Αφιέρωμα στα Χριστούγεννα

1. ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ:
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ρ.

2. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ
Τη νύχτα της 25ης
Δεκεμβρίου στη Βηθλεέμ η
Παρθένος Μαρία γέννησε το Χριστό σε μια
ταπεινή ζεστή φάτνη. Η Παναγία με τον
Ιωσήφ τον ονόμασαν Ιησού. Επειδή είχε
γεννηθεί ο Γιος του Θεού, ένα μεγάλο λαμπρό
αστέρι φώτιζε όλη την πλάση και οδηγούσε
τους βοσκούς και τους τρείς μάγους να
προσκυνήσουν το μικρό Χριστό .

3. ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ (1)
1. Στολισμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου (κυπαρίσσι, πεύκο ή έλατο) με
κουκουνάρια και διάφορα χρωματιστά στολίδια. Σε αρκετές περιοχές
στολίζουν καράβι επειδή η χώρα μας είναι δεμένη με τη θάλασσα.
2. Η παρασκευή Χριστόψωμου την παραμονή των Χριστουγέννων καθώς και
χριστουγεννιάτικων γλυκών όπως κουραμπιέδες, μελομακάρονα, δίπλες.
3. Το τάισμα της βρύσης .Στην Κεντρική Ελλάδα τα μεσάνυχτα της παραμονής
των Χριστουγέννων γίνεται το "τάισμα" της βρύσης. Πηγαίνουν τα μεσάνυχτα
ή προς τα χαράματα οι κοπέλες στην πιο κοντινή βρύση και παίρνουν το
αμίλητο νερό, αφού αφήσουν προηγουμένως εκεί βούτυρο, τυρί, ή ψημένο
σιτάρι ή κλαδί ελιάς“.
4. Το Χριστόξυλο.Ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια τις παραμονές των
γιορτών και διαλέγει το Χριστόξυλο, δηλαδή το πιο όμορφο, γερό και χοντρό
ξύλο από πεύκο ή ελιά, που θα το πάει σπίτι του, με σκοπό να καίει συνέχεια
στο τζάκι από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα. Ο λαός πιστεύει ότι καθώς
καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ.

4. ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ (2)
5. Η σφαγή του γουρουνιού στη Θεσσαλία. Σε κάθε οικογένεια γινόταν η
σφαγή του γουρουνιού, το οποίο εξέτρεφαν για το σκοπό αυτό. Το
γουρούνι αναλάμβαναν να το σφάξουν οι άντρες του σπιτιού την
παραμονή των Χριστουγέννων. Το χοιρινό κρέας αποτελούσε το
κύριο φαγητό στο χριστουγεννιάτικο γεύμα, όπως άλλωστε και
σήμερα. Επίσης, έφτιαχναν λουκάνικα από το γουρούνι, τα οποία
κρεμούσαν μέχρι να στεγνώσουν, ενώ το λίπος του γουρουνιού το
αποθήκευαν σε δοχεία και το χρησιμοποιούσαν στη μαγειρική. Εκτός
από χοιρινό κρέας, σε πολλά μέρη τρώνε και γεμιστή γαλοπούλα
6. Την παραμονή τα παιδιά λένε τα κάλαντα κρατώντας τριγωνάκια ή
άλλα μουσικά όργανα.
.

