More Related Content
Similar to Chromosome (20)
Chromosome
- 2. Хромосомын химийн найрлага
• 90-92% -ийг нуклеин хүчлийн нийлмэл
нэгдэл нуклеопротеин эзлэнэ. Үүнд:
– Гистон уураг H1, H2A, H2B, H3, H4
– ДНХ
• 8-10% -д РНХ, Ca, Mg, Fe, K ионууд, бусад
уургууд орно
- 3. Хромосомын бүтэц
• Хромосомын
хэлбэрийг нь авч үзье
• Хромосомыг хоёр
хувааж буй хэсгийг
центромер гэнэ
• Центромерээс дээш
хэсгийн p мөр
• Центромерээс доош
хэсгийг q мөр гэнэ
• Хромосомын хоёр
захын төгсгөл хэсгийг
теломер гэж нэрлэдэг
- 4. • Центромер хромосомын аль хэсэгт
байгаагаас хамарч хромосомын хэлбэр ба
нэршил өөр өөр байна:
• Метацентр (тэгш хэмт): центромер
хромосомыг 2 тэнцүү хэсэгт хуваасан байна
р = q.
• Субметацентр (хэвгий хэмт): р<q
• Акроцентр (захын хэмт): центромер нь
хромосомын аль нэг захад байна
• Телоцентр: р мөр огт байхгүй.
Хромосомын хэлбэрүүд
- 5. Хромосомын хэлбэрүүд
• Xромосомд
центромерээс гадна
хоёрдогч нарийсал
үүссэн байж болно.
Заримдаа нилээд урт
хэмжээтэй байна. Энэ
үед жижиг хэсэг уг
хромосомоос
тасархайтаж
харагдана. Үүнийг
дагуул хромосом гэнэ.
• 1 метацнентр
• 2 субметацентр
• 3 акроцентр
• 4 хоёрдогч нарийсалтай
- 6. Хромосомын эрчлэлтийн түвшин
1. Нуклеосомын түвшин:
11 нм голчтой, 6 нм
өндөртэй, бортгонцор
октамер нь H2A, H2B, H3, H4
гэсэн 4 төрлийн гистон уураг
тус бүрээс 2 буюу нийт 8
молекул агуулсан байдаг.
ДНХ-ийн утаслаг нуклеосомыг 2
удаа ороож дараагийн
октамерт шилждэг.
Нуклеосомын түвшинд ДНХ
молекулын урт 5-7 дахин
богино болдог.
- 7. Хромосомын эрчлэлтийн түвшин
2. Супернуклеосомын
түвшин:
Нуклеосомын утаслаг дахин
эрчлэгдэнэ. Нуклеосом тус
бүрийг H1 гистон уураг
ойртуулан холбож, баглаж
өгсөнөөр 25 нм урттай
мушгиа утаслаг үүснэ.
Уг мушгиа утаслагийн нэг
эргэлтэнд 6-8 нуклеосом
багтадаг. Энэ түвшинд ДНХ
молекулын урт 6 дахин
багасна.
- 8. Хромосомын эрчлэлтийн түвшин
3. Гогцоо утаслагийн
түвшин:
Супернуклеосомын
утаслагууд “scaffold”
гэж нэрлэгдэх “багана”
уургуудад холбогдож
олон гогцоо утаслаг
уусгэдэг. Гогцоо
утаслагийн өргөн нь
300 нм хэмжээтэй
байна.
- 10. Хромосомын эрчлэлтийн түвшин
4. Гетерохроматины
түвшин:
Гогцоо утаслагууд
гетерохроматины
түвшин үүсгэдэг.
Энэ түвшингийн өргөний
хэмжээ 700 нм байна.
5. Метафазын хромосомын
эрчлэлтийн түвшин.
Өргөн нь 1400 нм
хэмжээтэй
- 11. Хромосомын эрчлэлтийн ач холбогдол
• Эсийн хуваагдлын метафаз шатанд
хромосомын эрчлэлт дээд хэмжээнд хүрдэг
тул хромосомын бүтцийг судлахад энэ үе
тохиромжтой байдаг.
• Хүний нэг эс дэх ДНХ-ийн нийт молекулын
уртын нийлбэр ойролцоогоор 2 м хүрдэг бол
метафазын үед 150 мкм хүртэл эрчлэгдэнэ.
• Идэвхтэй хуваагдаж буй эсд колхицин хэмээх
бодис нэмж өгөх тохиолдолд эсийн хуваагдал
метафазын шатанд саатан зогсдог. Энэ үед
хромосомын уртын хэмжээ, хэлбэр, гарсан
өөрчлөлтийг судлах тун тохиромжтой юм.
- 12. Хромосомын эухроматин ба
гетерохроматины бүс
• Эсийн бөөмд оршиж буй хромосомыг
онцгой будгаар будаж микроскопор харах
явцад хромосом бүрийг тодорхойлох олон
хар цагаан зурвас харагдана. Цагаан
зурвасыг Эухроматины бүс гэж нэрлэдэг.
