باشد‬‫و‬‫در‬‫این‬‫ميان‬‫تسلط‬‫بر‬‫گرجستان‬‫در‬‫حقيقت‬‫تسلط‬‫بر‬‫اصلي‬‫ترین‬‫دروازه‬‫جهاني‬‫مسکو‬‫است‬.‫بر‬‫این‬‫اساس‬‫الزمه‬‫مهار‬،‫کرملين‬‫حضور‬‫در‬‫حيات‬‫خلوت‬‫روسيه‬
(‫قفقاز‬)‫و‬‫کوتاه‬‫کردن‬‫دست‬‫این‬‫کشور‬‫از‬‫منطقه‬‫مذکور‬‫بود‬.
‫در‬‫این‬‫راستا‬‫امریکا‬‫و‬‫اروپا‬‫تالش‬‫خود‬‫را‬‫معطوف‬‫به‬‫اقدامات‬‫زیر‬‫كردند‬:
1.‫تالش‬‫براي‬‫تجزیه‬‫روسيه‬‫از‬‫طریق‬‫حمایت‬‫از‬‫جدایي‬‫طلبان‬‫در‬‫قفقاز‬‫شمالي‬(‫اوستياي‬،‫شمالي‬،‫داغستان‬،‫اینگوش‬،‫اوجيا‬‫کراخاي‬،‫شرکسيا‬‫چچن‬‫و‬‫کاباردینوبلغاریا‬)
2.‫محاصره‬‫و‬‫محدودسازي‬‫مسکو‬‫در‬‫منطقه‬‫خارج‬‫نزدیک‬"‫از‬‫طریق‬‫گسترش‬‫ناتو‬‫به‬‫شرق‬
3.‫بسط‬‫نفوذ‬‫در‬‫جمهوري‬‫هاي‬‫مشترك‬‫المنافع‬‫از‬‫طریق‬‫بنياد‬‫سوروس‬‫و‬..‫با‬‫بهره‬‫گيري‬‫از‬‫عناصر‬‫غرب‬‫گرا‬
4.‫احداث‬‫خط‬‫لوله‬،‫باکو‬،‫تفليس‬‫جيحان‬‫به‬‫منظور‬‫تضعيف‬‫موقعيت‬‫ژئواکونوميکي‬‫روسيه‬[.2[
‫دور‬‫جدید‬‫مهار‬‫روسيه‬‫از‬‫سال‬2000‫آغاز‬‫گردید‬.‫توسعه‬‫دفاع‬‫موشکي‬‫امریکا‬‫در‬‫برابر‬‫روسيه‬‫در‬‫سال‬2000،‫زمينه‬‫سازي‬‫براي‬،‫خروج‬‫یکجانبه‬‫واشنگتن‬‫از‬‫پيمان‬‫ضد‬
‫موشک‬‫هاي‬‫بالستيک‬‫در‬2002،‫پيگيري‬‫انقالب‬‫رنگين‬(‫انقالب‬‫گل‬‫رز‬‫گرجستان‬2003‫و‬‫انقالب‬‫نارنجي‬‫اکراین‬2004)،‫مذاکره‬‫براي‬‫استقرار‬‫سامانه‬‫هاي‬‫دفاع‬‫موشکي‬‫در‬
‫اروپاي‬‫شرقي‬(‫چک‬‫و‬‫لهستان‬)‫و‬...‫در‬‫واقع‬‫ناظر‬‫بر‬‫اجراي‬‫مهار‬‫جدید‬‫روسيه‬‫و‬‫تغيير‬‫توازن‬‫استراتژیک‬‫به‬‫سود‬‫امریکا‬‫و‬‫ناتو‬‫بود‬.‫کاخ‬‫سفيد‬‫در‬‫ادامه‬‫مهار‬‫جدید‬،‫کرملين‬‫از‬
‫پيمان‬‫گوام‬‫که‬‫شامل‬‫کشورهاي‬‫آذربایجان‬‫و‬‫گرجستان‬‫بود‬‫حمایت‬‫کرد‬.‫آمریکا‬‫سعي‬‫داشت‬‫در‬‫چارچوب‬‫یک‬‫توافق‬‫نامه‬‫مشارکت‬‫نظامي‬‫و‬‫امنيتي‬‫بين‬‫پيمان‬‫گوام‬‫و‬‫ناتو‬
