1. Өмнөговь аймаг Баяндалай сум
биологийн багш Г.Сугир
Ус ба эрдэс бодис
Эсийн химийн найрлага

2. Зорилго:
Эсийн найрлага дахь шим
бус бодисын бүтэц
найрлага биологийн
үүргийн тухай мэдлэг
шалгах бататгах

3. 1. Бүх шим бодис усанд сайн уусна
2. Өөх тос нь энергийн ба усны эх үүсвэр болдог
3. Амьд эсийн найрлага дахь химийн элемент
амьгүй биеийнхээс огт өөр
4. Төмөр алимны найрлаганд харин иод далайн
байцаанд элбэг байна
5. Бүх амьд биеийн эсийн химийн найрлага ижил
байгаа нь гарал үүсэл нэг болохыг баталдаг.
Зөвхөн тийм ба үгүй гэж
хариулна

4. 6. Хамгийн их тархсан эрдэс бодис бол ус
7. Хамгийн идэвхтэй ажиллаж буй эрхтний
усны хэрэгцээ бага байна.
8. Гемоглобин – цусанд байдаг улаан өнгөтэй
уураг
9. Хүн эрүүл байхын тулд өдөрт хоол
хүнсээрээ 120 г уураг авах ёстой
(10. нүүрс –ус зөвхөн ургамалд хэрэгтэй
11.Эсийн найрлагад шим ба шим бус бодис
орно.
Үргэлжлэл

5. Хариу:
 1) үгүй
 2) тийм
 3) үгүй
 4) тийм
 5) тийм
 6) тийм
 7) үгүй
 8) тийм
 9) тийм
 10) үгүй
 11) тийм

6. Бодоорой:
 Ямар элементийн дутагдалаар бамбай булчирхай томрох вэ
 (I)
 Ямар элемент дутагдахад шүд цоорох вэ?
 (F)
 Шүднийй паалангийн бүтцэд ямар элемент орох вэ?
 (Сa)
 Ямар элемент эсийн гаднах эерэг ионы үүрэгтэй вэ?
 (Na)
 Мэдрэлийн ширхэгээр сэрэл дамжихад оролцдог элемент
 (К)

7. Бодоорой:
 Ясны эдийн бүтцэд оролцдог элементүүд.
 (Ca, Mg)
 Витамины найрлагад оролдог элементүүд?
 (Zn, Co)
 Хүчилтөрөгч зөөвөрлөгч элемент?
 (гемоглобин Fe)
 Ямар элемент дутагдахад цус багадах вэ?
 (Fе)

8.  Ургамалд ямар элемент дутагдахад навч шарладаг вэ?
 (N)
 Cu, Zn, I, Co, Md – эдгээр нь ......элемент юм.
 микроэлемент
 Эсийн найрлагын 98% эзэлдэг 4 элемент бол …
 О С N H
 Цус бүлэгнэхэд ямар элемент оролцдог вэ?
 (Ca)
Бодоорой:

9. «Эсийн шим бодис»
Эсийн найрлага дахь шим
бодист юу орох вэ?

10.  Эсийн 50-70%
 Уураг нь полимер нэгдэл түүний мономер -
аминхүчил
«Эсийн шим бодис » Уураг

11. Уургийн молекулын
бүтэц
Хоёрдогч Гуравдагч ДөрөвдөгчАнхдагч

12.  Хурдасгах;
 Зөөвөрлөх;
 Бүтцийн
 Хамгаалах …
Уургийн үүрэг

13.  Дезоксирибонуклеиний хүчил- ДНХ
 Рибонуклеиний хүчил– РНХ
 Нуклейн хүчил нь – нуклеотид хэмээх
мономертой полимер нэгдэл юм
«Эсийн шим бодис»
Нуклеин хүчил

14. Нуклеотидын бүтэц
Фосфорын
хүчлийн
үлдэгдэл
Нүүрс ус
/дезоксирибоз
эсвэл рибоз
Азотлог суурь
/пурины ба
пиримидиний

15. Нуклеотидын бүтэц.
Азотлог суурь
 ДНХ
 Аденин
 Гуанин
 Цитозин
 Тимин
 РНХ
 Аденин
 Гуанин
 Цитозин
 Урацил

16.  Полинуклеотидын
хос гинжнээс
тогтоно.
А--Т
 Г---Ц
 Комплементарь
зарчим

ДНХ

17. Бодлого 1:
Дараах ДНХ гинжний нөгөө
гинжийг комплементарь зарчимын
дагуу бич:
-Т-Г-Ц-Т-А-Г-Ц-Т-А-Г-Ц-А-А-Т-Т-

18. РНХ-ийн ДНХ-ээс ялгагдах
онцлог
 Дан гинжээс тогтоно.
 Нүүрс ус нь – рибоза
 Тимины оронд – Урацил

19. РНХ-ийн хэлбэрүүдийг нэрлэ
Тэдгээрийн үүргийг бич
Бодлого 2: