Η εφημερίδα δημιουργήθηκε από τους μαθητές της Στ΄ τάξης του Α΄Δημοτικού Κολοσσίου στα πλαίσια του στόχου 'Γνωρίζω- Δεν Ξεχνώ-Διεκδικώ", Νοέμβρης, 2014. Εκπαιδευτικός: Πάμπος Συμεού

1. να παρουν προσωπι-
κές συνέντέυξέις απο
προσωπα που βιωσαν
τα τραγικα γέγονοτα
του 1974, ωστέ να
διέυρυνουν τις γνω-
σέις τους για το θέμα.
Παραλληλα έιχαν την
έυκαιρια να έτοιμα-
σουν και να παρουσια-
σουν το δικο τους θέα-
τρικο δρωμένο σέ
Στα πλαισια του δια-
χρονικου στοχου
«Γνωριζω, δέν ξέ-
χνω, διέκδικω» και
του δέκαπένθημέρου
αφιέρωμένου στον
πιο πανω στοχο οι
μαθητές της Στ΄ τα-
ξης του σχολέιου μας
ασχοληθηκαν μέ τη
δημιουργια της δικης
τους έφημέριδας.
Για να το πέτυχουν
αυτο τα παιδια έιχαν
την έυκαιρια οχι μο-
νο να μέλέτησουν
πληθωρα πηγων σέ
έντυπη και ηλέκτρο-
νικη μορφη αλλα και
«Η δικη μου η πατρι-
δα» έιναι ο τιτλος της
έφημέριδας που κρα-
τατέ στα χέρια σας
και έιναι το αποτέλέ-
σμα των έργασιων
που φτιαξαμέ για τη
μοιρασμένη μας πα-
τριδα.
Στις έπομένές σέλιδές
θα βρέιτέ τις δικές μας
δημιουργικές έργασι-
ές για τα κατέχομένα
μέρη μας, το δραμα
της έισβολης και τις
συνέπέιές της κατο-
χης, θέατρικα και ποι-
ηματα που γραψαμέ
έμέις οι ιδιοι, έρέυνές,
μέλέτές, προσωπικές
συνέντέυξέις αλλα και
σταυρολέξα, κρυπτο-
λέξα και ακροστιχιδές
ολα σχέτικα μέ τη δικη
μας πατριδα.
Καλη αναγνωση σέ
ολους.
Τα παιδια της Στ΄ τα-
ξης
Χαιρέτισμος απο το δασκαλο της ταξης
Η δικη μου η πατριδα...
Α΄ΔΗΜΟΤΙΚΟΣΧΟΛΕΙΟΚΟΛΟΣΣΙΟΥ
«ΑΠΟΣΤΟΛΟΣΛΟΥΚΑΣ»
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣΤ΄ΤΑΞΗΣ
Η δικη μου η
πατριδα...
έκδηλωση αφιέρωμέ-
νη στα κατέχομένα
μέρη μας και να συμ-
μέτασχουν μαζι μέ
τους υπολοιπους μα-
θητές του σχολέιου
μας σέ έιδικη ημέρι-
δα που πραγματο-
ποιηθηκέ την Τέταρ-
τη 19 Νοέμβριου στο
σχολέιο μας.
Εργασιές των μαθη-
των του σχολέιου
μας απο την ημέριδα
βρισκονται αναρτη-
μένές στο blog: http://
denksexno.blogspot.com

2. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2
«...Έτρεχαν στους
δρόμους
ακολουθώντας όποιο
δρόμο συναντούσανε,
αφήνοντας όλες τις
περιουσίες τους
πίσω».
Προσφυγιά
Εποικισμός
Προσφυγιά
Πριν 40 χρονια, μέτα
απο τον πολέμο του
1974, μια απο τις ση-
μαντικοτέρές συνέ-
πέιές της έισβολης
ηταν οι προσφυγές.
Πέριπου 200.000
ανθρωποι απο πέρι-
που 200 χωρια στα
κατέχομένα έφυγαν
απο τα σπιτια τους
και πηγανέ να ζη-
σουν στις έλέυθέρές
πέριοχές, οπου έκέι
έγιναν προσφυγές.
Έτρέχαν στους δρο-
μους ακολουθωντας
οποιο δρομο συνα-
ντουσανέ, αφηνο-
ντας ολές τις πέριου-
σιές τους πισω. Μέ-
ρικοι απο αυτους
έμέιναν αστέγοι και
χωρις τις πέριουσιές
τους, ένω αλλοι
έμέναν σέ αντισκηνα
και σέ καταυλισμους.
Εκέινο τον καιρο
ηταν δυσκολη η προ-
σαρμογη για ολους
τους. Ζουσαν σέ ένα
ξένο πέριβαλλον, που
η έπιβιωση ηταν πο-
λυ δυσκολη, χωρις
φαγητο, τροφη, στέ-
γη και ρουχα. Όλοι
έιχανέ μέινέι προ-
σφυγές στην ιδια
τους την πατριδα. Η
Τουρκια τους έιχέ
αφαιρέσέι καθέ δι-
καιωμα να έπιστρέ-
ψουν στα σπιτια
τους και στις πέριου-
σιές τους. Ακομα και
τωρα, μέτα απο 40
χρονια, δέν έχουνέ
ξαναδέι τα σπιτια
τους.
απο δικη του έπιλο-
γη, χωρις δηλαδη να
έχέι έξαναγκαστέι να
έγκαταλέιψέι την
πατριδα του για ο-
ποιοδηποτέ λογο.
Για παραδέιγμα
ηρθαν παρανομα
πέριπου 100 000
Ο έποικισμος έιναι
ένα αλλο μέγαλο
προβλημα που έφέρέ
η τουρκικη έισβολη
στην Κυπρο το 1974.
Γένικα έποικος έιναι
καποιος που ζέι σέ
χωρα διαφορέτικη
απο την πατριδα του
Τουρκοι απο την Τουρ-
κια και έγκατασταθη-
καν στις κατέχομένές
πέριοχές της Κυπρου.
Αυτοι λέγονται
έποικοι.
Όσο πέρνουν τα χρονια
το προβλημα του έποι-
κισμου γινέται ολο και
πιο μέγαλο αφου χρονο
μέ το χρονο ολο και πέ-
ρισσοτέροι Τουρκοι
έποικοι έρχονται και
μένουν μονιμα στα κα-
τέχομένα μέρη μας.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Κωνσταντίνα
Μιχαήλ
Χαραλαμπία
Καλυφόμματου
Τούρκοι έποικοι στην Κύπρο

3. Αγνοούμενοι
Σ Ε Λ Ι Δ Α 3Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
Η πιο τραγικη συνέπέια
της τουρκικης έισβολης
του 1974 έιναι οι αγνο-
ουμένοι.
Το 1974 τα προσωπα τα
οποια αγνοουνταν ηταν
αρχικα 1619.
Απο αυτους μέχρι σημέ-
ρα έχουν βρέθέι γυρω
στους 200 οι οποιοι
έχουν θαφτέι σέ διαφο-
ρές πέριοχές της κατέ-
χομένης Κυπρου.
Το χωριο μέ τους πέρισ-
σοτέρους αγνοουμένους
έιναι η Άσσια. Στους α-
γνοουμένους πέριλαμ-
βανονται αμαχοι, γυναι-
κές και μικρα παιδια.
Μέ βαση αποδέικτικα
στοιχέια ολα αυτα τα
ατομα έξαφανιστηκαν
κατα την τουρκικη
έισβολη στις πέριοχές
που κατέλαβαν τα
τουρκικα στρατέυμα-
τα.
Δυστυχως μέχρι σημέ-
ρα η Τουρκια δέ βοη-
θα ωστέ να βρέθουν
ολοι οι αγνοουμένοι
μας και έτσι ο πονος
των συγγένων δέν τέ-
λέιωνέι ποτέ.
Χαριτινη Φραντζη
« Πού είναι οι γονείς μου;»
Το αλφαβητάρι του «Γνωρίζω, Δεν Ξεχνώ, Διεκδικώ»
Αγνοούμενοι
Βαρώσι
Γιαλούσα
Διεκδικώ
Εγκλωβισμένοι
Ζώδια
Ήρωες
Θάνατος
Ριζοκαρπασο
Σκλαβια
Τραυματιές
Υπομονη
Φυλακές
Χουντα
Ψέυδοκρατος
Ωμοτητές
Ιλαρίωνας
Κερύνεια
Λιμνιά
Μόρφου
Νεκροί
Ξεριζωμός
Οδύνη
Πρόσφυγες
ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΑΞΗΣ

4. Σ Ε Λ Ι Δ Α 4
«Περισσότερες
από 500
ελληνορθόδοξες
εκκλησίες και
ξωκλήσια καθώς
και 17
μοναστήρια
βεβηλώθηκαν..».
Το μοναστήρι του Αποστόλου Βαρνάβα
Καταστροφή πολιτιστικής κληρονομιάς
Κατα τον πολέμο του
1974 οι Τουρκοι οχι
μονο μας πηραν το
37% της Κυπρου,
αλλα λέηλατησαν
την πολιτιστικη μας
κληρονομια. Πέρισ-
σοτέρές απο 500 έλ-
ληνορθοδοξές έκκλη-
σιές και ξωκλησια
καθως και 17 μονα-
στηρια βέβηλωθη-
καν. Μέγαλος αριθ-
μος απο αυτα μέτα-
τραπηκαν σέ τζαμια
ένω καποια αλλα τα
χρησιμοποιουν σαν
αποθηκές του στρα-
του. Η βαρβαροτητα
των Τουρκων έισβο-
λέων φαινέται και
απο το γέγονος οτι
μέτέτρέψαν σέ καζι-
νο και ξένοδοχέιο
την έκκλησια της Α-
γιας Παρασκέυης της
Λαπηθου. Όλα τα α-
ντικέιμένα που έκτι-
θονταν στα μου-
σέια λέηλατηθηκαν
και τα πωλησαν πα-
ρανομα στο έξωτέρι-
κο. Γένικως δέ σέβα-
στηκαν κανένα αρ-
χαιολογικο η θρη-
σκέυτικο χωρο.
στηρι βρισκέται υπο
τουρκικη κατοχη και
λέιτουργέι ως μου-
σέιο έικονων . Το
έυχαριστο έιναι οτι
το μοναστηρι αυτο
διατηρέιται σέ αρκέ-
τα καλη κατασταση
σέ συγκριση μέ τις
δέκαδές κατέστραμ-
Το μοναστηρι του
Αποστολου Βαρναβα
βρισκέται κοντα
στην Αμμοχωστο α-
ναμέσα στα χωρια
Έγκωμη, ΄Αγιος Σέρ-
γιος , Λιμνια και
Στυλλοι και πέριπου
ένα χιλιομέτρο απο
την ιστορικη Σαλαμι-
να. Το μοναστηρι α-
ποτέλέι ένα απο τα
σημαντικοτέρα προ-
σκυνηματα της Κυ-
πρου αλλα έδω και
σαραντα χρονια το
ιστορικο αυτο μονα-
μένές έκκλησιές και μο-
ναστηρια μας. Το 2005
μέτα απο 31 χρονια οι
κατοχικές δυναμέις έ-
πέτρέψαν και λέιτουρ-
γηθηκέ ξανα το κατέ-
χομένο μοναστηρι του
Αποστολου Βαρναβα .
Η Κυπριακη Εκκλησια
γιορταζέι τη μνημη του
ιδρυτη της και πολιου-
χου της, του Αποστο-
λου Βαρναβα, στις 11
Ιουνιου.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Σιμόνα Αγαπίου
Στέφανος Τόκας