(‫همانند‬‫پيمان‬‫سنتو‬‫و‬‫ناتو‬)‫حق‬‫دخالت‬‫نظامي‬‫براي‬‫ناتو‬‫را‬‫در‬‫منطقه‬‫قفقاز‬‫ایجاد‬‫نماید‬.‫اقدامات‬‫آمریکا‬‫و‬‫ناتو‬‫در‬‫دور‬‫جدید‬‫مهار‬‫روسيه‬‫به‬‫ویژه‬‫انقالب‬‫هاي‬«‫گل‬‫رز‬»‫در‬

4. ‫گرجستان‬‫و‬‫نارنجي‬‫در‬‫اکراین‬‫و‬‫همچنين‬‫موضوع‬‫استقرار‬‫سامانه‬‫هاي‬‫سپر‬‫دفاعي‬‫در‬‫چک‬‫و‬،‫لهستان‬‫به‬‫مخالفت‬‫هاي‬‫روسيه‬‫و‬‫ناخشنودي‬‫کرملين‬‫از‬‫کاخ‬‫سفيد‬‫شکل‬‫تازه‬‫اي‬
‫داد‬.‫روسها‬‫که‬‫نظاره‬‫گر‬‫پيشروي‬‫امریکا‬‫و‬‫ناتو‬‫در‬‫حيات‬‫خلوت‬‫و‬‫منطقه‬‫خارج‬‫نزدیک‬‫خود‬،‫بودند‬‫منافع‬‫ملي‬‫و‬‫توازن‬‫استراتژیک‬‫مورد‬‫نظرشان‬‫را‬‫در‬‫خطر‬‫دیدند‬.‫از‬‫این‬‫رو‬
‫مسکو‬‫عمال‬‫وارد‬‫یک‬‫رویارویي‬‫با‬‫امریکا‬‫و‬‫ناتو‬‫گردید‬‫که‬‫برخي‬‫از‬‫کارشناسان‬‫از‬‫این‬‫رویارویي‬‫با‬‫عنوان‬«‫جنگ‬‫سرد‬‫جدید‬»‫یاد‬‫مي‬‫کنند‬.
‫علل‬‫رویارویی‬‫روسیه‬‫و‬‫غرب‬‫در‬‫منطقه‬‫قفقاز‬
‫اقدام‬‫نظامي‬‫اخير‬‫گرجستان‬‫براي‬‫حل‬‫مسئله‬‫خود‬‫مختاري‬‫اوستياي‬‫جنوبي‬‫که‬‫با‬‫پاسخ‬‫روسيه‬‫مواجه‬‫شد‬‫،پيامدهایي‬‫به‬‫همراه‬‫داشت‬‫که‬‫مهمترین‬‫آن‬‫تيرگي‬‫روابط‬
‫روسيه‬‫و‬‫امریکا‬‫بود‬.‫سردي‬‫روابط‬‫دو‬‫قدرت‬‫از‬‫سال‬‫گذشته‬‫آغاز‬‫شد‬‫و‬‫عواملي‬‫مانند‬‫تصميم‬‫امریکا‬‫براي‬‫استقرار‬‫سامانه‬‫دفاع‬‫موشکي‬‫در‬‫کشورهاي‬‫چک‬‫و‬‫لهستان‬،‫حمایت‬
‫از‬‫استقالل‬‫کوزوو‬‫از‬،‫صربستان‬‫در‬‫آن‬‫تاثير‬‫گذار‬‫بود‬‫امریکا‬‫به‬‫عنوان‬‫متحد‬‫نزدیک‬‫گرجستان‬‫بعد‬‫از‬‫عمليات‬‫نظامي‬‫گرجي‬‫ها‬‫در‬‫اوستياي‬‫جنوبي‬‫،واکنش‬‫نظامي‬‫روسيه‬‫را‬
‫محکوم‬‫کرد‬‫و‬‫به‬‫اعمال‬‫فشار‬‫بر‬‫مسکو‬‫در‬‫سطح‬‫بين‬‫الملل‬‫پرداخت‬.