5. ΚΑΛΑΝΤΑ
Ομάδες παιδιών γυρνούν στα σπίτια κρατώντας ένα τρίγωνο
συρμάτινο και το χτυπούν με ένα ευθύ σιδερένιο αντικείμενο, για να
παράγει τον απαιτούμενο ήχο. Άλλοτε έχουν μαζί τους φυσαρμόνικες ή
ακορντεόν, και στα νησιά βιολιά και κιθάρες.
Εκτός από τους συνηθισμένους ευχητήριους στίχους, ανάλογα με το
«νοικοκύρη του σπιτιού» προσθέτουν κατάλληλους στίχους. Τα κάλαντα
ποικίλουν από τόπο σε τόπο. Έτσι στη Μακεδονία υπάρχει το έθιμο της
Πρωτοχρονιάς άτομα μεγάλης ηλικίας να γυρνούν μεταμφιεσμένα στα
σπίτια. Η αμοιβή τους είναι: αλεύρι, τραχανάς, λουκάνικα και άλλα είδη
τροφίμων. Αφού συγκεντρώσουν την ποσότητα που θέλουν,
συγκεντρώνονται σ’ ένα σπίτι, μαγειρεύουν και γλεντούν. Πάλι
μεταμφιεσμένοι και κρατώντας κουδούνια που δημιουργούν δυνατό
θόρυβο περιφέρονται την παραμονή των Φώτων. Ο θόρυβος αποβλέπει
να φοβίσει και να διώξει τους καλλικάντζαρους.
Στη Μύκονο τα παιδιά κρατούν στο χέρι τους φαναράκι που το
ανάβουν σε εκκλησία του Αγίου Βασιλείου.
Στη Σίφνο για το κάθε παιδί γράφονται διαφορετικοί στίχοι από λαϊκούς
ποιητές.
Στην Κέρκυρα, εκτός από τα παιδιά με τη φυσαρμόνικα, περιφέρονται
στα σπίτια ολόκληρα λαϊκά συγκροτήματα με βιολιά και ακορντεόν και
τοπικές μπάντες.
Η ανταμοιβή για τους ύμνους και τις ευχές είναι κυρίως χρηματική και
διάφορα κεράσματα.

6. Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
• Ο Άγιος Βασίλειος, επίσκοπος Καισάρειας, ίδρυσε στην
περιοχή του νοσοκομεία, γηροκομεία, ορφανοτροφεία και
κατέβαλλε κάθε προσπάθεια για την ανακούφιση των
«φτωχών και αδυνάτων».
• Η παράδοση λέει πως ήθελε να επιστρέψει στους
ανθρώπους της επαρχίας του, τα πολύτιμα κοσμήματα που
του είχαν παραδώσει. (Επρόκειτο να δοθούν στον ρωμαίο
αξιωματούχο που απειλούσε με καταστροφή την περιοχή).
Παρήγγειλε λοιπόν να τα τοποθετήσουν μέσα σε τεράστιες
πίτες –εφόσον δεν χρειάζονταν πια-και τα κομμάτια τους να
μοιραστούν στους κατοίκους.
• Για την ιστορία αναφέρουμε ότι ο Santa Claus, ο ευρωπαϊκός
«Πατέρας των Χριστουγέννων», αντιστοιχεί στον άγιο Νικόλαο
και για όλες τις χώρες (εκτός από την Ελλάδα) επισκέπτεται τα
σπίτια τα Χριστούγεννα. Εμείς τον δεχόμαστε την
πρωτοχρονιά, γιατί είναι η μέρα της εορτής του αγίου
Βασιλείου, που είναι ο δικός μας «Πατέρας των
Χριστουγέννων». Η μορφή του Santa Claus που ξέρουμε
πλέον όλοι διαμορφώθηκε από τον αμερικανό σκιτσογράφο
Τόμας Ναστ το 1862, με βάση παλαιότερες ευρωπαϊκές
παραδόσεις, ενώ το κόκκινο χρώμα της στολής του το πήρε
εξαιτίας του κόκκινου χρώματος γνωστού αμερικάνικου
αναψυκτικού που χρησιμοποίησε τη μορφή του σε
διαφημίσεις.

7. ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ (1)
1. Την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς η οικογένεια στρώνει το τραπέζι που «θα φιλοξενήσει»
τον Αϊ-Βασίλη. Πάνω στο τραπέζι οι νοικοκυρές τοποθετούν τη βασιλόπιτα, κόλλυβα, ένα
αναμμένο κερί, ένα ποτήρι κρασί και το πορτοφόλι του πατέρα για να έρθει ο Άγιος να
φάει, να πιει και να τα ευλογήσει. Τα μικρά παιδιά προσπαθούν να μην αποκοιμηθούν για
να μπορέσουν να δουν τον Άγιο που θα επισκεφτεί το σπίτι αργά το βράδυ της
Παραμονής.
2. Ένα άλλο έθιμο που σώζεται μέχρι τις μέρες μας και που σχετίζεται με την Παραμονή της
Πρωτοχρονιάς είναι το έθιμο της ελιάς. Όλη η οικογένεια μαζεύεται γύρω από το τζάκι και
μικροί μεγάλοι ρίχνουν φύλλα χλωρής ελιάς στη φωτιά για να μαντέψουν αν κάποια
πρόσωπα τους αγαπούν.
Αν το φύλλο της ελιάς πεταχτεί με κρότο, σημαίνει πως μας αγαπά το πρόσωπο που
βάλαμε στο μυαλό μας κι έτσι όλοι χαιρόμαστε. Αν δεν ακουστεί κανένας κρότος και η ελιά
καεί, τότε συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
3. Το βράδυ της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς όλοι οι συγγενείς μαζευόμαστε για να
υποδεχτούμε το νέο χρόνο. Όταν η ώρα πλησιάσει, σβήνουμε όλα τα φώτα και
τραγουδούμε «Πάει ο παλιός ο χρόνος... ». Μετά αρχίζουμε να μετρούμε αντίστροφα από
το δέκα μέχρι το μηδέν μέχρι να μπει ο νέος χρόνος.
4. Στη συνέχεια κόβουμε την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα. Το πρώτο κομμάτι το
προσφέρουμε στο Χριστό, το δεύτερο στους φτωχούς ανθρώπους, το τρίτο στο νοικοκύρη
και τα υπόλοιπα μοιράζονται σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Τα παιδιά αγωνιούν για το ποιος
θα βρει το κρυμμένο νόμισμα, γιατί όποιος το βρει θα είναι τυχερός όλη τη χρονιά.

8. ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ (2)
5. Το σπάσιμο του ροδιού. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει
στην εκκλησία και ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το
λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της
εξώπορτας – δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του – και έτσι να είναι ο
πρώτος που θα μπει στο σπίτι, για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι
στο χέρι. Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την
εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη, για να σπάσει και να
πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: "με υγεία, ευτυχία και
χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη
μας όλη τη χρονιά". Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες, αν
είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο
χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος
χρόνος.
6. Οι κολόνιες. Στην Κεφαλονιά, αλλά και στα άλλα νησιά των Επτανήσων, το
βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι κάτοικοι γεμάτοι χαρά για τον
ερχομό του νέου χρόνου, κατεβαίνουν στους δρόμους κρατώντας
μπουκάλια με κολόνιες και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας:
"Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς".
Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η μπάντα του δήμου περνάει από όλα τα σπίτια
και τραγουδάει καντάδες και κάλαντα

9. ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΦΩΤΩΝ(1)
1. Την ημέρα των Φώτων όλος ο κόσμος πηγαίνει στην εκκλησία για να
παρακολουθήσει τη Βάπτιση του Χριστού μας. Στην εκκλησία ο κόσμος
πίνει από το αγιασμένο νερό, το δρόσο. Την ίδια μέρα σε όλες τις
παραλιακές πόλεις ο ιερέας ρίχνει μέσα στη θάλασσα το σταυρό για να
αγιαστούν τα νερά και οι πιο καλοί κολυμβητές βουτούν στα κρύα νερά για
να τον πιάσουν.
2. Τα ξεροτήγανα:Οι παππούδες κι οι γιαγιάδες μας πίστευαν πως μετά τα
Χριστούγεννα εμφανίζονταν στη γη οι καλικάτζαροι με σκοπό να ενοχλούν
και ν’ αναστατώνουν τον κόσμο μέχρι και τα Φώτα. Οι νοικοκυρές, για να
γλιτώσουν από αυτούς, έφτιαχναν «ξεροτήγανα», τους γνωστούς
λουκουμάδες και τα πετούσαν στις στέγες μαζί με κομματάκια λουκάνικα
για να τα φάνε οι καλικάτζαροι και να φύγουν.

10. ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΦΩΤΩΝ(2)
3. Οι μωμόγεροι, έθιμο της Βόρειας Ελλάδας. Η λαϊκή φαντασία οργιάζει στην
κυριολεξία σχετικά με τους Καλικάντζαρους, που βρίσκουν την ευκαιρία να
αλωνίσουν τον κόσμο από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα, τότε δηλαδή που τα νερά
είναι «αβάφτιστα». Η όψη τους τρομακτική, οι σκανδαλιές τους απερίγραπτες και ο
μεγάλος φόβος τους η φωτιά. Στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας
εμφανίζεται το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους
καλικάντζαρους. Οι μεταμφιεσμένοι, που λέγονται Μωμόγεροι, φοράνε τομάρια ζώων
(λύκων, τράγων κλπ) ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά.
Γυρίζουν στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν και μαζεύουν δώρα. Άμα
συναντηθούν δυο παρέες, κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να
νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.
4. Τα Ραγκουτσάρια (Καστοριά). Μέσ’ την καρδιά του χειμώνα και κατά τη διάρκεια των
τελευταίων ωρών του δωδεκαήμερου, η πόλη της Καστοριάς παραδίνεται σ’ ένα
μοναδικό τριήμερο γλέντι χαράς και ξεφαντώματος, που γεννιέται αυθόρμητα μέσα
στις αμέτρητες παρέες των μικρών και μεγάλων που παίρνουν μέρος.
Στις 6, 7 και 8 Ιανουαρίου, οι δρόμοι και τα σοκάκια της πόλης σφύζουν από τις
συντροφιές των ραγκουτσάρηδων (μεταμφιεσμένων), που χαίρονται, γλεντούν και
χορεύουν στο ρυθμό της ξεγνοιασιάς, σκορπώντας ολόγυρα χαρά και κέφι.

11. ΕΙΚΟΝΟΠΟΙΪΑ(1)
Η χριστουγεννιάτικη ποίηση χρησιμοποιεί τις εικόνες ως μέσο έκφρασης και
αποτελεσματικότερης αναπαράστασης της Θείας Γέννησης.Εικόνες
θαυμάσιες,πάμφωτες που γοητεύουν με την ομορφιά,την αμεσότητά τους
και με την αλήθεια της συγκίνησης που μεταδίδουν.
Να ‘μουν του σταύλου έν' άχυρο, ένα φτωχό κομμάτι
την ώρα π' άνοιγ' ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι.
Να ιδώ την πρώτη του ματιά και το χαμόγελό του,
το στέμμα των ακτίνων του γύρω στο μέτωπό του.
Να λάμψω από τη λάμψη του κι' εγώ σαν διαμαντάκι
κι' από τη θεία του πνοή να γίνω λουλουδάκι.
Να μοσκοβοληθώ κι' εγώ από την ευωδία,
που άναψε στα πόδια του των Μάγων η λατρεία.
Να ‘μουν του σταύλου ένα άχυρο ένα φτωχό κομμάτι
την ώρα π' άνοιγ' ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι.
(ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ)

12. ΕΙΚΟΝΟΠΟΙΪΑ(2)
Είδα χτες το βράδυ στ' όνειρό μου,
το γεννημένο μας Χριστό,
τα βόδια επάνω του εφυσούσαν,
όλο το χνώτο τους ζεστό.
Το μέτωπό του ήταν σαν ήλιος,
και μέσα η φάτνη η φτωχική,
άστραφτε πιο καλά από μέρα,
με κάποια λάμψη μαγική.
Στα πόδια του έσκυβαν οι Μάγοι,
κι' έμοιαζε τ' άστρο από ψηλά,
πως θα καθίσει σαν κορώνα,
στης Παναγίτσας τα μαλλιά.
Βοσκοί πολλοί και βοσκοπούλες,
τον προσκυνούσαν ταπεινά,
ξανθόμαλλοι άγγελοι εστεκόνταν,
κι' έψελναν γύρω του «ωσαννά».
Μα κι' από αγγέλους κι' από μάγους,
δεν ζήλεψα άλλο πιο πολύ,
όσο της Μάνας Του το στόμα,
και το ζεστό - ζεστό φιλί.
(Τέλλος Άγρας)
Στη γωνιά μας κόκκινο
τ’ αναμμένο τζάκι.
Τούφες χιόνι πέφτουνε
στο παραθυράκι.
Όλο απόψε ξάγρυπνο
μένει το χωριό,
και κτυπά Χριστούγεννα
το καμπαναριό.
Έλα, Εσύ που Αρχάγγελοι
σ’ ανυμνούνε απόψε,
πάρε από την πίττα μας,
που ευωδιά και κόψε.
Έλα, κι η γωνίτσα μας
καρτερεί να’ρθείς.
Σούστρωσα, Χριστούλη μου,
για να ζεσταθείς.
(Στέλιος Σπεράντζας)

13. ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!