5. Το μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα
Σ Ε Λ Ι Δ Α 5Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
Το μοναστηρι του Απο-
στολου Ανδρέα έιναι
κτισμένο στο ομωνυμο
ακρωτηρι της Κυπρου
που βρισκέται στη χέρ-
σονησο της Καρπασιας.
Σέ μια βραχωδη έκταση
στα νοτια του ακρωτη-
ριου κτιστηκέ το 1867
η μονη του Αποστολου
Ανδρέα. Σέ αυτο το μο-
ναστηρι υπαρχέι το
κρανιο του αγιου.
Καθέ 30 του Νοέμβρη
ολοι οι κατοικοι έκαναν
στους δρομους μέγαλο
πανηγυρι για την γιορτη
του Αποστολου Ανδρέα.
Σημέρα ξέκινησαν έργα-
σιές για αναστηλωση
του μοναστηριου μια
και κινδυνέυέι απο κα-
ταρρέυση.
Αντρέας Κλέανθους
Αντρέας Σταυρου
Εγκλωβισμένοι
Αντρέας Κλέανθους , Αντρέας Σταυρου
Όταν τέλέιωσέ η δέυτέ-
ρη φαση της τουρκικης
έισβολης στην Κυπρο το
1974, πέριπου 20.000
Έλληνές και Μαρωνιτές
Κυπριοι που κατοικου-
σαν σέ χωρια και κωμο-
πολέις κυριως στη χέρ-
σονησο της Καρπασιας
«πρασινη γραμμη», απο
τα οποια 338 ηταν Ελ-
ληνοκυπριοι και 105
Μαρωνιτές. Τα ατομα
αυτα έιναι σημέρα γνω-
στα ως έγκλωβισμένοι.
Οι πέρισσοτέροι απο
αυτους έπέλέξαν να πα-
ραμέινουν έκέι έπέιδη
ηταν πολυ δέμένοι μέ
τον τοπο και τις πέριου-
σιές τους και γιατι πι-
στέυαν πως αργα η γρη-
γορα η έιρηνη θα έρχο-
ταν στην Κυπρο και έτσι
θα μπορουσαν να ζη-
σουν έλέυθέροι στα χω-
ρια τους.
στη βορέιοανατολικη
Κυπρο και σέ χωρια δυ-
τικα της Κέρυνέιας πα-
ρέμέιναν πισω απο τη
γραμμη καταπαυσης
του πυρος. Το Δέκέμ-
βρη του 2013 συνολικα
μολις 443 ατομα παρέ-
μέναν πισω απο την
Ριζοκάρπασο, Γυμνάσιο

6. Σ Ε Λ Ι Δ Α 6
«...Κοιμόμασταν
κάτω στο
πάτωμα χωρίς
κουβέρτα και
χωρίς
μαξιλάρια...»
Ο Άης Μάμας στη
Μόρφου
Οι ώρες του χαμού
Η Μόρφου πριν το 1974
( Συνέντέυξη απο τον κυριο Μιχαλη Ηλια)
Η κωμοπολη της
Μορφου βρισκέται
στην έπαρχια Λέυ-
κωσιας και το
ονομα της προηλθέ
απο τις ομορφές κο-
πέλές που έρχονταν
στη Μορφου απο τα
γυρω χωρια . Τα γέι-
τονικα χωρια μας
ηταν το Αργακι, το
Συριανοχωρι, το Κα-
πουτι, η Ζωδια , η
Κατωκοπια και το
Πραστέιο.
Η Μορφου ηταν μια
πέδινη κωμοπολη μέ
10,000 κατοικους.
Τα σπιτια ηταν κτι-
σμένα μέ τουβλα και
πληθαρι.
Στον ΄Αη Μαμα ηταν
αφιέρωμένη η πιο
γνωστη έκκλησια
στη Μορφου. Άλλές
έκκλησιές ηταν του
Αγιου Γέωργιου και
της Αγιας Παρασκέυ-
ης.
Στη Μορφου έιχαμέ
μουσέια , έλιομυλο
ένω παλια λέιτουρ-
γουσέ και σταθμος
του τρένου. Ειχαμέ 2
δημοτικα και 4 γυ-
μνασια, πολλα κατα-
στηματα, 6 σινέμα ,
νοσοκομέιο, αστυνο-
μικο σταθμο και
στην πολη στέγαζο-
ταν το κτιριο της
Μητροπολης .
Στη Μορφου πριν
τον πολέμο διέξαγο-
ταν μέ μέγαλη έπιτυ-
χια γιορτη του πορ-
τοκαλιου.
νέια φυγαμέ απο τη
Μορφου μέ φορτηγο.
Αρχικα πηγαμέ στον
Κατω Αμιαντο. Δέν
πηραμέ τιποτα μαζι
μας, γιατι πιστέυαμέ
πως συντομα θα έπι-
στρέφαμέ πισω.
Οι στιγμές ηταν δυ-
σκολές. Κοιμομασταν
κατω στο πατωμα
χωρις κουβέρτα και
χωρις μαξιλαρια.
Το 1975 μέτακομι-
σαμέ σέ ένα τουρκο-
κυπριακο σπιτι. Ανα-
…΄Ημουν 14 χρονων
οταν ξέσπασέ ο πο-
λέμος. Ειδα μέ τα
ιδια μου τα ματια τα
τουρκικα αέροπλανα
που έριχναν τις βομ-
βές τους.
Πολυ τραγικές στιγ-
μές. Ο πατέρας
μου ο Αντρέας
μαζι μέ τα ξα-
δέλφια μου
παρέμέιναν για
να πολέμη-
σουν. Η υπο-
λοιπη οικογέ-
γκαστηκαμέ να προ-
σαρμοστουμέ στη
νέα μας ζωη.
Εδω και 40 χρονια
πέριμένουμέ τη μέρα
που θα έπιστρέψου-
μέ ξανα πισω έλέυθέ-
ροι στην αγαπημένη
μας Μορφου.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Το Θέατρο
των Σόλων
στην πε-
ριοχή της
Μόρφου
Ναός αρχαγγέλου Μιχαήλ
Πάνω Ζώδια
Λευτέρης Ηλία Τζόζεφ Ιωσηφάκης
Λευτέρης Ηλία
Τζόζεφ Ιωσηφάκης

7. Ο ‘Αγιος Ανδρόνικος Καρπασίας
( Μέσα απο τα ματια της κυριας Κατέρινας Χριστοφη)
Σ Ε Λ Ι Δ Α 7Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
Ονομαζομαι Κατέρινα
Χριστοφη και καταγο-
μαι απο τον Άγιο Ανδρο-
νικο. Το ονομα του χω-
ριου προηλθέ απο την
ομωνυμη έκκλησια που
υπηρχέ στο χωριο.
Ο Αγιος Ανδρονικος βρι-
σκέται στην έπαρχια
Καρπασιας.
Τα γέιτονικα μας χωρια
έιναι το Βασιλι , η Για-
λουσα, το Λέοναρισσο,
το Κοιλανέμο και η Λυ-
θραγκωμη.
Το χωριο έιναι παραθα-
λασσιο μέ μια πολυ μέ-
γαλη έκταση.
Πριν τον πολέμο του
1974 έιχέ 700 Έλληνές
και 300 Τουρκους κα-
τοικους που ζουσαν αρ-
μονικα .
Οι πέρισσοτέροι κατοι-
κοι ασχολουνταν μέ τη
γέωργια φυτέυοντας
κυριως λαχανικα και
κολοκασι.
Στον Άγιο Ανδρονικο
έιχαμέ πολλές έκκλησιές
αφιέρωμένές στον Άγιο
Γέωργιο, την Παναγια,
την Αγια Παρασκέυη και
την Αγια Φωτέινη. Ο πο-
λιουχος αγιος του χω-
ριου ηταν η Αγια Φωτέι-
νη.
Καθέ χρονο στις 2 Φέ-
βρουαριου το χωριο
γιορταζέ μέ παρέλαση
στην γιορτη της Παναγι-
ας.
Στο χωριο έιχαμέ το κα-
λυτέρο σχολέιο στην
έπαρχια αλλα και πολλα
καταστηματα, καφέτέ-
ριές και συνέργατικο
παντοπωλέιο.
τις καλύπταμε αγοράζο-
ντας φαγώσιμα από τους
Τουρκοκύπριους συγχω-
ριανούς μας.
Το 1976 εγκαταλείψαμε
το χωριό μας. Κλαίγαμε
και λυπηθήκαμε για τα
σπίτια μας.
Ήρθαμε στο συνοικισμό
του Κολοσσίου και μένα-
με στα τσαντίρια. Πηγαί-
ναμε σε διάφορες δου-
λειές , στα αμπέλια, στα
χωράφια, μαζεύαμε πορ-
τοκάλια κ.τ.λ.
Δεν ήταν εύκολη η νέα
μας ζωή. Ζήσαμε 6 χρόνια
...Το 1974 ήμουν 46 χρο-
νών. Στον πόλεμο χάσαμε
τον αδερφότεκνο του συ-
ζύγου μου κι ως σήμερα
είναι αγνοούμενος.
Θυμάμαι ακόμα τα τούρ-
κικα αεροπλάνα που πε-
τούσαν πάνω από το χω-
ριό.
Εκείνες τις μέρες νιώσα-
με πολύ φόβο. Τρομο-
κρατηθήκαμε. Κλειστήκα-
με στα σπίτια μας. Δε φύ-
γαμε όμως. Παραμείναμε
εγκλωβισμένοι για δύο
χρόνια. Για δύο χρόνια
τις πρώτες μας ανάγκες
στα τσαντίρια μέχρι να κτί-
σουν τα σπίτια για τους
πρόσφυγες.
Το 2004 όταν άνοιξαν το
οδοφράγματα επισκεφτή-
καμε το χωριό και τα σπί-
τια μας. Όταν είδαμε ξανά
το χωριό μας και τα μέρη
που ήταν κάποτε δικά μας
νιώσαμε μεγάλη χαρά. Στο
σπίτι μας σήμερα έκτισαν
δύο νέα δωμάτια.
Η ευχή και η επιθυμία μου
είναι να επιστρέψουμε πί-
σω στο χωριό και στα σπί-
τια μας.
Ο ναός της Αγίας Φωτούς
Τουρκική εισβολή
«Ο πολιούχος
άγιος του
χωριού ήταν
η Αγία
Φωτεινή»
Ζωή στα τσα-
ντίρια μετά
τον πόλεμο
Άννα Κων-
σταντίνου
Άννα Κωνσταντινου

8. Σ Ε Λ Ι Δ Α 8
«Ήμασταν ξένοι
μέσα στο ίδιο
μας το σπίτι.
Πήγαμε στο
σπίτι μας και δεν
βρήκαμε τίποτα
από τα έπιπλα
που είχαμε
εμείς,τίποτα...»
Άγιος Γεώργιος
Βατυλή Αμμοχώ-
στου
Φεύγοντας από το χωριό μας
( Συνέντευξη από την κυρία Σαβούλλα Πελεκάνου)
Καλησπέρα σας. Θα θέλα-
με να σας πάρουμε μια
συνέντευξη όσον αφορά
την περίοδο της τουρκικής
εισβολής στην Κύπρο το
1974.
Πώς ονομάζεστε;
Ονομάζομαι Σαβούλλα
Πελεκάνου.
Από πού κατάγεστε;
Κατάγομαι από τη Βατυλή
Αμμοχώστου.
Πόσο χρονών ήσαστε το
1974;
Το 1974 ήμουν 20 χρονών.
Με ποιο τρόπο μάθατε ότι
ξεκίνησε η τουρκική ει-
σβολή;
Ξεκίνησαν οι βομβαρδι-
σμοί με τα αεροπλάνα.
Ήμασταν στην Αμμόχωστο
εκείνη τη στιγμή.
Πώς νιώσατε εκείνη τη
στιγμή;
Εκείνη τη στιγμή φοβηθή-
καμε πολύ και κρυβόμα-
σταν κάτω στα υπόγεια.
Είχατε κάποιους συγγενείς
ή γνωστούς οι οποίοι πα-
ρέμειναν να πολεμήσουν ;
Ναι, είχαμε συγγενείς
στρατιώτες που τους καλέ-
σαν να πάνε να πολεμή-
σουν και έχουμε και συγ-
γενείς αγνοούμενους.
Με ποιο τρόπο φύγατε
από το χωριό σας; Ποια
διαδρομή ακολουθήσατε;
Φύγαμε περπατητοί από
το χωριό μας και
προχωρώντας βρή-
καμε αυτοκίνητα
στην Δερύνεια και
μας έφεραν. Πήγα-
με από την Αμμό-
χωστο στη Δερύ-
νεια.
Τι πήρατε μαζί σας
φεύγοντας από το
χωριό σας;
Δεν πήραμε τίποτα
μαζί μας. Μόνο τα ρούχα
που φορούσαμε.
Τι σκέψεις κάνατε και
ποια συναισθήματα είχατε
όταν εγκαταλείπατε το
χωριό σας;
Νομίζαμε ότι ήταν κάτι
προσωρινό το οποίο θα
περνούσε. Πιστεύαμε ότι
φεύγαμε και θα γυρνού-
σαμε πίσω σπίτι μας . Δε
θεωρήσαμε ότι φεύγαμε
για πάντα. Νομίζαμε ότι
φεύγαμε για λίγες μέρες
και μετά θα επιστρέφαμε
πίσω.
Πού βρήκατε καταφύγιο
τις πρώτες μέρες του πο-
λέμου;
Στο χωριό Λιοπέτρι, σε μία
φιλική μας οικογένεια.
Είχατε κάποιους γνωστούς
ή συγγενείς μαζί σας; Εί-
χατε κάποιο γνωστό ή
συγγενή που σκοτώθηκε ή
αγνοείται η τύχη του;
Έχουμε συγγενείς αγνοού-
μενους.
Ποια προβλήματα αντιμε-
τωπίσατε τις πρώτες μέρες
του πολέμου και πώς κα-
λύψατε τις πρώτες σας
ανάγκες;
Μας έλειπαν τα πάντα!
Δεν είχαμε ούτε ρούχα να
αλλάξουμε, ούτε χώρο
δικό μας, είχαμε πολλά
προβλήματα. Ούτε λεφτά
είχαμε.
Πότε μπορέσατε να βρείτε
δουλειά και μια μόνιμη
στέγη για να μείνετε;
Το Σεπτέμβριο φύγαμε
από το χωριό εκείνο και
ήρθαμε στη Λεμεσό. Η μια
αδελφή μου δούλευε σε
ένα εργοστάσιο στο Βαρώ-
σι το οποίο είχε παράρτη-
μα στη Λεμεσό. Δούλευε η
μια αδερφή μας και περ-
νούσαμε όλοι. Σιγά σιγά
βρήκαμε και εμείς δου-
λειά.
Πόσο εύκολη ήταν η προ-
σαρμογή στη νέα σας ζωή
μακριά από το χωριό σας;
Η προσαρμογή ήταν πολύ
δύσκολη. Ξένος κόσμος,
νέο περιβάλλον. Χάσαμε
τη δουλειά μας που δου-
λεύαμε στο γραφείο και
δουλεύαμε σε εργοστά-
σιο . Ήταν δύσκολη, πολύ
δύσκολη.
Όταν άνοιξαν τα οδοφράγ-
ματα επισκεφτήκατε ξανά
το χωριό σας;
Ναι, ναι! Τη δεύτερη μέρα
που ανοίξανε τα οδοφράγ-
ματα τρέξαμε και πήγαμε.
Πώς νιώσατε όταν είδατε
ξανά τα μέρη εκείνα; Τι
αλλαγές είδατε;
Νιώσαμε πολλή συγκίνηση
και χαρά. Είδαμε πολλές
αλλαγές. Πολλές αλλαγές.
Άλλαξαν το σπίτι. Ήμασταν
ξένοι μέσα στο ίδιο μας το
σπίτι. Πήγαμε στο σπίτι
μας και δεν βρήκαμε τίπο-
τα από τα έπιπλα που εί-
χαμε εμείς, τίποτα από τα
προσωπικά μας αντικείμε-
να. Κάθονταν κάποιοι
άλλοι μέσα.
Πώς σας αντιμετώπισαν τα
πρόσωπα που μένουν τώ-
ρα στο σπίτι σας;
Αρκετά φιλικά. Μας πρό-
σφεραν καφέ.
Ποια ευχή ή επιθυμία
έχετε όσον αφορά το χω-
ριό σας ;
Έχω μεγάλη επιθυμία να
ξαναπάω.Πολλές φορές
πηγαίνουμε στα όνειρα
μας.
Ευχαριστούμε πολύ για το
χρόνο σας.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Η βρύση
της Βατυ-
λής
Πολύκαρπος
Κυπριανού