‫رویارویي‬‫دو‬‫قدرت‬‫در‬‫منطقه‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬‫قفقاز‬‫به‬‫اهداف‬‫آنان‬‫در‬‫این‬‫منطقه‬‫باز‬‫مي‬‫گردد‬‫در‬‫ذیل‬‫به‬‫بررسي‬‫اهداف‬‫دو‬‫کشور‬‫مي‬‫پردازیم‬:
‫الف‬-‫اهداف‬‫امریکا‬
1.‫مهار‬‫ایدئولوژي‬‫اسالم‬‫گرایي‬
2.‫مهار‬‫ایران‬
3.‫جلوگيري‬‫از‬‫نفوذ‬‫بيش‬‫از‬‫حد‬‫روسيه‬
4.‫ارائه‬‫الگویي‬‫براي‬‫کشورهاي‬‫منطقه‬

5. 5.‫اهداف‬‫نظامي‬–‫امنيتي‬
‫یکي‬‫از‬‫اهداف‬‫امریکا‬‫براي‬‫کاهش‬‫نفوذ‬‫روسيه‬‫در‬‫منطقه‬‫،وارد‬‫کردن‬‫جمهوریها‬‫در‬‫حوزه‬‫مناسبات‬‫نظامي‬–‫امنيتي‬‫غربي‬‫است‬‫که‬‫کشورهاي‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫در‬‫بطن‬‫این‬
‫هدف‬‫قرار‬‫دارند‬.‫این‬‫کشورها‬‫به‬‫شکلي‬‫دقيق‬‫از‬‫سوي‬‫امریکا‬‫وارد‬‫پيمانهاي‬‫امنيتي‬‫شده‬‫اند‬‫به‬‫گونه‬‫اي‬‫که‬‫در‬‫قالب‬‫گسترش‬‫ناتو‬‫به‬‫شرق‬‫،امریکا‬‫توانست‬‫به‬‫طور‬‫فزاینده‬‫اي‬
‫با‬‫کشورهاي‬‫منطقه‬-‫خصوصا‬‫آسياي‬‫مرکزي‬-‫تمرینات‬‫نظامي‬‫انجام‬‫دهد‬‫و‬‫پيمانهاي‬‫نظامي‬‫با‬‫کشورهاي‬‫مذکور‬‫منعقد‬‫کند‬[.3[
6.‫کنترل‬‫ذخایر‬‫انرژي‬
‫تحقيقات‬‫نشان‬‫داده‬‫است‬‫که‬‫ميزان‬‫ذخایر‬‫این‬‫حوزه‬‫بين‬15‫تا‬30‫ميليارد‬‫بشکه‬‫است‬.‫که‬‫در‬‫چنين‬‫حالتي‬‫حوزه‬‫دریاي‬‫خزر‬‫به‬‫حسب‬‫ذخایر‬‫نفتي‬‫آن‬‫قابل‬‫مقایسه‬‫با‬‫دریاي‬
‫شمال‬‫با‬17‫ميليارد‬‫بشکه‬‫و‬‫امریکا‬‫با‬۸/2۹‫ميليارد‬‫بشکه‬‫مي‬‫باشد‬.‫ذخایر‬‫گاز‬‫ثابت‬‫شده‬‫در‬‫حوزه‬‫دریاي‬‫خزر‬‫بين‬5۸/5‫و‬3/۸‫ترليون‬‫متر‬‫مکعب‬‫گزارش‬‫گردیده‬‫است‬[4[
‫ب‬-‫اهداف‬‫روسیه‬
1.‫منافع‬‫اقتصادي‬‫از‬‫طریق‬‫بهره‬‫برداري‬‫ار‬‫منابع‬‫منطقه‬‫به‬‫ویژه‬‫نفت،گاز‬‫و‬‫مواد‬‫خام‬
2.‫منافع‬‫قومي‬–‫فرهنگي‬‫از‬‫طریق‬‫حمایت‬‫از‬‫حقوق‬‫حدود‬10‫ميليون‬‫نفر‬‫اقليت‬‫روسي‬‫تبار‬‫ساکن‬‫در‬‫منطقه‬
3.‫منافع‬‫نظامي‬-‫استراتژیک‬‫از‬‫طریق‬‫جلوگيري‬‫از‬‫بي‬‫ثباتي‬‫و‬‫منازعه‬‫در‬‫منطقه‬‫و‬‫همچنين‬‫تسلط‬‫بازیگران‬‫خارجي‬‫و‬‫ایجاد‬‫پایگاه‬‫هاي‬‫نظامي‬
4.‫منافع‬‫سياسي‬‫ا‬‫ز‬‫طریق‬‫مقابله‬‫با‬‫گسترش‬‫اسالم‬‫گرایي‬‫افراطي‬‫در‬‫منطقه‬[5[

