เอกสารการขยายพันธ์ุพืช

1. การขยายพันธุ์พืช

2. ความหมายของการขยายพันธุ์พืช
• ความหมายของการขยายพันธุ์พืช
• การขยายพันธุ์พืช (Plant Propagation) หมายถึง การเพิ่มหรือทวีจานวนต้นพืชให้มีมากขึ้นหรือหมายถึงการ
เพิ่มจานวนพืชจากที่มีอยู่ แต่ไม่รวมถึงการเพิ่มจานวนต้นพืชด้วยวิธีที่นามาจากที่อื่น การขยายพันธุ์พืชแบ่งออกเป็น 2
ประเภทใหญ่
• 1. การขยายพันธุ์พืชโดยอาศัยเพศ (Seed or Sexual propagation)
• 2. การขยายพันธุ์พืชโดยไม่อาศัยเพศ หรือใช้ส่วนต่างๆของต้น (Asexual propagation)
•
• หลักการขยายพันธุ์พืช
• การขยายพันธุ์พืชให้ประสบผลสาเร็จต้องมีความรู้ดังนี้คือ
• 1. ต้องมีทักษะในการขยายพันธุ์พืช ผู้ที่จะทาการขยายพันธุ์ไม่ว่าจะเป็นวิธีการตอนกิ่ง การต่อกิ่ง ติดตา และทาบกิ่ง จาเป็นที่
จะต้องฝึกปฏิบัติหัดเพื่อให้เกิดความชานาญ
• 2. ต้องรู้จักโครงสร้างภายในต้นพืชและนิสัยการเจริญเติบโตของพืชและควรมีความรู้พื้นฐานทาง ด้านพฤกษศาสตร์ พืชสวน
พันธุศาสตร์ และสรีรวิทยาของพืช ความรู้พื้นฐานเหล่านี้มีส่วนช่วยให้การขยายพันธุ์ประสบผลสาเร็จอย่างมาก
• 3. ต้องรู้จักชนิดของพืชและวิธีการขยายพันธุ์ที่ให้ผลแน่นอน ซึ่งพืชแต่ละชนิดมีความยากง่ายในการขยายพันธุ์แตกต่างกัน
ดังนั้นจึงจาเป็นที่จะต้องทราบถึงเทคนิคต่างๆ ในพืชแต่ละชนิด ซึ่งความรู้อาจได้จากการศึกษาจากเอกสารทางวิชาการหรือจาก
ผู้ที่มีประสบการณ์หรืออาจทาการศึกษาทดลองค้นคว้าด้วยตนเอง
•

3. ประโยชน์ของการขยายพันธุ์พืช
1. เพื่อเพิ่มหรือทวีจานวนให้มากยิ่งขึ้น
รักษาพันธุ์พืชที่มีอยู่ไม่ให้สูญพันธุ์ และสามารถรักษาลักษณะพันธุ์เดิมเอาไว้
เพื่อปรับปรุงพันธุ์พืช ซึ่งจะได้พันธุ์ใหม่ ๆ
เพื่อหาพันธุ์ที่ดี ทนทานต่อโรคและเหมาะสมต่อสภาพแวดล้อม
ความสาคัญของการขยายพันธุ์พืช
1. ความสาคัญต่อการดารงพันธุ์ของพืช การขยายพันธุ์โดยอาศัยเพศมักทาให้เกิดการ กลายพันธุ์ ดังนั้นการที่จะคงพันธุ์พืชที่ดีไว้จึง
จาเป็นที่จะต้องหาวิธีการขยายพันธุ์โดยวิธีการอื่นที่ไม่ก่อให้เกิดการกลายพันธุ์ โดยการขยายพันธุ์โดยไม่อาศัยเพศเช่น ตัดชา ตอนกิ่ง
ต่อกิ่งและทาบกิ่งเป็นต้น
2. เพื่อหาพันธุ์ใหม่ที่ดีกว่าเดิม เช่น การขยายพันธุ์โดยอาศัยเพศ หรือใช้เมล็ดเพาะปลูก ถึงแม้จะทาให้ มีโอกาสกลายพันธุ์ได้มาก แต่
การกลายพันธุ์อาจได้พันธุ์ใหม่ที่มีลักษณะที่ดีกว่าเดิม เช่น ลาไยพันธุ์ต่างๆ ที่ปลูกในภาคเหนือ ซึ่งเป็นพันธุ์ที่นามาจากประเทศจีน
ต่อมามีการกลายพันธุ์เกิดขึ้นทาให้ได้ลักษณะพันธุ์ใหม่ที่มีคุณภาพดีกว่าพันธุ์เดิม
3. ความสาคัญต่ออาชีพเกษตร อาชีพเกษตรมีความผูกพันธ์กับการขยายพันธุ์พืชอยู่ตลอดเวลา โดยเฉพาะสาขาพืช ไม่ว่าจะมีอาชีพ
ปลูกพืชชนิดใด จะต้องเกี่ยวข้องกับการขยายพันธุ์เพื่อเพิ่มปริมาณอยู่ตลอดเวลา จึงควรอย่างยิ่งที่เกษตรกรสาขาพืชจะเรียนรู้หลักการ
และวิธีการขยายพันธุ์พืชที่ถูกต้อง และเหมาะสมเพื่อช่วยการประกอบอาชีพการเกษตรให้ประสบความสาเร็จและมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น