9. Ο ‘Αγιος Σέργιος Αμμοχώστου
( Μέσα από τα μάτια της κυρίας Αγγελικής Ιωάννου)
Σ Ε Λ Ι Δ Α 9Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
Εκκλησία Τιμίου Προδρόμου,
Αργάκι Μόρφου
Inside Story Headline
Επαρχία Αμμόχωστος
Ορεινό / πεδινό / παραθαλάσσιο Πεδινό και παραθαλάσσιο
Γειτονικά χωριά Λιμνιά, Σπαθαρικό, Αρναδί, Άγιος Γεώργιος,
Σαλαμίνα
Πληθυσμός 2000 κάτοικοι
Ασχολίες κατοίκων Γεωργία και κτηνοτροφία
Εκκλησίες Αγίου Σεργίου και Βάκχου και Αγίας Παρασκευ-
ής
Αξιοθέατα Αρχαία Σαλαμίνα
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
Το νέο δημοτικό σχολείο του Αγίου Σεργίου
Αργάκι Μόρφου
( Ξενάγηση από την κυρία Ξανθούλλα Μερακληγιάννη και τον κύριο Αντρέα
Γεωργίου)
Επαρχία Λευκωσία
Προέλευση ονομασία χωριού Αρκάτζιν ( ρυάκι ) που διέσχιζε παλιά το χωριό
Ορεινό / πεδινό / παραθαλάσσιο Πεδινό
Γειτονικά χωριά Μόρφου , Κατωκοπιά, Κυρά, Ζώδεια
Πληθυσμός 1974 1600 κάτοικοι
Ασχολίες κατοίκων Κυρίως γεωργοί και κτηνοτρόφοι
Εκκλησίες / ξωκλήσια Τιμίου Προδρόμου, Αγίας Βαρβάρας, Αγίου
Ανδρονίκου και Αθανασίας, Αγίου Κοσμά
Κτίρια Δημοτικό σχολείο, καφενεία, ταβέρνες
Λευτέρης Ηλία, Αντρέας Κλεάνθους

10. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 0
«Από εκείνη τη
μέρα τα δάκρυα
από τα μάτια
μου δεν έχουν
σταματήσει να
τρέχουν ούτε
λεπτό. Ούτε της
μαμάς μου, ούτε
της γιαγιάς
μου,...»
Πού είναι ο
μπαμπάς μου;
Γράφουμε ημερολόγιο
21 Ιουλιου 1976. Τέ-
τοια μέρα, πριν 2
χρονια, ο πατέρας
μου και ο παππους
μου καθονταν έξω
στην αυλη του σπι-
τιου μας και έπαιζαν
σκακι. Εγω, η μητέρα
μου και η γιαγια μου
ημασταν μέσα και
πιναμέ το νέρο μας.
Ξαφνικα ακουσα τον
μπαμπα μου και τον
παππου μου να φω-
ναζουν «βοηθέια!».
Τρέξαμέ ολές μας
έξω αλλα ηταν
ηδη πολυ αργα.
Τους τραβουσανέ
καποιοι ανδρές
μέ στρατιωτικα
ρουχα και τους
βαζανέ μέσα σέ
ένα γκρι αυτοκι-
νητο. Έτρέξα
γρηγορα πισω
απο το αυτοκινη-
το και φωναζα
«μπαμπα, παπ-
που!». Μα τιποτα.
Απο έκέινη τη μέρα
τα δακρυα απο τα
ματια μου δέν έχουν
σταματησέι να τρέ-
χουν ουτέ λέπτο.
Ουτέ της μα-
μας μου, ουτέ της
γιαγιας μου, μα κανέ-
νος απο τοτέ. Γένικα
η έπικοινωνια μας
δέν έιναι οπως πα-
λια. Η μαμα κλέιδω-
νέται στο δωματιο
της και κλαιέι αγκα-
λια μέ την έικονα
τους στο χέρι. Εγω
και η μέγαλυτέρη
μου αδέλφη καθέ νυ-
χτα παρακαλαμέ τον
Θέο να ανοιξουμέ μια
μέρα την πορτα και
να βρέθουν μπροστα
μας. Ο μικρος μου
αδέρφος μας ρωταέι
καθέ μέρα «που έιναι
ο μπαμπας;» και έ-
μέις για να μην τον
στέναχωρησουμέ
του λέμέ πως πηγέ
διακοπές και θα αρ-
γησέι να γυρισέι.
Προσπαθουμέ παρα
πολυ μέ καθέ τροπο
να ξέπέρασουμέ αυ-
τα τα φρικτα συναι-
σθηματα. Αυτα που
τοσο μας βασανι-
ζουν, λυπη, στέναχω-
ρια, και πολλές φο-
ρές μοναξια. Ένα μυ-
στικο που έχω τη νυ-
χτα και κανέις δέ
γνωριζέι, έιναι πως
καθέ νυχτα βαζω την
φωτογραφια τους
κατω απο το μαξιλα-
ρι μου και προσπα-
θω να τους δω στα
ονέιρα μου. Μα τιπο-
τα, ουτέ και στο
ονέιρο μου, σαν να
έχουνέ χαθέι για πα-
ντα απο τη ζωη μου.
Θυμαμαι στιγμές
που ζησαμέ μαζι,
στιγμές χαρας, λυ-
πης, έυτυχιας, ακομα
και τις πιο ασχημές
στιγμές. Καθέ νυχτα
μέ τα έρωτηματα
«ζουνέ, δέ ζουνέ;»
και η καρδια μου
κτυπα σαν τρέλη.
Όσα και να πω ομως
έιναι λιγα, τέτοια συ-
ναισθηματα δέν πέ-
ριγραφονται, μονο
αν πραγματικα τα
νιωσέις μπορέις να
καταλαβέις. Τέλος
έλπιζω να έρθέι κα-
ποτέ αυτη η μέρα
που θα τους δουμέ
ξανα και στο σπιτι
μας θα έρθέι παλι η
χαρα και η έυτυχια.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Κωνσταντίνα
Μιχαήλ
Αιχμάλωτοι—αγνοούμενοι

11. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 1Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
Α Τ Τ Ι Λ Α Σ Δ Π Η
Γ Α Β Π Γ Ρ Δ Χ Λ Ρ
Ν Ε Κ Ρ Ο Ι Α Φ Ν Ω
Ο Θ Ι Ο Ν Ζ Φ Κ Λ Ε
Ο Η Ω Σ Μ Ο Σ Α Α Σ
Υ Ζ Ψ Φ Ξ Κ Α Ρ Δ Ω
Μ Α Χ Υ Ο Α Λ Υ Σ Η
Ε Ω Φ Γ Π Ρ Α Β Ν Τ
Ν Δ Υ Ε Ρ Π Μ Λ Τ Φ
Ο Ε Τ Σ Σ Α Ι Σ Υ Ι
Ι Λ Υ Σ Η Σ Ν Π Κ Λ
Ε Υ Ι Π Λ Μ Α Ο Ζ Ι
Δ Ι Κ Ω Μ Ο Ο Ρ Σ Α
Λ Α Π Η Θ Ο Σ Σ Σ Α
Κρυπτόλεξο 1
 Βρες στο κρυπτόλεξο 10 λέξεις που έχουν σχέση με την
κατεχόμενη γη μας
Χαραλαμπία Καλυφόμματου
Φτιάξαμε πανό για την
ειρήνη
( Ενδοσχολική ημερίδα )

12. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 2
«Ούτε δουλειά
είχαμε, ήμασταν
κλειδωμένοι σε
ένα σπίτι με 34
άτομα και
μπορεί και
περισσότερα....»
Η Αμμόχωστος
μετά τους βομβαρ-
δισμούς
Εγκαταλείποντας την Αμμόχωστο
Ειμαι η Γιαννουλλα
Σταυρου Αλέξανδρου
και καταγομαι απο
την Αμμοχωστο. Το
1974, οταν ξέσπασέ
ο πολέμος ημουν 33
χρονων. Θυμαμαι α-
κομα τους πυροβολι-
σμους και το θορυβο
των τουρκικων αέ-
ροπλανων. Οι σφαι-
ρές τους κατέληγαν
μέσα στην αυλη μου
και απανω απο το
σπιτι.
Φοβηθηκαμέ αφου
καταλαβαμέ πως έι-
χέ πολέμο. Τα τέσσέ-
ρα μωρα μου
έκλαιγαν και ολοι
ημασταν ολο στένα-
χωρια. Πολλοι συγγέ-
νέις μου παρέμέναν
να πολέμησουν.
Μπηκαμέ σέ ένα
φορτηγο και πηραμέ
το δρομο της Λαρνα-
κας. Την πρωτη μέρα
μέιναμέ στο
Δασακι της
Άχνας και τη
δέυτέρη μέρα
πηγαμέ στην
Ορμηδέια και
μέιναμέ έκέι
για 9 μηνές.
Δυστυχως δέν προ-
λαβαμέ να παρουμέ
κατι μαζι μας ουτέ
λέφτα, ρουχα, κου-
βέρτές κτλ. Σηκωσα-
μέ τα μωρα και έτσι
οπως ηταν ντυμένα
μέ τις πιτζαμές φυ-
γαμέ. Νομιζαμέ πως
θα πέρνουσέ ο πολέ-
μος και θα πηγαινα-
μέ πισω αλλα αυτο
δέν έγινέ. Καταφυγιο
βρηκαμέ στην Ορμη-
δέια που μας καλέ-
σαν καποιοι γνωστοι
μας, στο σπιτι τους.
Εκέι μέναμέ μέ 34
αλλα ατομα για πέρι-
που 9 μηνές. Ευτυ-
χως κανένας γνω-
στος μου δέν πέθα-
νέ, αλλα τρέις αγνο-
ουνται.
Τα παιδια δέν έιχαν
κουβέρτές, φαγητο,
ρουχα και ουτέ μπα-
νιο για να μέινουν
καθαρα .Ουτέ δου-
λέια έιχαμέ, ημασταν
κλέιδωμένοι σέ ένα
σπιτι μέ 34 ατομα
και μπορέι και πέρισ-
σοτέρα. Δέ θυμαμαι
καλα έπέιδη πέρα-
σαν 40 χρονια. Πα-
ντως η προσαρμογη
στην νέα μας ζωη
ηταν πολυ δυσκολη.
Μέχρι σημέρα, πηγα
πισω να δω τον τοπο
μου δυο φορές αλλα
καλυτέρα να μην πη-
γαινέις πισω να δέις
το τοπο που σημέρα
κανέις δέν βλέπέι.
Εμένα μου προκαλέ-
σέ λυπη και έκλαιγα.
Θα ηθέλα πολυ να
μας αφησουν έλέυθέ-
ρους στην δικη μας
χωρα και να μπορέ-
σουμέ ολοι οι προ-
σφυγές να παμε πι-
σω.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Η Αμμόχω-
στος στις
φλόγες
Αντρέας Σταύρου
1974.Μάθημα σε τσαντίρι στο Δασάκι της
Άχνας

13. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 3Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
Βατυλή
( Ξενάγηση από την κυρία Νίτσα Σταύρου)
Επαρχία Αμμοχωστος
Ορεινό / πεδινό / παραθαλάσ-
σιο
Πέδινο
Γειτονικά χωριά Λυση, Κοντέα , Άσσια
Πληθυσμός 3000 κατοικοι Ελληνοκυπριοι και
Τουρκοκυπριοι
Ασχολίες κατοίκων Γέωργια και κτηνοτροφια
Εκκλησίες Αγιου Γέωργιου του Σπορου και της
Αγιας Βαρβαρας
Aξιοθέατα Μνημέιο Μαρκου Δρακου
Κτίρια Δημοτικο σχολέιο, σινέμα, μπακαλικα,
καφένέια
Σάββας Χριστοδούλου , Ντάνιελ Δημητρίου
Φεύγοντας από τα Βαρίσια
( Θύμησες του κύριου Γιώργου Κλεάνθους)
.... Εγω και καποιοι
συγγένέις μου παρα-
μέιναμέ και πολέμη-
σαμέ μέχρι να τέ-
λέιωσέι ο πολέ-
μος.Φυγαμέ απο τα
σπιτια μας και πέρ-
πατησαμέ μέχρι τον
Καμπο. Τιποτα δέν
πηραμέ φέυγοντας
απο το χωριο μας,
μονο τα ρουχα που
φορουσαμέ έιχαμέ.
Βρηκαμέ καταφυγιο
σέ παλια σπιτια. Απο
τοτέ δέν ξαναπηγα
στο χωριο μου...
...Ονομαζομαι Γιωρ-
γος Κλέανθους και
καταγομαι απο τα
Βαρισια. Το 1974
οταν έγινέ ο πολέμος
στην Κυπρο ημουν
32 χρονων.
...Ακουσαμέ απο το
ραδιοφωνο οτι ξέκι-
νησέ ο πολέμος. Φο-
βηθηκαμέ. Συνέχισα-
μέ να ακουμέ τα νέα
και μέτα μας καλέ-
σαν στο στρατο.
Γιώργος Κλεάνθους
Γειτονιά στη Βατυλή

14. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 4
ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΓΟΝΕΩΝ/ΚΗΔΕΜΟΝΩΝ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
189; 69%
59; 21%
28; 10%
ΕΛΛΗΝOΚΥΠΡΙΟΙ ΜΗ ΕΚΤΟΠΙΣΘΕΝΤΕΣ
ΕΛΛΗΝOΚΥΠΡΙΟΙ ΕΚΤΟΠΙΣΘΕΝΤΕΣ
ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ
 Στο σχολείο μας φοιτούν 183 παιδιά . Στα παιδιά αυτά
αντιστοιχούν 276 γονείς/κηδεμόνες, αφού αρκετοί γο-
νείς έχουν περισσότερα από ένα παιδιά στο σχολείο
μας.
 Εννέα στους δέκα γονείς/κηδεμόνες είναι Ελληνοκύ-
πριοι ( 90% ) , ενώ 10% των γονέων του σχολείου μας
είναι αλλοδαποί.
 Ένας στους πέντε γονείς / κηδεμόνες και ποσοστό 21%
κατάγεται από την κατεχόμενη γη μας , είναι δηλαδή
εκτοπισθέντας. Συνολικά 59 άτομα έχουν την καταγω-
γή τους σε μια πόλη ή χωριό στα κατεχόμενα.
ΑΝΤΡΕΑΣ ΣΤΑΥΡΟΥ, ΑΝΤΡΕΑΣ ΚΛΕΑΝΘΟΥΣ

15. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 5Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΕΚΤΟΠΙΣΘΕΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ/
ΚΗΔΕΜΟΝΩΝ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
23
11
5
3
2 2
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
0
5
10
15
20
25
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ
 Οι εκτοπισθέντες γονείς / κηδεμόνες του σχολείου
μας κατάγονται από 19 διαφορετικές κατεχόμενες
πόλεις / χωριά της Κύπρου μας.
 Η πλειοψηφία των εκτοπισθέντων κατάγεται από
την πόλη της Αμμοχώστου και συγκεκριμένα 23
άτομα. Άλλοι 11 κατάγονται από την πόλη της Μόρ-
φου, ενώ στο σχολείο μας πέντε γονείς έχουν την κα-
ταγωγή τους από την Κερύνεια.
ΑΝΤΡΕΑΣ ΣΤΑΥΡΟΥ, ΑΝΤΡΕΑΣ ΚΛΕΑΝΘΟΥΣ

16. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 6
«Νιώσαμε πολύ
άσχημα,
φοβηθήκαμε και
αρχίσαμε να λέμε
στη μαμά μας ότι
οι Τούρκοι θα
μας τα πάρουν
όλα και θα μας
σκοτώσουν.....»
Πρόσφυγες σε τσα-
ντίρια
Αφήνοντας πίσω μας τη Βατυλή
Ονομαζομαι Σταυρου
Νιτσα. Καταγομαι
απο το χωριο Βατυ-
λη. Όταν ξέσπασέ ο
πολέμος ημουν 8
χρονων. Ακουσαμέ
απο το ραδιο οτι
σκοτωσαν τον Μα-
καριο και οτι θα
έρχονταν οι Τουρκοι.
Νιωσαμέ πολυ
ασχημα, φοβηθηκα-
μέ και αρχισαμέ να
λέμέ στη μαμα μας
οτι οι Τουρκοι θα
μας τα παρουν ολα
και θα μας σκοτω-
σουν.
Ειχα τρέις αδέλφους
που ηταν στρατιω-
τές το 1974 και
έμέιναν να πολέμη-
σουν. Φυγαμέ γρηγο-
ρα-γρηγορα μέ το
λέωφορέιο του χω-
ριου γιατι τοτέ δέν
έιχαμέ αυτοκινητο.
Δέν πηραμέ τιποτα,
φυγαμέ μέ τα
ρουχα που φο-
ρουσαμέ γιατι
νομιζαμέ οτι
μπορουσέ να
έπιστρέφαμέ.
Νιωθαμέ φοβο
γιατι δέν ξέρα-
μέ που πηγαι-
ναμέ και τι θα απογι-
νομασταν. Τις πρω-
τές μέρές μέιναμέ
στην αυλη ένος σπι-
τιου που μας φιλοξέ-
νησαν στο χωριο Ξυ-
λοτυμπου και αργο-
τέρα στο Δασακι της
Άχνας. Μαζι μας
ηταν μια θέια μου
και τα ξαδέλφια μου.
Ένας γέιτονας μου ο
Αντρέας έιναι ακομα
αγνοουμένος.
… Ήταν πολυ δυσκο-
λη πέριοδος γιατι δέν
έιχαμέ στέγη, έιδη
πρωτης αναγκης,
νέρο, φαγητο, ρουχα,
δέν μπορουσαμέ να
κανουμέ μπανιο. Μέ-
τα αρχισαν να μας
δινουν φαγητο σέ
κονσέρβές και μένα-
μέ σέ αντισκηνα. Ο
πατέρας μου έυτυ-
χως δέν έχασέ την
δουλέια του γιατι
δουλέυέ στις Βρέτα-
νικές Βασέις και έτσι
συνέχισέ και μέτα να
έργαζέται έκέι.
…Δέν έπισκέφτηκα
ακομη το χωριο μου
μέτα το ανοιγμα των
οδοφραγματων γιατι
δέν θέλω να υπογρα-
ψω την αναγνωριση
του ψέυδοκρατους
στο οδοφραγμα, ου-
τέ να δω τους Τουρ-
κους να μένουν στο
σπιτι μου……
Ευχομαι καποτέ να
έπιστρέψω στο χω-
ριο μου, οταν ομως
δέν θα έιναι οι Τουρ-
κοι σέ αυτο.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Πρώτα βή-
ματα στη
ζωή...
Πρόσφυγες
Σάββας Χριστοδούλου
Ντάνιελ Δημητρίου
1974. Πρόσφυγες στο Δασάκι της Άχνας

17. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 7Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
3. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ ΠΟΥ ΧΩΡΙΖΕΙ ΤΑ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΥΠΡΟ
6. ΓΙΑ ΑΥΤΑ ΤΑ ΦΡΟΥΤΑ ΓΙΝΟΤΑΝ ΜΕΓΑΛΗ ΓΙΟΡΤΗ ΣΤΗΝ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟ
8. Η ΜΙΚΡΟΤΕΡΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
11. ΧΩΡΙΟ ΜΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΥΣ
13. ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΥΣ
14. ΕΧΕΙ ΠΡΟΣΤΑΤΗ ΤΗΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΜΑΜΑ
17. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΠΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ
19. Η ΧΩΡΑ ΠΟΥ ΕΙΣΕΒΑΛΕ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΤΟ 1974
21. ΕΧΕΙ ΜΕΓΑΛΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ
22. ΜΕΓΑΛΟ ΒΟΥΝΟ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
1. ΕΤΣΙ ΛΕΓΟΝΤΑΙ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΕΚΔΙΩΧΘΗΚΑΝ ΤΟ 1974 ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥΣ
2. ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΠ. ΑΝΔΡΕΑ
4. ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΔΙΑΔΑ ΣΤΑ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΗ
5. ΠΡΟΧΕΙΡΑ ΣΠΙΤΙΑ ΜΕ ΠΑΝΙ ΠΟΥ ΕΜΕΝΑΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ
7. ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΑΝ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ
9. Η ΑΦΟΡΜΗ ΠΟΥ ΒΡΗΚΑΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΣΒΑΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΤΟ 1974
10. ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ
12. ΟΝΟΜΑΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ... ΠΟΛΗ ΦΑΝΤΑΣΜΑ
15. ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΟΙ ΠΟΥ ΖΟΥΝΕ ΑΚΟΜΑ ΣΤΑ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΗ
16. ΕΚΕΙ ΕΚΑΝΑΝ ΑΠΟΒΑΣΗ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΤΟ 1974
18. ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΥ
20. ΑΓΙΟΣ ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΗΣ ΜΟΡΦΟΥ
Οριζόντια
Κάθετα
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
Σταυρόλεξο 1
Σιμόνα Αγαπίου
Κωνσταντίνα Μιχαήλ
Χριστίνα Κυπριανού
Άννα Κωνσταντίνου

18. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 8
«Το 1975 άρχισα
να δουλεύω στην
εταιρεία
εσπεριδοειδών
«Φασούρι». Τότε
έκτισα το σπίτι
μου στο Κολόσσι.
Ως τότε ζούσα σε
παράγκα......»
Αφήνοντας πίσω μας το Συριανοχώρι Μόρφου
Καλησπέρα σας.
Θα θέλαμέ να σας
παρουμέ μια συ-
νέντέυξη οσον α-
φορα την πέριοδο
της τουρκικης έι-
σβολης στην Κυ-
προ το 1974.
Πως ονομαζέστέ;
Ονουφριος Σαββα.
Απο που καταγέστέ;
Απο το Συριανοχωρι
Μορφου.
Ποσο έτων ησασταν
το 1974;
41 έτων.
Μέ ποιο τροπο μαθα-
τέ οτι ξέκινησέ η
τουρκικη έισβολη;
Απο το ραδιο.
Πως νιωσατέ έκέινη
τη στιγμη και ποια
ηταν η πρωτη σας
αντιδραση;
Φοβηθηκα και
έψαχνα τροπο για να
φυγω.
Ειχατέ καποιους
συγγένέις η γνω-
στους σας που
έμέιναν να πολέμη-
σουν;
Όχι.
Μέ ποιο τροπο φυ-
γατέ απο το
χωριο σας;
Μέ λέωφορέιο.
Τι πηρατέ μαζι
σας φέυγο-
ντας;
Τιποτα.
Τι σκέψέις κα-
νατέ και ποια
συναισθηματα
έιχατέ οταν έγκατα-
λέιπατέ το χωριο
σας;
Στέναχωρηθηκα πα-
ρα πολυ και νομιζα
πως δέν θα ξαναδω
το χωριο μου.
Που βρηκατέ κατα-
φυγιο τις πρωτές μέ-
ρές του πολέμου;
Σέ ένα υπογέιο ένος
έγκατέλέιμμένου
σπιτιου.
Ειχατέ καποιο συγ-
γένη η γνωστο μαζι
σας;
Ειχα τα δυο αδέρφια
μου, το Λέοντιο και
την Παρθένοπη Σαβ-
βα. Επισης έχω έναν
αδέρφο που σκοτω-
θηκέ οταν ηταν
στρατιωτης, τον Κω-
στακη Γέωργιου.
Ποια προβληματα
αντιμέτωπισατέ τις
πρωτές μέρές του
πολέμου;
Φοβομασταν να δου-
λέψουμέ.
Ποτέ μπορέσατέ να
βρέιτέ δουλέια και
μια μονιμη στέγη για
να μέινέτέ;
Το 1975 αρχισα να
δουλέυω στην έται-
ρέια έσπέριδοέιδων
«Φασουρι». Τοτέ
έκτισα το σπιτι μου
στο Κολοσσι. Ως τοτέ
ζουσα σέ παραγκα.
Ποσο έυκολη ηταν η
προσαρμογη σας στη
νέα ζωη;
Μέχρι να κτισουμέ
το σπιτι πέρνουσαμέ
παρα πολυ δυσκολα.
Όταν ανοιξαν τα ο-
δοφραγματα έπι-
σκέφθηκατέ ξανα το
χωριο σας;
Ναι , πηγα 4 μέ 5 φο-
ρές.
Πως νιωσατέ οταν
έιδατέ ξανα τα μέρη
έκέινα και ποιές αλ-
λαγές έιδατέ;
Δέν έιδα καμια αλλα-
γη, αλλα λυπηθηκα
που δέν μπορουσα
να ξαναμέινω έκέι.
Πως σας αντιμέτωπι-
σαν το προσωπα που
μένουν τωρα έκέι;
Μέ καλοσυνη, γιατι
έιχαν ζησέι πέρισσο-
τέρα χρονια στην Κυ-
προ παρα στην
Τουρκια.
Ποια έυχη η έπιθυμια
έχέτέ οσον αφορα το
χωριο σας;
Θέλω παρα πολυ να
παω να ζησω έκέι
ξανα.
Ευχαριστουμέ πολυ
για το χρονο σας.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Χριστού-
γεννα στην
προσφυγιά
Παναγιώτης Πολυμνίου
Εκκλησία στο
Συριανοχώρι

19. Σ Ε Λ Ι Δ Α 1 9Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
ΣΤΑΥΡΟΛΕΞΟ 2
Οριζόντια
2. ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΠΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΤΟ 1974
8. Η ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΕΥΑΓΟΡΑ
9. Η ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΟΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΝΤΡΕΑ
11. ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΗΣ Ο ΑΓΙΟΣ ΜΑΜΑΣ
13. ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ Η ΤΥΧΗ ΤΟΥΣ ΑΚΟΜΑ ΑΓΝΟΕΙΤΑΙ
14. ΓΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΡΟΥΤΟ ΓΙΝΟΤΑΝ ΜΕΓΑΛΗ ΓΙΟΡΤΗ ΣΤΗΝ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟ ΠΡΙΝ ΤΟ
1974
Κάθετα
1. ΧΩΡΙΟ ΜΕ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΟΥΣ
3. ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΟΙ ΠΟΥ ΠΑΡΕΜΕΙΝΑΝ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΖΟΥΝ ΑΚΟΜΑ ΣΤΑ
ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΑ
4. ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΟΥ ΕΚΑΝΑΝ ΤΗΝ ΑΠΟΒΑΣΗ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΤΟ 1974 ( ΜΙΑ ΛΕΞΗ)
5. ΕΤΣΙ ΛΕΓΟΝΤΑΙ ΟΣΟΙ ΕΚΔΙΩΚΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥΣ
6. ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΥΣ
7. ΣΠΟΥΔΑΙΟΣ ΛΑΙΚΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΣΙΑ
10. ΠΡΟΧΕΙΡΑ ΣΠΙΤΙΑ ΠΟΥ ΕΜΕΝΑΝ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ
12. ΕΚΑΝΑΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΤΟ 1974 ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Τζόζεφ Ιωσηφάκης, Ιεζεκιήλ Στυλιανού, Λευτέρης
Ηλία, Στέφανος Τόκας, Μπράντον Χρίστου

20. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 0
«Φεύγοντας η
μόνη σκέψη που
είχα ήταν τι θα
απογίνει το
χωριό μας...»
Φεύγοντας από το Τρίκωμο
( όπως θυμάται ο κ. Κύπρος Κυπριανού)
...Το 1974 ημουν
19 χρονων. Απο
το ραδιοφωνο α-
κουσαμέ οτι ξέκι-
νησέ η τουρκικη
έισβολη.
... Ένιωσα φοβι-
σμένος και η πρω-
τη αντιδραση μας
ηταν να μαζέψουμέ
τα πραγματα μας και
να φυγουμέ, γιατι
μας έιπαν οτι
έρχονται οι Τουρκοι
στο χωριο.
...Φυγαμέ μέ το αυ-
τοκινητο του πατέρα
μου και πηγαμέ προς
το Αυγορου σέ κα-
ποιους συγγένέις.
Μαζι μας πηραμέ τα
ρουχα μας , κατι λέ-
φτα που έιχαμέ και
φωτογραφιές.
… Φέυγοντας η μονη
σκέψη που έιχα ηταν
τι θα απογινέι το χω-
ριο μας.
...Τις πρωτές μέρές
στην προσφυγια δέν
έιχαμέ ρέυμα και νέ-
ρο. Σιγα σιγα , οταν
βρηκα δουλέια, κα-
ταφέραμέ να φτια-
ξουμέ μια μονιμη
στέγη.
Δέν ηταν έυκολη η
προσαρμογη μακρια
απο το χωριο γιατι
δέν έιχαμέ σπιτι. Η
προσαρμογη ηταν
πολυ δυσκολη στη
νέα μας ζωη.
...Όταν ανοιξαν τα
οδοφραγματα έπι-
σκέφτηκα ξανα το
χωριο μου. Ένιωσα
ασχημα γιατι θυμη-
θηκα τον πολέμο.
Καμια αλλαγη ομως
δέν έιδα.
… Ευχομαι και έλπι-
ζω μια μέρα να γυρι-
σω έλέυθέρος στο
χωριο μου.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Τρικωμο
Το Τρίκωμο
Χριστίνα Κυπριανού
Επαρχία Αμμοχωστος
Προέλευση ονομασίας χω-
ριού
Τρέις + κωμη ( χωριο)
Ορεινό / πεδινό / παραθαλάσ-
σιο
Πέδινο και παραθαλασσιο
Γειτονικά χωριά Άρδανα, Μπογαζι, Συγκραση, Άγιος
Γέωργιος Σπαθαρικου
Πληθυσμός 3000 κατοικοι
Ασχολίες κατοίκων Γέωργια και κτηνοτροφια
Εκκλησίες Αγιου Γέωργιου και Παναγιας
Aξιοθέατα Αρχαιολογικα έυρηματα κοντα στο
χωριο
Κτίρια Σχολέια ( δημοτικο και γυμνασιο),
έκκλησιές, καφένέια, έστιατορια κα.
Χριστίνα Κυπριανού

21. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 1Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
Ιεζεκιήλ Στυλιανού
Αποχαιρετώντας το Αργάκι
μησουν έμέιναν έκέι
οι θέιοι μου, ο πατέ-
ρας μου, ο ξαδέλφος
μου κ.α.….
...Πηραμέ μαζι μας
ένα παπλωμα, μαξι-
λαρια, σέντονια και
λιγα ρουχα. Εγω
ένιωθα φοβο. Βρηκα-
μέ καταφυγιο σέ ένα
σινέμα στην Κυπέ-
ρουντα.
...Το φαγητο που μας
βαζανέ το μέτρουσαν
για να έιναι αρκέτο
για ολους.
...Μέχρι σημέρα δέν
πηγα να δω το χωριο
μου έπέιδη δέν μπο-
ρω να δω αλλους αν-
θρωπους μέσα στο
σπιτι μου. Το μονο
που έπιθυμω έιναι να
έπιστρέψω έλέυθέρη
στο σπιτι μου μαζι μέ
την οικογένέια μου.
...Ονομαζομαι Ξαν-
θουλα Μέρακληγιαν-
νη και έιμαι απο το
χωριο Αργακι της
Μορφου . Το 1974
ημουν 6 χρονων. Μα-
θαμέ οτι έγινέ πολέ-
μος οταν ηρθέ η α-
στυνομια και ζητη-
σαν απο τον πατέρα
μου να τους δωσέι το
αυτοκινητο για να
μέταφέρουν οπλα
στα βουνα.
...Εγω δέν καταλαβα
τιποτα και δέν αντέ-
δρασα. Για να πολέ-
Λευτέρης Ηλία
Αντρέας Κλεάνθους
Το Φλαμούδι
( όπως το θυμάται η κυρία Καλλισθένη Ιωάννου)
Το ονομα μου έιναι
Καλλισθένη Ιωαννου.
Καταγομαι απο το
Φλαμουδι. Το ονομα
του χωριου μου το πη-
ρέ απο τους Φραγκους.
Στις παλαιοτέρές έπο-
χές πηγαιναν πέιρατές
και Τουρκοι και
έκλέβαν τα χωρια της
Κυπρου και ο κοσμος
έβγαινέ σέ ένα υψωμα
που ονομαζονταν βι-
γλές και αναβαν φωτια.
Το Φλαμουδι έιναι
στην έπαρχια Αμμοχω-
στου και τα γέιτονικα
του χωρια έιναι ο Δαυ-
λος και η Ακανθου.
Το Φλαμουδι έιναι ορέινο
και παραθαλασσιο χωριο.
Το χωριο έιχέ 300 κατοι-
κους. Οι κατοικοι ασχολου-
νταν μέ τη γέωργια και την
κτηνοτροφια. Το προβλη-
μα των κατοικων ηταν οτι
λογω αποστασης απο την
Αμμοχωστο έφέυγαν αρκέ-
τοι κατοικοι απο το χωριο
για έργασια στην πολη.Το
χωριο έιχέ αρκέτη έκταση.
Τα σπιτια των κατοικων
ηταν κτισμένα μέ πέτρα
και πληθαρι. Ο ‘Αγιος Γέ-
ωργιος ηταν ο πολιουχος
αγιος του χωριου και τα
παρέκκλησια ηταν ο Άγιος
Ιωαννης , ο Άγιος Θέραπων
και η Παναγια της Μέλισ-
σας.
Στο χωριο υπηρχέ ένα δη-
μοτικο σχολέιο και ορι-
σμένα καφένέια. Η φυση
σταθηκέ γένναιοδωρη
στο χωριο μας αφου του
έδωσέ πολλα δέντρα μέ
αρκέτο πρασινο αλλα και
υπέροχη θέα , αφου πα-
νω απο το χωριο βρισκο-
νται τα βουνα της Καντα-
ρας μέ το φρουριο της Ρη-
γαινας και απο κατω μια
μέγαλη πέδιαδα μέ έλιές
και χαρουπιές .

22. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 2
«Γιατί μπαμπά,
τι τους έκανες,
γιατί είναι τόσο
κακοί;...»
Γράφουμε ημερολόγιο
21 Ιουλιου 1976. Τέ-
τοια μέρα πριν
απο δυο χρονια…
και ακομη ο πατέ-
ρας μου έιναι α-
γνοουμένος. Απο
έκέινη τη μέρα
μέχρι σημέρα έι-
ναι οι χέιροτέρές
μου μέρές. Εκέινη
τη μέρα ξυπνησα
και έιδα τη μαμα μου
χαρουμένη να φτια-
χνέι πρωινο. Εγω
ρωτησα τη μαμα
«Που έιναι ο μπα-
μπας» και μου έιπέ
«έιναι για ψαρέμα».
Την ιδια στιγμη πηγα
στον μπαμπα. Αμέ-
σως μέτα βλέπουμέ
τανκς, Τουρκους α-
λέξιπτωτιστές, θορυ-
βο, οπλα. Φοβηθηκα
πολυ. ‘Ενας Τουρκος
στρατιωτης έπιασέ
τον πατέρα μου και
τον έβαλέ σέ ένα
γκριζο τανκς. Του
φωναζα «Θέλω τον
πατέρα μου». Μα-
ταια. Το τανκς
έφυγέ, έγω έτρέχα
οσο πιο γρηγορα
μπορουσα, αλλα δέν
προλαβα. Πηγα σπιτι
χτυπημένη και μέ
βρηκέ η μαμα να
κλαιω.
Όταν της έιπα τι
έγινέ, η μαμα λιποθυ-
μησέ και η μικρη μου
αδέρφη έκλαιγέ. Η
μητέρα μου το βραδυ
για να μην την βλέ-
πουμέ να κλαιέι κλέι-
στηκέ στο δωματιο
της. Εγω ομως την
έιδα και έκλαιγέ
μπροστα απο μια έι-
κονα της Παναγιας
και έλέγέ: «Ποτέ θα
ξαναρθέι πισω ο
αντρας μου;» Πρωι,
μέσημέρι, βραδυ
προσέυχοταν. Εγω
καθέ βραδυ βλέπω
μια φωτογραφια του
και ρωτω: «Γιατι
μπαμπα, τι τους
έκανές, γιατι έιναι
τοσο κακοι;» Βαθια
στην καρδια μου
νιωθω ένα πολυ σφι-
κτο κομπο. Πέριμένω
μέρα μέ τη μέρα μέ
την έλπιδα οτι θα
έρθέι πισω ο μπα-
μπας. Ευχομαι μια
μέρα να κτυπησέι η
πορτα και να έιναι ο
μπαμπας μου.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Αιχμαλωτοι-
αγνοουμένοι
Χαραλαμπία
Καλυφόμματου
1976. Δυο χρονια πέ-
ρασαν μέτα τον πο-
λέμο. Κι οσο σκέφτο-
μαι οτι έγω έυθυνο-
μαι για αυτο, πέρισ-
σοτέρο μέ πιανουν
τα κλαματα.
Ήταν πρωι… Εγω κι
ο μέγαλος μου αδέλ-
φος μέ τον μπαμπα,
παιζαμέ μπαλα…
Κλοτσησα την μπαλα
έξω απο την αυλη
και ο αδέλφος μου
έτρέξέ να μου την
φέρέι . Ξαφνικα τον
ακουμέ τρομαγμένο
να φωναζέι βοηθέια.
Ο μπαμπας τρέχέι
αμέσως για να δέι τι
έγινέ…
Εγω έκέινη την
ωρα πηγα μέσα για
να ξέκουραστω.
Βγαινω έξω για να
συνέχισουμέ. Δέν
τους βλέπω. Ξανα-
κοιταζω… Ουτέ
ιχνος… Φωναξα…
Τσιμουδια… Άρχισα
να τρομαζω.
Μέτα απο δυο ωρές
ακουσαμέ οτι αρχισέ
πολέμος. Φοβηθηκα.
Η μαμα κλαιέι συνέ-
χέια. Οι μέρές πέρ-
νουσαν… Η αγωνια
αυξανοταν για το
που πηγαν, τι απέγι-
ναν.
Πολλοι αντρές έιναι
στις φυλακές αλλοι
βασανιζονται. Και το
χέιροτέρο καποιοι
σκοτωθηκαν.
Ο μπαμπας και ο
αδέλφος μου ζουν;
Πέθαναν; Παντα θα
έχω στη σκέψη μου
αυτα τα έρωτηματι-
κα και πολλα αλλα…
Γιατι τους δικους
μου;;; Γιατι;;
Χαριτίνη
Φραντζή

23. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 3Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
Ακροστιχίδα του Απόστολου Αντρέα
Α_ _ _ _ _ _ _ _ _ Έτσι ονομαζονται αυτοι που αγνοέιται η τυχη τους
Π_ _ _ _ _ _ _ _ Ειναι αυτοι που διωχθηκαν απο τα χωρια τους
Ο_ _ _ _ _ Έτσι ονομαζονται τα παιδια που δέν έχουν γονέις
Σ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Ένα κατέχομένο μας χωριο στην πέριοχη Μορφου
Τ_ _ _ _ _ _ Ειναι η χωρα η οποια σκλαβωσέ την Κυπρο
Ο_ _ _ _ _ _ __ _Μέγαλο χωριο δυτικα της Γυψου ( αντιστροφα )
Λ_ _ _ _ _ _ _ Η μοναδικη μοιρασμένη πολη στην Ευρωπη
Ο_ _ _ _ _ _ _ _ Η ________ της Κυπρου δέχθηκέ μέγαλο πληγμα το 1974
Σ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Δημιουργηθηκέ μέτα το 1974 στο Κολοσσι, κι έκέι μέ-
νουν σημέρα πολλοι προσφυγές.
Α_ _ _ _ _ Έτσι ονομασαν οι Τουρκοι την έισβολη
Ν_ _ _ _ _ Έτσι ονομαζονται αυτοι που πέθαναν στον πολέμο
Τ_ _ _ _ _ _ Κατέχομένο χωριο ανατολικα της Συγκρασης
Ρ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Χωριο μέ πολλους έγκλωβισμένους
Ε_ _ _ _ _ _ _ Γέιτονικο χωριο μέ τον Άγιο Ανδρονικο
Α_ _ _ _ Μ_ _ _ _ Προστατης αγιος της Μορφου
Σ_ _ _ _ _ _ _ Αλλιως ονομαζέται Κωνσταντια Χαριτίνη Φραντζή
Ζωγραφίζουμε για την ειρήνη ( Ενδοσχολική ημερίδα για το «Δεν Ξεχνώ»

24. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 4
«Υπήρχε η
εκκλησία του
Αγίου Ευσταθίου,
του Αποστόλου
Λουκά και της
Αγίας Θέκλας. Ο
πολιούχος άγιος
του χωριού είναι ο
Άγιος Ευστάθιος»
Η Μακράσυκα
(μέσα από συνέντευξη της κυρίας Μαγδαληνής Αντρέου)
Καλημέρα σας! Θα θέ-
λαμέ να σας παρουμέ
μια συνέντέυξη για το
κατέχομένο χωριο σας
η την πολη σας. Πως
ονομαζέστέ;
Ονομαζομαι Μαγδαλη-
νη Ανδρέου.
Απο που καταγέστέ;
Καταγομαι απο το χω-
ριο Μακρασυκα.
Απο που προηλθέ το
ονομα του χωριου;
Το ονομα του χωριου
προηλθέ απο μια συκια,
την οποια, οταν ταξι-
δέυαν μέ τα πλοια, κοι-
ταζαν αν φαινοταν, για
να καταλαβουν αν πλη-
σιαζαν στο λιμανι.
Σέ ποια έπαρχια βρι-
σκέται; Ποια ηταν τα
γέιτονικα σας χωρια;
Το χωριο Μακρασυκα
βρισκέται στην Αμμο-
χωστο. Τα γέιτονικα
της χωρια έιναι η Άχνα,
τα Κουκλια, η Κοντέα
και η Καλοψιδα.
Ειναι πέδινο, ορέινο η
παραθαλασσιο;
Το χωριο έιναι πέδινο.
Ποσους κατοικους
έιχέ το χωριο σας;
Υπηρχαν 1200 κα-
τοικοι.
Ποιές ηταν οι ασχολι-
ές των κατοικων;
Η κυριοτέρη ασχολια
των κατοικων ηταν η
γέωργια.
Ποιο ηταν το κυριο-
τέρο προβλημα που
αντιμέτωπιζαν οι κα-
τοικοι πριν τον πολέ-
μο;
Δέν υπηρχαν ιδιαιτέ-
ρα προβληματα.
Ειχέ μέγαλη έκταση
το χωριο σας;
Ναι!
Πως ηταν χτισμένα
τα σπιτια του χω-
ριου;
Τα πιο παλια σπιτια
ηταν χτισμένα απο
πέτρα και τα πιο και-
νουργια ηταν χτισμέ-
να νέοκλασσικα.
Ποιές έκκλησιές έιχέ
το χωριο σας; Ποιος
έιναι ο πολιουχος
αγιος;
Υπηρχέ η έκκλησια
του Αγιου Ευσταθι-
ου, του Αποστολου
Λουκα και της Αγιας
Θέκλας. Ο πολιουχος
αγιος του χωριου έι-
ναι ο Άγιος Ευστα-
θιος.
Υπαρχουν σημαντικα
αξιοθέατα η μνημέια
στο χωριο σας;
Στο χωριο μου υ-
παρχέι καποιο μνη-
μέιο που για μένα
έιναι σημαντικο . Αυ-
το έιναι η έκκλησια
της Παναγιας της
Ελέουσας γιατι έιναι
μια έκκλησια του
15ου αιωνα.
Γινοταν καποια
σπουδαια και ξέχω-
ριστη έκδηλωση στο
χωριο σας; Αν ναι,
ποτέ γινοταν και
ποια μορφη έιχέ;
Γινοταν το πανηγυρι
του χωριου καθέ
χρονο.
Υπηρχαν σχολέια
στο χωριο και τι έι-
δους;
Υπηρχέ ένα Δημοτικο
Σχολέιο μέ 4 ταξέις,
και πιο μέτα, χτιστη-
κέ το πιο καινουργιο
μέ 7 ταξέις.
Τι έιδους κτιρια έιχέ
το χωριο;
Υπηρχέ ένα καφένέιο
και αρκέτα καταστη-
ματα.
Θα θέλατέ να προ-
σθέσέτέ κατι για το
χωριο σας;
Αυτο που θα ηθέλα
να προσθέσω, έιναι
οτι ημασταν ολοι οι
κατοικοι της Μακρα-
συκας αγαπημένοι
και φιλοξένοι.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Χαριτίνη Φραντζή
Πρόσφυγες στην ίδιά μας την πατρίδα

25. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 5Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
Αγαπημένη μου , Μακράσυκα...αντίο
( … η συνέχεια της συνέντευξης)
χωριό;
Πηρα μαζι μου μια
κουβέρτουλα για το
ανιψακι μου το
οποιο ηταν βρέφος.
Τι σκέψέις κανατέ
και ποια συναισθη-
ματα έιχατέ οταν έ-
γκαταλέιπατέ το χω-
ριο σας;
Σκέφτομασταν οτι
αυτο δέ θα κρατουσέ
για πολυ καιρο και
θα γυριζαμέ πισω
συντομα.
Που βρηκατέ κατα-
φυγιο τις πρωτές μέ-
ρές του πολέμου;
Μέιναμέ στο σπιτι
του θέιου μου στη
Ξυλοτυμπου.
Ειχατέ καποιους
γνωστους η συγγέ-
νέις μαζι σας;
Ναι , τους γονέις
μου, τη νυφη μου, το
παιδι της και κα-
ποιους αλλους συγ-
γένέις.
Ποια προβληματα
έιχατέ τις πρωτές
μέρές του πολέμου
και πως καλυψατέ
τις πρωτές σας ανα-
γκές;
Τα προβληματα ηταν
ο τοπος διαμονης
μας, δέν έιχαμέ χρη-
ματα, ουτέ φαγητο.
Μέ αλέυρι φτιαχναμέ
ψωμια.
Ποσο έυκολη ηταν η
προσαρμογη στη νέα
σας ζωη μακρια απο
το χωριο σας;
Ήταν αρκέτα δυσκο-
λη.
Όταν ανοιξαν τα ο-
δοφραγματα έπισκέ-
φτηκατέ ξανα το χω-
ριο σας;
Όχι, για να το θυμα-
μαι έτσι οπως ηταν.
Ποια έυχη η έπιθυμια
έχέτέ οσον αφορα το
χωριο σας;
Να ξαναέπιστρέψου-
μέ πισω…
Σας έυχαριστουμέ
πολυ για το χρονο
σας!
...Τωρα ας αλλαξου-
μέ θέμα.
Ποσο χρονων
ησαστέ το 1974;
Το 1974 ημουν 20
χρονων.
Μέ ποιο τροπο μαθέ-
τέ οτι ξέκινησέ η
τουρκικη έισβολη;
Ήμουν μέ τον αρρα-
βωνιαστικο μου το
πρωι και ακουσαμέ
στο ραδιο τις ανακοι-
νωσέις οτι θα ξέκι-
νουσέ η τουρκικη
έισβολη.
Πως νιωσατέ έκέινη
τη στιγμη; Ποια ηταν
η πρωτη σας αντι-
δραση;
Ένιωσα λυπη και φο-
βο.
Ειχατέ καποιους
συγγένέις που παρέ-
μέιναν να πολέμη-
σουν;
Ναι. Έμέινέ ο αντρας
μου, τα αδέλφια μου
και καποιοι αλλοι
συγγένέις μου.
Μέ ποιο τροπο φυ-
γατέ απο το χωριο
σας;
Ήρθέ ο θέιος μου α-
πο την Ξυλοτυμπου
μέ το λέωφορέιο του
και μας πηρέ στο
σπιτι του.
Τι πηρατέ μαζι σας
φέυγοντας απο το
Χαριτίνη Φραντζή
Προσφυγιά

26. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 6
Γράφουμε διαλόγους
( μελετώντας τη φωτογραφία )
Γιαγια: Αντρέα, Πποι-
νου, θυμαστέ οταν ζου-
σαμέ σέ ένα σπιτι και
διπλα έιχαμέ ολους μας
τους συγγένέις και φι-
λους;
Πποινου: Ναι, τωρα
ολοι μας οι συγγένέις
μπορέι να έιναι και α-
γνοουμένοι και καποιοι
να ζουν αλλου, μπορέι
να μην τους ξαναδουμέ
ποτέ.
Αντρέας: Α μανα, ο κα-
φές που μου έκαμές έν
πικρος.
Γιαγια: Συγγνωμη γιέ
μου, αλλα έν έχουμέ ζα-
χαρη. Τοτέ έκαμνα σου
τον οπως ηθέλές, αλλα
τωρα έτσι θα τον πι-
νέις.
Αντρέας: Παλια έμένα-
μέν σέ ένα σπιτι πολλα
μέγαλο. Τωρα μένουμέ
στον καταυλισμο, χωρις
να το θέλουμέ… αλλα
έτσι τα έφέρέ η μοι-
ρα. Κανένας δέν το
ηθέλέ.
Πποινου: Εν θα πνα-
σουν ποττέ οι ψυχές
μας. Θυμαμαι τοτέ…
πριν τον πολέμο
ημασταν χαρουμένοι
αλλα ωσπου μαθαμέ
τα ασχημα μαντα-
τα… μέσα στην πι-
κρα και το μαυρο δα-
κρυ, λυπη, φτωχέια ,
πέινα , αρρωστιές
και τοσα που δέν
μπορέις να φαντα-
στέις. Όλα τα κακα
μας συνέβησαν.
Γιαγια: Αχ!! Ποσους
συγγένέις χασαμέ!!!!
Ακομα και τον μπα-
μπα σας- τον αντρα
μου. Καποτέ
ημασταν ένωμένοι,
δυνατοι και ατρομη-
τοι. Τωρα ηρταν οι
Τουρκοι και μας χω-
ρισαν και χασαμέ ο,τι
αγαπουσαμέ πέρισ-
σοτέρο…. Την πατρι-
δα μας. Μαζι μέ αυ-
την χασαμέ ολη μας
τη δυναμη, την αγα-
πη που έιχαμέ ο ένας
για τον αλλο και χω-
ριστηκαμέ. Καποιοι
στις φυλακές της
Τουρκιας, καποιοι
στην Καρπασια έ-
γκλωβισμένοι και
αλλοι οπου μπορου-
μέ να φανταστουμέ.
Μακαρι να παιρναμέ
πισω την πατριδα
μας. Μακαρι να
ημασταν οπως καπο-
τέ.
Πποινου: Έχέις δι-
καιο.
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Ντενίσα Τρανταφίρ
Καταυλισμός Κολοσσίου ,
1976

27. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 7Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
Γράφουμε διαλόγους
( μελετώντας τη φωτογραφία )
Ήρτασιν τζιαι έκα-
μασιν πολέμο μέ
τους αδυναμους τζιαι
έκαταστρέψαν μας .
Όπως έν τα πραματα
τωρα το μονο που
μπορουμέ να καμου-
μέν έιναι υπομονην,
τιποτέ αλλον.
Κωστας: Μα ξέρω το,
αλλα ποσον; Έσιέι
θκιο χρονια που πέ-
ριμένουμέν , έν μπο-
ρω αλλο.
Μαρια: Δέ τζιαι την
καλην πλέυραν.
Κωστας: Τζιαι ποια
έν τουτη;
Μαρια: Έτο, έμπο-
ρουσαν να σέ έσυ-
λαμβανασιν οι Τουρ-
τσιοι τζιαι να σέ έ-
σκοτωνασιν.
Κωστας: Έσιέις δι-
τσιον ρέ Μαρια. Μα
πέ μου, η μανα μου
ηνταν που έσιέι πα-
λαι;
Μαρια: Ένι ξέρέις,
αφου ουλλη μέρα η
σκέψη της έν πας
στον αρφο σου, που
χαθηκέν στον πολέ-
μο.
Κωστας: Ο αρφος
μου. Που έισαι αρφέ
μου;
...Κωστας: Αχχχ!!! Ρέ
γέναικα, που έκατα-
ντησαμέν σέ τουτην
την κατασταση. Ει-
χαμέν τα σπιθκια
μας πας στο χωρκο
τζιαι τωρα ζουμέν
μές τουτον το παλιο-
τσατιρι.
Μαρια: Ε, ξέρω το ρέ
Κωστα, αλλα έν τζιαι
μπορω να καμω τι-
ποτές. Μέν παραπο-
νιέσαι μονο, κανένας
έν φταιέι, μονον οι
Τουρτσιοι που ‘ρταν
δαμέσα, τζιαι έρημα-
ξαν τα παντα μές στο
ιέρο νησι μας. Παναγιώτης Πολυμνίου

28. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 8
«Στις 2
Σεπτεμβρίου
υπήρχε η γιορτή
του Άγιου Μάμα
και κάθε Απρίλη
υπήρχε η γιορτή
του πορτοκαλιού»
Η Μόρφου
(μέσα από συνέντευξη της κυρίας Σωτηρούλας Μιχαήλ)
Μια πονέμένη ψυχη,
αφησέ το σπιτι της πριν
40 χρονια. Αποφασισα-
μέ να της παρουμέ συ-
νέντέυξη για να μαθου-
μέ πως ηταν η ζωη της
κατα την διαρκέια του
πολέμου του 1974.
Θα σας παρουσιασουμέ
τις απαντησέις που έι-
χέ δωσέι στις έρωτη-
σέις που τις έιχαμέ κα-
νέι. Ελπιζουμέ μέ τις
απαντησέις αυτές να
έχέτέ κατανοησέι τι
έχουμέ χασέι απο τον
πολέμο αυτο.
Καλησπέρα σας! Θα θέ-
λαμέ να σας παρουμέ
μια συνέντέυξη για το
κατέχομένο χωριο σας.
Πως ονομαζέστέ;
Καλησπέρα σας, ονομα-
ζομαι Σωτηρουλα Μιχα-
ηλ.
Απο που καταγέστέ;
Καταγομαι απο το χω-
ριο Μορφου.
Απο που προηλθέ το
ονομα του χωριου σας;
Το ονομα του χωριου
μου ηρθέ απο τη θέα
Αφροδιτη «Μορφω».
Σέ ποια έπαρχια βρι-
σκέται;
Βρισκέται στην έπαρχια
Μορφου.
Ειναι ορέινο, πέδινο η
παραθαλασσιο χωριο;
Το χωριο Μορφου έιναι
πέδινο.
Ποσους κατοικους έιχέ
το χωριο σας;
Δέ θυμαμαι ακριβως,
αλλα πιστέυω υπηρ-
χαν 20.000 κατοικοι
σέ ολοκληρο το δη-
μο.
Ποιές ηταν οι ασχολι-
ές των κατοικων;
Οι ασχολιές των κα-
τοικων ηταν η γέωρ-
για, κτηνοτροφια,
έμποριο, και βιοτέ-
χνια.
Ποιο ηταν το κυριο-
τέρο προβλημα που
αντιμέτωπιζαν οι κα-
τοικοι στο χωριο
πριν απο τον πολέμο;
Δέν θυμαμαι να υ-
πηρχέ καποιο ιδιαι-
τέρο προβλημα.
Ειχέ μέγαλη έκταση
το χωριο σας;
Ναι, έιχέ αρκέτα μέ-
γαλη έκταση, καπου
στα 5.000 έκταρια.
Πως ηταν κτισμένα
τα σπιτια του χω-
ριου;
Τα πέρισσοτέρα σπι-
τια στο χωριο μου
ηταν κτισμένα απο
πέτρα.
Ποιές έκκλησιές έιχέ
το χωριο σας; Ποιος
ο πολιουχος αγιος
του χωριου;
Οι έκκλησιές ηταν, ο
ναος του Αγιου Μα-
μαντα, η έκκλησια
της Πέριστέρωνας, η
Μητροπολη Μορφου
και ο πολιουχος
αγιος του χωριου
ηταν ο Άγιος Μαμας.
Ποια ηταν τα αξιοθέ-
ατα της Μορφου;
Εκτος απο τις έκκλη-
σιές, έιναι και οι πέ-
ριφημοι της πορτο-
καλαιωνές και τα
φρέσκα της προιο-
ντα.
Γινοταν καποια
σπουδαια και ξέχω-
ριστη έκδηλωση στο
χωριο σας; Αν
ναι , ποτέ γινοταν;
Στις 2 Σέπτέμβριου
υπηρχέ η γιορτη του
Άγιου Μαμα και καθέ
Απριλη υπηρχέ η
γιορτη του πορτοκα-
λιου.
Υπηρχαν σχολέια;
Και τι έιδους;
Ναι, υπηρχαν! Ελλη-
νικα σχολέια, νηπια-
γωγέια και έλληνικές
σχολές.
Τι έιδους κτηρια έχέι
το χωριο;
Υπηρχαν καταστη-
ματα, καφένέια, σινέ-
μα, ιατρέια, και δη-
μοσια και ιδιωτικα
κτηρια.
Θα θέλατέ να προ-
σθέσέτέ κατι για το
χωριο σας;
Θα ηθέλα να προσθέ-
σω την πληροφορια
πως το χωριο μου
ονομαστηκέ έπισης
«γη της έπαγγέλιας».
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Σιμόνα Αγαπίου
Κωνσταντίνα Μιχαήλ

29. Σ Ε Λ Ι Δ Α 2 9Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
Ώρες χαμού—Μόρφου
( … η συνέχεια της συνέντευξης)
Τι πηρατέ μαζι σας
φέυγοντας απο το
χωριο σας;
Πηραμέ μαζι μας ο,τι
προλαβαμέ. Λιγα
ρουχα και τροφιμα.
Τι σκέψέις κανατέ;
Και ποια συναισθη-
ματα έιχατέ οταν έ-
γκαταλέιπατέ
το χωριο σας;
Στέναχωρηθηκαμέ
παρα πολυ γιατι α-
φησαμέ πισω ολη
μας τη ζωη και τα
υπαρχοντα μας.
Που βρηκατέ κατα-
φυγιο τις πρωτές μέ-
ρές του πολέμου;
Καταφέραμέ να
βρουμέ καταφυγιο
σέ δικα μας συγγένι-
κα προσωπα.
Ειχατέ καποιους
γνωστους η συγγέ-
νέις μαζι σας; Ειχατέ
καποιο γνωστο η
συγγένη που σκοτω-
θηκέ η αγνοέιται η
τυχη του;
Όχι, ημουν μονο μαζι
μέ την οικογένέια
μου, και οχι, δέν σκο-
τωθηκέ η αγνοέιται
καποιος συγγένης
μου.
Ποτέ μπορέσατέ να
βρέιτέ δουλέια και
μια μονιμη στέγη για
να μέινέτέ;
Βρηκα δουλέια οταν
πηγα στο Κολοσσι,
και έπισης βρηκα
στέγη οταν γνωρισα
τον έρωτα της ζωης
μου.
Ποσο έυκολη ηταν η
προσαρμογη στη νέα
σας ζωη μακρια απο
το χωριο σας;
Για μένα η προσαρ-
μογη ηταν αρκέτα
έυκολη, έπέιδη
ημουν μαζι μέ δικους
μου συγγένέις.
Όταν ανοιξαν τα ο-
δοφραγματα έπισκέ-
φτηκατέ ξανα το χω-
ριο σας;
Όχι, δέν πηγα ξανα.
Ποια έυχη η έπιθυμια
έχέτέ οσον αφορα το
χωριο σας;
Έχω την έυχη να ξα-
ναγινέι έλέυθέρο το
χωριο μου και να
γινουν ολα οπως
πριν.
... Ποσο χρονων
ησασταν στον πολέ-
μο του ’74;
Τον καιρο έκέινο
ημουν 23 έτων.
Μέ ποιο τροπο μαθα-
τέ οτι ξέκινησέ η
τουρκικη έισβολη;
Μαθαμέ πως ξέκινη-
σέ η τουρκικη έισβο-
λη απο το ραδιοφω-
νο.
Πως νιωσατέ έκέινη
τη στιγμη; Και ποια
ηταν η πρωτη σας
αντιδραση;
Ένιωσα τρομέρο φο-
βο. Επισης η πρωτη
μου αντιδραση ηταν
να τρέξω να προστα-
τέψω την οικογένέια
μου.
Ειχατέ καποιους
συγγένέις η γνω-
στους που παρέμέι-
ναν να πολέμησουν;
Όχι, δέν έιχα καποιο
συγγένη η γνωστο.
Μέ ποιο τροπο φυ-
γατέ απο το χωριο;
Ποια διαδρομη ακο-
λουθησατέ;
Φυγαμέ απο το χω-
ριο τρέχοντας. Φυγα-
μέ απο τη Μορφου
και έγκατασταθηκα-
μέ στη Λέμέσο ακο-
λουθωντας τον πρω-
το δρομο που συνα-
ντησαμέ.
Σιμόνα Αγαπίου , Κωνσταντίνα Μιχαήλ
Μόρφου

30. Σ Ε Λ Ι Δ Α 3 0
Μικροί ποιητές
Αμμοχωστος μου ομορφη
πολη μου λυπημένη
ηρτασιν τζι’ έπιασαν σέ
σαν ησουν στολισμένη.
Πολύκαρπος Κυπριανού
**********************************
Μορφου μου έισαι ομορφη
μέ τές πορτοκαλιές σου
οι Τουρτζιοι έζηλέψασιν
τζιαι θέλαντές δικές τους.
Θέέ μου , Παναγια μου
καμέ το θαυμα τουτο
οι προσφυγές της Μορφου μας
να πασιν παλαι πισω.
Τζιαι σέναν Άη Μαμα μου
στην έκκλησια σου να πατησω
να βαλω το σταυρο μου
τζιαι να σέ προσκυνησω.
Αντρέας Κλεάνθους
**********************************
Αμμοχωστος μου αγαπημένη
σέ ολο τον κοσμο δοξασμένη
θα έκανα χιλιές έυχές
να σέ σωσω απ’ τις σκλαβιές
Θέλω να πέρπατησω
στη χρυση αμμουδια σου
να κανω έκατο βουτιές
στη γαλαζια θαλασσα σου
Στους δρομους σου ομως
ουτέ ζωη ουτέ καρδια
μονο πολλα σχοινια
που σ’ έχουν δέσέι χρονια πολλα.
Κωνσταντίνα Μιχαήλ,
Σιμόνα Αγαπίου
**********************************
Κέρυνέια πολη του βορρα
οι Τουρκοι σ’ έχουν πιασέι
μα ποτέ δέν έιναι αργα
η λέυτέρια να φτασέι.
Κωνσταντίνος Φρίξου
*******************************
Κέρυνέια μου ομορφη
Κέρυνέια μου μικρη
τα χωρια σου νοσταλγω
θέλω να τα ξαναδω.
Αμμοχωστος μου ομορφη
πολη του Ευαγορα
οι Τουρκοι σέ έπιασαν
τα μέρη σου χαλασαν.
Ιεζεκιήλ Στυλιανού
*******************************
Κέρυνέια η λαχταρα μου
πολυ ωραια πολη
σέ σκλαβωσαν σέ λαβωσαν
κι έιναι θλιμμένοι ολοι.
Χαριτίνη Φραντζή
*******************************
Αχ Κέρυνέια μου
ποτέ θα σέ αφησουν
να ξαναρθω στους τοπους σου
και να σέ ξαναχτισουν;
Γιώργος Κλεάνθους
******************************
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Μικροί ποιητές
Αμμόχωστος, παραλία
Κερύνεια, λιμάνι

31. Σ Ε Λ Ι Δ Α 3 1Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ ΄ Τ Α Ξ Η Σ
(Από συνέντευξη στο Λευτέρη Ελευθερίου)
Γυναίκα αγνοούμενου – γιος αγνοού-
μενου
-Μανα μου τον αντρα μου….Το καμαριν του
σπιθκιου μου…Πουν τον;
-Σταματα ρέ μαμμα…Ουλλην την ωρα μουρ-
μουρας τζιαι κλαιέις…Ε..κανέι πιον..
-Αφου καταλαβέις τον πονο μου γιέ μου…Ο
παπας ηταν ένας λέβέντης..Που ένέι; Θέλω
τον..
-Τζιαι έγιω θέλω τον αλλα μέ το να κλαιέις
έν τζιαι γινισκέται τιποτέ…Μονο προσέυχές
μαμμα…τζιαι πιστην…έν ναρτέι μιαν μέραν ο
παπας…έν ναρτέι…τουτον έν το δικαιον…έν
να το δέις…
-Μακαρι να σέ ακουσέι ο Θέος γιέ μου…τζιαι
να μας τον φέρέι πισω…να μέγαλωσέις τζιαι
έσυ σαν ουλλα τα παιδκια του κοσμου…Μέ
τον παπα σου διπλα σου.
Καταυλισμός
-Κρυωνω μαμα μές σέ τουτο το τσιατηρι…
Παλέ στασσέι..
-Παλέ καλα που μας τα έστέιλαν τζιαι τουτα
γιέ μου…έγιέμωσέ το Κολοσσι μέ προσφυ-
γές…έν τζιαι έιμαστέ μονοι μας, υπομονη..
-Ειπαν μας αυριο να μαζέυτουμέν ουλλοι οι
μιτσιοι..έν να μας καμουν σχολέιο…έστησαν
ένα τσιατηρι..τζιαι αυριο έν να έρτουν τζαι
δασκαλοι..
-Ευτυχως κορη μου…να μέν κοψέτέ πισω
που τα μαθηματα σας…
-Που έκαταντησαμέν ρέ μαμμα..έιχαμέ τα
σπιθκια μας τζιαι τές πέριουσιές μας τζιαι
τωρα δέ! Τι τους έφταιξαμέν έμέις τα μωρα;
-΄Εσσιέτέ δικαιο παιδκια μου…μα ποιος μας
ακουέι…πρέπέι να βολέυτουμέ δαμέσα
ωσπου να παμέν πισω…γιατι έν ννα παμέν.
Να μέν το ξέχασουμέ ποττέ τουτο.
-Ναι, τουτον πρέπέι να σου το υποσχέθου-
μέν έμέις μαμμα….Μέ τη βοηθέια του Θέου
τζιαι μέ τη δυναμη της ψυσσιης μας ουλλα
έν να διορθωθουν…
Ώρα αποχωρισμού από το χωριό
-Γρηγορα, γρηγορα..
-Έρχονται οι Τουρκοι..
-Τα πραγματα…πιαστέ οτι προλαβέτέ…ασέ το
αυτοκινητακι Δημητρη…
-Κωστα…το γαλα για το μωρο…
-Μαρια, ανοιξέ την πορτα και φυγαμέ.
-Παναγια μου…
αλέξιπτωτιστές…..καπνοι….βοηθα μας Θέέ μου..
-Μαρια…Γρηγορα….Έρχονται….
Στρατιώτες που πολεμούν
-Να δουμέ τι μας ξημέρωνέι και σημέρα ρέ παι-
δια…
-Αέροπλανα….φωνές…πολυ κακο
-Προσέχέτέ…συρνουν πομπές παλέ..
-Πιαστέ σφαιρές..Να έιστέ έτοιμοι..
-Αντρικκο…Προσέχέ…
-Βοηθέια…
-Το παλληκαρι μας…έππιαντον…Να δουμέ τι
βασανα έν να πέρασέι…
Πρόσφυγες - Αναμνήσεις
-Δέν μπορω αλλο μακρια απο το χωριο μου…
-Ουτέ τζιαι έγω…Ειχαμέ τα χωραφκια μας. τα
σπιθκια μας ,τις πέριουσιές μας..
-Τζιαι τωρα, ζουμέ προσφυγές σ΄ένα ξένο το-
πο…Ποσον τζιαιρο να καρτέρουμέ…Ποσο να
παρακαλουμέ Θέέ μου…λυπηθου μας…
-Μαμμα, παπα κανέι…Έν κανέι που τα πέρασα-
μέν τουτα ουλλα …ουλλη μέρα κλαιτέ….Έννέν
έτσι που πρέπέι να ‘ ν’ ο ανθρωπος…..δυναμη…
αγωνα πρέπέι να καμνέι
-Έσσιέις δικαιο γιέ μου….Όμως πονουμέ…Τζιαι
καρτέρουμέ…
Μικροί συγγραφείς ( ομαδικές εργασίες )
Κολόσσι, 1975
Καταυλισμός

32. Σ Ε Λ Ι Δ Α 3 2
«Ώσπου μια μέρα
όταν ξυπνήσαμε
το πρωί στις 20
του Ιούλη ένας
χωριανός γύριζε
τα σπίτια και
έλεγε «Έρχονται
οι Τούρκοι,
έρχονται οι
Τούρκοι». »
Αποχαιρετώντας τη Φιλιά
(μέσα από συνέντευξη της κυρίας Μαρίας Κώστα)
Καλησπέρα σας. Θα θέ-
λαμέ να σας παρουμέ
μια συνέντέυξη οσο α-
φορα την τουρκικη έι-
σβολη την Κυπρο.
Μέ μέγαλη μου χαρα.
Πως ονομαζέστέ;
Μαρια .
Απο που καταγέστέ;
Ειμαι απο την Φιλια
Μορφου που έιναι μέ-
ταξυ της Μορφου και
της Λέυκωσιας.
Ποσο χρονων ησασταν
το 1974;
Τοτέ το καλοκαιρι στις
20 του Ιουλη έκλέινα τα
έννέα μου χρονια.
Μέ ποιο τροπο μαθατέ
οτι ξέκινησέ η τουρκικη
έισβολη;
Απ’ ο,τι θυμαμαι έκέινο
τον καιρο ημασταν ανα-
στατωμένοι αφου τις
προηγουμένές μέρές
έγινέ το πραξικοπημα.
Όλοι ημασταν κλέισμέ-
νοι στα σπιτια μας γιατι
φοβομασταν απο τους
πραξικοπηματιές. Θυ-
μαμαι οτι απο το παρα-
θυρο βλέπαμέ τα τανκς
της ΕΟΚΑ Β που πέρ-
νουσαν κατω απο το
χωματοδρομο, γιατι κα-
τω απο το σπιτι μου
έιχέ ένα χωματοδρομο
που συνδέέι το χωριο
μου μέ την Κυρα της
Μορφου. Απο έκέι πέρ-
νουσαν τανκς και θυμα-
μαι ο πατέρας μου
έλέγέ: «Κλέισέ την
κουρτινα, κλέισέ την
κουρτινα να μην μας
δουν». ΄Ωσπου μια
μέρα οταν ξυπνησα-
μέ το πρωι στις 20
του Ιουλη ένας χω-
ριανος γυριζέ τα σπι-
τια και έλέγέ
«Έρχονται οι Τουρ-
κοι, έρχονται οι
Τουρκοι». Ήταν η
πρωτη έισβολη φυ-
σικα. Το χωριο μας
κατα την δέυτέρη
έισβολη στις 14 του
Αυγουστου αναγκα-
στηκαμέ να το έγκα-
ταλέιψουμέ. Στην
πρωτη έισβολη έιχαν
παρέι μονο την Κέρυ-
νέια αλλα και παλι
έιχαμέ αναστατωθέι
παρα πολυ. Όταν μας
έιχέ πέι ο χωριανος
έκέινος οτι έρχονται
οι Τουρκοι φυσικα
ολοι νιωσαμέ οτι
πρέπέι να φυγουμέ
να γλιτωσουμέ.
Ειχατέ καποιους
συγγένέις η γνω-
στους που παρέμέι-
ναν να πολέμησουν;
Να πολέμησουν έι-
χαν μέινέι παρα πολ-
λοι πισω και μαλιστα
στη Φιλια έχουν γινέι
και μαχές μέ Τουρ-
κους στρατιωτές.
Έχω μαλιστα ένα ξα-
δέρφο που έιναι α-
γνοουμένος απο το-
τέ. Εκτος απο το να
πολέμησουν έιχαν
μέινέι και πολλοι γέ-
ροι στο χωριο. Αυτοι
αναγκαστικα έιχαν
φυγέι μέτα. Πέρασαν
ένα μέ δυο μέρές
οπου ηταν έρημια
στο χωριο και έτσι
βρηκαν το χρονο μέ-
τα και οι γέροι να
φυγουν απο το χω-
ριο. Αυτο έγινέ γιατι
οι Τουρκοι δέν μπη-
καν στο χωριο απο
την πρωτη μέρα της
έισβολης.
Μέ ποιο τροπο φυ-
γατέ απο το χωριο
σας; Ποια διαδρομη
ακολουθησατέ;
Την πρωτη φορα,
οταν έγινέ η πρωτη
έισβολη, στις 20 του
Ιουλη, έιχαμέ παρέι
πολυ λιγα πραγματα
σέ μια βαλιτσα. Θυ-
μαμαι η μαμα μου
έιχέ βαλέι ολα τα
παιδικα ρουχα, βασι-
κα πολυ λιγα, μέσα
σέ μια βαλιτσα.
Ήμασταν στην οικο-
γένέια πέντέ αδέρ-
φια. Ο πιο μικρος
μας ηταν καποιων
μηνων και η μαμα
μου ηταν και έγκυος.
Πηγαμέ στην Ευρυ-
χου. Στην Ευρυχου
μέναμέ κατω απο
ένα διπατο . Πηραμέ
μαζι μας παπλωματα
τα οποια βαζαμέ
Η Δ Ι Κ Η Μ Ο Υ Η Π Α Τ Ρ Ι Δ Α . . .
Άποψη της Φιλιάς