6. ‫از‬‫اواسط‬‫دهه‬۹0‫ورود‬‫امریکا‬‫به‬‫منطقه‬‫موجب‬‫تهدید‬‫منافع‬‫روسيه‬‫گشت‬‫و‬‫سياست‬‫رسمي‬‫روسيه‬‫به‬‫مخالفت‬‫با‬‫حضور‬‫غرب‬‫و‬‫نفوذ‬‫آن‬‫در‬‫حياط‬‫خلوت‬،‫خود‬‫شکل‬
‫گرفت‬.‫روسيه‬‫به‬‫دليل‬‫موقعيت‬‫جغرافيایي‬‫و‬‫مرزهاي‬‫طوالني‬‫و‬‫مسائل‬‫مشترك‬‫امنيتي‬‫،شریک‬‫هميشگي‬‫کشورهاي‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬‫قفقاز‬‫باقي‬‫مي‬‫ماند‬.‫روسيه‬‫این‬
‫مناطق‬‫را‬‫منطقه‬‫نفوذ‬‫و‬‫منافع‬‫ویژه‬‫خود‬‫مي‬‫داند‬‫در‬‫حاليکه‬‫امریکا‬‫این‬‫مساله‬‫را‬‫قبول‬‫ندارد‬.‫صرف‬‫نظر‬‫از‬‫نقشي‬‫که‬‫این‬‫منطقه‬‫براي‬‫غرب‬‫در‬‫بهره‬‫برداري‬‫و‬‫انتقال‬‫انرژي‬
‫بازي‬‫مي‬‫کند‬‫،منطقه‬‫مناسبي‬‫براي‬‫نفوذ‬‫امریکا‬‫جهت‬‫ضربه‬‫به‬‫روسيه‬‫مي‬‫باشد‬..
‫علي‬‫رغم‬‫پایان‬‫جنگ‬‫سرد‬‫در‬‫روابط‬‫امریکا‬‫و‬‫روسيه‬‫،دو‬‫کشور‬‫تا‬‫کنون‬‫هيچ‬‫ساز‬‫و‬‫کار‬‫با‬‫ثباتي‬‫براي‬‫حل‬‫و‬‫فصل‬‫مسائل‬‫خود‬‫ایجاد‬‫نکرده‬‫اند‬.‫فضاي‬‫حاکم‬‫بر‬‫روابط‬‫دو‬
‫قدرت‬‫را‬‫مي‬‫توان‬‫صلح‬‫سرد‬‫ناميد‬.‫صلحي‬‫که‬‫اگرچه‬‫پس‬‫از‬‫پایان‬‫جنگ‬‫سرد‬‫برقرار‬‫است‬‫،اما‬‫متزلزل‬‫به‬‫نظر‬‫مي‬‫رسد‬[.6]‫مسائل‬‫مورد‬‫رقابت‬‫مسکو‬‫و‬‫واشنگتن‬‫از‬‫بعد‬‫از‬
‫فروپاشي‬‫شامل‬‫مسائل‬‫استراتژیک‬‫که‬‫شامل‬‫حوزه‬‫ژئوپلتيک‬‫و‬‫زئواکونوميک‬‫و‬‫رقابت‬‫تسليحاتي‬‫است،مي‬‫شود‬.‫در‬‫حوزه‬‫ژئوپلتيک‬‫رقابت‬‫با‬‫گسترش‬‫یکجانبه‬‫گرایي‬‫امریکا‬
‫بعد‬‫از‬‫فروپاشي‬‫اتحاد‬‫جماهير‬‫شوروي‬‫در‬‫جهان‬‫و‬‫مناطق‬‫پيرامون‬‫روسيه‬‫و‬‫حفظ‬‫و‬‫توسعه‬‫پيمان‬‫ناتو‬‫تا‬‫مرزهاي‬‫روسيه‬‫مي‬‫باشد‬.‫با‬‫از‬‫ميان‬‫رفتن‬‫پيمان‬‫ورشو‬‫،ناتو‬‫منحل‬
‫نگردید‬‫و‬‫این‬‫مساله‬‫،نگراني‬‫روسيه‬‫را‬‫بر‬‫مي‬‫انگيزد‬‫بخصوص‬‫وقتي‬‫که‬‫صحبت‬‫از‬‫گسترش‬‫آن‬‫به‬‫سوي‬‫شرق‬‫مي‬‫شود‬.‫تحرکات‬‫امریکا‬‫براي‬‫انعقاد‬‫پيمانها‬‫و‬‫اتحادیه‬‫هاي‬
‫نظامي‬‫در‬‫منطقه‬‫اي‬‫که‬‫روسيه‬‫آنرا‬‫منطقه‬‫نفوذ‬‫خود‬‫مي‬‫داند‬(‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬‫قفقاز‬)‫نشان‬‫دهنده‬‫ي‬‫اعالم‬‫قدرت‬‫و‬‫جنگ‬‫سرد‬‫است‬.‫مسکو‬‫گسترش‬‫ناتو‬‫را‬‫به‬‫مثابه‬‫کنترل‬‫و‬
‫مهار‬‫خود‬‫مي‬‫داند‬.