4. การขยายพันธุ์พืชโดยวิธีตอนกิ่ง
การตอนกิ่ง คือ การทาให้กิ่งนั้นออกรากอยู่กับต้นเดิม เมื่อกิ่งออกรากจานวนมากและแข็งแรงดีแล้ว จึงตัดออกจากต้นเดิมและนาไปปลูก
เพื่อเป็นพืชต้นใหม่ต่อไป การขยายพันธุ์วิธีนี้อาจจะเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติก็ได้ เช่น การที่กิ่งหรือลาต้นเลื้อยลงมาสัมผัสกับดินแล้วเกิดราก
และแตกต้นใหม่ เช่น สตรอบอรี่ หรือเกิดจากการกระทา ของมนุษย์โดยนาเอาดินหรือวัสดุอื่น ๆ ไปหุ้มกิ่งเพื่อให้ส่วนนั้นออกราก
ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อความสาเร็จของการตอนกิ่ง
การตอนกิ่งจะประสบผลสาเร็จ กิ่งตอนออกรากมากน้อยเพียงใดขึ้นอยู่กับปัจจัยที่สาคัญ ๆ ดังนี้
1. การทาให้กิ่งสะสมอาหารและสารบางชนิดที่จาเป็นต่อการออกรากในบริเวณที่ทาการตอนกิ่งจะออกรากได้ดีและเร็วจะต้องทาให้
กิ่งเกิดการสะสมอาหารและสารบางชนิดที่จาเป็นต่อการออกรากรอบ ๆ บริเวณที่ทาการตอน โดยวิธีการทาให้กิ่งเกิดแผลหรือควั่นกิ่งเพื่อตัด
ท่อลาเลียงอาหารที่พืชปรุงขึ้นมาได้จากใบที่ส่งไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ท่อลาเลียงอาหารของพืช คือ ส่วนที่เป็นเปลือก ดังนั้น เมื่อควั่นกิ่งเปลือก
หรือทาให้กิ่งเป็นแผล อาหารและสารบางอย่างที่พืชส่งมาไม่สามารถผ่านไปได้ จะเกิดการสะสมขึ้นเหนือบริเวณที่ทาแผลหรือรอยควั่นเมื่อมี
ปริมาณเพิ่มมากขึ้นประกอบกับสภาพสิ่งแวดล้อมเหมาะสมพืชจะสร้างรากขึ้นมา
2. การสร้างสภาพสิ่งแวดล้อมให้เหมาะสมแก่การออกราก ตามธรรมชาติการออกรากของพืชจะเกิดขึ้นเมื่อได้รับสภาพแวดล้อมที่
เหมาะสม เช่นความชื้นเพียงพอและสม่าเสมอ อุณหภูมิพอเหมาะ และไม่มีแสงสว่างมากเกินไป เพราะฉะนั้นจะต้องทาให้สภาพบริเวณรอบ
ๆ ตอนมีความชื้นสูง มืดทึบ และอุณหภูมิพอเหมาะที่ทาการ
3. การดูแลรักษา ในระหว่างที่ทาการตอนหรือกิ่งพืชเริ่มออกจาก จะต้องหมั่นดูแลรักษาและควบคุมให้มีความสม่าเสมอ ไม่ให้ได้รับ
การกระทบกระเทือนและความเสียหายจากมดแมลง และศรัตรูอื่น ๆ

5. เครื่องมือในการตอนกิ่ง
1. มีดตอนกิ่ง มีดตอนกิ่งจะต้องมีขนาดพอเหมาะเพื่อความสะดวกในการปฏิบัติงานสะอาดและคม เพื่อแผลที่กิ่งจะไม่ช้า
หรือได้รับการกระทบกระเทือน ที่นิยมใช้กันมาก ได้แก่ มีดขยายพันธุ์พืช มีดพับ และคัตเตอร์ เป็นต้น
2. วัตถุที่ใช้ในการตอนกิ่งหรือหุ้มกิ่ง เพื่อให้กิ่งตอนได้รับความชื้นสูงพอเหมาะและสม่าเสมอตลอดจนป้ องกันแสงสว่าง
วัตถุที่ใช้ในการหุ้มกิ่งตอนจะต้องมีคุณสมบัติอุ้มความชื้นได้ดี สะอาด ไม่เป็นพิษแก่พืช เช่น ดินร่วน กาบมะพร้าว ขุยมะพร้าว
เถ้าแกลบ เป็นต้น
3. วัสดุห่อหุ้มและป้ องกันรักษาความชื้น เพื่อความสะดวกในการปฏิบัติงาน การเก็บรักษาความชื้นของวัตถุหุ้มกิ่งตลอดจน
ความสะดวกในการรักษา ควรใช้วัสดุหุ้มกิ่งอีกชั้นหนึ่ง เช่น ใบตองแห้ง แผ่นพลาสติก หรือวัสดุอื่น ๆ ที่สามารถหาได้ในท้องถิ่น
ซึ่งมีคุณสมบัติสามารถป้ องกันรักษาความชื้นไม่ให้รั่วไหลได้
4. เชือกมัดวัตถุหุ้มกิ่ง จะต้องมัดวัตถุหุ้มกิ่งให้แน่นและมั่งคนเพื่อไม่ให้โยกคลอนไปมา เชือกที่ใช้มัดจะต้องมีความ
แข็งแรกพอสมควร เช่น เชือกฟาง ตอก เชือกป่าน เป็นต้น
5. ฮอร์โมนหรือสารเคมีที่ช่วยกระตุ้นการออกรากของกิ่ง กิ่งพืชบางชนิดออกรากได้ยากและใช้เวลานาน การใช้
ฮอร์โมนหรือสารเคมีบางชนิดทาบริเวณเหนือรอยแผลหรือรอยควั่น จะช่วยกระตุ้นให้กิ่งออกรากได้เร็วขึ้น เช่น NAA IBA
เป็นต้น