Энэ бүсийн эрчлэлт сул учраас будалт бүдэг
байна. Эухроматины бүс нь ихэвчлэн
бүтцийн ген агуулах ба тэдгээр нь байнгийн
идэвхжилтийн байдалд байдаг.
- 13. Хромосомын эухроматин ба
гетерохроматины бүс
• Гетерохроматин бүсийн эрчлээс илүү нягт
учраас тод будагдаж сайн харагдана.
Гетерохроматин бүсэд орших генүүд үйл
ажиллагааны хувьд голдуу идэвхгүй
байдаг.
• Гетерохроматины бүсийн эрчлээс суларч
эухроматины бүс рүү шилжих үед энэ бүсд
байгаа генийн үйл ажиллагаа идэвхжидэг.
- 17. Хромосомын дүрэм
1. Хромосомын тоо тогтмол байх дүрэм:
Биологийн зүйл бүхэн тогтмол тооны
хромосомтой. Жишээ нь хүнд 46,
шимпанзе 48, дрозофил ялаа 8, чийгийн
өт 32, сонгино 16, эрдэнэ шиш 20.
2. Хромосом хос хосоороо байх дүрэм:
Хромосом болгон хэмжээ, центромерын
байрлал, агуулж буй генээрээ ижил хослол
үүсгэнэ. Ийм ижил хромосомыг гомологи
хромосом гэнэ. Жишээ нь хүн 23 хос,
шимпанзе 24 хос г.м.
- 18. Хромосомын дүрэм
3. Хромосом өвөрмөц байх дүрэм: Нэг хос
гомологи хромосом өөр хромосомоосоо
хэмжээ, центромерын байрлал, агуулж буй
генээрээ эрс ялгаатай. Хромосом бүр
өөрийн өвөрмөц онцлогтой.
4. Үл тасалдах дүрэм: Генетикын материал
хувилагдах явцад ДНХ-ийн хуучин
молекулын мэдээллийн дагуу ДНХ-ийн
шинэ молекул нийлэгждэг. Хромосом
хромосомоосоо үүсч байна гэсэн үг.
- 19. • Хромосомын хэлбэр нь эсийн мөчлөгөөс
шалтгаалж 2 янз байна.
• Эсийн интерфазын S – шат хүртэл
хромосом бүр савхан хэлбэртэй нэг
хроматидаас тогтсон байдаг бол
интерфазын S - шатанд хромосом бүр
хувилагдан хуулбардагдаж /репликаци/ эгч
дүү хоёр хроматидаас тогтсон байна. Ийм
хэлбэр митозын метафаз шат хүртэл
хадгалагддаг.
• Эгч дүү хоёр хроматид центромерийн
хэсгээрээ холбогдсон байдаг.
Хромосом
- 21. Прокариотын хромосом
• Прокариотын хромосом
гистон бус уургуудтай
нэгдэл үүсгэсэн ДНХ-ийн
цагираган молекулаас
тогтсон, ойролцоогоор
5х106 нуклеотид агуулсан
байдаг.
• Прокариотын хромосомын
эрчлэлт одоогоор сайн
судлагдаагүй ч нуклеоид
хэмээх бүтэц үүсгэдгийг
судлаачид тогтоосон юм.
• Прокариотод генүүд нь
хойн хойноосоо дараалан
байрласан байна.
cell
gene 1 gene 2 gene 3
- 23. Хүний хромосом
• Хүний 46 хромосомын 44 нь эр, эмд адил
байна. Эдгээр хромосомыг биеийн буюу
аутосомын хромосом гэж нэрлэнэ.
• Үлдэсэн 2 хромосомыг бэлгийн буюу
гоносом нэмээн нэрлэнэ. Гоносомоор эр,
эм хүйс хоорондоо ялгагдана.
• Эмэгтэй: бэлгийн гомологи хос Х (хэвгий
хэмтэй) хромосом. 44+XX буюу 46XX
• Эрэгтэй: бэлгийн гомологи бус Х ба Y (захын
хэмтэй) хромосом. 44+XY буюу 46XY
- 25. Кариотип
• Олон улсын ангиллаар хүний кариотипд багтах
хромосомуудыг өндөрийн хэмжээ, центромерийн
байршилаар 7 бүлэгт хувааж бүлэг тус бүрийг
латин хэлний цагаан толгойн A,B,C,D,E,F,G үсгээр
нэрлэсэн байдаг.
• A бүлэгт – 1,2,3 –р хромосом
• B - 4,5 –р хромосом
• C - 6,7,8,9,10,11,12 –р + Х хромосом
• D - 13,14,15 –р хромосом
• E - 16,17,18-р хромосом
• F - 19, 20-р хромосом
• G - 21,22-р + Ү хромосом
- 27. Хүний хромосомын генетик карт
• Хүний 24
хромосомын
генетик карт
• тэмдэглэсэн
зурвас бүр
ген юм
• –дээд хэсэг
нь: “+”гинж
• –доод хэсэг
нь : “-”гинж