‫در‬‫حوزه‬‫ژئو‬‫اکونوميک‬‫نيز‬‫روسيه‬‫داراي‬‫منابع‬‫غني‬‫انرژي‬‫مي‬‫باشد‬‫و‬‫از‬‫این‬‫موضوع‬‫به‬‫عنوان‬‫برگ‬‫برنده‬‫استفاده‬‫مي‬‫کند‬‫و‬‫تالش‬‫دارد‬‫توزیع‬‫انرژي‬‫را‬‫در‬‫بازار‬‫جمهوریهاي‬
‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬‫قفقاز‬‫و‬‫اروپا‬‫در‬‫اختيار‬‫بگيرد‬.‫که‬‫در‬‫مقابل‬‫امریکا‬‫نيز‬‫به‬‫منظور‬‫جلوگيري‬‫از‬‫احياي‬‫قدرت‬‫روسيه‬‫،سعي‬‫مي‬‫کند‬‫محور‬‫انرژي‬‫خزر‬‫و‬‫خليج‬‫فارس‬‫را‬‫در‬‫کنترل‬
‫بگيرد‬[.7[

7. ‫در‬‫حوزه‬‫رقابت‬‫تسليحاتي‬‫،شاهد‬‫رقابت‬‫دو‬‫قدرت‬‫بر‬‫سر‬‫توليد‬‫تسليحات‬‫و‬‫موشکهاي‬‫پيشرفته‬‫و‬‫اختصاص‬‫بودجه‬‫هاي‬‫نظامي‬‫سنگين‬‫هستيم‬.‫البته‬‫دو‬‫قدرت‬‫به‬‫رغم‬
‫رقابتهاي‬‫مذکور‬‫،بسيار‬‫محتاطانه‬‫عمل‬‫مي‬‫کنند‬‫و‬‫سعي‬‫مي‬‫کنند‬‫تا‬‫حد‬‫امکان‬‫در‬‫روابط‬‫خود‬‫تعامل‬‫مثبت‬‫برقرار‬‫کنند‬.
‫منطقه‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬‫قفقاز‬‫به‬‫مناطقي‬‫تبدیل‬‫شده‬‫است‬‫که‬‫بيشترین‬‫منافع‬‫را‬‫براي‬‫بازیگران‬‫در‬‫بر‬‫دارد‬.‫واشنگتن‬‫به‬‫دليل‬‫سرمایه‬‫گذاري‬‫در‬‫بخش‬‫انرژي‬‫و‬‫همچنين‬‫به‬
‫خاطر‬‫منافع‬‫ژئوپليتيک‬‫در‬‫منطقه،عالقه‬‫مند‬‫به‬‫ثبات‬‫و‬‫امنيت‬‫مي‬‫باشد‬[.۸]‫از‬‫طرفي‬‫روسيه‬‫توان‬‫چشم‬‫پوشي‬‫از‬‫نفوذ‬‫امریکا‬‫در‬‫کشورهاي‬‫این‬‫منطقه‬‫را‬‫ندارد‬.‫هر‬‫کدام‬‫از‬‫دو‬
‫قدرت‬‫تالش‬‫مي‬‫کنند‬‫بازیگر‬‫اصلي‬‫در‬‫منطقه‬‫با‬‫شند‬‫اما‬‫واقعيت‬‫این‬‫است‬‫که‬‫استقرار‬‫پایگاههاي‬‫امریکایي‬‫که‬‫در‬‫چارچوب‬‫لشگر‬‫کشي‬‫بين‬‫المللي‬‫عليه‬‫تروریسم‬‫ایجاد‬
‫شدند‬‫،شرایطي‬‫را‬‫ایجاد‬‫کرده‬‫است‬‫که‬‫ایاالت‬‫متحده‬‫از‬‫نظر‬‫سياسي‬‫این‬‫منطقه‬‫را‬‫بهتر‬‫از‬‫روسيه‬‫کنترل‬‫کند‬[.۹[
‫جنگ‬‫اخير‬‫در‬‫اوستياي‬‫جنوبي‬‫نشان‬‫داد‬‫که‬‫روسيه‬‫به‬‫هيچ‬‫وجه‬‫در‬‫منطقه‬‫در‬‫مقابل‬‫امریکا‬‫کنار‬‫نخواهد‬‫آمد‬‫و‬‫به‬‫امریکا‬‫این‬‫پيام‬‫را‬‫داد‬‫که‬‫روسيه‬‫حياط‬‫خلوت‬‫خود‬‫را‬
‫در‬‫کنترل‬‫دارد‬.
‫نظریه‬‫مکيندرکه‬‫بر‬‫اهميت‬‫قدرت‬‫دریایي‬‫و‬‫کنترل‬‫راههاي‬‫ارتباطي‬‫دریایي‬‫به‬‫عنوان‬‫موثرترین‬‫راه‬‫براي‬‫اعمال‬‫کنترل‬‫و‬‫قدرت‬‫در‬‫جهان‬‫تاکيد‬‫داشت‬‫،مورد‬‫توجه‬‫قدرتها‬‫از‬
‫جمله‬‫امریکا‬‫مي‬‫باشد‬.‫در‬‫این‬‫قرن‬‫قدرت‬‫جهاني‬‫را‬‫کسي‬‫خواهد‬‫داشت‬‫که‬‫بتواند‬‫بر‬‫منابع‬‫و‬‫خطوط‬‫انرژي‬‫تسلط‬‫داشته‬‫باشد‬.‫طبق‬‫این‬‫نظریه‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬‫قفقاز‬‫منطقه‬
‫قلب‬‫زمين‬‫یا‬‫هارتلند‬‫به‬‫حساب‬‫مي‬‫آیند‬‫بنابراین‬‫فکر‬‫اینکه‬‫امریکا‬‫از‬‫این‬‫منطقه‬‫دست‬‫بردارد‬‫غير‬‫ممکن‬‫است‬‫و‬‫روسيه‬‫باید‬‫به‬‫گونه‬‫اي‬‫با‬‫این‬‫موضوع‬‫کنار‬‫بياید‬.‫دو‬‫قدرت‬‫در‬
‫صحنه‬‫مبادالت‬‫بين‬‫المللي‬‫به‬‫طور‬‫مستقيم‬‫یا‬‫غير‬‫مستقيم‬‫به‬‫یکدیگر‬‫نيازمند‬‫هستند‬‫بنابراین‬‫این‬‫گونه‬‫رقابتها‬‫و‬‫جدالهاي‬‫لفظي‬‫را‬‫نمي‬‫توان‬‫آغاز‬‫جنگ‬‫سرد‬‫دانست‬.
‫نتیجه‬‫گیری‬

8. ‫منطقه‬‫قفقاز‬‫به‬‫دليل‬‫شرایط‬‫خاص‬‫جغرافياي‬‫سياسي‬‫و‬،‫ژئوپلتيک‬‫مسائل‬،‫سياسي‬،‫تاریخي‬‫نظامي‬‫و‬‫جامعه‬،‫شناختي‬‫از‬‫نقاط‬‫بحران‬‫خيز‬‫و‬‫در‬‫عين‬‫حال‬‫مهم‬‫جهان‬‫محسوب‬
‫مي‬‫شود‬‫و‬‫موضوع‬‫امنيت‬‫در‬‫این‬،‫منطقه‬‫براي‬‫کشورهاي‬،‫پيراموني‬‫قدرت‬‫هاي‬‫بزرگ‬‫و‬‫سایر‬‫نقاط‬‫دنيا‬‫حائز‬‫اهميت‬‫فراواني‬‫مي‬‫باشد‬..‫آ‬‫مریکا‬‫که‬‫پس‬‫از‬‫تجزیه‬‫شوروي‬‫خود‬‫را‬
‫تنها‬‫قدرت‬‫هژمون‬‫در‬‫نظام‬‫بين‬‫الملل‬‫مي‬،‫داند‬
‫و‬‫همواره‬‫با‬‫یک‬‫نگاه‬‫ویژه‬‫به‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬‫قفقاز‬‫نگریسته‬‫است،بعد‬‫از‬11‫سيتامبر‬‫با‬‫بهانه‬‫مبارزه‬‫با‬‫تروریسم‬‫وارد‬‫حياط‬‫خلوت‬‫روسيه‬‫شد‬‫و‬‫در‬‫این‬‫منطقه‬‫تمام‬‫تالش‬‫خود‬
‫را‬‫جهت‬‫محکم‬‫کردن‬‫جاي‬‫پاي‬‫خود‬‫از‬‫طریق‬‫بستن‬‫پيمانها‬‫و‬‫اتحادهاي‬‫نظامي‬،‫ایجاد‬‫پایگاههاي‬‫نظامي‬‫و‬‫کمکهاي‬‫اقتصادي‬‫به‬‫کشورهاي‬‫منطقه‬‫مي‬‫کند‬.‫کشورهاي‬
‫تازه‬‫استقالل‬‫یافته‬‫نيز‬‫از‬‫ترس‬‫سلطه‬‫مجدد‬‫روسيه‬‫دست‬‫به‬‫دامن‬‫قدرتهاي‬‫دیگر‬‫شدند‬.‫این‬‫کشورها‬‫تجربه‬‫سياسي‬‫الزم‬‫را‬‫براي‬‫اداره‬‫کشور‬‫ندارند‬‫و‬‫به‬‫خاطر‬‫کاستي‬‫هایي‬
‫که‬‫از‬‫این‬‫موضوع‬‫سر‬‫چشمه‬‫مي‬‫گيرد‬‫به‬‫امریکا‬‫وابسته‬‫مي‬‫شوند‬.
‫مي‬‫توان‬‫گفت‬‫که‬‫از‬‫یک‬‫سو‬‫کشورهاي‬‫منطقه‬،‫روسيه‬‫را‬‫به‬‫عنوان‬‫یک‬‫تهدید‬‫امنيتي‬‫عليه‬‫خود‬‫به‬‫حساب‬‫مي‬‫آورند‬‫بنابر‬‫این‬‫از‬‫آمریکا‬‫به‬‫عنوان‬‫یک‬‫نيروي‬‫دومي‬‫جهت‬
‫کنترل‬‫روسيه‬‫استفاده‬‫مي‬‫کنند‬.‫از‬‫سوي‬‫دیگر‬،‫منابع‬‫و‬‫ذخایر‬‫انرژي‬‫و‬‫موقعيت‬‫استراتژیک‬‫منطقه‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬،‫قفقاز‬‫حضور‬‫آمریکا‬‫درمنطقه‬‫را‬‫پررنگ‬‫کرده‬‫است‬‫و‬
‫حساسيت‬‫روسيه‬‫به‬‫دخالتهاي‬‫واشنگتن‬‫در‬‫حياط‬‫خلوت‬‫این‬‫کشور‬‫را‬‫مي‬‫توان‬‫علت‬‫رویارویي‬‫دو‬‫کشور‬‫دانست‬.‫در‬‫مورد‬‫رویارویي‬‫امریکا‬‫و‬‫روسيه‬‫در‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫وقفقاز‬
‫دو‬‫سناریو‬‫قابل‬‫بررسي‬‫است‬:
‫سناریوي‬‫اول‬:‫بعد‬‫از‬‫بحران‬‫گرجستان‬‫،جنگ‬‫سردي‬‫جدید‬‫بين‬‫دوقدرت‬‫آغاز‬‫مي‬‫شود‬‫و‬‫مسکو‬‫و‬‫واشنگتن‬‫در‬‫جهت‬‫رسيدن‬‫به‬‫اهداف‬‫خود‬‫با‬‫هم‬‫رقابت‬‫مي‬‫کنند‬‫و‬‫شاید‬
‫این‬‫رقابتها‬‫در‬‫نقاط‬‫دیگر‬‫موجب‬‫درگيري‬‫شدیدتر‬‫شود‬.

9. ‫سناریوي‬‫دوم‬:‫مسکو‬‫و‬‫واشنگتن‬‫در‬‫آینده‬‫سعي‬‫مي‬‫کنند‬‫بدون‬‫به‬‫مخاطره‬‫انداختن‬‫روابطشان‬‫با‬‫یکدیگررفتارکنند‬‫و‬‫به‬‫گونه‬‫اي‬‫عقالني‬‫از‬‫کنار‬‫یکدیکر‬‫عبور‬‫کنند‬‫چرا‬‫که‬
‫هر‬‫دو‬‫مي‬‫دانند‬‫بازگشت‬‫به‬‫دوران‬‫گذشته‬‫منطقي‬‫نيست‬‫و‬‫از‬‫تکرار‬‫تاریخ‬‫جلوگيري‬‫مي‬‫کنند‬.
‫البته‬‫سرکوبي‬‫گرجستان‬‫توسط‬‫روسيه‬‫را‬‫که‬‫اعتراضات‬‫امریکا‬‫را‬‫بر‬‫انگيخت‬‫نمي‬‫توان‬‫به‬‫رویارویي‬‫دو‬‫قدرت‬‫تعبير‬،‫کرد‬‫بلکه‬‫این‬‫حرکت‬‫تهدیدي‬‫عليه‬‫دیگر‬‫جمهوریها‬‫بود‬
‫تا‬‫دیگر‬‫خودسرانه‬‫عمل‬‫نکنند‬.
‫منابع‬‫و‬‫ماخذ‬
1.‫سيد‬‫رسول‬،‫موسوي‬‫در‬‫جستجوي‬"‫ایده‬‫مشترك‬‫براي‬‫امنيت‬‫قفقاز‬"،‫همشهري‬‫دیپلماتيک‬-‫نيمه‬‫اول‬‫دي‬۸2-‫شماره‬4-‫نوامبر‬2003،‫صص‬2-1.
2.‫رضا‬،‫سراج‬‫بررسي‬‫ریشه‬‫ها‬‫و‬‫پيامدهاي‬‫جنگ‬‫در‬،‫قفقاز‬‫خبرگزاري‬،‫فارسي‬17‫مهر‬13۸7
3.‫آسياي‬‫ميانه،پيوستگي‬‫ژئوپلتيک‬‫و‬‫قدرتهاي‬‫منطقه‬‫اي‬‫،مجله‬‫پگاه‬‫حوزه‬،4/۹/13۸5‫،برگرفته‬‫از‬‫سایت‬www.did.ir
4.‫امنيت‬‫در‬‫قفقاز‬‫جنوبي‬‫،غالمرضا‬‫هاشمي‬‫،کتبخانه‬‫دیجيتالي‬‫دید‬16/3/۸7www.did.ir
5.‫الهه‬‫کوالیي‬‫،سياست‬‫و‬‫حکومت‬‫در‬‫فدراسيون‬‫روسيه‬‫،تهران‬:‫دفتر‬‫مطالعات‬‫سياسي‬‫و‬‫بين‬‫المللي‬‫وزارت‬‫خارجه‬،1376‫،ص‬132‫و‬‫بنگرید‬‫به‬:-‫حبيب‬‫اله‬‫ابوالحسن‬
،‫شيرازي‬"‫منافع‬‫ملي‬‫آمریکا‬‫در‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫در‬‫رقابت‬‫با‬‫روسيه‬"،‫فصلنامه‬‫مطالعات‬‫آسياي‬‫مرکزي‬‫و‬،‫قفقاز‬‫شماره‬2۹،‫به‬‫ار‬137۹‫،صص‬65-6۸.
6.‫سيد‬‫کاظم‬‫رضایي‬‫،مسکو‬‫و‬‫واشنگتن‬‫پس‬‫از‬‫انتخابات‬‫کنگره‬‫امریکا‬‫،افزایش‬‫اختالفات،همشهري‬‫دیپلماتيک،شماره‬‫نهم‬13۸5،‫ص‬24
7.‫همان‬

10. 8.‫کشمکش‬‫در‬‫قفقاز‬‫و‬‫آینده‬‫آن‬‫،مارسل‬‫دهاس‬‫،ایراس‬‫،شماره‬‫شانزدهم‬‫دي‬‫ماه‬13۸5‫،ص‬11.
9.‫رقابت‬‫روسيه‬‫و‬‫غرب‬‫در‬‫آسياي‬‫م‬‫رکزي‬‫،الکسي‬‫ستارف،ایراس‬31/3/13۸6.

11. .‫فرمایید‬ ‫حاصل‬ ‫تماس‬ ‫الملل‬ ‫بین‬ ‫روابط‬ ‫اندیشکده‬ ‫با‬ ،"‫آشوبناک‬ ‫جهان‬ ‫در‬ ‫آمریکا‬ ‫راهبردی‬ ‫های‬ ‫"گزینه‬ ‫کتاب‬ ‫تهیه‬ ‫برای‬
WWW.IRTT.IR